Εμφανίζονται 29 τίτλοι με αναζήτηση: Αναφορές για τον τόπο στην ευρύτερη περιοχή: "ΕΛΛΑΔΑ Χώρα ΕΥΡΩΠΗ" .
ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑ (Λίμνη) ΠΕΛΛΑ
Κατά την παραμονήν του γάμου ο γαμπρός παίρνει μερικούς νέους και
τους οργανοπαίκτας και ειδοποιεί τους κατοίκους του χωριού ότι: Αύριον και κατά
την τάδε ώραν θα γίνει ο γάμος μου και όταν έχετε ευχαρίστησιν ελάτε. Το ίδιον
θα πράξει και η νύμφη μετά των νεανίδων αλλά άνευ οργάνων.
Την άλλην ημέραν, Κυριακήν βέβαια και κατά το απόγευμα, ο γαμπρός
βασταζόμενος υπό αγάμων νέων και υπό πλήθους κόσμου συνοδευόμενος, πορεύεται μετά
μουσικής εις την οικίαν της νύμφης προς παραλαβήν αυτής και κατόπιν στην εκκλησίαν.
Μετά την τέλεσιν του μυστηρίου ο γαμπρός και η νύμφη οδηγείται εις κατάλληλον
μέρος και ως τοιούτον θα είναι οικία διαθέτουσα μεγάλην αίθουσαν ή καφενείον,
ή και η πλατεία του χωρίου εάν ο καιρός επιτρέπει, όπου επακολουθεί διασκέδασις
μεγάλη, η οποία διαρκούσε προπολεμικώς μέχρι τριών ημερών.
Μετά το κέρασμα των καλεσμένων ο γαμπρός διέτασσε τους οργανοπαίκτας
να παίξουν τον πολίτικον συρτόν και ούτω ήρχιζε ο χορός αυτού μετά της νύμφης,
η οποία εχορεύετο από όλους σχεδόν τους παρευρισκομένους και με άλλους συρτούς.
Την άλλην ημέραν εξηκολούθει η διασκέδασις από τους γνωστούς της νύμφης
και του γαμπρού. Τότε άνθρωποι των οικογενειών των, οι οικείοι αυτών, έφερον τα
λεγόμενα σινιά άτινα ήσαν πλήρη φαγητών εξ ορνίθων και ή και άλλων σφαγείων γλυκών
και φρούτων μετά άρτων μεγάλων εις μέγεθος. Ταύτα συνοδεύοντο εκ παραλλήλου από
το κρασί και το ούζο. Όλα τα τρόφιμα παρετίθεντο επί προχείρων τραπεζών, εκ σανίδων
ή και θυρών, επί πετρών ή άλλων βάσεων τοποθετημένων και εκάθηντο κατόπιν όλοι
εκείνοι και έτρωγαν τα φαγητά και τα γλυκίσματα.
Τραγούδια του γάμου
Δεν λέγαν τραγούδια εις τον γάμον. Μόνον μετά την τέλεσιν του μυστηρίου,
κατά την ώραν της διασκεδάσεως και ενώ χορεύουν, ο συρτός μετατρέπεται εις σμυρναίικον
μπάλλον και λέγονται μερικά επαινετικά δίστιχα του γαμπρού, της νύμφης και των
συν αυτώ, εκ μέρους καλλιφώνου χορευτού ή και οργανοπαίκτου.
Κείμενο: Δημήτριος Μέλης
Το
Το τοπωνύμιο ασφαλώς οφείλεται στην εκεί ύπαρξη κτίσματος για την
απομόνωση των ασθενών που έπασχαν από βαριά μεταδοτικά νοσήματα.
Είναι γνωστό από τον Κ. Κανελλάκη και άλλους συγγραφείς ότι εκτός
από το Μεγάλο Λαζαρέττο, δηλαδή το Λοιμοκαθαρτήριο που υπήρχε στη Χώρα, στον Ανω
Γιαλό κοντά στην περιοχή του Νοσοκομείου, σε όλα σχεδόν τα χωριά υπήρχαν κτίσματα
σε μεγάλη απόσταση, για την απομόνωση των ασθενών σε καιρό επιδημίας. Οι αρρώστιες
που ήταν υποχρεωτική η απομόνωση, ήταν η πανώλη, η χολέρα, η ευλογιά, η λώβα (λέπρα),
ο κίτρινος πυρετός και προαιρετική για το χτικιό, όπως έλεγαν τη φυματίωση.
Το όνομα των κτισμάτων αυτών, που ήταν προχειροφτιαγμένα, χωρίς τις
στοιχειώδεις ανάγκες διαβίωσης (προφύλαξη από το κρύο το χειμώνα, τη ζέστη το
καλοκαίρι), μας έρχεται σαν αντιγραφή από το απομονωτήρια της Χριστιανικής Ευρώπης,
που τα ονόμαζαν Λαζαρέττα, παραπέμποντας έτσι στη μετά θάνατο ανάσταση του Λαζάρου.
Τα Λαζαρέττα λειτουργούσαν έξω από τις πόλεις σε όλο το διάστημα του Μεσαίωνα
και της Αναγέννησης, ήταν τόποι όπου κυριολεκτικά θάβονταν ζωντανοί οι δυστυχείς
άρρωστοι. Σε αντίθεση με την ισλαμική πίστη που βασίζεται στο κισμέτ, αφήνοντας
τη φροντίδα στο θέλημα του Αλλάχ. Κι ενώ οι επιδημίες τους θέριζαν κατά χιλιάδες,
διατηρούσαν τη γαλήνη τους, κρατούσαν τους αρρώστους στο σπίτι και τους περιποιόταν
ως το τέλος.
Στη Χίο όπως και στ' άλλα νησιά του Αιγαίου, την απομόνωση των νοσούντων
εφάρμοσαν πρώτοι οι Γενοβέζοι (σ' άλλα νησιά οι Βενετοί) οι οποίοι ενδιαφέρονταν
να μην επεκταθούν οι επιδημίες και βλαφτούν τα κέρδη τους.
Αργότερα και η Οθωμανική Αυτοκρατορία σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο
με τα πολυάνθρωπα λιμάνια, που μαστίζονταν από επιδημίες, στα πλαίσια διεθνών
συνθηκών, διατηρούσε λοιμοκαθαρτήρια σε όλα τα λιμάνια και η απομόνωση σ' αυτά
ταξιδιωτών και εμπορευμάτων που προέρχονταν από τόπους επιδημιών, ήταν υποχρεωτική,
η λεγόμενη καραντίνα. Εκτός από τα νοσήματα που αναφέρθηκαν, στα λοιμοκαθαρτήρια
σε όλο το διάστημα του ΙΗ' αιώνα υποχρεωτικά έμπαιναν σε καραντίνα και πλοία που
προέρχονταν από χώρες που υπήρχε επιδημία, εξανθηματικού τύφου και υπόστροφου
πυρετού.
Το μεγάλο Λαζαρέττο όπως μας λέει ο Κανελλάκης λεγόταν και Μπάνιο.(...)
Από το βιβλίο της Σοφίας Καρασούλη "Θύμησες πρωτινών καιρών"
μαθαίνομε ότι και το Βασιλειώνοικο είχε το δικό του τόπο απομόνωσης, στο βουνό,
χωρίς να αναφέρονται το όνομα και η τοποθεσία του βουνού.
Στο τελευταίο τεύχος (αρ. 27) του περιοδικού "Πεληνναίο"
αναφέρεται στη Βόρεια Χίο το Ρημόκαστρο και όπως λέει ο συντάκτης του κειμένου,
λέγεται και Ελληνόκαστρο, Ληνόκαστρο και ο Ζολώτας το αναφέρει και Λημόκαστρο.
Γεννάται το ερώτημα, μήπως θα πρέπει να γραφεί με οι δηλ. Λοιμόκαστρο,
όπου σε εποχές λοιμικής (επιδημία θανατηφόρων νόσων), λειτουργούσε σαν απομονωτήριο
των γύρω χωριών της περιοχής.
Στον Κάμπο, ο Μικές Παϊδούσης αναφέρει ότι τους πάσχοντες από τα νοσήματα
που αναφέραμε τους απομόνωναν στις όχθες του Κοκκαλά. Ίσως από τα κόκκαλα των
νεκρών (πολλά σε καιρούς επιδημίας) πήρε το όνομά του ο ποταμός.
Η απομόνωση των πασχόντων ήταν υποχρεωτική και επέβλεπαν για την τήρησή
της οι υγειονόμοι, οι οποίοι είχαν δικαίωμα να επιβάλλουν τιμωρίες σε όσους δεν
συμμορφώνονταν με τις υποδείξεις τους.
Η ακούσια αυτή απομόνωση, σε τόπους ομαδικής εκτόπισης, μακριά από
κατοικημένες περιοχές, σε καταλύματα τελείως αφιλόξενα, χωρίς τη συμπαράσταση
των οικείων, έκανε τις τελευταίες μέρες των δυστυχισμένων αυτών ανθρώπων, αβάσταχτες.
Η εκτόπιση αυτή, εκβολή όπως αναφέρεται σε παλαιότερα βιβλία, πέρασε στην προφορική
μας παράδοση, στο δημοτικό τραγούδι και στη λογοτεχνία μας (βλέπε το βιβλίο της
Λιλίκας Νάκου "Η κυρία Ντο-Ρε-Μι").
Ο φόβος της μετάδοσης των ασθενειών, συνήθως θανατηφόρων, αγρίεψε
τον κόσμο και τον έκανε σκληρό, ώστε να εκβάλλει αγαπημένα πρόσωπα, όταν αυτά
τύχαινε να πέσουν θύματα των επιδημικών νοσημάτων που αναφέρθηκαν.
Είχε λοιπόν κι ο Δαφνώνας όχι ένα, αλλά δύο κτίσματα γι' αυτόν τον
σκοπό και η τοποθεσία από τα κτίσματα πήρε την ονομασία της που τη διατηρεί και
σήμερα. Ίσως ήταν πολυάνθρωπη η περιοχή και γι' αυτό ξεχωριστό κτίσμα (καλύβι)
για άνδρες, ξεχωριστά για γυναίκες. Ίσως επειδή απομόνωναν και τους ψυχικά πάσχοντες
το ένα να χρησίμευε για τους ψυχοπαθείς.
Στη Σύμη υπάρχει κάποιος λόφος που λέγεται "Λωλοβούνι" κι
εκεί κατά τον καθηγητή της λαογραφίας κ. Μιχάλη Μερακλή, απομόνωναν τους λωλούς
και όλους τους άρρωστους από τις παθήσεις που αναφέραμε.
Όπως φαίνεται στις φωτογραφίες του εκδότη της "Δάφνης" κ.
Βαγγέλη Ρουφάκη, ακόμα και σήμερα που το χωριό έχει επεκταθεί, με το κτίσιμο εξοχικών
κατοικιών, είναι σε μεγάλη απόσταση τα χαλάσματα των καλυβιών που οι χωριανοί
λένε Λαζαρεττάκια.
Το ένα έχει τελείως ισοπεδωθεί (υπάρχει ο σωρός των λίθων), ενώ το
άλλο, έχει ακόμη όρθιους τους τοίχους του.
Φαίνεται η είσοδος και ένα άνοιγμα σε ρόλο παραθύρου. Και τα δύο είναι
σκαρφαλωμένα στα ριζά του βουνού της Κακιάς Σκάλας, βορειοδυτικά του χωριού.
Από γραπτές πληροφορίες και την προφορική παράδοση, μαθαίνομε ότι,
μια φορά την ημέρα τους πήγαιναν φαΐ και νερό και το άφηναν σε μακρινή απόσταση
για το φόβο της μετάδοσης.
Εκεί στο άγριο και αφιλόξενο τοπίο, που όρθιο απάνω του υψώνεται το
βουνό, οι βαριά πάσχοντες ήταν καταδικασμένοι να περιμένουν το θάνατο να τους
λυτρώσει και μονάχοι τους τις τελευταίες τους ώρες να διαβούν τον Αχέροντα, για
να συναντήσουν τους πολλούς στον ασφοδελό λειμώνα.
Κείμενο: Σεβαστή Χαβιάρα-Καραχάλιου
Το
Ανακάλυψη στήλης στην Κυνουρία με ονόματα ηρώων που έπεσαν στη μάχη του Μαραθώνα
Της Γιώτας Συκκά
Εφημερίδα "Η Καθημερινή"
Μαρμάρινη στήλη με ονόματα Αθηναίων που έπεσαν στη μάχη του Μαραθώνα βρέθηκε
στην έπαυλη του Ηρώδη, στη Λουκού Κυνουρίας. Ο ανασκαφέας κ. Θ. Σπυρόπουλος
πιθανολογεί ότι πρόκειται για σπουδαίο ιστορικό κειμήλιο.
Η μαρμάρινη στήλη που βρήκε έξω από τη βίλα του Ηρώδη
στην Εύα-Λουκού Κυνουρίας
ο Θόδωρος Σπυρόπουλος, είναι «ένα εντυπωσιακό ιστορικό κειμήλιο». Τα εγχάρακτα
ονόματα δεν είναι τυχαία, αφού όπως υπολογίζει ο ανασκαφέας, πιθανότατα ανήκουν
στους Αθηναίους που έπεσαν στη μάχη του Μαραθώνα. Η επιγραφή στην πρόσθια επιφάνεια
της στήλης αφορά κείμενο πέντε σειρών, δυσανάγνωστο -γι' αυτό δεν το έχει ακόμη
αποκρυπτογραφήσει ο έφορος της Ε' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων-,
κάτω ακριβώς από αυτό διακρίνεται καθαρά η φράση ΤΕΝ ΑΡΕΤΕΝ, ενώ ακολουθούν
20 ονόματα των πεσόντων ανάμεσά τους και αυτό του ΚΑΛΙΑ. Στα πλάγια ακριβώς
έχει αναθυρώσεις.
Ορισμένα χαρακτηριστικά του ευρήματος κάνουν τον κ. Σπυρόπουλο να
πιστεύει ότι πρόκειται για μία από τις στήλες που είχαν στηθεί πάνω στον τύμβο
των Αθηναίων στον Μαραθώνα. Πώς καταλήγει σε αυτό το συμπέρασμα; Κατ' αρχάς
η στήλη είναι από πεντελικό μάρμαρο, το κείμενο είναι γραμμένο στο προευκλείδειο
αλφάβητο, πριν από το 403 π.Χ., και ο τύπος των γραμμάτων είναι χαρακτηριστικός
του τέλους του 6ου αι.- αρχές 5ου αι. Επί πλέον στοιχεία είναι τα ονόματα των
νεκρών όπως και η αναφορά στην ανδρεία τους.
Ο Ηρώδης, εξήγησε ο κ. Θ. Σπυρόπουλος μετά την ομιλία του -βόμβα-
στον απολογισμό του έργου του ΥΠΠΟ για το '99, ήταν μεγάλος συλλέκτης. Οι αρχαιολόγοι
δεν μπορούν να πιστέψουν ότι αν και Μαραθώνιος, το μεγάλο του έργο μεταφέρθηκε
στη Λουκού (Εύα) και όχι στον Μαραθώνα
ή στον Ραμνούντα όπου κατοικούσε.
Ο Ηρώδης δεν είχε καλές σχέσεις με τους Αθηναίους. Περισσότερο ο παππούς του,
ο Ιππαρχος, τον οποίο οι Αθηναίοι κατηγόρησαν ότι ήθελε να εγκαθιδρύσει τυραννία.
Η δήμευση της περιουσίας του ήταν ένα από τα παθήματα της οικογένειας, η οποία
ωστόσο πρόλαβε και έκρυψε σε σπίτι κοντά στο Διονυσιακό θέατρο, μέρος ενός μεγάλου
θησαυρού. Οταν το 97 μ.Χ. ανέλαβε ο Νέρβας, αποκατέστησε την οικογένεια, η οποία
με τη σειρά της πήγε και έχτισε μία πλούσια έπαυλη στη Λουκού. Εκεί μεταφέρθηκαν
πολλά έργα, μέρος της συλλογής της και αποκτήθηκαν καινούργια, γι' αυτό άλλωστε
η γη της Κυνουρίας παραμένει ακόμη ένα αστείρευτο χρυσωρυχείο θησαυρών. Την
επιγραφή, ο ανασκαφέας την ανακάλυψε έξω ακριβώς από τα όρια της βίλας, ανάμεσα
σε αντηρίδες του κτιρίου όπου οι Βυζαντινοί την ενσωμάτωσαν σε κλίβανο που κατασκευάστηκε
στα παλαιοχριστιανικά χρόνια. «Πιστεύω όμως ότι η αρχική της θέση ήταν στη βιβλιοθήκη
εκεί όπου ο Ηρώδης έβαζε όλα τα κειμήλια και τα έργα τέχνης.
Η απόσταση της βιβλιοθήκης από το σημείο που οι Βυζαντινοί έχτισαν
τον κλίβανο είναι περίπου 8 μέτρα».
Ο κ. Σπυρόπουλος επιφυλάσσεται να προσκομίσει όλα τα στοιχεία, να
δει το εύρημα και ένας επιγραφολόγος, παρ' όλα αυτά πιστεύει «κατά 70-80%, όπως
λέει, ότι βρήκε μία από τις στήλες των μαραθωνομάχων». Επικαλείται μάλιστα τον
Θουκυδίδη, ο οποίος αναφέρει ότι οι άνδρες που πέφτουν στις μάχες θάβονταν στο
Δημόσιο Σήμα και ότι εξαίρεση έγινε μόνο για τους μαραθωνομάχους. Ομως και ο
Παυσανίας, συμπλήρωσε ο ανασκαφέας, αναφέρεται σε 192 επιτύμβιες στήλες που
είχε δει, με τα ονόματα των πεσόντων νεκρών που αναγράφονταν κατά φυλές.
Στη Λουκού, εκτός από την ενεπίγραφη στήλη που βρήκε στις αρχές
του χρόνου, ο ανασκαφέας έφερε στο φως και άλλα ίχνη, γεγονός που τον κάνει
να πιστεύει ότι πρέπει να υπάρχει και μία ακόμη στήλη.
Ανέσκαψε όμως και μία πρώιμη μυκηναϊκή θέση στον Ευρώτα,
που χρονολογείται στην πρώτη μεσοελλαδική προς υστεροελλαδική περίοδο. Ανακάλυψη
την οποία χαρακτήρισε «σημαντική για τα ιστορικά και τοπογραφικά δεδομένα της
περιοχής γενικότερα».
Εν τω μεταξύ, στην Πελλάνα
(χωριό έξω από τη Σπάρτη) οι ανασκαφές τον οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το διοικητικό
επίκεντρο της προϊστορικής Λακωνίας
βρίσκεται εκεί και όχι στη Σπάρτη.
Εκεί αναζητά τώρα μυκηναϊκό ανάκτορο, ενώ οι συνεχιζόμενες ανασκαφές τον κάνουν
να πιστεύει ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο μνημείο ταφικών περιβόλων σε όλη
την Ελλάδα. Στην κορυφή μάλιστα της Ακρόπολης, βρέθηκε λακκοειδής τάφος, ο οποίος
είναι ιδίων διαστάσεων με τον ταφικό κύκλο Α και Β του βασιλικού περιβόλου των
Μυκηνών. Δυστυχώς, κατέληξε ο κ. Σπυρόπουλος, «ο τάφος αυτός έχει συληθεί, οι
ανασκαφές ωστόσο συνεχίζονται».
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
ΗΡΑΚΛΕΙΟ (Πόλη) ΚΡΗΤΗ
Στη μεγάλη αίθουσα του βορειοδυτικού τμήματος του δικαστικού μεγάρου
Ηρακλείου, χωρητικότητας 150 περίπου ατόμων, όπου σήμερα συνεδριάζει κάθε Δευτέρα
και Πέμπτη το Α' Τριμελές Πλημμελειοδικείο Ηρακλείου, συνεδρίαζε για τρία περίπου
χρόνια το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων, όπως ονομάστηκε το δικαστήριο που ιδρύθηκε
μεταπολεμικά με τον Αναγκαστικό Νόμο 543/1945, στην αποκλειστική αρμοδιότητα του
οποίου παραπέμφθηκαν όσοι κατηγορήθηκαν για συνεργασία με τους Γερμανούς κατακτητές.
Τη σύνθεση του δικαστηρίου αυτού αποτελούσαν τρεις τακτικοί δικαστές και δύο πολίτες-ένορκοι,
που κληρώνονταν την ημέρα της δίκης.
Οι δίκες των δοσίλογων διεξάγονταν σε ατμόσφαιρα εξαιρετικά ηλεκτρισμένη,
λόγω της προσέλευσης μεγάλου αριθμού ακροατών, πολλοί από τους οποίους ήταν συγγενείς
των θυμάτων που είχαν χάσει τη ζωή τους είτε από τους κατηγορούμενους, είτε από
τους Γερμανούς, στους οποίους καταδόθηκαν ως μέλη της Κρητικής Αντίστασης. Συχνά
ο πρόεδρος του δικαστηρίου έχανε τον έλεγχο της διαδικασίας και αναγκαζόταν να
κάνει χρήση της πολυάριθμης ένοπλης φρουράς για να επιβάλει την τάξη. Σε δύο όμως
περιπτώσεις οι χωροφύλακες δεν μπόρεσαν να επιβληθούν, με αποτέλεσμα τη θανάτωση
των κατηγορουμένων. Πρόκειται για:
1) Την οικογένεια Σωμαράκη από το χωριό Σάρχος, το σύνολο των μελών της οποίας
(5) είχε παραπεμφθεί για συνεργασία με τον εχθρό. Και οι πέντε (Κώστας, Σταύρος,
Μαρία, Χαρίκλεια και Ελένη) κατασφάχτηκαν από συγγενείς των θυμάτων τους λίγο
μετά την έκδοση της σε βάρος τους καταδικαστικής απόφασης, η οποία δεν ικανοποίησε
το κοινό αίσθημα και
2) Τον κατηγορούμενο Νίκο Μαγιάση, τον οποίο σκότωσε στις 30-4-1947 με μαχαιριά
πάνω στο εδώλιο του κατηγορουμένου ο Γιώργος Βρέντζος, αδελφός του φονευθέντος
από τον Μαγιάση στις 3-9-1943 Μιχάλη Βρέντζου.
Σπάνια θάνατος ανθρώπου, ως τιμωρία για όσα έπραξε σε βάρος συνανθρώπων
του, υπήρξε τόσο δικαιολογημένος και έγινε δεκτός με τόσο βαθύ αίσθημα αγαλλίασης,
όσο αυτός (ο θάνατος) που επιφύλαξε στο ανθρωπόμορφο τέρας, τον Νίκο Μαγιάση,
ένας γενναίος ανωγειανός κτηνοτρόφος, ο Γιώργος Βρέντζος, μπήγοντάς του θανάσιμα
στην κοιλιά το κρητικό μαχαίρι του, στις 30-4-1947 μέσα στο δικαστικό μέγαρο Ηρακλείου,
επάνω στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Αλλά σκοτώνοντας με τον συμβολικό αυτό τρόπο
το φονιά του αδελφού του, ως είχε χρέος σύμφωνα με τον κώδικα της τιμής, δεν ενήργησε
μόνο ατομικά: ο Γιώργος Βρέντζος ενήργησε και ως εντολοδόχος μερικών εκατοντάδων
συμπατριωτών του και επομένως «αδελφών», στενοί συγγενείς των οποίων είχαν χάσει
τη ζωή τους είτε απ’ ευθείας από το χέρι του αιμοσταγούς Μαγιάση, είτε από το
γερμανικό στρατό στον οποίο τους κατέδωσε, καλυπτόμενος πίσω από την παραπλανητική
ιδιότητά του ως διερμηνέα των κατακτητών.
Πολύ δικαιολογημένα λοιπόν και εύστοχα η λαϊκή μούσα, δια στόματος
του Ανωγειανού βοσκού Μαν. Δακανάλη, χαιρέτισε το βαρυσήμαντο εκδικητικό του διάβημα
με την ακόλουθη μαντινάδα:
Ένας αϊτός των Βρέντζηδων σκότωσε το Μαγιάση
Κι όλοι μαζί φωνάξαμε το χέρι του ν’ αγιάσει
Μέσα στο Δικαστήριο γιατί ‘χενε σκοτώσει
Κι έπρεπε οπωσδήποτε ζωή κι αυτός να δώσει.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Κρητικού περιοδικού "Στιγμές"
ΙΚΑΡΙΑ (Νησί) ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
ΚΑΛΥΜΝΟΣ (Νησί) ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ
ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ (Οικισμός) ΧΙΟΣ
Ο Παλιός Καταρράκτης αποτελούσε επί τουρκοκρατίας μαζί με άλλα 20
χωριά το Δήμο Μαστιχοχώρων.
Αρκετές πληροφορίες μας δίνει ο Πρόξενος της Βενετίας
στη Σμύρνη, όταν το 1639
επισκέφτηκε τη Χίο και περιέγραψε
το νησί.
"Ο Καταρράκτης είναι φρούριο έξυπνα κατασκευασμένο και κυβερνιόταν
από τους Della Rocca, σύμφωνα με το οικόσημο που υπάρχει. Κατοικείται από 1500
ψυχές περίπου, έχει 20 παπάδες και 16 εκκλησιές, με ένα μοναστήρι αφιερωμένο στην
Υπεραγία Θεοτόκο με 4 μοναχούς. Υπάρχουν ακόμη μερικές γυναίκες με σχήμα μοναχών,
αλλά λίγο ευσεβείς."
Το χωριό δεν γλίτωσε από τη μανία του Εγκέλαδου στις 22 Μαρτίου/3
Απριλίου 1881. Καταμετρήθηκαν 71 νεκροί και 21 τραυματίες.
Ερείπια τα σπίτια του, ο Βυζαντινός Ταξιάρχης μαζί με τις άλλες εκκλησιές
και ο πύργος των Della Rocca. Κάπου 448 απόμειναν ζωντανοί. Από αυτούς άλλοι επισκεύασαν
τα σπίτια τους, άλλοι τράβηξαν κατά Φαλερού μεριά, κοντά στη θάλασσα. Όσοι είχαν
ελάχιστο κλήρο, τράβηξαν κατά τα μάτια τους, χωρίς ποτέ πια να γυρίσουν πίσω.
Για τον τρομαχτικό σεισμό μας διηγείται η Σοφία Οικονόμου.
"Όταν εγίνην ο χαλασμός η γης ήνοιγε 40 πόντους και πέφτανε μέσα
οι άθρωποι και τα ζα. Μόλις εκαταλάβανε πως εγινότανε σεισμός, όλοι οι άθρωποι
εφεύγαν για να σωθούνε. Οι πιο πολλοί τραβήξανε κατά τον Περιστερεώνα. Εκεί όμως
τα χώματα ειν’ πιο λαφριά και σκίζανε πιο εύκολα. Μαζί με αυτούς που φεύγανε
ήτανε κι ένας διάκος, Νικολή τον ελέγανε. Και όπως ήτρεχε για να σωθεί ήσκισεν
η γης και χώστηκε μέσα μέχρι το στήθος, δεν εμπόρεσαν να τονε βγάλουν και ήσκασε".
Αυτοί που παρέμειναν στο τραυματισμένο χωριό, άντεξαν για άλλα περίπου
50 χρόνια, παίρνοντας ζωή από το μέρος που πρωτοείδαν το φως. Το 1930, έφυγαν
οριστικά κάπου 120 άτομα για το παραθαλάσσιο χωριό, στο οποίο ενσωματώθηκαν. Πολλοί
από αυτούς άλλαξαν το αλέτρι με το δοιάκι ή πρόσφεραν τον εαυτό τους θυσία στο
Πολώχ του ξενιτεμού.
Σήμερα στον παλιό Καταρράκτη υπάρχουν ελάχιστα ερείπια αφού τα δομικά
υλικά χρησιμοποιήθηκαν όπου χρειαζόταν.
Από τον άλλοτε περήφανο πύργο των Della Rocca που δέσποζε στην περιοχή,
υπάρχει μόνο βάση και σωρός από πέτρες. Δίπλα στην εκκλησιά του Αγίου Νικόλα,
ένα κτίσμα προκαλεί θαυμασμό με τα σταυρολίθια του.
Ευχής έργο θα ήταν, το κτίσμα αυτό να μην καταρρεύσει, να κηρυχθεί
διατηρητέο, σα δείγμα της αρχιτεκτονικής του χωριού που δεν υπάρχει πια. Παράλληλα,
η κατάφορα αγνοημένη Ιωνία
μπορεί να αποκτήσει μια ακόμη ιστορική διαδρομή συμπεριλαμβάνοντας αυτό το τμήμα
(Σικελιά, Έξω Διδύμα, Παλιό
Καταρράκτη, Αγιο Γιάννη Αργέντη, Ρουχούνι, Φαλερού). Η συμβολή επίσης της περιοχής
στον περιπατητικό τουρισμό ή στην παρατήρηση πουλιών (bird watching) είναι αξιοσημείωτη.
Κείμενο: Δημ. Μελαχροινούδης
Το
ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ (Χωριό) ΛΑΚΩΝΙΑ
ΜΥΣΤΡΑΣ (Βυζαντινός οικισμός) ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
ΝΕΟ ΟΙΤΥΛΟ (Χωριό) ΟΙΤΥΛΟ
ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ (Σύμπλεγμα νήσων) ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
Το όνομα των Οινουσσών συναντάται πολύ παλιά στους αρχαίους ιστορικούς
και συγγραφείς, όπως τον λαογράφο Εκαταίο, τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, κατά μία
εκδοχή και τον Απόστολο Παύλο. Η ετυμολογία του ονόματος των νήσων προέρχεται
οπό τη λέξη οίνος και αποδεικνύει ότι η καλλιέργεια του αμπελιού εκεί είναι πανάρχαιη.
Το κρασί των Οινουσσών, όταν ακόμα ευδοκιμούσε στο νησί, ήταν ονομαστό.
Η ιστορική διαδρομή των Οινουσσών μοιραία ακολούθησε την ιστορία της
γειτονικής Χίου. Οι ανά τους αιώνες κατακτητές άφησαν την παρουσία τους στα διάφορα
ονόματα, με τα οποία συναντάται το νησί σε χάρτες κυρίως, αλλά και διάφορα ιστορικά
κείμενα.
Τους νεώτερους χρόνους, το μεγαλύτερο από τα νησιά, η Αιγνούσα, κατοικείται
περίπου από το 1750, όπως μαρτυρούν διάφορα κτίσματα και παλιές εκκλησίες. Οι
κάτοικοι είναι κυρίως κτηνοτρόφοι από τα Καρδάμυλα και περιοχές της βόρειας Χίου,
οι οποίοι αναζητούν στις ακατοίκητες Οινούσσες εύφορα βοσκοτόπια για τα κοπάδια
τους.
Εγκαθίστανται στη δυτική πλευρά του νησιού, όπου δημιουργούν ένα υποτυπώδη
οικισμό στην τοποθεσία Κάστρο, πιθανόν στα ίχνη κάποιου βυζαντινού κάστρου. Μέσα
σε λίγες δεκαετίες, ο πληθυσμός αυξάνεται και οι άγονες βραχονησίδες δεν επαρκούν
για την επιβίωση. Οι φτωχικοί ποιμένες τολμούν το μεγάλο εγχείρημα. Με τις βάρκες,
που χρησιμοποιούσαν για να επικοινωνούν με την αντικρινή Χιακή ακτή, αρχίζουν
τη μεταφορά εμπορευμάτων, πρώτων υλών και ειδών διατροφής από και προς το νησί.
Σύντομα, ανοίγουν τα πανιά τους και επεκτείνουν τις διαμετακομιστικές τους δραστηριότητες
προς τις ακτές της Ιωνίας, αλλά και τα άλλα νησιά του Αιγαίου.
Η στροφή στη θάλασσα είχε ήδη πραγματοποιηθεί. Τα καΐκια των Οινουσσίων
δεν αργούν να γίνουν μεγάλα ιστιοφόρα και να οργώνουν το Αιγαίο, τη Μαύρη θάλασσα
και τη Μεσόγειο. Τα κέρδη από το εμπόριο πολλά και σημαντικά ιδιαίτερα μετά τον
Κριμαϊκό πόλεμο, όπου Εύποροι Χιώτες δανείζουν κεφάλαια σε Αιγνουσιώτες για ν'
αρματώσουν τα πλοία τους και ν' ανοιχθούν προς τη Μαύρη θάλασσα, όπου υπήρχε μεγάλη
ζήτηση για θαλάσσιες μεταφορές αγαθών.
Στο νησί πλέον παραμένουν οι οικογένειές τους και λιγοστοί γεωργοί
και βοσκοί. Οι γυναίκες καπετάνισσες επωμίζονται διπλό ρόλο: Την ανατροφή πολλών
παιδιών για να επανδρώσουν τα οικογενειακά σκαριά και παράλληλα τη συγκέντρωση
των οικονομιών για να βρουν οι καπετάνιοι τη "συρμαγιά" για τη ναυπήγηση
του επόμενου ιστιοφόρου. Ο οικισμός του νησιού μεταφέρεται στη θέση Μαντράκι,
η οποία προστατευόταν από τρία μικρά νησιά, που δημιουργούσαν ένα μικρό φυσικό
λιμάνι.
Η μεγάλη μάχη της Οινουσσιακής ναυτιλίας δίδεται το 1905, όταν ήταν
επιτακτική πλέον η μετάβαση από τα ιστιοφόρα στον ατμό.
Ο Κωνσταντίνος Χατζηπατέρας, Κωνσταντής Δ. Πατέρας και Παναγιώτης
Μιχ. Λεμός αγοράζουν στην Κωνσταντινούπολη το ατμόπλοιο "Μαριέττα Ράλλη"
και σηματοδοτούν τη νέα αρχή. Μέσα σε λίγα χρόνια όλοι οι Αιγνουσιώτες έχουν πλέον
ατμόπλοια, τα οποία ταξιδεύουν σ' όλη τη Μεσόγειο. Τα μεγαλύτερα από αυτά συμμετέχουν
στις ναυμαχίες του 1912-13 υποστηρίζοντας τον πολεμικό στόλο υπό τον ναύαρχο Κουντουριώτη.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος βρίσκει το Αιγνουσιώτικο ναυτικό με
περίπου 70 πλοία, τα οποία συμμετέχουν ηρωικά στη μάχη του Ατλαντικού και σχεδόν
χάνονται όλα, τα περισσότερα με τα πληρώματά τους.
Ανοίγει ωστόσο μετά τη λήξη του πολέμου, ένας νέος "χρυσούς αιών"
για τους Αιγνουσιώτες και εφοπλιστές και ναυτικούς. Οι εφοπλιστές είχαν εγκατασταθεί
από το μεσοπόλεμο στο Λονδίνο και παραλαμβάνουν τα 14 λίμπερτυς, που πέτυχε να
λάβει από την αμερικανική κυβέρνηση η Ελλάδα σε αναπλήρωση των αποδεκατισθέντων
στον πόλεμο σκαφών.
Η μεταπολεμική περίοδος ήταν καρποφόρος για την Αιγνούσα. Νέες ναυπηγήσεις
ανανεώνουν τον στόλο, που ταξιδεύει στους πέντε ωκεανούς. Μια μικρή νησίδα του
Αιγαίου γίνεται το πολυσυζητημένο νησί της ναυτοσύνης, το αντικείμενο του θαυμασμού
της Οικουμενικής Ναυτιλίας, η οποία ακούει εντυπωσιασμένη το σύντομο ιστορικό
της εξέλιξης των Οινουσσών και δικαίως την αναγνωρίζει ως κοιτίδα της ναυτοσύνης
του Αιγαίου.
Ο επισκέπτης μπορεί σήμερα στο νησί να ταξιδεύσει μέσα στους θρύλους
και τις παραδόσεις της ναυτιλίας.
Ένα μεγάλο μνημείο στην κεντρική παραλιακή πλατεία, την Πλατεία Ναυτοσύνης,
μαρτυρεί τις θυσίες των Οινουσσίων στον υγρό στίβο. Στο κέντρο το άγαλμα του Αφανούς
Ναύτη ευλαβές αφιέρωμα του Σπύρου Α. Λαιμού σε όσους οικοδόμησαν το ναυτιλιακό
θαύμα. Πιο πέρα είναι το Ναυτικό Μουσείο, που δίνει στον επισκέπτη πολύτιμες πληροφορίες
για την εξέλιξη της ναυτιλίας. Ο περίλαμπρος Ναός του Αγίου Νικολάου δεσπόζει
στο κέντρο του χωριού. Γεμάτος με βαρύτιμα τάματα και αφιερώματα εντυπωσιάζει
και αποδεικνύει την πίστη των Οινουσσίων στον Αγιο των θαλασσινών.
Κυρίαρχη θέση στον οικισμό έχουν τα ναυτικά εκπαιδευτήρια. Το πρώτο
Ναυτικό Γυμνάσιο της χώρας, δωρεά της οικογένειας Διαμαντή Πατέρα, ιδρύθηκε το
1954 και δέχτηκε τους εκατοντάδες μαθητές, που διέπρεψαν στη ναυτιλία τα τελευταία
40 χρόνια. Παραπλεύρως, η Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού προετοιμάζει τους σύγχρονους
πλοιάρχους και στελεχώνει το πλοίο του 21ου αιώνα. Το Πρότυπο Μαθητικό Οικοτροφείο
προσφέρει δωρεάν στέγαση και διατροφή σε μαθητές απ' όλη τη χώρα, που έρχονται
να φοιτήσουν στα εκπαιδευτήρια των Οινουσσών.
Το νησί κοσμούν πολλά παραδοσιακά σπίτια των μεγάλων ναυτικών οικογενειών,
αλλά και τα νεώτερα των εφοπλιστών και καπεταναίων, που κατακλύζουν τα καλοκαίρια
την πατρίδα τους. Μαγευτικές είναι οι δαντελωτές ακρογιαλιές της δυτικής πλευράς,
που προσφέρουν ατελείωτες ώρες ανάπαυλας στα γαλανά νερά του Αιγαίου.
Όμορφα είναι και τα ανατολικά παράλια, σε ορισμένα δε απ' αυτά λειτουργούν
πρότυπες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας.
Οι Αιγνουσιώτες έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με τη γενέτειρά τους
μέσω του ιστορικού Σωματείου τους, του Συλλόγου "Φίλοι Οινουσσών", που
από το 1929 αγωνίζεται για την ανάπτυξη του νησιού.
Επίσης στο Λονδίνο έχει συσταθεί το Ταμείο Ευπραγίας Οινουσσών το
οποίο συγκεντρώνει τις ευεργεσίες των εκεί Οινουσσίων και τις μετουσιώνει σε έργα
στις Οινούσσες, ενώ αντίστοιχο σωματείο υπάρχει στην παροικία των Η.Π.Α.
Πλούσια πολιτιστική ζωή προσφέρουν το Πνευματικό Κέντρο, ενώ το Στάδιο
και Αμφιθέατρο δίνουν μία ουσιαστική διέξοδο στη ζωή των κατοίκων και της νεολαίας.
Το νησί κοσμούν ακόμη ο ανδριάντας του Μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη Ιωάννη
Διαμ. Πατέρα, ο οποίος προσέφερε την περιουσία του στην πατρίδα καθώς και του
οραματιστή Λέοντα Λεμού, που κατέλειπε το ομώνυμο ίδρυμα και το οποίο δραστηριοποιείται
δυναμικά στον κοινωνικό και ανθρωπιστικό τομέα, αλλά και δίνει αγώνα για την ανάπτυξη
της Αιγνούσας.
Τα δύο αυτά έργα είναι της γλύπτριας Μαίρης Παπακωνσταντίνου.
Πολλοί Αιγνουσιώτες, όπως η Μαρία Παντ. Λαιμού, ο Σπύρος Λαιμός, ο
Ιωάννης Κ. Χατζηπατέρας, ο Μάρκος Ν. Λύρας και άλλοι έχουν επιτελέσει ένα μεγάλο
κοινωνικό και εθνικό έργο, υποστηρίζοντας κοινωφελή Ιδρύματα, Νοσοκομεία, Εκπαιδευτήρια
και άλλα.
Η μικρή αυτή πατρίδα εξακολουθεί να εμπνέει τους νέους Οινουσσίους,
τους ναυτίλους της νέας γενιάς, τους απογόνους των ηρωικών Οινουσσίων, που περιγράψαμε.
Για όλους, είτε αυτοί δίνουν τον αγώνα της θάλασσας, είτε έχουν πλέον δραστηριοποιηθεί
με επιτυχία σε πολλούς άλλους τομείς, η Αιγνούσα αποτελεί πηγή ζωής και φωτός,
που φωτίζει και καθοδηγεί τη ζωή τους.
Κείμενο: Γεώργιος Δανιήλ
Το
ΣΦΑΚΙΑ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
Στη Χώρα Σφακίων κάθε χωριό αλλά και κάθε ισχυρή οικογένεια έκτιζε
μιαν εκκλησία και στη γιορτή των Αγίων τους φρόντιζαν όλοι να επιδείξουν ό,τι
καλύτερο μπορούσαν.
Οι Καλλικρατιανοί είχαν τους Δώδεκα Αποστόλους στο πάνω μέρος της
Χώρας. Στις αρχές του 19ου αιώνα, στην γιορτή των Αγίων, μετά τη λειτουργία ένα
πουλί κάθισε στο καμπαναριό, προκλητικό σημάδι για τους άνδρες που ήταν, συνήθως,
οπλισμένοι. Κάποιος το σημάδεψε, του έριξε, μα ούτε το σκότωσε, ούτε το πουλί
έφυγε. Αμέσως του "έπαιξε" ένας άλλος και το σκότωσε και τότε όλοι μαζί
άρχισαν να πειράζουν τον πρώτο. Στην αρχή τα πειράγματα τον έκαναν να γελά, αλλά
όταν συνεχίστηκαν, του προκάλεσαν θυμό, καθώς θεώρησε ότι τον ταπείνωναν δημόσια.
Πυροβόλησε, λοιπόν, σκοτώνοντας έναν από τους πολλούς που τον ειρωνεύτηκαν, αλλά
αμέσως έπεσε νεκρός και αυτός από βόλι... Εφτά άνδρες σκοτώθηκαν μέσα σ' ένα λεπτό.
Η εκκλησία ύστερα από αυτό το περιστατικό εγκαταλείφθηκε κι ερημώθηκε και μόνο
ύστερα από πολλά χρόνια αναστυλώθηκε και ξαναλειτουργήθηκε...
Καμιά θάλασσα δεν είναι τόσο ανοιχτή, όσο η αστείρευτη θάλασσα της
εκδίκησης. Της εκδίκησης, που όταν φωλιάσει στην ψυχή του ανθρώπου, τον μεταμορφώνει
σ' ένα άγριο θηρίο, διψασμένο για αίμα, που δε διστάζει να φτάσει ακόμη και στο
φόνο. Για να ξεπλύνει τη ντροπή του, την προσβολή που του έγινε, για να υπερασπιστεί
την τιμή και αξιοπρέπειά του. Κάποιοι ξεπερνούν τα όρια. Φτάνουν στα άκρα. Δεν
αφήνουν κανένα περιθώριο επιστροφής. Ανοίγουν τον αιματηρό κύκλο των αντεκδικήσεων
και διψούν για το αίμα της ανταπόδοσης, που στη θέα του αισθάνονται εξαγνισμένοι
και δικαιωμένοι. Οι λέξεις φόβος, δισταγμός, υπαναχώρηση ή άρνηση δεν έχουν θέση
στον κόσμο της βεντέτας.
Βεντέτα συνηθίζουν να λένε στην Κρήτη την εκδίκηση που παίρνουν οι
συγγενείς κάποιου που δολοφονήθηκε, σκοτώνοντας το δράστη ή κάποιον συγγενή του.
Ο φόνος δηλαδή που τελείται με κίνητρο την εκδίκηση για έναν άλλο φόνο. "Είναι
ένας κοινωνικός κώδικας που στηρίζεται στην έννοια της τιμής και της προστασίας
της"’, λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
του Πανεπιστημίου Αιγαίου Γιώργος Νικολακάκης. Και πρόκειται για ένα φαινόμενο
παλιό όσο και η οργάνωση των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών. Θα μπορούσαμε να θυμίσουμε
τη διπλή εκδίκηση που αποδίδουν στο Μίνωα έπειτα από τις επιθέσεις που δέχθηκε
ο γιος του Ανδρόγεως στην περιοχή του Μαραθώνα και της Αθήνας.
Έτσι, ο νόμος της ανταπόδοσης συναντάται για πρώτη φορά στην ιστορία
του Δικαίου στη Μινωική Πολιτεία. Αν και τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν έχουν φέρει
στο φως μέχρι σήμερα κάποια επιγραφή με τη σχετική ποινική διάταξη, αυτή σώζεται
ακέραιη στο έργο του Αριστοτέλη και συγκεκριμένα στο τέταρτο βιβλίο των "Ηθικών
Νικομαχείων" όπου γίνεται λόγος για το "αντιπεπονθός" - δηλαδή
την ανταπόδοση - το οποίο χαρακτηρίζεται ως σπουδαία μορφή απονομής δικαιοσύνης
και κατονομάζεται ως πατέρας της διάταξης ο μυθικός Ραδάμανθυς. Στο Ραδάμανθυ
αποδίδεται η νομική φράση "Ει και πάθοι τα τέρεξε, δίκη κ' ιθεία γένοιτ’",
διατυπωμένη στον έμμετρο λόγο που συνήθιζαν να χρησιμοποιούν οι Κρήτες στη νομοθεσία
τους για ευκολότερη αποστήθιση της, που μεταφράζεται "Μόνο σαν πάθει ό,τι
'κάμε, δίκη σωστή θα γίνει", δηλαδή όπως λέγεται στην κρητική διάλεκτο "τα
δίκια θα γεννούσι". Και στην Αγία Γραφή αναφέρεται χαρακτηριστικά μέσα από
τα λόγια του Μωϋσή: "Ζωή αντί ζωής, οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος,
χείρα αντί χειρός, πόδα αντί ποδός". Ιδιαίτερης σημασίας είναι το σύστημα
που ίσχυε στην Κρήτη την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Η βασική αρχή του
Ιερού Νόμου, "ο νόμος του ισοποίνου" - Kisas - όριζε ότι σε περίπτωση
φόνου η ποινή που επιβάλλεται είναι είτε το ισόποινο, δηλαδή η καταδίκη του δράστη
σε θάνατο, είτε η "ποινή εξαγοράς του αίματος" (Diyet), σύμφωνα με την
οποία ο θύτης πληρώνει κάποια χρηματική αποζημίωση στην οικογένεια του θύματος
για το αίμα που χύθηκε χωρίς άλλες ποινικές κυρώσεις. Το χυμένο αίμα ουσιαστικά
μετατρέπεται σε υλικό στοιχείο που ανταλλάσσεται με το αίμα του δράστη ή με το
ποσό της αποζημίωσης.
Κείμενο: Μαρία Γαλανού
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Κρητικού περιοδικού "Στιγμές"
ΤΑΙΝΑΡΟΝ (Ακρωτήρι) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΝΗ
ΧΙΟΣ (Νησί) ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
Αναμφισβήτητα οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες στην Αμερική ήταν ναυτικοί,
οι οποίοι εγκατέλειψαν το πλοίο τους. Γοητευμένοι από το λωτό της απέραντης παρθένας
γης και καταφύγιο ταυτόχρονα, έριξαν για πάντα άγκυρα στο αραξοβόλι της νέας πατρίδας.
Εκεί γνωστοί μόνο σα Γραικοί, συμπλήρωσαν τον κύκλο της ζωής τους κι ο χρόνος
φρόντισε να σβήσει από τη μνήμη των απογόνων τους τον τόπο της αρχικής καταγωγής
τους. Οι σύντροφοι όμως αυτών των ναυτικών που γύρισαν στη βάση τους, διηγήθηκαν
το πέρασμα της μεγάλης θάλασσας, για να το επαναλάβουν κι άλλοι αργότερα.
Από τους βυζαντινούς ακόμα χρόνους συνάγεται ότι οι ναυτικοί του Αιγαίου,
δεν περίμεναν τον Κολόμβο να ανακαλύψει τη νέα ήπειρο. Αλλωστε ποιος ο λόγος που
ο μεγάλος θαλασσοπόρος ενημέρωσε τους χάρτες του συμβουλευόμενος Χιώτες ναυτικούς,
πριν από το μεγάλο εγχείρημα;
Μας είναι ακόμη γνωστό πως μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
είχαν δημιουργήσει κατά τον Χριστοφορίδη "ιδικήν των ναυτεμπορικήν παγκόσμιον
επικράτειαν, της οποίας αι βάσεις και τα ορμητήρια ευρίσκοντο εις πάσαν χώραν".
Είναι το ίδιο δίκτυο εμπόρων, που τον 19ο αιώνα θα αναφερθεί ως χιώτικο.
Το όνομα του πρώτου που αναφέρεται επίσημα είναι του Θωμά του Γραικού.
Όπως αναφέρει ο Σερ. Κανούτας, το όνομά του είναι καταχωρημένο στον πρώτο επίσημο
κατάλογο απογραφής της Βοστώνης το 1660 (First report of the record commissioners
of Boston).
Ο Θωμάς ήταν Χιώτης καπετάνιος που ήλθε από την Ιρλανδία για να εγκατασταθεί
μόνιμα.
Λίγα χρόνια μετά, κάποιος Αγγλος αναφέρει ότι Έλληνες καπετάνιοι κουμαντάριζαν
τα ισπανικά πειρατικά πλοία. Υπήρχαν Χιώτες άραγε;
Υποθέτουμε ακόμη ότι στην πρώτη αποικία της Νέας Σμύρνης στην Αμερική
όπως ονομάστηκε από τους 1.500 Σμυρναίους που μετάφερε για να εκμεταλλευτεί ο
γιατρός Andrew Turnbull, λόγω γειτνίασης με τη Χίο, ίσως να συμπεριλαμβάνονταν
και χιώτικης καταγωγής άποικοι.
Η σφαγή της Χίου το 1822 δημιούργησε κύμα φυγής και η αμερικανική
φιλανθρωπία συμμάζεψε αρκετά ορφανά. Πολλά παιδιά φιλοξενήθηκαν στην Αμερική και
σπούδασαν στα σχολεία της. Μερικοί δούλεψαν εκεί ή έγιναν ιεραπόστολοι νέων ιδεών.
Οι περισσότεροι γύρισαν πίσω. Η περίοδος αυτή σημαδεύεται αποκλειστικά από Χιώτες
μετανάστες.
Το 1822 ο ορφανός Γεώργιος Μουσαλά Καλβοκορέσης, μαζί με άλλους 8
που μετέφερε αμερικανικό βρίκι, αποβιβάστηκε στη Βαλτιμόρη. Υιοθετήθηκε από το
λοχαγό Αλδεν Πάρτριτζ, διευθυντή της Στρατιωτικής Ακαδημίας Νόργουιτς του Βέρμοντ.
Αποφοίτησε από αυτήν την Ακαδημία το 1838. Συμμετείχε σε εξερεύνηση της Ανταρκτικής
και σαν αξιωματικός του ναυτικού έλαβε μέρος στην επίθεση κατά της Κίνας. Αποχώρησε
το 1865 με το βαθμό του Πλοιάρχου και δολοφονήθηκε από ληστές το 1872 (56 ετών).
Γιος του ο αντιναύαρχος Γεώργιος Πάρτριτζ-Καλβοκορέσης που διακρίθηκε
σε όλες τις ναυμαχίες των Φιλιππίνων.
Τον Οκτώβρη του 1823 έφτασαν στη Βοστώνη οι αδελφοί Στέφανος και Παντελής
Γαλάτης, σταλμένοι από τον ιεραπόστολο Τεμπλ. Σπούδασαν στο κολλεγιο του Amherst
και το 1830 γύρισαν στην Ευρώπη.
Τον Μάιο του 1824 καταφθάνουν τέσσερα Χιωτόπουλα ακόμα που γλύτωσαν
από τη σφαγή. Οι Ράλληδες Κωνσταντίνος και Παντιάς, ο Νικόλαος Πετροκόκκινος και
ο Αλέξ. Πασπάτης. Όλοι τους πέρασαν από το κολλέγιο Amherst και μετά την αποφοίτησή
τους επέστρεψαν στην Ευρώπη. Οι Ράλληδες συνδιευθυντές των εμπορικών Οίκων Ράλλη,
ο Πετροκόκκινος στη Μάλτα συνεργαζόμενος με τις αμερικανικές ιεραποστολές, στη
Σμύρνη στη συνέχεια και από το 1844 στη Χίο, όπου διετέλεσε πρόξενος των Η. Π.
Α. από το 1867.
Ο Πασπάτης γύρισε στην Κων/πολη μετά τις σπουδές ιατρικής στο Παρίσι,
διακρίθηκε για τα συγγράμματά του και ήταν συνιδρυτής του γνωστού Ελληνικού Φιλολογικού
Συλλόγου Κων/πολης.
Στον κατάλογο της 1ης Ιουλίου του Mount Pleasant Institute του Amherst
περιλαμβάνεται και ο φοιτητής Χρήστος Σταμάτης από τη Χίο.
Το 1828 ο φιλέλληνας Samuel Howe έφερε ακόμη ένα Χιώτη, το Χριστόφορο
Καστάνη (μήπως πρόκειται για τον Σταμάτη;) που σπούδασε στο Amherst. Μετά από
2½ χρόνια ξαναγύρισε στην Ελλάδα, όπου συνδέθηκε με τον Βάμβα. Ξαναγύρισε το 1837,
δίνοντας διαλέξεις σε διάφορες πόλεις, με θέμα την κατάσταση και τις ανάγκες της
Ελλάδας. Το 1851 εκδόθηκε στη Φιλαδέλφεια το βιβλίο του "The Greek Exile".
Ο ίδιος αναφέρει ότι κατά την εποχή της Ελληνικής επανάστασης, οι
Aμερικανοί φιλέλληνες έφεραν περίπου 40 Ελληνόπουλα από διάφορα μέρη, οι οποίοι
σπούδασαν στα κολλέγια Γεήλ, Αμχερστ, Πρίνστον, Χάρτφορντ, Αθηνών Γεωργίας και
Νόξβιλ του Τενεσσή.
Μετά τους μετανάστες-φοιτητές, ακολουθεί η εγκατάσταση Ελλήνων εμπόρων
από το 1846 μέχρι τον εμφύλιο, με πρώτο Οίκο των Αδελφών Ράλλη που αναφέρεται
πρώτη φορά σε εμπορικό οδηγό το 1851, ανάμεσα στους εισαγωγείς της Νέας Υόρκης.
Πρώτος διευθυντής του ο επίσης Χιώτης Πρασακάκης, ο Έλληνας Πρόξενος.
Το κατάστημα αυτό ήταν ένας κρίκος στο αποκαλούμενο Παγκόσμιο Εμπορικό
Χιώτικο Δίκτυο.
Διευθυντής του ιδίου Οίκου στη Νέα Αυρηλία (New Orleans) ο Χιώτης
Νικόλαος Μπενάκης. Σύμφωνα με εκτεταμμένο δημοσίευμα, όταν πέθανε το 1886, ήταν
Πρόξενος επί 36 χρόνια σ' αυτή την πόλη, προστάτης των Ελλήνων και Σλαύων. Με
πρωτοβουλία του ανεγείρεται η εκκλησία της Αγ. Τριάδος το 1867 (πρώτη Ελληνορθόδοξη
στην Αμερική) χαρίζοντας το οικόπεδο και 500 δολάρια ή 20.000 δραχμές. Για την
πράξη του αυτή τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με το Σταυρό του Σωτήρος.
Την ίδια χρονιά (1854) έχουν δραστηριοποιηθεί στη Νέα Ορλεάνη οι Ροδοκανάκης
και Φραγγιάδης, ενώ στη Νέα Υόρκη έχουν ιδρυθεί οι εμπορικοί Οίκοι του Ευστρ.
Πετροκόκκινου και Π. Ροδοκανάκη και Σιας. Για τις ανάγκες των εισαγωγών τους αλλά
και τις εξαγωγές του σιταριού και μπαμπακιού χρησιμοποιούσαν προφανώς ελληνικά
πλοία.
Αξιοσημείωτο το γεγονός που αναφέρεται σε εφημερίδα της Σμύρνης το
1854 ότι Ψαριανός πρακτικός καπετάνιος διέσχισε τον Ατλαντικό και ξαναγύρισε στην
Ευρώπη χωρίς πλοηγό.
Αλλα καταστήματα στη Νέα Υόρκη σχεδόν όλα χιώτικα, των Κοκού Γ. Σκαραμαγκά
και Μιχ. Σκυλίτση, αντιπροσώπων του Οίκου Αργέντη, Σεκιάρη και Σιας του Λονδίνου
(1855), των Φακίρη και Σιας (1855), των Ροΐδη, Ροδοκανάκη και Καράλη (1857), των
Νεγρεπόντη και Αγελάστου (1861), του Θ. Ζιζίνια (1862), των Αφών Σκαραμαγκά (1863),
των κ Ψωμιάδη και Ράλλη (1865), του Μ. Ψιακή (1865), των Munzinqer και Πιτσιπιού
(1865) του Σταματίου Κόβα (1866), των Μπενάκη, Μπόταση και Σίας (1868), των Φραγκοπούλου,
Αγελάστου και Σίας (1868), των Καλβοκορέση και Ροδοκανάκη (1868).
Μετά το 1868 ανάμεσα στους εμφανιζόμενους Οίκους και οι Χιώτικοι των
Π. Γαλάτη και Σίας (1872), Π. Ζ. Ροδοκανάκη και Σίας (1879).
Στη Βοστώνη που πολύ νωρίς δραστηριοποιείται ο Ιωάννης Ροδοκανάκης.
Μπήκε στην Ακαδημία του Ανδόβερ το1848. Έμπορος, κηρύχθηκε μέγας ευεργέτης της
Ομογένειας κληροδοτώντας στην ελληνική εκκλησία της Βοστώνης 2.000 δολάρια.
Έντονη η παρουσία και των Χιωτών στο χρηματιστήριο βάμβακος της Νέας
Υόρκης. Το 1888 καταγράφονται οι Π. Ι. Φακίρης, Π. Σ. Γαλάτης, Παύλος Νεγρεπόντης,
ο Οίκος De Valliere και Νεγρεπόντη. Στη Νέα Ορλεάνη οι Αντώνιος Π. Ράλλης, Λουκάς
Ε. Ράλλης, Θεόδωρος Π. Ράλλης, ο Π. Ροδοκανάκης και Θωμάς Ζιζίνιας.
Ο Οίκος Ράλλη είχε γραφεία και στη Σαββάνα της Γεωργίας (1878-1893)
με μέλη του εκεί χρηματηστηρίου τον Παύλο Σ. Γαλάτη και Θωμά Ζιζίνια.
Για την εμπλοκή των Ελλήνων (και των Χιωτών) στη διακίνηση του βαμβακιού
θα γράψει το 1872 η αμερικανική Daily Picayune: "Οι Έλληνες αγοράζουν και
φορτώνουν βαμβάκια επικερδώς, τουθ’ όπερ ημείς αδυνατούμεν να πράξωμεν. Μέγα μέρος
της γινομένης ενταύθα εξαγωγής γίνεται δια μέσου των Ελλήνων".
Η ύπαρξη τόσων Χιώτικων Οίκων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι απασχολήθηκαν
σ΄ αυτούς πολλοί Χιώτες μετανάστες.
Ο σεισμός του 1881 και η γενική δυσπραγία τις τελευταίες δεκαετίες
του 19ου αιώνα, συνετέλεσαν ώστε οι Έλληνες να ακολουθήσουν το μεγάλο αυξανόμενο
μεταναστευτικό ρεύμα από την Ευρώπη όχι πια σα ναυτικοί ή έμποροι, αλλά σαν άνθρωποι
που πήγαιναν να βρουν την τύχη τους σε ένα άγνωστο και εχθρικό κόσμο, που όμως
παρά τις πρώτες δυσχέρειες κατάφεραν με χίλιες στερήσεις να επιβιώσουν και να
οργανωθούν ιδρύοντας την πρώτη Ελληνική Κοινότητα του Ευαγγελισμού της Βοστώνης
το 1899 με πρωτεργάτες τον βαθύπλουτο Ηπειρώτη Μιχ. Αναγνωστόπουλο και τον Χιώτη
Ιωάννη Ροδοκανάκη.
Η επίσημη καταγραφή το 1881 καταγράφει 126 αφίξεις (η μια γυναίκα),
για να φτάσει από ρεκόρ σε ρεκόρ τις 3.771 το 1900.
Μετά την ίδρυση της πρώτης Ελληνικής Κοινότητας που προαναφέρθηκε,
πάλι Χιώτες ίδρυσαν την πρώτη οργάνωση μεταξύ των Ελλήνων, της "Παγχιακής
Κοραής" Νέας Υόρκης το 1912 με πρώτο πρόεδρο τον Λούη Γανιάρη, προερχόμενο
από τον Σύλλογο Καλλιμασιωτών "Αγ. Αιμιλιανός", πρώτο Χιώτικο Σύλλογο
στη Νέα Υόρκη, που είχε ιδρυθεί 5 χρόνια νωρίτερα.
Παρ' όλο που ξεφεύγει η αναφορά το όριο του 1900 τούτο γίνεται για
να αποδειχθεί ότι οι Χιώτες είχαν την τάση να οργανώνονται γρηγορότερα από τους
άλλους Έλληνες, αφού η δεύτερη Οργάνωση θα ακολουθήσει πολύ αργότερα (Πανκρητηκή
Ένωση το 1929) και δυο χρόνια αργότερα η "Παναρκαδική".
Κείμενο: Δημ. Μελαχροινούδης
Το
Λάβετε το καθημερινό newsletter με τα πιο σημαντικά νέα της τουριστικής βιομηχανίας.
Εγγραφείτε τώρα!
