Εμφανίζονται 99 τίτλοι με αναζήτηση: Πληροφορίες για τον τόπο στην ευρύτερη περιοχή: "ΞΑΝΘΗ Νομός ΕΛΛΑΔΑ" .
ΑΒΔΗΡΑ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Abdera (ta Abdera, also Abderon or -os; Abdera,-orum, Liv. xlv. 29;
Abdera,-ae, Plin. xxv. 53: Eth. Abderites, Abderites or -ita: Adj. Abderitikos,
Abderiticus, Abderitanus), a town upon the southern coast of Thrace, at some distance
to the E. of the river Nestus. Herodotus, indeed, in one passage (vii. 126), speaks
of the river as flowing through Abdera (6 ho di Habderon rheon Nestos, but cf.
c. 109, kata Abdera). According to mythology, it was founded by Heracles in honour
of his favourite Abderus. (Strab. p. 331.) History, however, mentions Timesius
or Timesias of Clazomenae as its first founder. (Herod. i. 168.) His colony was
unsuccessful, and he was driven out by the Thracians. Its date is fixed by Eusebius,
B.C. 656. In B.C. 541, the inhabitants of Teos, unable to resist Harpagus, who
had been left by Cyrus, after his capture of Sardis, to complete the subjugation
of Ionia, and unwilling to submit to him, took ship and sailed to Thrace, and
there recolonised Abdera. (Herod. l. c.; Scymnus Chius, 665; Strab. p. 644.) Fifty
years afterwards, when Xerxes invaded Greece, Abdera seems to have become a place
of considerable importance, and is mentioned as one of the cities which had the
expensive honour of entertaining the great king on his .march into Greece. (Herod.
vii. 120.) On his flight after the battle of Salamis, Xerxes stopped at Abdera,
and acknowledged the hospitality of its inhabitants by presenting them with a
tiara and scymitar of gold. Thucydides (ii. 97) mentions Abdera as the westernmost
limit of the kingdom of the Odrysae when at its height at the beginning of the
Peloponnesian war. In B.C. 408 Abdera was reduced under the power of Athens by
Thrasybulus, then one of the Athenian generals in that quarter. (Diod. xiii. 72.)
Diodorus speaks of it as being then in a very flourishing state. The first blow
to its prosperity was given in a war in which it was engaged B.C. 376 with the
Triballi, who had at this time become one of the most powerful tribes of Thrace.
After a partial success, the Abderitae were nearly cut to pieces in a second engagement,
but were rescued by Chabrias with an Athenian force. (Diod. xv. 36.) But little
mention of Abdera occurs after this. Pliny speaks of it as being in his time a
free city (iv. 18). In later times it seems to have sunk into a place of small
repute. It is said in the middle ages to have had the name of Polystylus. Dr.
Clarke (Travels, vol. iii. p. 422) mentions his having searched in vain on the
east bank of the Nestus for any traces of Abdera, probably from imagining it to
have stood close to the river. Abdera was the birthplace of several famous persons:
among others, of the philosophers Protagoras, Democritus, and Anaxarchus. In spite
of this, its inhabitants passed into a proverb for dullness and stupidity. (Juv.
x. 50; Martial, x. 25. 4; Cic. ad Att. iv. 1. 6, vii. 7.) Mullets from Abdera
were considered especial dainties (Athen. p. 118). It was also famous for producing
the cuttle-fish (Id. p. 324).
This text is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited September 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks
ΔΙΚΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΑΒΔΗΡΑ
Dikaia. a Greek port town on the coast of Thrace on lake Bistonis, in the country
of the Bistones. The place appears to have decayed at an early period. Some identify
it with the modern Curnu, and others with Bauron.
ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ (Λίμνη) ΞΑΝΘΗ
Bistonis (Bistonis limne; Lagos Buru), a great Thracian lake in the
country of the Bistones, from whom it derived its name. (Strab. i. p. 59, vii.
p. 333; Ptol. iii. 11. § 7; Scymn. Chius, 673; Plin. iv. 18.) The water of the
lake was brackish (whence it is called limnothalassa), and abounded in fish. (Aristot.
H. A. viii. 15.) The fourth part of its produce is said to have been granted by
the emperor Arcadius to the convent of Vatopedi on Mount Athos. The river Cossinites
emptied itself into the lake Bistonis (Aelian, H. A. xv. 25), which at one time
overflowed the neighbouring country and swept away several Thracians towns. (Strab.
i. p. 59.)
This text is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited August 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks
ΤΟΠΕΙΡΟΣ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Toperis, (or Topirus Topeiros). A town in the SW. of Thrace, a little
NE. from the mouth of the Nestus, and a short distance W. of Abdera. In the time
of Procopius (B. G. iii. 38) it was the first of the maritime cities of Thrace,
and is described as distant 12 days' journey from Byzantium. Very little is known
about this place. In later times it was called Rhusion (Rhousion, Hierocl. l.
c.; cf. Aposposm. Geo. in Hudson. iv. p. 42; and Anna Comn. p. 212), and was the
seat of a bishopric. (Cone. Chalced.) Justinian rebuilt its walls, which had been
demolished, and made them stronger than before. (Procop. de Aed. iv. 11.) According
to Paul Lucas and Boudoue, the modern Tosbur occupies its site; but Lapie identifies
it with Kara-Giuenzi.
This text is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited June 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks
ΑΒΔΗΡΑ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
A town of Thrace, near the mouth of the Nestus, which flowed
through the town. It was colonized by Timesius of Clazomenae about B.C. 656, and
a second time by the inhabitants of Teos in Ionia, who settled there after their
own town had been taken by the Persians, B.C. 544. It was the birthplace of Democritus,
Hecataeus, Protagoras, Anaxarchus, and other distinguished men; but its inhabitants,
notwithstanding, were accounted stupid, and Abderite was a term of reproach.
This extract is cited Oct 2002 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks
ΔΙΚΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΑΒΔΗΡΑ
A town in Thrace on Lake Bistonis.
ΑΒΔΗΡΑ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Coastal city situated on Cape Bulustra, about 17 km NE of the estuary
of the river Nestos, birthplace of the philosopher Demokritos and other illustrious
men. The founding of the city, according to ancient tradition, can be traced back
to mythical times since it is related to the eighth labor of Herakles, the capture
of the man-eating horses of King Diomedes of the Bistonians. Another tradition
refers to Timesios of Klazomenai as an inhabitant of the city (656-652 B.C.),
but his colonists were driven back by the Thracians. In 545 B.C., the Ionians
of Teos, unable to suffer Persian domination any longer, settled on the site of
Abdera, which they rebuilt (Hdt. 50.68). The city dominated a large and rich area,
"covered with vineyards and fertile," which it fought hard to wrest
from the Thracians (Pind., Second Hymn).
Abdera was subjugated by the Persians during their period of action
in Thrace and in 492 B.C. It was used as a base of operations (Hdt. 6.46,47; 7.120).
As a member of the First Athenian Alliance, it contributed to the Athenian treasury
the sum of 10 to 15 talents, starting in 454 B.C. This heavy taxation and the
rich silver currency are an indication of the economic prosperity of the city.
In 376 B.C. Abdera was destroyed by the invasion of the Thracian tribe
of the Triballi, who killed all the citizens who took part in the battle (Diod.
Sic. 15.36). A little later, ca. 350 B.C., Philip II of Macedon conquered the
city. About the 3d century B.C. it fell successively to King Lysimachos of Thrace,
to the Seleucids, the Ptolemies, and again to the Macedonians, who dominated it
until 196 B.C., when the Romans declared it a free state. Abdera suffered a second
catastrophe in 170 B.C., when the Roman armies and those of Eumenes II, king of
Pergamon besieged and sacked it (Diod. Sic. 30.6). During Roman Imperial times,
it lost political importance and went into decline. In the 6th c. A.D. a small
Byzantine town, the seat of a bishopric, was established on the NW hill of the
great ancient city.
Large sections of the immense wall, which dated from the archaic period,
were uncovered in the W, N, and E parts of the city. In the W wall a gate with
two towers was uncovered, and to this led a central street of the city, as well
as the road that came from the W harbor. (Under the surface of the sea, stone
plinths and rocks that form a large breakwater have been preserved.) A second
small open harbor appears to have been situated on the sandy shore of the E end
of the city, where a round tower is preserved in the sea. In the N section near
the wall the theater was uncovered. In the W part large clusters of habitations
of the Hellenistic and Roman periods, with a strict N-S orientation, show that
the area was built according to the Hippodamian system of city planning. A mosaic
floor found in the courtyard of a house depicts dolphins, rosettes, and lilies.
The foundations of a large building in the SW section appear to belong to Roman
baths. N of the city stretched a large suburb, and at a distance of 2 to 4 km
N and NW, a group of graves and tombs yielded findings that date from the late
archaic and Classical periods.
The findings of the excavation--which consist mainly of pots, architectural
fragments, corner tiles decorated with reliefs and lettering, sculptures, lamps,
and especially a rich collection of terracotta figurines, the product of a local
workshop of image-makers--are on exhibit in the Museum of Kavala. The agora and
the sacred temples of the city, whose existence is known from ancient sources,
have not yet been uncovered.
D. Lazarides, ed.
This text is from: The Princeton encyclopedia of classical sites,
Princeton University Press 1976. Cited Nov 2002 from
Perseus Project URL below, which contains 15 image(s), bibliography & interesting hyperlinks.
ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ (Κωμόπολη) ΞΑΝΘΗ
A modern market town near the Nestos river, 17 km straight NW of the
modern city of Xanthi. There is no known ancient settlement either in Stavroupolis
or its neighborhood, but 2 km SE of Stavroupolis near the E bank of the Nestos,
a Macedonian tomb was discovered in 1950. This probably belonged to the first
half of the 2d c. B.C.
The tomb, built of marble blocks in a pseudo-isodomic style, has a
total length of ca. 12 m. It consists of a vaulted dromos ca. 5 x 2 m, a prothalamos
chamber 2 x 3 m, and the burial chamber 3 x 3 m. The floor of the prothalamos
and the burial chamber are paved with rectangular marble slabs. The entrance to
the burial chamber is closed by two marble door leaves with some ornamentation.
At the back of the chamber are two marble couches set at an angle to each other,
each having two double pillows. The feet of the beds are decorated with painted
encaustic palmettes, spirals, rosettes, and moldings.
A painted molding 0.20 m wide, made up of Ionic and Lesbian kymatia
runs around the prothalamos and the burial chamber at the level of the springing
of the vault. On the kymatia and on the door leaves the vivid painted decoration
is in encaustic. Although the tomb had been robbed, two gold rings and fragments
of terracotta figurines (now in the Kavala Museum) were found in the excavation.
Three of the figurines are winged adolescent Erotes, with lively movements. The
careful plastic rendering of body and face makes these figurines resemble monumental
sculptures.
D. Lazarides, ed.
This text is from: The Princeton encyclopedia of classical sites,
Princeton University Press 1976. Cited Nov 2002 from
Perseus Project URL below, which contains bibliography & interesting hyperlinks.
ΑΒΔΗΡΑ (Δήμος) ΞΑΝΘΗ
Τηλέφωνο: +30 25413 52422
Το Κέντρο Πληροφόρησης επισκεπτών του Δήμου Αβδήρων στεγάζεται στο
ολοκαίνουριο κτίριο που κατασκευάστηκε με συγχρηματοδοτήση από την Κοινοτική πρωτοβουλία
LEADER ΙΙ και βρίσκεται στην είσοδο των Αβδήρων. Σκοπός του Κέντρου είναι η παροχή
τουριστικών πληροφοριών και η πλήρης ενημέρωση και ξενάγηση των επισκεπτών - τουριστών,
για την ευρύτερη περιοχή του Δήμου και για τις ξεχωριστές ομορφιές του, με κατάλληλο
ενημερωτικό υλικό.
ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ (Λίμνη) ΞΑΝΘΗ
Τηλέφωνο: +30 25410 96646
Φαξ: +30 25410 96646
Το Κέντρο πληροφόρησης της λίμνης Βιστωνίδας λειτουργεί από τα μέσα
του 1998 στο πλαίσιο της Προγραμματικής Σύμβασης για την ανάδειξη και την προστασία
της λίμνης. Βασικός στόχος του Προγράμματος είναι η προώθηση της προστασίας της
φύσης , η ανάδειξη της περιοχής με ήπιας μορφής δραστηριότητες και η ενημέρωση
και ευαισθητοποίηση των αρχών και του κοινού για τις οικολογικές αξίες της περιοχής
και για τις απαραίτητες ενέργειες διαφύλαξης και προστασίας τους. Πιο συγκεκριμένα
οι δράσεις της Ομάδας έργου του Κέντρου Πληροφόρησης περιλαμβάνουν:
- Την διοργάνωση ημερίδων και εκδηλώσεων.
- Την υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης, συνεργασίας και ξενάγησης σε εμπλεκόμενους
φορείς και σε ομάδες επισκεπτών.
- Την δημιουργία αρχείου και Βιβλιοθήκης.
- Τον σχεδιασμό προγραμμάτων παρακολούθησης ποιότητας περιβάλλοντος.
- Την έκδοση ενημερωτικού υλικού και την παραγωγή οπτικοακουστικών συστημάτων
παρουσίασης της λίμνης Βιστωνίδας.
ΑΒΔΗΡΑ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
A titular see in the province of Rhodope
on the southern coast of Thrace,
now called Bouloustra. It
was founded about 656 B.C.
A titular see of Macedonia Secunda, suffragan of Philippi.
When Philippi was made a
metropolitan see Polystylum
was one of its suffragans. In 1363 the Greek bishop Peter became Metropolitan
of Christopolis and the see was united to the Archdiocese of Maronia.
Cantacuzenus says that Polystylum
was the ancient Abdera; this statement also occurs in a Byzantine list of names
of cities published by Parthey. This is not absolutely correct. Polystylum is
the modem village of Bouloustra
in the villayet of Salonica,
situated in the interior of the country north of Kara Aghatch where the ruins
of Abdera are found, but it is doubtless because of this approximate identification
that the see of Abdera is placed among the titular sees, although such a residential
see never existed.
S. Petrides, ed.
Transcribed by: Douglas J. Potter
This extract is cited June 2003 from The Catholic Encyclopedia, New Advent online edition URL below.
ΑΒΔΗΡΑ (Κωμόπολη) ΞΑΝΘΗ
Κωμόπολη παραλιακή, που απέχει απο την Ξάνθη περίπου 25 χλμ, είναι η έδρα του ομώνυμου Δήμου, στον οποίο υπάγονται τα Κοινοτικά Διαμερίσματα Κεσσάνης, Μάνδρας, Μυρωδάτου.. `Εχει πλούσια Ιστορία που ανάγεται στους αρχαίους χρόνους. Το γραφικό λιμανάκι, λίγα μόλις χιλιόμετρα από το χωριό, φιλοξενεί σκάφη αναψυχής και πολλούς ερασιτέχνες αλιείς. Ο νέος παραλιακός οικισμός των Αβδήρων σφύζει από κίνηση ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες Θα βρείτε απάνεμους ορμίσκους (Αη Γιάννης, Πόρτο Μόλο και πέριξ) να δροσιστείτε σε πεντακάθαρη θάλασσα το καλοκαίρι. Η περιοχή προσφέρεται για αναψυχή, περιήγηση και μελέτη (εδώ γεννήθηκαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι: Δημόκριτος, Πρωταγόρας, Λεύκιππος, Ανάξαρχος κλπ). Μπορείτε να επισκεφτείτε το Μουσείο Αβδήρων, ένα σύγχρονο κτίριο, που φιλοξενεί τα ευρήματα των ανασκαφών στα Αρχαία Αβδηρα και το Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 51259), ένα όμορφο κτίριο των αρχών του 19ου αιώνα. Μπορείτε ακόμα να θαυμάσετε όμορφα παραδοσιακά αρχοντικά με το δικό τους τοπικό χρώμα.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΑΚΡΑΙΟΣ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Στον Ακραίο μπορεί να φτάσει κανείς με αυτοκίνητο από το Ποταμοχώρι. Μόλις διασχίσουμε την παλαιά γέφυρα στην αμμώδη περιοχή Πεστσιβίτα, φθάνουμε στο κάτω μέρος του οικισμού, που έχει δέκα ακατοίκητα σπίτια. Ακριβώς δίπλα περνάει το ποτάμι που κατεβαίνει από τις Σάτρες. Αλλοι δύο μαχαλάδες βρίσκονται ψηλότερα. Το Δημοτικό Σχολείο του Ακραίου, που βρίσκεται κάπου ανάμεσα στους τρεις μαχαλάδες, έκλεισε το 1988. Την τελευταία χρονιά της λειτουργίας του είχε 6 μαθητές ενώ το 1983-84 είχε 26 παιδιά. Ελάχιστοι κτηνοτρόφοι κατοικούν πλέον στον Ακραίο, ενώ παλαιότερα (1971) ο πληθυσμός του ήταν 202 κάτοικοι.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΑΝΘΗΡΟ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Πρόκειται μάλλον για τον παλαιότερο οικισμό της περιοχής πάνω από τα Κιμμέρια. Στο Ανθηρό έμεναν 295 κάτοικοι το 1951, οι οποίοι μειώθηκαν στους 103 κατοίκους το 1981. Το 1973 καταγράφονταν ακόμα 22 οικογένειες. To Δημοτικό Σχολείο του Ανθηρού έκλεισε το 1989-90. Κατά το σχολικό έτος 1983-4 φοιτούσαν εδώ 23 μαθητές, ενώ την αμέσως επόμενη χρονιά ο αριθμός τους έπεσε σε 12.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΑΣΚΥΡΑ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Το 1973 καταγράφονταν στα Άσκυρα περίπου 25 σπίτια και 25 οικογένειες χωρικών. Η απογραφή του 1951 σημειώνει 555 κατοίκους πιθανόν συμπεριλαμβάνοντας και τους γύρω μικρότερους οικισμούς. Το 1971 σημειώνονται 164 κάτοικοι, ενώ μόνο 22 το 1991. Παλαιότερα στο σχολείο των Ασκύρων φοιτούσαν 80 περίπου παιδιά. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία ο αριθμός των μαθητών το 1983-84 είχε μειωθεί σε 28 ενώ η τελευταία σχολική χρονιά που λειτούργησε το σχολείο των Ασκύρων ήταν το 1991-92 με 8 μαθητές. Ο χωματόδρομος για τα Άσκυρα κατασκευάστηκε μέσα στη δεκαετία του 70.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΒΑΣΙΛΙΚΑ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Για να φτάσουμε στα Βασιλικά ανηφορίζουμε στο χωματόδρομο από το Λιβάδι και στρίβουμε αριστερά. Συναντάμε μπροστά μας μία μικρή γέφυρα σε μία ρεματιά. Αμέσως μετά βλέπουμε τα χωράφια των Βασιλικών και δεκαπέντε περίπου σπίτια. Η τοποθεσία είναι όμορφη, υπάρχουν πηγές και πλούσια βλάστηση με κυρίαρχες τις βελανιδιές. Μερικά κτίσματα είναι καλοδιατηρημένα, αλλά χωρίς στέγη. Τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά είναι παρόμοια με αυτά των οικισμών της ευρύτερης περιοχής: πέτρες, ξυλοδεσιές, μικρά ανοίγματα, επίχρισμα. Πρόκειται για μικρό οικισμό και η απογραφή του 1961 κατέγραφε 71 κατοίκους. Το 1974 υπήρχαν ακόμα τρεις οικογένειες. Τώρα δε μένει κανείς εδώ.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΓΙΑΝΝΟΧΩΡΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Γιαννοχώρι βρίσκεται σκαρφαλωμένο σε ένα ύψωμα. Απέχει τρία τέταρτα της ώρας από το χωριό Ακραίος. Η θέα από το Γιαννοχώρι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή: μπορεί κανείς να δει, σαν από αεροπλάνο, το ποτάμι των Σατρών να ελίσσεται προς τα νότια και γύρω γύρω παντού βουνά. Στο Γιαννοχώριο κατοικούσαν 74 άνθρωποι το 1961 και 50 άνθρωποι δέκα χρόνια αργότερα, ενώ σήμερα έχουν απομείνει μόνο τρεις κάτοικοι. Το Δημοτικό Σχολείο του οικισμού λειτούργησε για τελευταία φορά το 1980 με 6 παιδιά.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΔΟΥΡΓΟΥΤΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Δουργούτι αποτελείται σήμερα από 12 σπίτια με νότιο προσανατολισμό. Βρίσκεται σε υψόμετρο 280 μέτρων στην πλαγιά ενός λόφου. Για να φτάσει κανείς εδώ χρειάζεται να περπατήσει για δυόμισι περίπου ώρες με αφετηρία το χωριό Ακραίος. Στο Δουργούτι έχουν απομείνει μόνο τρεις ηλικιωμένοι. Οι 127 κάτοικοι που έμεναν εδώ το 1961 μειώθηκαν σε 57 το 1981 και σε 22 το 1991. Το Δημοτικό Σχολείο του χωριού έκλεισε το 1984
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΕΡΑΝΟΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Στο Δημοτικό Σχολείο του Εράνου φοιτούσαν 33 μαθητές το 1983-84, 26 μαθητές το 1986-87 και μόλις 13 μαθητές το 1988-89, οπότε και έκλεισε. Τα απογραφικά στοιχεία μας εμφανίζουν μια πτώση του πληθυσμού από τους 348 κατοίκους(1940) στους 231(1961) και τους 186(1981) στην πλήρη ερήμωση την επόμενη δεκαετία. Το 1973 τα μισά σπίτια του χωριού είχαν ήδη εγκαταλειφθεί.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΕΧΙΝΟΣ (Κωμόπολη) ΞΑΝΘΗ
Ο Εχίνος είναι το γεωγραφικό κέντρο των χωριών της ορεινής Ροδόπης.
Είναι επίσης το εμπορικό και γεωργικό κέντρο της περιοχής. Ο Εχίνος έχοντας μεγάλη
και αξιόλογη ιστορική παρουσία στην περιοχή, έχει και την ανάλογη δραστηριότητα.
Από παλιά αποτελούσε μαζί με τη Μύκη το εμπορικό κέντρο της περιοχής. Στα νεώτερα
χρόνια άρχισε να μαζεύει πληθυσμό από τους γύρω οικισμούς, και σήμερα έχοντας
πάνω από 4.000 κατοίκους, αποτελεί δήμο, μαζί με άλλα χωριά. Σήμερα ο Εχίνος είναι
ο πιο μεγάλος οικισμός της περιοχής, έχοντας αρκετές γειτονιές, τρία πολύ ωραία
τεμένη, γραφικές γωνίες, εμπορικό δρόμο με πολύ κίνηση, και συγκεντρώνει αρκετές
υπηρεσίες της περιοχής, έχοντας επίσης κέντρο υγείας, σχολεία κ.λπ. Είναι συγκοινωνιακό
κέντρο και υπάγεται στο σημερινό Δήμο Μύκης που έχει έδρα τη Σμύνθη.
Από δω έχετε την δυνατότητα να μετακινηθείτε προς τα υπόλοιπα σημεία
της περιοχής. Η περιοχή φημίζεται για τα πολύ καλά, σε ποιότητα, κρέατα. Οι άνθρωποι
είναι πολύ εργατικοί, φιλόξενοι, και πάντα χαμογελαστοί. Οι πιο πολλοί από αυτούς
ασχολούνται με την καλλιέργεια αγροτικών προϊόντων όπως τα καπνά και άλλα. Απέχοντας
26 περίπου χιλιόμετρα από την Ξάνθη, ο Εχίνος είναι μια καλή αφετηρία για πραγματοποίηση
επισκέψεων στα γύρω γραφικά ορεινά χωριά, που κατοικούνται από φιλήσυχους και
εργατικούς ανθρώπους. Στην ορεινή αυτή περιοχή συναντάμε το άγριο τοπίο και τη
φύση, τους μικρούς χειμάρρους με τα καθαρά νερά και τις περίφημες καμαρωτές γέφυρες
που χρονολογούνται από την εποχή του Βυζαντίου. Μετά από 15 χλμ διαδρομής μέσα
από δάση δρυός φθάνουμε στις Θέρμες, ένα χωριό χωρισμένο σε τρεις συνοικίες-μαχαλάδες,
που απέχουν ο ένας από τον άλλο αρκετά. Στις Θέρμες υπάρχουν Ιαματικά Λουτρά με
σύγχρονες εγκαταστάσεις.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2002 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΘΕΟΤΟΚΑΤΟ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Θεοτοκάτο απέχει περίπου μιάμισι ώρα πεζοπορία από το Ακραίο και τρία τέταρτα της ώρας από το Γιαννοχώριο. Σε όλη τη διαδρομή έχουμε καταπληκτική θέα στα δεξιά μας: οι μαίανδροι του ποταμού των Σατρών, ο οποίος ενώνεται πιο κάτω με τον ποταμό Κομψάτο. Από το Θεοτοκάτο μπορεί να συνεχίσει κανείς προς το Δουργούτι και τον Τσαλαπετεινό ακολουθώντας το μονοπάτι που πηγαίνει παράλληλα με τους στύλους των τηλεφωνικών καλωδίων. Στο Θεοτοκάτο διατηρούνται περίπου δέκα σπίτια, αλλά κατοικούν σήμερα μόνο 4 άνθρωποι. H απογραφή του 1961 σημειώνει 84 κατοίκους ενώ του 1971
σημειώνει 57. Το Δημοτικό Σχολείο, που ήταν στον ίδιο χώρο με το τζαμί του οικισμού, έκλεισε το 1980.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΘΕΟΤΟΚΟΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το χωριό Θεοτόκος δεν έχει ερημωθεί ακόμα. Αν και ο πληθυσμός του
έχει μειωθεί θεαματικά τις τελευταίες δεκαετίες (1940: 168 κάτοικοι, 1991: 42
κάτοικοι), αυτή τη στιγμή συνεχίζουν να μένουν περίπου 40 άνθρωποι και το χωριό
έχει έντονα τα σημάδια της ζωής. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους που έφυγαν
έχουν εγκατασταθεί στον οικισμό Χρύσα της Ξάνθης. Οι κάτοικοι που παραμένουν εδώ
ακόμα ασχολούνται με διάφορες αγροτικές εργασίες. Στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού
πηγαίνουν αυτή τη στιγμή 6 παιδιά. Το διθέσιο Δημοτικό Σχολείο είχε κλείσει το
σχολικό έτος 1982-83 (αριθμός μαθητών 4) ενώ επανασυστάθηκε το 1987. Σπουδαία
"ένεση" ζωής ήταν ο ερχομός του ηλεκτρικού ρεύματος στο χωριό.
Σκαρφαλωμένο σε υψόμετρο 700 μέτρων το χωριό Θεοτόκος στέκει απέναντι
από το Ωραίο. Για να φτάσουμε στο Θεοτόκο υπάρχουν δύο δρόμοι. Είτε κατηφορίζουμε
από το Ωραίο προς το Ρεύμα (Τσάι μαχαλά) και μόλις περάσουμε το γεφύρι στρίβουμε
αριστερά, είτε παίρνουμε από τη Σμίνθη τον αγροτικό δρόμο στα αριστερά πριν από
το γεφύρι της Σμίνθης. Μέσα στο Θεοτόκο διακρίνουμε μονοπάτια που οδηγούν από
το ένα σπίτι στο άλλο καθώς και μικρά χωράφια. Τα περισσότερα σπίτια είναι σοβατισμένα,
διάσπαρτα στην πλαγιά του βουνού. Χαμηλοί φράκτες, μικρές αυλές και πεζούλες εξημερώνουν
το ορεινό τοπίο. Πάνω από το Θεοτόκο ο χωματόδρομος συνεχίζει προς την Καλλιθέα.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΙΜΕΡΑ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Τα Ίμερα είναι κτισμένα σε υψόμετρο 450 μέτρων κοντά στη Γαλάνη. Ο δρόμος που οδηγεί εκεί είναι αρκετά καλός και συνεχίζει αριστερά προς το Κρωμνικό. Η παλαιά ονομασία τους ήταν Σαλτικλή από κάποιον άρχοντα Σαλή που κατοικούσε εδώ. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922, έφυγαν από εδώ οι Τούρκοι κάτοικοι και εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τα Ίμερα της Τραπεζούντας, οι οποίοι και έδωσαν το νέο όνομα στον οικισμό. Τα Ίμερα παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Η βορεινή όψη των σπιτιών είναι πέτρινη ενώ στην πρόσοψη χρησιμοποιείται τσατμάς. Σε μερικά κτίσματα δεν υπάρχουν ενδιάμεσες ξυλοδεσιές. Εντυπωσιακές είναι οι εσωτερικές καμάρες που συναντάμε στους τοίχους. Σύμφωνα με τα στοιχεία των απογραφών, το 1920 κατοικούσαν εδώ 199 άνθρωποι, ενώ μεγάλη πτώση σημειώνεται από τους 221 κατοίκους το 1940 στους 73 το 1951
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΑΛΛΙΘΕΑ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Η Καλλιθέα βρίσκεται σε υψόμετρο 740 μέτρων και έχει πανοραμική θέα.
Η τοποθεσία όπου είναι κτισμένη βλέπει προς τα νοτιοδυτικά και έτσι έχει το πλεονέκτημα
να την βλέπει πάντοτε ο ήλιος. Το έδαφος της περιοχής είναι ορεινό με άφθονα νερά
και πολύ πράσινο (καρυδιές, καστανιές, κρανιές). Το χωριό χωρίζεται σε δύο μαχαλάδες.
Περπατώντας ανάμεσα στα δρομάκια της Καλλιθέας συναντάμε διάφορα ζώα (άλογα, σκυλιά,
αγελάδες) και απολαμβάνουμε το καταπράσινο τοπίο. Το νερό του χωριού είναι πόσιμο.
Τα περισσότερα κτίσματα είναι διώροφα και επιμήκη. Έχουν χαγιάτι ανοικτό στο ισόγειο
και πολλά παράθυρα στον όροφο.
Ο πληθυσμός της Καλλιθέας ανέρχονταν στα 272 άτομα το 1940 για να
μειωθεί σταδιακά στους 113 (1961), 61 (1971), 6 1981). Το χωριό εγκαταλείφθηκε
από τους κατοίκους του γύρω στο 1978. Τώρα έχουν μείνει μόνο δύο ηλικιωμένα άτομα,
ένας άνδρας με τη γυναίκα του. Παλαιότερα οι κάτοικοι της Καλλιθέας καλλιεργούσαν
στα χωράφια τους κυρίως καπνό και σιτάρι ενώ σε δεύτερη θέση έρχονταν το καλαμπόκι,
οι πατάτες, η σίκαλη και τα λαχανικά. Το 1961 το χωριό είχε μονοτάξιο δημοτικό
σχολείο και τηλέφωνο αλλά η ύδρευσή του ήταν ελλιπής και σχεδιάζονταν η κατασκευή
υδραγωγείου. Τότε είχε γίνει και μια προσπάθεια από τη Νομαρχία Ξάνθης για επανοικισμό
του χωριού, η οποία, όπως φαίνεται από τα στατιστικά στοιχεία δεν απέδωσε τους
αναμενόμενους καρπούς.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΑΛΟ ΝΕΡΟ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Καλό Νερό βρίσκεται κοντά στο Καρυόφυτο και τον Καστανίτη και πήρε το όνομά του από την ποιότητα του νερού της πηγής που βρίσκεται κοντά στον οικισμό. Η πρόσβαση με αυτοκίνητο είναι δύσκολη, ιδιαίτερα τις μέρες που υπάρχει υγρασία ή μετά από βροχή. Το χωριό είναι χτισμένο πάνω σε πλαγιά σε σταθερό έδαφος. Tριγύρω, βελανιδιές και πλατάνια, αναρριχώμενα φυτά και αγκάθια. Τα σπίτια είναι όλα φτιαγμένα από πέτρα και ξύλο και οι σοβάδες έχουν ένα χαρακτηριστικό χρώμα. Ορισμένα σπίτια διατηρούνται σχετικά καλά. Στο μεγαλύτερο σπίτι μπορεί να διακρίνει κανείς τη λειτουργικότητα των χώρων και την ύπαρξη ξεχωριστών σταύλων, εξωτερικής τουαλέτας και φούρνου. Στον οικισμό υπάρχει μία βρύση πρόσφατα κτισμένη. Ένας σωλήνας οδηγεί κάτω από τον οικισμό. Πιθανόν να χρησιμοποιούνταν για την ύδρευση χωραφιών. Συναντήσαμε μόνο κυνηγούς στην έρημη περιοχή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ένα από τα οικοδομήματα έχει ανακαινιστεί και διατηρείται πολύ καλά.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΑΛΟΤΥΧΟ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Παλιότερα για να φτάσει κανείς στο Καλότυχο χρειάζονταν έξι ώρες δρόμο
από τις Σάτρες ή από τη Μέδουσα. Σήμερα οι ελάχιστοι κάτοικοι που μένουν εδώ μεταφέρουν
τις προμήθειες και τις ζωοτροφές από ένα χωματόδρομο δύο ώρες πιο κάτω που οδηγεί
στον Ίασμο. Η τοποθεσία που είναι κτισμένο το Καλότυχο είναι πολύ όμορφη. Καθώς
ανηφορίζει κανείς εδώ από τον Τσαλαπετεινό ο δρόμος φαίνεται ατέλειωτος (τρεις
ώρες) αφού το χωριό δε φαίνεται πουθενά στον ορίζοντα. Είναι καλά κρυμμένο πίσω
από τα βουνά σε ελάχιστη απόσταση από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Μεγάλη βοήθεια
στον προσανατολισμό δίνουν οι κολόνες με τα τηλεφωνικά καλώδια που έρχονται από
Σάτρες-Δουργούτι και οδηγούν στο Καλότυχο. Ακόμα κι αν χάσει κανείς το μονοπάτι
μπορεί να ακολουθήσει την κατέυθυνση των καλωδίων.
Στο Καλότυχο μπορούμε να πάμε και από το Λυκότοπο. Η απόσταση είναι
τρεις ώρες, αλλά το μονοπάτι, που πηγαίνει παράλληλα με τη μεθοριακή γραμμή και
σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων από αυτή, δεν είναι τόσο ευδιάκριτο, καθώς
δεν χρησιμοποιείται συχνά. Στο Καλότυχο καταλαβαίνουμε αμέσως ότι υπήρχε μεγάλη
άνθιση κατά το παρελθόν. Οι ντόπιοι μας είπαν πως στην ακμή του το Καλότυχο φιλοξενούσε
280 οικογένειες. Ο πληθυσμός του χωριού είχε φθάσει τους 1000 κατοίκους το 1951
για να μειωθεί απότομα στους 572 το 1961 και στους 188 δέκα χρόνια μετά. Σήμερα
μένουν μόνο τέσσερεις οικογένειες. Οι περισσότεροι κάτοικοι έχουν κατεβεί στον
κάμπο, στην περιοχή Ιάσμου - Κοπτερού - Αμαξάδων. Στο Δημοτικό Σχολείο του οικισμού
υπήρχαν 25 μαθητές το 1979-80, 12 μαθητές το 1983-84, 8 μαθητές το 1985-86 και
4 μαθητές κατά την τελευταία χρονιά λειτουργίας του, το 1986-87.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει στο Καλότυχο να επισκεφθεί κανείς το τζαμί
που βρίσκεται δίπλα στο Δημοτικό Σχολείο. Για να φτάσουμε εκεί περνάμε ένα όμορφο
μικρό γεφύρι που έχει πάνω του μια αραβική επιγραφή. Το γεφύρι πρέπει να είναι
ηλικίας περίπου 150 χρόνων. Ακριβώς δίπλα στο σχολείο υπάρχει ένα δωμάτιο που
παλιότερα χρησιμοποιούνταν σαν καφενείο. Εκεί βλέπουμε και το κίτρινο ταχυδρομικό
κουτί. Όταν ερχόνταν ακόμα στο χωριό ταχυδρομείο κάποιοι ηρωϊκοί ταχυδρόμοι, έκαναν
αυθημερόν τη διαδρομή Σάτρες-Καλότυχο-Σάτρες (12 ώρες) με τα πόδια!
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΑΛΥΒΑ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Στην Καλύβα φτάνουμε σε 14 χιλιόμετρα από το χωριό Νεοχώρι. Το χωριό
χωρίζεται σε δύο συνοικισμούς με υψομετρική διαφορά εκατό περίπου μέτρων μεταξύ
τους. Στον πάνω συνοικισμό διακρίνονται 15 περίπου κτίσματα ενώ στον κάτω περίπου
20 σε αραιή διάταξη. Τέσσερα χιλιόμετρα περίπου πριν φτάσουμε στους οικισμούς
συναντάμε το κάστρο της Καλύβας σε υψόμετρο 627 μέτρων. Kατασκευάστηκε από το
Φίλιππο Β τον 4ο αιώνα π.Χ. σε θέση απ' όπου να μπορεί να ελέγχει την ευρύτερη
περιοχή. Σχετικά με το πόσο παλαιό είναι το χωριό Καλύβα αξίζει να αναφέρουμε
τη μαρτυρία ενός πρώην κατοίκου σύμφωνα με την οποία είχε βρει στο σπίτι που έμεναν
ένα κεραμίδι με το αποτύπωμα μιας ανθρώπινης παλάμης και την ημερομηνία 1772.
Στον πάνω συνοικισμό υπάρχει ένα εντυπωσιακό τριώροφο αρχοντικό. Τριγύρω του λάκκοι
σκαμμένοι από χρυσοθήρες, οι οποίοι έχουν προκαλέσει και φθορές σπάζοντας τμήματα
του οικοδομήματος, αναζητώντας θησαυρό. Στην πάνω Καλύβα επίσης υπήρχε τζαμί.
Στον κάτω συνοικισμό συναντάμε την εκκλησία του Προφήτη Ηλία που χτίστηκε
το 1936. Ο ναός έχει συντηρηθεί σε καλή κατάσταση και με έξοδα του Πολιτιστικού
Συλλόγου Καλύβας έγινε διαμόρφωση του προαύλιου χώρου της εκκλησίας. Στο μικρό
νεκροταφείο λίγο πιο κάτω υπάρχουν έξι χριστιανικοί τάφοι, δύο από τους οποίους
γράφουν το έτος 1969. Το χωριό Καλύβα ερημώθηκε γύρω στο 1970. Το 1920 ζούσαν
εδώ 152 τουρκόφωνοι κάτοικοι. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, εκείνοι έφυγαν και
εγκαταστάθηκαν εδώ Πόντιοι από την περιοχή της Σινώπης. Το 1940 ζούσαν στην Καλύβα
172 άνθρωποι. Το 1954 φοιτούσαν στο Δημοτικό Σχολείο της Καλύβας 32 παιδιά. Όμως
ήδη από τη δεκαετία του 1950, άρχισε το πρώτο κύμα φυγής, που ολοκληρώθηκε μέσα
στα είκοσι επόμενα χρόνια. Προορισμός η Γερμανία και τελική εγκατάσταση η περιοχή
της Διομήδειας και του Πετεινού Ξάνθης. Η Καλύβα είναι γεμάτη οπωροφόρα δένδρα:
καρυδιές, κερασιές, φουντουκιές, βούβες (άγρια μούσμουλα).
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΑΣΤΑΝΙΤΗΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Ο Καστανίτης είναι κτισμένος αμφιθεατρικά σε πλαγιά, σε υψόμετρο 550 μέτρων. Προσφυγικό χωριό ο Καστανίτης, κατοικούνταν από Τούρκους πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών και τον ερχομό των προσφύγων από το Βόσπορο. Πήρε το όνομά του από τις πολλές καστανιές της περιοχής. Μέσα στον Καστανίτη βλέπουμε μεγάλα σπίτια, κτισμένα σε απόσταση το ένα από το άλλο. Το σχήμα τους είναι επίμηκες ενώ πολύ συνηθισμένο είναι το ανοικτό χαγιάτι στο ισόγειο. Οι καμινάδες έχουν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες απολήξεις και τα ταβάνια είναι πολύ χαρακτηριστικά. Κάποτε στο σχολείο του Καστανίτη φοιτούσαν 76 παιδιά. Οι 281 κάτοικοι που είχε ο Καστανίτης το 1920 έπεσαν θεαματικά μετά τον πόλεμο στους 127 το 1961 και στους 24 το 1971.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΟΡΦΟΒΟΥΝΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Κορφοβούνιο απέχει είκοσι περίπου λεπτά από το Πολύσκιο. Βρίσκεται στη συμβολή τριών ρεμάτων. Σήμερα μπορεί κανείς να διακρίνει έξι σπίτια και μία στάνη με ελάχιστους ανθρώπους στη μία πλευρά του μικρού ποταμού, ενώ απέναντι ακριβώς βρίσκεται το καλά διατηρημένο τζαμί και το σχολείο. Μία τσιμεντένια γέφυρα συνδέει τις δύο πλευρές του οικισμού. Το Δημοτικό Σχολείο του Κορφοβουνίου λειτούργησε για τελευταία χρονιά το 1973-74 με 10 μαθητές, ενώ είχε 16 μαθητές το 1969-70. Η απογραφή του 1961 σημείωνε 66 κατοίκους στο Κορφοβούνιο ενώ η απογραφή του 1971 σημείωνε 42 κατοίκους.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΟΤΤΑΝΗ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Ο δρόμος που συνδέει την Κοττάνη με τη Μέδουσα φτιάχτηκε το 1998.
Λίγο πριν φτάσουμε στον κυρίως οικισμό συναντάμε ένα μικρό συνοικισμό ακριβώς
πάνω από τον ποταμό Κομψάτο. Έξι σπίτια χτισμένα σε θέση οχυρή και στο κέντρο
μία βρύση. Η ηλικία των σπιτιών, απ' ότι μας λένε εδώ, πρέπει να είναι περίπου
τριακόσια χρόνια. Πάνω από το χωριό Κοττάνη διακρίνουμε ένα μουσουλμανικό παρεκκλήσι
(τεκέ), που πάνω του έχει μια τεράστια κοτρώνα. Με την πρώτη ματιά μοιάζει αδύνατο
για τον ανθρώπινο νου να συλλάβει πώς μπορεί αυτή η πέτρα να ανέβηκε εκεί, αφού
δεν υπάρχει κάποιο σημείο απ' όπου θα μπορούσε να έπεσε. Οι ντόπιοι λένε πως εκεί
την έβαλε ο Θεός. Βέβαια, αν παρατηρήσει κανείς ψηλότερα, θα δει στην κορφή της
πλαγιάς κάποια βράχια, απ' όπου θα μπορούσε να έχει αποκολληθεί ο ογκόλιθος.
Πολύ κοντά στην Κοττάνη έχουν βρεθεί χριστιανικοί τάφοι (πλάκες που
βλέπουν προς την ανατολή) και πιστεύεται ότι εκεί κατοικούσαν παλαιότερα Χριστιανοί.
Νέους στο χωριό δεν συναντάς. Σκορπίστηκαν σ' όλα τα μέρη της Ελλάδας να δουλέψουν
σε οικοδομές ή πήγαν σε ναυπηγεία στη Γερμανία με καλό μεροκάματο. Το Δημοτικό
Σχολείο Κοττάνης έκλεισε το 1980. Κατά το σχολικό έτος 1978-79 φοιτούσαν εδώ 9
μαθητές, ενώ δύο χρόνια πιο πριν ο αριθμός τους ανέρχονταν σε 19.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Για να φτάσουμε στον Κούνδουρο περπατάμε περίπου μία ώρα από την Κοττάνη. Οι πέντε κάτοικοι που έχουν απομείνει διατηρούν κάποια ζώα, αγελάδες και κατσίκες. Το παλιό τζαμί έχει μετετραπεί σε κατοικία. Ιδιαίτερα εμφανής είναι η επίδοση των κατοίκων στη συλλογή χόρτου πάνω σε θημωνιές, τις οποίες κατασκευάζουν πάνω σε δέντρα, για να διατηρούνται στεγνές. Το Δημοτικό Σχολείο του οικισμού είχε 13 παιδιά το 1976-77, ενώ έκλεισε δύο χρόνια αργότερα με 9 μαθητές.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΚΡΩΜΝΙΚΟ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Για να φτάσει κανείς στο Κρωμνικό υπάρχουν δύο τρόποι: Ο πρώτος τρόπος
είναι ένα μονοπάτι που διασχίζει τα βουνά, και ο δεύτερος τρόπος είναι ένας χωματόδρομος
με υπέροχη θέα προς την κοιλάδα του Νέστου αλλά τριπλάσιος σε απόσταση. Φτάνοντας
στο Κρωμνικό βλέπουμε πρώτα απ' όλα την καίρια γεωγραφική θέση που κατέχει το
χωριό. Στην μέση υπήρχε ο κεντρικός δρόμος και στο πάνω μέρος το σχολείο καθώς
και η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα που έχει ξανακτιστεί πρόσφατα. Ο κεντρικός
δρόμος κατηφορίζει προς μια μικρή ρεματιά. Τα κτίρια είναι κτισμένα σε βαθμίδες
και από τις δύο πλευρές του μονοπατιού. Στο χωριό εντοπίσαμε ένα πηγάδι και δύο
βρύσες, που έχουν όμως στερέψει τελείως πια.
Το Κρωμνικό δεν ήταν τελείως απομονωμένο παλαιότερα γιατί υπήρχε λίγο
πιο κάτω σιδηροδρομικός σταθμός. Παρ'όλα αυτά οι κάτοικοι του Κρωμνικού άρχισαν
χρόνο με το χρόνο να φεύγουν γιατί οι καιρικές συνθήκες εκεί είναι πολύ άσχημες
κατά τους χειμερινούς μήνες ακόμα και για κάποιον που έχει συνηθίσει τη ζωή των
βουνών. Αναζητώντας λοιπόν άλλα μέρη, καλύτερες δουλειές και πιο εύκολη ζωή, οι
κάτοικοι του χωριού το εγκατέλειψαν. Τώρα βρίσκει εκεί κανείς μόνο κάποιους βοσκούς
κατά τους ζεστούς μήνες του χρόνου.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΛΑΓΟΣ (Λιμάνι) ΞΑΝΘΗ
Γραφικό ψαροχώρι, 26 χλμ απο την Ξάνθη. Μαζί με την πρώην κοινότητα Νέας. Κεσσάνης ανήκει στο Δήμο Αβδήρων. Διαθέτει λιμάνι που εξυπηρετεί τη διακίνηση των προϊόντων του νομού. Είναι έδρα αλιευτικού συνεταιρισμού και φιλοξενεί πολλά αλιευτικά σκάφη. (Επαγγελματιών - Ερασιτεχνών). Το αλσύλλιο αλλά και η λίμνη Βιστωνίδα, που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερης σημασ ίας υγροβιότοπος, δίνουν ένα ξεχωριστό χρώμα και προκαλούν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Δίπλα στο Πόρτο Λάγος μπορούμε να επισκεφτούμε το μετόχι του Αη Νικόλα, ένα στολίδι μοναδικό στην περιοχή για ηρεμία και περισυλλογή. Υπάρχουν πολλές ψαροταβέρνες για να γευθείτε φρέσκο ψάρι
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της Νομαρχίας Ξάνθης
ΛΙΒΑΔΙ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Το Λιβάδι βρίσκεται σε υψόμετρο 430 μέτρων. Το Λιβάδι απέχει από την Ξάνθη περίπου 13 χιλιόμετρα. Δίπλα στο Λιβάδι βρίσκεται ο οικισμός Βασιλικά ή Μπρουσόβα και κάτω από το Λιβάδι βρίσκεται η Πλαγιά. Το χειμώνα μένουν εδώ 3 κάτοικοι και το καλοκαίρι 10 περίπου κτηνοτρόφοι. Οι συνθήκες του τόπου επέτρεπαν να καλλιεργούνται στο Λιβάδι πατάτες, φασόλια, κρεμμύδια, καπνός κυρίως για ίδια κατανάλωση. Παλιά στο Λιβάδι υπήρχαν 40 οικογένειες με 5 τουλάχιστον παιδιά η κάθε μία. Επίσης υπήρχε στο χωριό σχολείο, το οποίο όμως έχει κλείσει εδώ και 10 χρόνια. Τα περισσότερα σπίτια είναι μισογκρεμισμένα. Το μεγάλο κύμα φυγής άρχισε πριν μία δεκαετία και σε 3 χρόνια είχαν φύγει όλοι από το χωριό. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, το Δημοτικό Σχολείο του χωριού είχε 50 μαθητές το 1984-85, 19 μαθητές το 1987-88, 6 μαθητές το 1990-91, ενώ λειτούργησε για τελευταία χρονιά το 1992-93 με έναν μαθητή.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΛΙΒΕΡΑ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Τα Λιβερά βρίσκονται σε υψόμετρο 450 μ. δίπλα στον ποταμό Νέστο. Φτάνουμε εδώ πολύ εύκολα από το χωματόδρομο που περνάει από τα Κομνηνά. Στην ευρύτερη περιοχή μπορεί κανείς να συναντήσει ένα κοπάδι από περίπου 30 άγρια άλογα που μετακινούνται από το Κρωμνικό μέχρι τα Λιβερά. Ένα μονοπάτι συνδέει το χωριό με το Σιδηροδρομικό Σταθμό των Λιβερών. Σε απόσταση 20 λεπτών από τα Λιβερά υπάρχει ένα ενδιαφέρον σπήλαιο. Σήμερα τα Λιβερά είναι εγκαταλειμμένα. Το 1940 ο πληθυσμός του πάνω και του κάτω συνοικισμού μαζί έφθανε τους 477 κατοίκους. Από τότε άρχισε η σταδιακή εγκατάλειψη. Σε δύο δεκαετίες ο πληθυσμός είχε πέσει στους 208 κατοίκους και στη δεκαετία του '70 επήλθε η πλήρης ερήμωση.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ (Λίμνη) ΞΑΝΘΗ
Η λίμνη Βιστωνίδα, μια από τις μεγαλύτερες και ωραιότερες λίμνες της
Ελλάδας, βρίσκεται στα νότια σύνορα των Νομών Ξάνθης
και Ροδόπης. Έχει συνολική
έκταση 45000 στρέμματα (με εποχιακή έκταση περίπου 6000 στρέμματα) μέσο βάθος
2-2,5 μέτρα και μέγιστο βάθος 3,5 μέτρα. Η λίμνη αποτελεί τμήμα ταφροειδούς λεκάνης
και η σημερινή της μορφολογία διαμορφώθηκε στις αρχές της πλειόκαινης περιόδου
με την απόσυρση της θάλασσας που κάλυπτε την ευρύτερη περιοχή και την πλήρωση
της λεκάνης με ποτάμια και λιμναία ιζήματα. Κατάλοιπο της απόσυρσης της θάλασσας
αποτελεί η Βιστωνίδα.
Σήμερα η λίμνη σχηματίζεται στο μέσον μιας ευρείας, γόνιμης πεδινής
έκτασης που αποτελεί μέρος της πεδινής περιοχής των Νομών Ξάνθης και Ροδόπης.
Η επιφάνεια της σε ποσοστό 10-20% καλύπτεται από υδρόβια βλάστηση. Περιμετρική
ζώνη πλάτους 500 μέτρων από τις ακτές της συγκροτείται κατά 80% από θάμνους, κατά
10% από ποώδη φυτά και κατά 10% από καλλιέργειες.
Η Βιστωνίδα αποτελεί ένα τεράστιο σε έκταση υδατικό οικοσύστημα με
αξιόλογο ορνιθολογικό και ενάλιο πλούτο που προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση
RAMSAR.
Ο θαυμάσιος αυτός βιότοπος είναι ένα από τα γνωστότερα μέρη της νοτιοανατολικής
Ευρώπης σε ότι αφορά την εμφάνιση σπάνιων ειδών πουλιών που με κανονικές συνθήκες
δεν παρατηρούνται στον γεωγραφικό μας χώρο, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες.
Από τα 400 περίπου είδη που έχουν παρατηρηθεί στην Ελλάδα περισσότερα από τα μισά
έχουν καταγραφεί εδώ και είτε φωλιάζουν, είτε ξεχειμωνιάζουν, είτε περνούν μεταναστεύοντας.
Η λίμνη αποτελεί κυρίως σταθμό ανάπαυσης υδρόβιων και παρυδάτινων αποδημητικών
πουλιών, τόσο κατά τη μετάβασή τους προς το νότο, όσο και κατά την παλιννόστηση
τους, αλλά έχει εξαιρετική σημασία και σαν χώρος φωλεοποίησης.
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες & χάρτη, του Δήμου Βιστωνίδος
ΛΥΚΟΒΟΥΝΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Λυκοβούνι απέχει δύο περίπου χιλιόμετρα από το Χαλέπι και βρίσκεται
σε υψόμετρο 300 μέτρων. Είναι κτισμένο σε δύο παρυφές λόφων που τις διασχίζει
ένα ρέμα. Στο Λυκοβούνι μπορεί κανείς να μετρήσει είκοσι περίπου σπίτια, τα περισσότερα
γκρεμισμένα. Φτάνοντας στο Λυκοβούνι από το Χαλέπι προβάλλει μπροστά μας το σχολείο,
εγκαταλειμμένο από τη δεκαετία του '70. Σύμφωνα με μια μαρτυρία ενός παλαιού κατοίκου
του χωριού, τα παιδιά του Χαλεπίου και του Λυκοβουνίου άλλαζαν κάθε χρόνο σχολείο
και μετακινούνταν από το ένα σχολείο στο άλλο. Ακριβώς δίπλα στο σχολείο υπάρχει
ένα ημιτελές νεότερο κτίσμα. Πρόκειται για ένα ξωκκλήσι του οποίου η ανέγερση
ξεκίνησε αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Στο Λυκοβούνι συναντήσαμε έναν κτηνοτρόφο
με πολλά σκυλιά.
Στο ψηλότερο σημείο του χωριού υπάρχει ένα τριώροφο σπίτι, όπου προφανώς
κατοικούσε κάποιος Τούρκος άρχοντας πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών. Mετά το
1922, εγκαταστάθηκαν εδώ πρόσφυγες από τη Μπάφρα και τη Σαμψούντα της Μαύρης Θάλασσας.
Τα ξύλινα μέρη του σπιτιού αυτού σαπίζουν σιγά σιγά ενώ στον πάνω όροφο εντυπωσιάζουν
οι σκαλιστές ντουλάπες και η όλη διάταξη. Σύμφωνα με τις απογραφές, στο Λυκοβούνι
κατοικούσαν 62 κάτοικοι το 1920, ενώ η ερήμωση επήλθε μετά το 1961.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΛΥΚΟΤΟΠΟΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Μια ανηφόρα χωρίζει το Λυκότοπο από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Φτάνουμε στον οικισμό μετά από ανάβαση σαράντα λεπτών από τον Κούνδουρο. Πρώτα ξεπροβάλλουν μπροστά μας πέντε σπίτια, ενώ μόλις φτάσουμε βλέπουμε οτι υπάρχουν αρκετά ακόμα στο πλάτωμα. Μας υποδέχεται ένας ηλικιωμένος κύριος που ονομάζεται Αλή και μας ξεναγεί στον οικισμό. Όπως μας λέει πολύ παλιά λειτουργούσε εκεί δημοτικό σχολείο που έκλεισε όμως το 1939. Τότε ζούσαν εδώ 20 οικογένειες. Στα νεώτερα χρόνια γνωρίζουμε ότι κατά το σχολικό έτος 1983-84 υπήρχαν εδώ 8 μαθητές, ενώ για τελευταία χρονιά λειτούργησε το σχολείο το 1984-85 με 2 μαθητές.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΜΑΡΓΑΡΙΤΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Μαργαρίτι βρίσκεται σε όμορφο περιβάλλον, σε υψόμετρο 760 μέτρων.
Η τοποθεσία όπου είναι χτισμένο το Μαργαρίτι βλέπει προς τα ανατολικά και είναι
κατάλληλη για καλλιέργεια αφού το έδαφος είναι γόνιμο. Στο πάνω μέρος του χωριού
υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Εδώ κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου
Νικολάου γίνεται κάθε χρόνο η συνάντηση των απανταχού Μαργαριτιωτών. Ο Πολιτιστικός
Σύλλογος του χωριού οργανώνει γιορτή. Σε όλους τους παρευρισκόμενους προσφέρεται
ένα παραδοσιακό φαγητό, το κεσκέκι, το οποίο αποτελείται από σιτάρι, κοτόπουλο
και κατσικάκι.
Προπολεμικά κατοικούσαν εδώ 345 κάτοικοι (1920). Το 1971 είχαν απομείνει
129 άνθρωποι, οι οποίοι εγκατέλειψαν σχεδόν εξ ολοκλήρου το μέρος το 1980. Το
γεγονός ότι αρκετοί έχουν επιλέξει το Μαργαρίτι για να κατασκευάσουν μοντέρνα
εξοχικά σπίτια δίνει μία από τις δυνατότητες αξιοποίησης τέτοιων οικισμών. Βέβαια
το στοιχείο που απουσιάζει είναι ο σεβασμός στην παράδοση. Θα έπρεπε όσοι κτίζουν
σε τέτοια μέρη να συμμορφώνονται με τα ιστορικά, φυσικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά
του ευρύτερου χώρου.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΞΑΝΘΗ (Πόλη) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
Η Ξάνθη είναι πόλη της Θράκης, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Είναι
χτισμ ένη στους πρόποδες της οροσειράς Ροδόπης, στην αρχή της πεδιάδας η οποία
εκτείνεται προς τα νότια μέχρι το Θρακικό πέλαγος, το οποίο απέχει 20-25 χλμ.
Υπάρχει η παλιά και η καινούργια πόλη. Πολλοί δρόμοι είναι στρωμένοι με γρανίτη.
Εμπορικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής με το χαρακτηριστικό της συνύπαρξης
χριστιανικού και μουσουλμανικού πληθυσμού. Η Ξάνθη σήμερα έχει 37.463 κατοίκους
με την τελευταία απογραφή. Πρόσφατα με το σχέδιο «ΚΑΠΟΔΙΣ ΤΡΙΑΣ» περιλαμβάνονται
στο Δήμο Ξάνθης οι κοινότητες Κιμμερίων-Ευμοίρου και ο πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται
στις 50.000 περίπου. Από το 1975 φιλοξενεί την Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης, που είναι
τμήμα του ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΡΑΚΗΣ, με έδρα την Κομοτηνή.
Στην περιοχή της Ξάνθης παράγεται ο φημισμένος αρωματικός καπνός
γνωστός σε όλο τον κόσμο. Παλαιότερα την αποκαλούσαν «αρχόντισσα» επειδή με το
καπνεμπόριο έγινε πλούσια. Η σημερινή πρόοδος είναι αλματώδης καθώς διαθέτει μία
αρκετά μεγάλη βιομηχανική περιοχή με εργοστάσιο ζάχαρης, καπνοβιομηχανίες, αλευρομηχανίες,
υφαντουργίες κ.α. Υπάρχουν επίσης πολύτιμα πετράδια και ουράνιο.
Στη βορινή περιοχή της πόλης είναι χτισμένα μέσα στο πράσινο τα πιο
γραφικά μοναστήρια, όπου τα πιο γνωστά είναι η Παναγία Αρχαγγελιώτισσα, η Παναγία
Καλαμιώτισσα, το μοναστήρι των Ταξιαρχών, ο Προφήτης Ηλίας κ.α. Ακόμα ψηλότερα
κατάλοιπο της βυζαντινής εποχής βρίσκεται το κάστρο και τα τείχη της Ξανθίππης.
Τα τείχη είναι πραγματικότητα ενώ η Ξανθίππη μύθος. Από εκεί πάνω ξεκινά μια στοά
και καταλήγει στο κέντρο της παλιάς πόλης. Από εκείνη τη στοά, λέει ο μύθος, ότι
κατέβαινε η Ξανθίππη να πάρει το λουτρό της. Ο Στράβωνας(περίπου 63 π.Χ-21 μ.Χ)
αναφέρει την πόλη με το όνομα Ξάνθεια, ενώ ο Εκαταίος (560-490 π.Χ) αναφέρει το
λαό των Ξάνθων. Κατά μία εκδοχή η ονομασία της πόλης προέρχεται από ένα άλογο
του Διομήδη τον Ξάνθο. Η πόλη ήταν έδρα επισκόπου και αργότερα(αρχές 14ου αι.)
μητροπολίτη. Ήταν οχυρωμένη και είχε σημαντική θέση στην ταραχώδη ιστορία των
χρόνων εκείνων. Το 1361 την κατ έλαβαν οι Τούρκοι, αλλά στα χρόνια της τουρκοκρατίας
διατήρησε τη σπουδαιότητά της και είχε ανθηρή οικονομία, σαν κέντρο της γεωργικής
περιοχής με τα αρωματικά καπνά. Κατά τους βαλκανικούς πολέμους καταλήφτηκε πρώτα
από τους Βούλγαρους(1912) και κατόπιν από τον ελληνικό στρατό(1913). Επιδικάστηκε
στη Βουλγαρία με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, αλλά έγινε πάλι ελληνική μετά τον
Α' παγκόσμιο πόλεμο. Κατά το Β' παγκόσμιο πόλεμο καταλήφτηκε από τα γερμανικά
και κατόπι από τα βουλγαρικά στρατεύματα και απελευθερώθηκε το 1944.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2002 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της Νομαρχίας Ξάνθης
ΟΡΕΣΤΙΝΗ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Μετά από επτά περίπου χιλιόμετρα χωματόδρομο απο τη διασταύρωση προς
το Λυκοδρόμιο βρεθήκαμε στο χωριό Ορεστινή. Μπαίνοντας στο χωριό βλέπεις εκτάσεις
με καπνά και κάποια μελίσσια. Αυτό σου δίνει το σημάδι πως ζουν κάποιοι εδώ, έστω
και λίγοι. Λίγα μέτρα πιο πέρα υπάρχουν δύο σπίτια. Μετά από τα σπίτια υπάρχουν
όπως είναι φυσικό μονοπάτια. Παίρνοντας το ένα μονοπάτι σε λίγο βρίσκεσαι σε μια
βρύση και λιγο αργότερα στο τζαμί, δίπλα στο σχολείο. Μπήκαμε στο τζαμί και παρατηρήσαμε
το μέρος. Το πάτωμα ήταν όλο σκεπασμένο με πολύχρωμα χαλιά. Δίπλα στο τζαμί υπήρχε
ένας τάφος.
Το σχολείο εγκαταλειμμένο. Τα θρανία και ο πίνακας της μιας και μοναδικής
τάξης έμειναν όπως ακριβώς ήταν πριν από πολλά χρόνια. Σε ένα άλλο δωμάτιο βρήκαμε
έγγραφα και εγκυκλίους. Μέσα σ' αυτά απολογισμοί εσόδων-εξόδων, χάρτες, αλλά και
ενδεικτικά με χρονολογία 1974-75. Όταν το σχολείο έκλεισε το σχολικό έτος 1981-82
οι δύο μαθητές που είχαν απομείνει πήγαιναν περπατώντας στην Ισαία. Λίγο πιο μακριά
από το σχολείο υπάρχουν άλλα πέντε σπίτια. Περπατώντας ακόμα περισσότερο φτάνουμε
στην άκρη του χωριού. Κάποια σκυλιά, πεινασμένα και παραμελημμένα όπως φάνηκε,
γύρευαν λίγα χάδια. Ένας από τους λίγους κατοίκους που μένουν στο χωριό μας είπε
ότι ο ηλεκτρισμός έφτασε εδώ πριν από πέντε χρόνια.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΠΛΑΓΙΑ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Ο οικισμός Πλαγιά χρονολογείται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Βρίσκεται σε ένα ιδιαίτερα όμορφο ορεινό περιβάλλον. Δρόμος που να οδηγεί στην Πλαγιά δεν υπάρχει. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν το μονοπάτι από τα Κιμμέρια. Εμείς κατηφορίσαμε στον οικισμό από το Λιβάδι. Όπως δηλώνει και το όνομα του, ο οικισμός είναι χτισμένος σε μια πλαγιά, πάνω από μία ρεματιά. Αυτή τη στιγμή διατηρούνται όρθια ένδεκα κτίσματα. Ένα από αυτά είναι ένα τεράστιο ορθογώνιο διώροφο σπίτι που στέγαζε επτά οικογένειες. Είναι χαρακτηριστική περίπτωση σπιτιού που τροποποιήθηκε και επεκτάθηκε καθώς η οικογένεια μεγάλωνε, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μία μικρή συγγενική κοινότητα ("αδερφομοίρια"), μία οριζόντια "πολυκατοικία". Τα σπίτια της Πλαγιάς είναι πέτρινα και στους δύο ορόφους, σκεπασμένα με κεραμίδια σοβατισμένα και ασβεστωμένα. Τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας σημειώνουν 56 κατοίκους για το 1971. Ο οικισμός πρέπει να εγκαταλείφθηκε εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΠΟΛΥΣΚΙΟ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Πολύσκιο απλώνεται σε μεγάλη έκταση κατά μήκος μιας πλαγιάς και ουσιαστικά αποτελεί ενιαίο οικισμό με το Κορφοβούνιο που βρίσκεται είκοσι λεπτά χαμηλότερα μέσα στο ρέμα. Ο κακός χωματόδρομος που οδηγεί από τις Σάτρες προς το Πολύσκιο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα και χρειάζεται περίπου μισή ώρα κατάβαση για να φτάσει κανείς στα πρώτα γκρεμισμένα σπίτια. Η τοποθεσία του οικισμού είναι πολύ όμορφη με τη θέα του ποταμού να κυλάει λίγο πιο κάτω. Στο Δημοτικό Σχολείο του Πολύσκιου φοιτούσαν 24 παιδιά το 1976-77, ενώ ο αριθμός τους μειώθηκε σε 15, δύο χρόνια αργότερα, οπότε και λειτούργησε το σχολείο για τελευταία φορά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας προπολεμικά οι κάτοικοι του Πολύσκιου ξεπερνούσαν τους 300, ενώ απότομη πτώση παρουσιάστηκε από το 1971 (128 κάτοικοι) στο 1981 (45 κάτοικοι). Σήμερα μόνιμοι κάτοικοι είναι μόνο δύο κτηνοτρόφοι, αλλά υπάρχουν και κάποιοι ακόμα που διαμένουν στις Σάτρες αλλά έχουν ζώα στην περιοχή.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΠΟΡΤΑ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Αξίζει να αναφέρουμε ότι το καλοκαίρι παραθερίζουν εδώ τουλάχιστον 15 οικογένειες που προτιμούν το βουνό από τη θάλασσα. Αν και δεν έχει έρθει ακόμα ηλεκτρικό ρεύμα στο χωριό, παρατηρείται κάποια οικοδομική δραστηριότητα, είτε για την επισκευή των παλιών σπιτιών είτε για την κατασκευή καινούργιων. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να σημειώσουμε το δρομολόγιο που ακολουθούσε ο ταχυδρόμος δύο φορές την εβδομάδα για να καλύψει τη ευρύτερη περιοχή. Ξεκινούσε με τα πόδια από τα Κιμμέρια και πήγαινε στον Έρανο, το Ανθηρό, την Πόρτα, το Πριόνι και κατηφόριζε προς τα Βασιλικά και το Λιβάδι για να επιστρέψει στα Κιμμέρια (συνολικά 3.30 ώρες). Ο πληθυσμός της Πόρτας είχε φτάσει τους 322 κατοίκους το 1951 για να μειωθεί στους 145 το 1981 και στους 8 το 1991. Το 1983-84 υπήρχαν στο Δημοτικό Σχολείο της Πόρτας 12 μαθητές, ενώ το επόμενο σχολικό έτος ήταν και το τελευταίο της λειτουργίας του με 9 μαθητές.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΠΡΙΟΝΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Πριόνι ήταν αρκετά μεγάλος οικισμός. Υπήρχαν εδώ τζαμί, σχολείο, καφενείο, παντοπωλείο. Τα περίπου 50 σπίτια βρίσκονται ακόμα σε καλή κατάσταση. Η απόσταση από τα Κιμμέρια είναι λίγα μόνο χιλιόμετρα και ο χωματόδρομος σε σχετικά καλή κατάσταση. Με τα πόδια η απόσταση από τα Κιμμέρια ήταν δύο ωρών πεζοπορία. Στο Πριόνι ανθεί ακόμα η κτηνοτροφία. Κατσίκες, πρόβατα, σκυλιά, γαϊδούρια συναντάμε από τη μία άκρη ως την άλλη. Στο τέλος της δεκαετίας του '70, το Πριόνι είχε ξεπεράσει τους διακόσιους κατοίκους, οι οποίοι όμως το εγκατέλειψαν μαζικά στις αρχές της επόμενης δεκαετίας. Οι περισσότεροι κατέβηκαν προς τα Κιμμέρια, ενώ πολλοί μετανάστευσαν σε άλλα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού αναζητώντας δουλειά. Η απογραφή του 1981 σημειώνει 229 κατοίκους ενώ η αμέσως επόμενη απογραφή αποτυπώνει την ξαφνική εγκατάλειψη που συντελέστηκε μέσα σε μια δεκαετία. Το Δημοτικό Σχολείο του χωριού είχε 53 μαθητές το 1983-84, 31 μαθητές το 1986-7 και 4 μαθητές τη χρονιά που έκλεισε (1989-90).
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΡΕΜΑΤΙΑ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Στη Ρεματιά σήμερα μπορούμε να φτάσουμε με αυτοκίνητο από τις Σάτρες ακολουθώντας το δρόμο που βρίσκεται στα δεξιά της μεγάλης γέφυρας στο κέντρο των Σατρών. Η απόσταση από τις Σάτρες είναι πολύ μικρή. Η εντύπωση που σχηματίζουμε είναι ότι ο οικισμός απλώνονταν σε μεγάλη έκταση κατά μήκος του χειμμάρου. Στο Δημοτικό Σχολείο της Ρεματιάς φοιτούσαν 12 μαθητές το 1983-84. Το Σχολείο έκλεισε το 1990-91. Αυτή τη στιγμή κατοικούν στη Ρεματιά μόνο δύο οικογένειες. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι προπολεμικά(1928) ο πληθυσμός της Ρεματιάς έφθανε τους 414 κατοίκους ενώ μεγάλη πτώση παρατηρήθηκε στη δεκαετία του '50.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΣΤΑΜΑΤΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Το Σταμάτιο δίνει περισσότερο την εικόνα κάποιας ομάδας σπιτιών παρά συγκροτημένου οικισμού. Βρίσκεται ένα χιλιόμετρο περίπου πριν το Θεοτόκο. Διακρίνεται σε δύο μαχαλάδες. Ο μαχαλάς στα δεξιά του δρόμου έιναι χτισμένος πάνω σε μία κορυφή. Εκεί συναντήσαμε τρεις κτηνοτρόφους. Μας είπαν ότι πριν από δύο μήνες μία αρκούδα επιτέθηκε σε μία αγελάδα τους και τη σκότωσε. Στο ψηλότερο σπίτι του οικισμού κάποτε κατοικούσαν τέσσερεις οικογένειες. Τώρα έχει μετατραπεί σε στάβλο. Το χειμώνα στο Σταμάτιο παραμένει ένας κτηνοτρόφος. Στον οικισμό δεν υπάρχει ρεύμα. Το διθέσιο Μειονοτικό Σχολείο Σταματίου έκλεισε το σχολικό έτος 1966-67.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ (Κωμόπολη) ΞΑΝΘΗ
Σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από την Ξάνθη βρίσκεται η Χώρα των αρχαίων
Διών, η Σταυρούπολη. Είναι η πρωτεύουσα του σημερινού Δήμου Σταυρούπολης. Εχει
αυτό το όνομα από το 1920. Αποτελεί το μεγαλύτερο και σημαντικότερο Νεστοχώρι
της Ξάνθης. Για να φτάσουμε εκεί θα διασχίσουμε την Κρύα Βρύση, το Λυκοδρόμιο
και θα θαυμάσουμε την φυσική ομορφιά τους. Παρθένο δάσος και δέντρα που βρίσκονται
εκεί 200 χρόνια, φυσικές πηγές, παιδικές χαρές, παραδοσιακοί φούρνοι. Σε απόσταση
λίγων χιλιομέτρων, αφού περάσουμε την Πασχαλιά (πρώην Κοινότητα) βρίσκεται ένα
γραφικό χωριουδάκι, η Δρυμιά. Στην περιοχή αυτή μπορείτε να περπατήσετε μέσα σε
όμορφα δασικά τοπία και να επισκεφτείτε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Για τους φίλους της φύσης και των σπορ υπάρχει η δυνατότητα για καγιάκ,
ράλυ και ορειβασία. Από το ύψωμα του Προφήτη Ηλία Σταυρούπολης φαίνονται οι καμπύλες
του Νέστου και τα θρακικά Τέμπη. Στο Δήμο αυτό, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν
επίσης η Καλλιθέα, ο Λειβαδίτης, τα Κομνηνά, το σπήλαιο των Λιβερών, το Νεοχώρι,
η Καλύβα καθώς και η περιοχή Δρυμιάς με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Επιπλέον
στην περιοχή του Δήμου Σταυρούπολης (πρώην κοινότητα Κομνηνών) λειτουργεί η οικοτουριστική
μονάδα " ΗΝΙΟΧΟΣ". Στην ίδια περιοχή, θα λειτουργήσει σύντομα και η
τουριστική μονάδα "ΝΕΜΕΣΙΣ", ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Σήμερα ο Δήμος
Σταυρούπολης απαρτίζεται από τα κοινωτικά διαμερίσματα Γέρακα, Δαφνώνα, Καρυοφύτου,
Κομνηνών, Νεοχωρίου και Πασχαλιάς.
Αξίζει κανείς να επισκευθεί το Δάσος του Δρυμού (Δάσος Χαϊντούς) και
τα καταφύγια στα βουνά, που βρίσκονται:
1. Στο Λειβαδίτη, 1200 μ. υψόμετρο, 50 χλμ. από την Ξάνθη. Ανήκει στον ΕΟΣ Ξάνθης.
2. Στην Καλλιθέα 500 μ. υψόμετρο, 25 χλμ. από την Ξάνθη. Ανήκει στον Φ.Ο.Ο Ξάνθης.
3. Στο Δασικό Χωριό στο Δάσος της Χαϊντούς. Πληροφορίες στο Δασαρχείο Ξάνθης.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της Νομαρχίας Ξάνθης
ΤΟΠΕΙΡΟΣ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Ο νεοσύστατος (με βάση τον νόμο 2539/97, γνωστό και ως σχέδιο Ι. Καποδίστριας)
Δήμος Τοπείρου, οφείλει την ονομασία του σε πόλη που υπήρχε πάνω στην Εγνατία
οδό, της Ρωμαϊκής εποχής, στην περιοχή που εκτείνεται σήμερα ο δήμος.
Πλησιάζοντας την γέφυρα του Νέστου ποταμού, στην περιοχή ανάμεσα στα
χωριά Τοξότες και Παράδεισος, 14 χλμ δυτικά από την Ξάνθη, μπορεί κανείς να δει
τα ερείπια της αρχαίας πόλης Τόπειρος, όπου σώζονται ή έχουν αποκαλυφθεί μνημεία
παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων, κυρίως τμήματα της οχύρωσης, ναών και
μονών. Ιδρύθηκε τον Α' αι. μ.X. και υπήρξε έδρα επισκόπου από τον 5ο έως τον 8ο
αι. Οι πρόσφατες σαφείς μαρτυρίες για την επισκοπή Τοπείρου προέρχονται από τους
πρωτοβυζαντινούς χρόνους και μάλιστα τον 4ο και 5ο αιώνα. Έτσι αναφέρονται ονόματα
επισκοπών της πόλεως στα πρακτικά της Γ΄ (431 μ.Χ.) και Δ΄ (451 μ.Χ.) Οικουμενικής
Συνόδου.
Τον Β΄ μ.Χ. αιώνα η πόλη Τόπειρος έχει δικά της νομίσματα (απόδειξη
αυτονομίας & πλούτου). Με τον διαχωρισμό του Ρωμαϊκού κράτους σε Ανατολικό
& Δυτικό, η περιοχή της Ξάνθης, με έδρα πάντα την πόλη Τόπειρο, ανήκει στην
Ανατολική Αυτοκρατορία, της οποίας μάλιστα είναι το δυτικότερο όριο. Το 549 μ.Χ.,
επί αυτοκράτορος Ιουστιανού, κατακτείται η πόλη από Σκλαβηνούς βαρβάρους, οι οποίοι
την κατάστρεψαν ολοσχερώς. Σε δύο χρόνια (551 μ.Χ.) ο Ιουστινιανός την ξανάκτισε
& την περιέβαλε με ισχυρότερα τείχη (αυτά που υπάρχουν απέναντι από το στρατόπεδο
Τοξοτών). Ιστορικό παρόν η πόλη δείχνει μέχρι το 812 μ.Χ. οπότε καταστράφηκε από
τον Βούλγαρο Τσάρο Κρούμο.
ΤΣΑΛΑΠΕΤΕΙΝΟΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Ο Τσαλαπετεινός ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ορεινά χωριά. Κτισμένος δίπλα στον ποταμό Κομψάτο, απέχει δύο ώρες από τον Κούνδουρο, μία από το Δουργούτι και τρεις ώρες από το Καλότυχο. Αν ακολουθήσουμε το μονοπάτι από τον Κούνδουρο, σε μία περίπου ώρα συναντάμε μία παλιά γέφυρα, η οποία δυστυχώς έχει φαγωθεί στις πλευρές της και αν δεν γίνουν κάποια έργα συντήρησης θα καταρρεύσει. Στον Τσαλαπετεινό σήμερα έχουν απομείνει περίπου είκοσι σπίτια και τέσσερεις κάτοικοι. Τα στοιχεία των απογραφών μας δείχνουν μια απότομη μείωση του πληθυσμού από το 1951 (682 κάτοικοι) στο 1961 (188 κάτοικοι). Το Δημοτικό Σχολείο του Τσαλαπετεινού είχε 3 μαθητές το 1983-84, ενώ έκλεισε το 1985. Το 1981 ο αριθμός των κατοίκων είχε πέσει στους 47.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΥΔΡΟΧΩΡΙ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Το Υδροχώρι βρίσκεται σε καλή γεωγραφική θέση, σε μια πλαγιά ανάμεσα
σε δύο ρέματα, και χωρίζεται στον πάνω και στον κάτω μαχαλά. Όλα τα σπίτια είναι
κτισμένα με πέτρες με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο. Διασχίζουμε τη ρεματιά και ανηφορίζουμε
προς το κίτρινο κτίριο του παλιού Δημοτικού σχολείου. Συναντάμε πρώτα μια βρύση
που έχει στερέψει. Γύρω μας μισογκρεμισμένα σπίτια. Μέσα σ' αυτά μπορεί κανείς
να βρει ακόμα ίχνη ζωής: σκισμένα ρούχα, παντόφλες, σκεύη μαγειρικής, γεωργικά
εργαλεία, εργαλεία για να γνέθουν μαλλί. Το σχολείο του χωριού είναι νεώτερο κτίσμα
με δύο αίθουσες μαθήματος και ένα γραφείο στη μέση. Στο γραφείο υπάρχουν ακόμα
μισοκαμμένα χαρτιά και παλιά υπουργικά διατάγματα. Είναι βέβαιο ότι το σχολείο
κτίστηκε στο πιο ψηλό σημείο του χωριού για ένα σημαντικό λόγο: είναι το πρώτο
κτίσμα που αγγίζουν οι ακτίνες του ήλιου το πρωί και έτσι θερμαίνεται γρηγορότερα.
Δίπλα ακριβώς βρίσκεται το τζαμί. Μέσα στο τζαμί υπάρχουν πολλά υφαντά
που τα έχουν βάλει στα παραθυρα για να μην υγρανθούν στο πάτωμα. Σε όλο το Υδροχώρι
υπάρχουν περίπου πενήντα σπίτια, τα περισσότερα στον πάνω μαχαλά. Κατηφορίζοντας
στον κάτω μαχαλά συναντήσαμε τους μοναδικούς κατοίκους του χωριού: ένα άντρα και
μια γυναίκα. Ζουν εκεί από παιδιά και μας εξήγησαν ότι η ζωή στο Υδροχώρι το χειμώνα
δεν είναι εύκολη. Σε λίγο θα φύγουν και εκείνοι από το χωριό. Όπως μας είπε ο
ηλικιωμένος άντρας πριν από 60 χρόνια ζούσαν εκεί περίπου 66 οικογένειες. Στην
κάτω άκρη του κάτω μαχαλά υπάρχει μια βρύση με άφθονο νερό. Στην Καταγραφή Πολιτιστικής
Κληρονομιάς του 1973 καταγράφονται 62 σπίτια στο Υδροχώρι. Η απογραφή του 1971
σημειώνει 274 κατοίκους στο Υδροχώρι και 192 κατοίκους για το 1981. Σύμφωνα με
τα επίσημα στοιχεία το 1983-84 το σχολείο του Υδροχωρίου είχε 27 παιδιά, ενώ για
τελευταία χρονιά λειτούργησε το 1987-88 με 6 μαθητές.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΧΑΛΕΠΙ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Η κοντινότερη πρόσβαση στο Χαλέπι είναι από το Καπνόφυτο του Ν.Δράμας. Μπορούμε όμως να πάμε εκεί και από την Πασχαλιά, από την οποία απέχει 8 χιλιόμετρα. Το Χαλέπι διακρίνεται στον παλαιό συνοικισμό, που βρίσκεται ψηλότερα, και στον νέο, που βρίσκεται χαμηλότερα. Στον παλαιό συνοικισμό ζουν σήμερα μόνο τρεις οικογένειες. Τα σπίτια είχαν πόρτες που έβλεπαν προς την ανατολή και αυλές που περιτριγυρίζονταν από ψηλούς τοίχους.Το 1961 ο συνολικός πληθυσμός στο Χαλέπι ανέρχονταν στους 108 κατοίκους. Το ηλεκτρικό ρεύμα φτάνει μέχρι εδώ και ο δρόμος είναι σε καλή κατάσταση. Το παλιό δημοτικό σχολείο, που έκλεισε πριν από δεκαπέντε χρόνια, βρίσκεται δίπλα στο νεκροταφείο. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή. Στο Χαλέπι εγκαταστάθηκαν κάτοικοι από τη Μαύρη Θάλασσα μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Νομαρχίας Ξάνθης
ΞΑΝΘΗ (Νομός) ΕΛΛΑΔΑ
Στην ακόλουθη ιστοσελίδα θα βρείτε έναν interactive χάρτη με όλα τα μνημεία και μουσεία του νομού, με σχετικές πληροφορίες και φωτογραφίες.
ΑΒΔΗΡΑ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Βρισκόταν στη σημερινή παραλία των Αβδήρων, στη
Β ακτή του Αιγαίου, 16χλμ Α των εκβολών του Νέστου, στο Δ άκρο του κόλπου του
Πόρτο Λάγου (Ασπερόζα), 6χλμ ΝΝΑ των σημερινών Αβδήρων, 24χλμ ΝΝΑ της Ξάνθειας.
Oικιστικές μονάδες: Τα Αβδηρα παρουσιάζουν ένα στρώμα καταστροφής
στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, στο α΄ μισό του 4ου αι., και εμφανίζονται
ξανά στις πηγές ως Πολύστυλο τον 9ο αι. Ευρήματα όμως, όπως νομίσματα εποχής Ιουστινιανού
Α΄, η κοιμητηριακή βασιλική και η ύπαρξη ναού με βαπτιστήριο αρχαιότερου του 9ου-10ου
αι., δείχνουν ότι τα Αβδηρα, αν και δεν υπήρξαν μια λαμπρή παλαιοχριστιανική πόλη,
όπως οι Φίλιπποι, δεν ήταν μια νεκρή πόλη από τον 6ο έως τον 9ο αι. Το Πολύστυλον
υπήρξε οχυρωμένη ναυτική πόλη, αρκετά σημαντική, κείμενη στο μέσον άλλων πληθυσμιακών
συγκεντρώσεων που ήταν και αυτές ναυτικές αλλά όχι οχυρωμένες. Τα μεσαιωνικά λείψανα
της οχύρωσης στο άκρο του οροπεδίου του λόφου καταλαμβάνουν μόνο ένα μικρό τμήμα
της αρχαίας ακρόπολης, και συγκεκριμένα τη ΝΔ γωνία της. Στο χώρο υπήρχε παλαιοχριστιανικό
και μεσοβυζαντινό νεκροταφείο, στην περιοχή του οποίου διακρίνονται τα θεμέλια
μιας τρίκλιτης βασιλικής με εξωτερικά κυκλική αψίδα (χρονολόγηση στον 7ο-9ο αι.).
Οι τάφοι του νεκροταφείου είναι κατασκευασμένοι με μεγάλους λίθους και αρχιτεκτονικά
μέλη από κτήρια των Αβδήρων. Γύρω από τον μονόχωρο τρουλλαίο ναό, πιθανόν του
12ουαι., που βρίσκεται μέσα στο Πολύστυλον και δίπλα στην κεντρική πύλη, υπάρχει
νεκροταφείο με περίβολο. Οι τάφοι του νεκροταφείου αυτού είναι τριών κατηγοριών
: μεταφερμένοι πέτρινοι σαρκοφάγοι ρωμαϊκών χρόνων, κιβωτιόσχημοι κτιστοί με λίθους
μικρών σχετικά διαστάσεων και λακκοειδείς, μέσα στους οποίους βρέθηκαν ίχνη ξύλινων
φερέτρων, δηλ. σιδερένια καρφιά. Στο δάπεδο του ναού βρέθηκε σπασμένο πιάτο των
αρχών του 15ου αι. και ένα νόμισμα πρώιμο οθωμανικό. Αυτό σημαίνει ότι η εγκατάλειψη
του Πολύστυλου ίσως πρέπει να συσχετισθεί με την εξάπλωση των Οθωμανών στη Θράκη.
Στην κορυφή του Πολύστυλου και στα δυτικά του επισκοπικού ναού υπήρχε αυλή με
βοηθητικά δωμάτια γύρω-γύρω, η οποία στα υστεροβυζαντινά χρόνια χρησιμοποιήθηκε
ως νεκροταφείο. Οι τάφοι του νεκροταφείου αυτού ήταν αποκλειστικά κτισμένοι με
μικρές πέτρες ή ήσαν λακκοειδείς με ξύλινα φέρετρα. Η ανασκαφή τριών νεκροταφείων
διαφορετικών περιόδων επέτρεψε να γίνουν ορισμένες χρήσιμες παρατηρήσεις για το
ανθρώπινο δυναμικό της πόλης: Κατά τον 6ο-9ο αι. ο πληθυσμός ήταν ομοιογενής με
σχετικά μικρή παιδική θνησιμότητα και εθρέφετο με καλοαλεσμένα σιτηρά. Στον 12ο-13ο
αι. ο πληθυσμός έχει μειωθεί και η παιδική θνησιμότητα εμφανίζεται αυξημένη. Στον
13ο-14ο αι. ο πληθυσμός της πόλης εμφανίζει χαρακτηριστικά απομόνωσης.
Θαλάσσιες: Το Πολύστυλον χρησίμευε για λιμάνι και για αγκυροβόλιο
των πλοίων.
Χερσαίες: Το Πολύστυλον επικοινωνούσε με το εσωτερικό της χώρας
μέσω δύο οδών: η μία το συνέδεε με την Ξάνθεια και η άλλη έφθανε στο Περιθεώριον
στην άκρη της λίμνη του Πόρου.
Eθνική σύνθεση και δημογραφία: Τα μεσαιωνικά λείψανα της οχύρωσης
στο άκρο του οροπεδίου του λόφου καταλαμβάνουν μόνο ένα μικρό τμήμα της αρχαίας
ακρόπολης, και συγκεκριμένα τη ΝΔ γωνία της. Στο χώρο υπήρχε παλαιοχριστιανικό
και μεσοβυζαντινό νεκροταφείο, στην περιοχή του οποίου διακρίνονται τα θεμέλια
μιας τρίκλιτης βασιλικής με εξωτερικά κυκλική αψίδα (χρονολόγηση στον 7ο-9ο αι.).
Οι τάφοι του νεκροταφείου είναι κατασκευασμένοι με μεγάλους λίθους και αρχιτεκτονικά
μέλη από κτήρια των Αβδήρων. Γύρω από τον μονόχωρο τρουλλαίο ναό, πιθανόν του
12ου αι., που βρίσκεται μέσα στο Πολύστυλον και δίπλα στην κεντρική πύλη, υπάρχει
νεκροταφείο με περίβολο. Οι τάφοι του νεκροταφείου αυτού είναι τριών κατηγοριών
: μεταφερμένοι πέτρινοι σαρκοφάγοι ρωμαϊκών χρόνων, κιβωτιόσχημοι κτιστοί με λίθους
μικρών σχετικά διαστάσεων και λακκοειδείς, μέσα στους οποίους βρέθηκαν ίχνη ξύλινων
φερέτρων, δηλ. σιδερένια καρφιά. Στο δάπεδο του ναού βρέθηκε σπασμένο πιάτο των
αρχών του 15ου αι. και ένα νόμισμα πρώιμο οθωμανικό. Αυτό σημαίνει ότι η εγκατάλειψη
του Πολύστυλου ίσως πρέπει να συσχετισθεί με την εξάπλωση των Οθωμανών στη Θράκη.
Στην κορυφή του Πολύστυλου και στα δυτικά του επισκοπικού ναού υπήρχε αυλή με
βοηθητικά δωμάτια γύρω-γύρω, η οποία στα υστεροβυζαντινά χρόνια χρησιμοποιήθηκε
ως νεκροταφείο. Οι τάφοι του νεκροταφείου αυτού ήταν αποκλειστικά κτισμένοι με
μικρές πέτρες ή ήσαν λακκοειδείς με ξύλινα φέρετρα. Η ανασκαφή τριών νεκροταφείων
διαφορετικών περιόδων επέτρεψε να γίνουν ορισμένες χρήσιμες παρατηρήσεις για το
ανθρώπινο δυναμικό της πόλης:. Κατά τον 6ο-9ο αι. ο πληθυσμός ήταν ομοιογενής
με σχετικά μικρή παιδική θνησιμότητα και εθρέφετο με καλοαλεσμένα σιτηρά. Στον
12ο-13ο αι. ο πληθυσμός έχει μειωθεί και η παιδική θνησιμότητα εμφανίζεται αυξημένη.
Στον 13ο-14ο αι. ο πληθυσμός της πόλης εμφανίζει χαρακτηριστικά απομόνωσης.
Πολιτική Ιστορία - Xρονολόγιο: Για τα Αβδηρα, που έφτασαν στη
μεγαλύτερη ακμή τους τον 5ο και 4ο αι. π.Χ., δεν υπάρχει για την ύστερη αρχαιότητα
και για την πρωτοβυζαντινή περίοδο καμία σύγχρονη γραπτή πηγή, εν τούτοις όμως
παρατηρείται συνέχιση κατοίκησης του οικισμού, σε περιορισμένη όμως έκταση. Η
παλαιότερη μαρτυρία για το Πολύστυλον, τη νέα ονομασία του οικισμού, σχετίζεται
με τη συμμετοχή ενός επισκόπου (Δημήτριος) στη Σύνοδο του 879. Από τον 10ο έως
τον 12ο αι. το Πολύστυλο αναγράφεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη των Φιλίππων
(εκκλησιαστική επαρχία Μακεδονίας). Μέχρι τα Αβδηρα έφθανε η περιοχή που ο Ιβάνκο
απέσπασε με τη βία από τη βυζαντινή αυτοκρατορία στα 1198. Το 1212 παραχωρήθηκε
από τον Ιννοκέντιο Γ΄ η επισκοπή Polistrios στο λατίνο αρχιεπίσκοπο των Φιλίππων.
Το Πολύστυλον ανοικοδομήθηκε πριν το 1342 από τον Ιωάννη Καντακουζηνό ως μικρή
παράκτια πόλη και παρέμεινε ως επί το πλείστον συμμαχός του κατά το βυζαντινό
εμφύλιο πόλεμο. Το 1342 λαμβάνονται κάποια αμυντικά μέτρα από τον Ιωάννη Καντακουζηνό.
Επίσης το ίδιο έτος αποβιβάστηκε στο Πολύστυλον ο Μέγας Δούκας Απόκαυκος, ο οποίος
τοποθέτησε τον Γουδέλη, γνωστό πρώην οινοχόο της αυτοκράτειρας ΄Αννας, ως άρχοντα
και οδήγησε τους οπαδούς του Καντακουζηνού στην Κων/λη. Το 1343 βρέθηκαν στο λιμάνι
της πόλης 15 πλοία του Ουμούρ πασά επανδρωμένα με 250 άνδρες, τα οποία είχαν έρθει
για να βοηθήσουν τον Καντακουζηνό. Τρία από αυτά τα πλοία κάηκαν από τον Μομιτζίλο
κατά τη διάρκεια επίθεσης στην πόλη. Το καλοκαίρι του 1357 ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος
αποβιβάστηκε στα περίχωρα των Αβδήρων, για να παραλάβει από τους Σέρβους τον αιχμάλωτο
Ματτθαίο Καντακουζηνό. Τον Ιούλιο του 1363 επιβεβαιώνεται στη Σύνοδο της Κων/λης
η αναγόρευση του επισκόπου Πέτρου του Πολύστυλου σε μητροπολίτη Χριστουπόλεως
(Καβάλα). Το 1365 η εκκλησιαστική διοίκηση του Πολύστυλου παραχωρήθηκε στον αρχιεπίσκοπο
Μαρώνειας. Από τότε το Πολύστυλο υπάγεται στην επικράτεια του Σέρβου Ιωάννη Ούγκλεση.
Στον αρχιεπίσκοπο Μαρώνειας παρέμεινε η δικαιοδοσία του Πολύστυλου ακόμα και το
1371, όταν στο μητροπολίτη Δράμας παραχωρήθηκε η μητρόπολη των Φιλίππων. Στα 1602
αναφέρεται ως Pollistilo. Το ονομαζόμενο κατά το τέλος του 15ου αι. peleo castro
δεν είναι πιθανόν κανένα άλλο από το Πολύστυλον.
Xριστιανισμός: Η παλαιότερη μαρτυρία για το Πολύστυλον, τη νέα
ονομασία του οικισμού, σχετίζεται με τη συμμετοχή ενός επισκόπου (Δημήτριος) στη
Σύνοδο του 879. Από τον 10ο έως τον 12ο αι. το Πολύστυλο αναγράφεται ως επισκοπή
υπαγόμενη στη μητρόπολη των Φιλίππων (εκκλησιαστική επαρχία Μακεδονίας). Το 1212
παραχωρήθηκε από τον Ιννοκέντιο Γ΄ η επισκοπή Polistrios στο λατίνο αρχιεπίσκοπο
των Φιλίππων. Τον Ιούλιο του 1363 επιβεβαιώνεται στη Σύνοδο της Κων/λης η αναγόρευση
του επισκόπου Πέτρου του Πολύστυλου σε μητροπολίτη Χριστουπόλεως (Καβάλα). Το
1365 η εκκλησιαστική διοίκηση του Πολύστυλου παραχωρήθηκε στον αρχιεπίσκοπο Μαρώνειας.
Από τότε το Πολύστυλο υπάγεται στην επικράτεια του Σέρβου Ιωάννη Ούγκλεση. Στον
αρχιεπίσκοπο Μαρώνειας παρέμεινε η δικαιοδοσία του Πολύστυλου ακόμα και το 1371,
όταν στο μητροπολίτη Δράμας παραχωρήθηκε η μητρόπολη των Φιλίππων.
Nαοί και ιερά: Στην περιοχή του παλαιοχριστιανικού και μεσοβυζαντινού
νεκροταφείου, έξω από τη δυτική πύλη του αρχαίου τείχους, βρίσκονται τα θεμέλια
τρίκλιτης κοιμητηριακής βασιλικής (14, 5 (9, 9μ) με εξωτερικά κυκλική αψίδα (χρονολόγηση
πιθανόν στον 7ο-9ο αι.). Αυτή η κατασκευή (αποτελούμενη εν μέρει από επαναχρησιμοποιημένα
αρχιτεκτονικά μέλη) περιορίστηκε ύστερα στο κεντρικό κλίτος (2η φάση). Μετά την
καταστροφή της ανηγέρθη ένας μικρότερος μονόχωρος ναός με πιο αβαθή αψίδα και
τελικά προέκυψε ένας μονόχωρος ναός με τρεις μικρές αψίδες στη ΒΑ γωνία του τρίκλιτου
οικοδομήματος. Στην κορυφή, στο ΝΑ τμήμα του μεσαιωνικού Πολύστυλου, υπάρχει τρίκλιτη
βασιλική (9ου-10ου αι., διαστάσεων 32 (19μ.) με τρίπλευρη αψίδα, νεότερες επισκευές
στον 11ο και 13ο αι. και με ένα οκτάπλευρο βαπτιστήριο προσκολλημένο στη ΒΑ γωνία
εξωτερικά, που ανήκει σε αρχαιότερη εκκλησία. Η τοιχοποιία αποτελείται ως επί
το πλείστον από μικρούς, επιμελώς ειργασμένους, τετραγωνισμένους λίθους διαφόρων
μεγεθών και κονίαμα, ενώ στην αψίδα υπάρχει διακοσμητική ταινία από σειρές πλίνθων.
Στο δυτικό τοίχο της εκκλησίας διακρίνεται καθαρά η τοιχοποιία της λεγόμενης "κρυπτής
πλίνθου", που είναι ένας καλός ποιοτικά τρόπος κατασκευής οικοδομημάτων σχετιζομένων
με την πρωτεύουσα και τις περιοχές επιρροής της. Ο κυρίως ναός διαιρείται σε τρία
κλίτη με τοίχους που φέρουν στα άκρα, ανατολικά και δυτικά, στενά ανοίγματα και
στο μέσον μεγάλα τόξα, ώστε, όπως και στο Πρωτάτο στις Καρυές του Αγίου Ορους
(μετασκευή του 965), η εκκλησία να έχει εσωτερικά το σχήμα του σταυρού. Κάτω από
το δάπεδο του ναού βρέθηκαν τάφοι σύγχρονοι ή και μεταγενέστεροι του κτίσματος,
κατασκευασμένοι με αρχιτεκτονικά μέλη από αρχαιότερα κτήρια ή παλαιότερες φάσεις
του ναού. ΄Ενας τάφος ως πλευρικό τοίχωμά του διαθέτει ένα τμήμα πέτρινης σαρκοφάγου
των ρωμαϊκών χρόνων, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί εκ νέου στον 6ο-7ο αι. για ταφή
χριστιανού, όπως προκύπτει από τη χαραγμένη επιγραφή ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΔΟΥΛΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ.
Σε έναν άλλο τάφο χρησιμοποιήθηκαν για κάλυμμα του κομμάτια θωρακίου από κλίμακα
άμβωνα ή επισκοπικό θρόνο του 9ου-10ου αι. Στη βόρεια εξωτερική πλευρά του ναού
βρέθηκε, μεταφερμένη από την εσωτερική πλευρά, πέτρινη σαρκοφάγος, που ήταν προσκύνημα
λατρείας κάποιου τοπικού αγίου. Τούτο προκύπτει από την εξέχουσα θέση και την
κατασκευή κτιστού προσκυνηταρίου πάνω στο κάλυμμα του τάφου, όπου υπήρχε η εικόνα
του αγίου αυτού. Στην ίδια πλευρά της εκκλησίας βρέθηκε δεύτερος τάφος κτιστός
με αρκοσόλιο, στο βάθος του οποίου ήταν χαραγμένος και ζωγραφισμένος ένσταυρος
ρόδακας, που μιμείται κεραμοπλαστικό κόσμημα και χρονολογείται στον 11ο αι. Δυτικά
του ναού υπήρχε αυλή με βοηθητικά δωμάτια γύρω-γύρω, η οποία στα υστεροβυζαντινά
χρόνια χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο. Οι τάφοι του νεκροταφείου αυτού ήταν αποκλειστικά
χτισμένοι με μικρές πέτρες ή ήταν λακκοειδείς με ξύλινα φέρετρα. Στο ΒΔ τμήμα
του περιβαλλόμενου από το μεσαιωνικό τείχος επίπεδο του λόφου, εντοπίστηκαν τα
λείψανα μονόκλιτου ναού (7, 3 (5, 4μ.) με τρίπλευρη αψίδα και τμήματα τεσσάρων
κιόνων πάνω στους οποίους στηριζόταν πιθανόν ο τρούλλος του ναού. Το πάχος του
τοίχου φθάνει τα 70 εκ. Η τοιχοδομία αποτελείται από αποτμήματα τετραγωνικών λίθων,
λευκό κονίαμα και διάσπαρτους πλίνθους. Χρονολογείται πιθανόν στον 12ο αι. Γύρω
από τον τρουλλαίο αυτό ναό, υπάρχει νεκροταφείο με περίβολο.
Δημόσια οικοδομήματα και έργα: Κοντά στο γωνιακό βυζαντινό πύργο
"του λιμανιού", απ'όπου προέρχονται αγγεία καθημερινής χρήσης του 12ου-13ου αι.,
βρίσκονται τα ερείπια μικρού βαλανείου (λουτρό).
Oχυρώσεις: Η ακρόπολη των αρχαίων Αβδήρων (μήκος τείχους πόλης
μόλις 5χλμ, εμβαδόν περιοχής 1, 1-1, 12χλμ2, 1305μ μήκος και 895μ πλάτος) βρίσκεται
σε ένα λόφο στο ακρωτήρο Μπαλούστρα της χερσονήσου που εισχωρεί προς νότον στη
θάλασσα. Τα μεσαιωνικά λείψανα της οχύρωσης στο άκρο του οροπεδίου του λόφου καταλαμβάνουν
μόνο ένα μικρό τμήμα της αρχαίας ακρόπολης, δηλαδή τη ΝΔ γωνία. Η κύρια είσοδος
στην αρχαία ακρόπολη και στη μεσαιωνική πόλη ήταν από βόρεια. Το αρχαίο τείχος
κατέρρευσε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Η μεσαιωνική οχύρωση (με πάχος στη Β. πλευρά
1, 35-1, 75μ.) οικοδομήθηκε, τουλάχιστον εν μέρει, πάνω από την ακρόπολη του αρχαίου
τείχους (σύμφωνα με τις νομισματικές ενδείξεις το αργότερο κατά τον 11ο αι.).
Kεραμεική: Αγγεία καθημερινής χρήσης του 12ου-13ου αι. από το
χώρο των ερειπίων μικρού βαλανείου (λουτρού), κοντά στο γωνιακό πύργο του "λιμανιού".
Mεταλλοτεχνία-Mικροτεχνία: Στο εκτενές χριστιανικό νεκροταφείο
των Αβδήρων, έξω από τα τείχη του βυζαντινού Πολύστυλου, βρέθηκε χάλκινο περιδέραιο
από 11 μεγάλα στο σχήμα καρπού καρυδιάς κομβία και 2, χάλκινα επίσης, ενώτια με
μεγάλο συρμάτινο κρίνο και επίμηκες κρεμαστάρι (παντατίφ). Κοσμήματα παρόμοιου
τύπου έχουν μακρά παράδοση, που φθάνει έως τους ρωμαϊκούς και ελληνιστικούς χρόνους
και δείχνουν το πολιτιστικό υπόβαθρο του πληθυσμού της περιοχής στα πρώιμα μεσοβυζαντινά
χρόνια.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΑΓΕΛΗ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Υπάρχει χωματόδρομος 2 χιλιομέτρων περίπου, που σε οδηγεί από τους Τοξότες στον οικισμό. Από την Ξάνθη απέχει 17 χιλιόμετρα. Ο οικισμός έχει νοτιο-ανατολικό προσανατολισμό και όλα τα σπίτια είναι πέτρινα, διώροφα, αραιά κτισμένα. Το 1928 αριθμούσε 392 κατοίκους, ενώ από το 1950 και μετά αρχίζει η ερήμωση του οικισμού, ώσπου η επίσημη απογραφή του 1981 να καταγράψει 0 κατοίκους. Το διθέσιο Μειονοτικό Σχολείο της Αγέλης έκλεισε από το σχολικό έτος 1966-67.
(Σελίδες της Περιβαλλοντικής Ομάδας Γυμνασίου Τοξοτών, «Οι άγνωστοι οικισμοί του Δήμου Τοπειρού»)
ΒΑΝΙΑΝΟ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Χωματόδρομος 10΄ απ΄ την εθνική οδό Ξάνθης - Καβάλας στη διασταύρωση Πετροχωρίου, σε οδηγεί στο χωριό. Ένα κράμα καινούριου και παλιού. Λιγοστοί άνθρωποι στο δρόμο, στις αυλές, στα μπαλκόνια. Πέτρινοι τοίχοι και μεγάλες κλειστές σιδερένιες πόρτες. Δορυφορικές κεραίες παντού. Το τζαμί μικρό με μεγάφωνα. Λίγα σπίτια εγκαταλειμένα. Τα πιο πολλά κατοικήσιμα. Ένα ξεχώριζε - μένει κάποιος Γιλμάζ Ογλού. Δεν υπάρχει πλατεία Ένας κεντρικός δρόμος που οδηγεί στο τζαμί και γύρω του διακλαδώσεις. Το χωριό χτισμένο σα μέσα σε λακούβα. Πριν φτάσεις στο χωριό στα δεξιά υπάρχει νεκροταφείο.
(Σελίδες της Περιβαλλοντικής Ομάδας Γυμνασίου Τοξοτών, «Οι άγνωστοι οικισμοί του Δήμου Τοπειρού»)
Σχετική θέση: Στο δήμο Τοπείρου, 8 χιλιόμετρα ΝΔ της Ξάνθης. Eθνική σύνθεση
και δημογραφία: Πληθυσμός (1923 κε.). Απογραφές κατοίκων. 1928 163. 1940 231.
1951 242. 1961 216. 1971 154. 1981 112. 1991 157.
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: Διοικητική εξάρτηση. Υπάγεται από το 1923
στην επαρχία Ξάνθης και από το 1944 στον ομώνυμο νομό. Αυτοδιοίκηση (1924-1998).
Ανήκε αρχικά στην κοινότητα Eξοχής (πρώην Γκιζέλας), εκτός από τα χρόνια 1926-1933
που είχε προσαρτηθεί στην κοινότητα Ευμοίρου.
Συγγραφέας: Μιχάλης Κοκολάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΕΡΑΝΟΣ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Στα νότια της οροσ. της Ροδόπης, 3, 5χλμ BBA από τα Κιμμέρια,
6χλμ BA από την Ξάνθεια.
Aλλες θέσεις: Στα περίχωρα του χωριού 'Ερανος βρίσκονται ποικίλα αχρονολόγητα
λείψανα : πύργος (Kales και Duo Kale), τάφοι (Tsokuba) και ερείπια ενός ναού (Popobo).
Nαοί και ιερά: Ανάμεσα στα αχρονολόγητα λείψανα που βρέθηκαν κοντά στο
χωριό ΄Ερανος και ερείπια ενός ναού (Popobo).
Oχυρώσεις: Ανάμεσα στα αχρονολόγητα λείψανα που βρέθηκαν κοντά στο χωριό
΄Ερανος και ερείπια ενός πύργου (Kales και Duo Kale).
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΚΟΜΝΗΝΑ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Αλλες θέσεις: Περί τα 500 μ. προς B του χωριού και περί τα 3, 5 χλμ. στα
NA της Σταυρουπόλεως, σε υπερυψωμένο χώρο εκτάσεως 50 στρ. περίπου έχουν εντοπισθεί
σωροί λίθων. Eξ αιτίας της φύσεως της θέσεως και της συγκεντρώσεως των λίθων πιστεύεται
ότι στο σημείο αυτό υπήρχε ίσως οχυρωματικός περίβολος. Aπό τα ευρήματα που περισυνελέγησαν
από τους γύρω αγρούς -όστρακα μελαμβαφών και χονδροειδών αγγείων και τεμάχια κεράμων
στέγης- η χρήση του χώρου χρονολογείται στους κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους.
Σε απόσταση 600 μ. δυτικώς του νεώτερου οικισμού των Kομνηνών, σε χαμηλό λόφο,
διατηρούνται κατάλοιπα κτίσματος διαστάσεων 30 X 20 μ. Στην κατασκευή των τοίχων
έχει χρησιμοποιηθεί σκληρό ασβεστοκονίαμα. H χρονολόγηση και ο προορισμός του
κτίσματος παραμένουν άγνωστα. Δύο νομίσματα ρωμαϊκών χρόνων -αργυρό δηνάριο Φαυστίνης
B' (175 μ.X., Mουσείο
Kομοτηνής ANK 1355) και χάλκινο νόμισμα Pοιμητάλκη A' (11 π.X.-12 μ.X., Mουσείο
Kομοτηνής ANK 1356)-παραδόθηκαν από κάτοικο της περιοχής.
Χερσαίες: Tο ύψωμα στο οποίο βρίσκεται το μεσαιωνικό φρούριο των Kομνηνών,
στην θέση Eξοχή ή Kαλές, περί το 1χλμ. δυτικώς του χωριού, ελέγχει μεγάλο μέρος
της πεδιάδος της Σταυρουπόλεως,
την οποία διαρρέει ο ποταμός Nέστος.
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: Tα κατάλοιπα φρουριακού περιβόλου, που έχουν
εντοπισθεί στα βόρεια του χωριού, χρονολογούνται από τα λίγα επιφανειακά ευρήματα
στους κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Tα νομίσματα, που παραδόθηκαν από
κάτοικο της περιοχής, χρονολογούνται στην ρωμαϊκή περίοδο.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Δύο νομίσματα ρωμαϊκών χρόνων παραδόθηκαν
από κάτοικο της περιοχής.
Oχυρώσεις: Περί τα 500 μ. προς B του χωριού και περί τα 3, 5 χλμ. στα NA
της Σταυρουπόλεως, σε υπερυψωμένο χώρο εκτάσεως 50 στρ. περίπου έχουν εντοπισθεί
σωροί λίθων. Eξ αιτίας της φύσεως της θέσεως και της συγκεντρώσεως των λίθων πιστεύεται
ότι στο σημείο αυτό υπήρχε ίσως οχυρωματικός περίβολος. Aπό τα ευρήματα που περισυνελέγησαν
από τους γύρω αγρούς -όστρακα μελαμβαφών και χονδροειδών αγγείων και τεμάχια κεράμων
στέγης- η χρήση του χώρου χρονολογείται στους κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους.
Σε απόσταση 600 μ. δυτικώς του νεώτερου οικισμού των Kομνηνών, σε χαμηλό λόφο,
διατηρούνται κατάλοιπα κτίσματος διαστάσεων 30 X 20 μ. Στην κατασκευή των τοίχων
έχει χρησιμοποιηθεί σκληρό ασβεστοκονίαμα. H χρονολόγηση και ο προορισμός του
κτίσματος παραμένουν άγνωστα.
Kεραμεική: Όστρακα μελαμβαφών και χονδροειδών αγγείων, που χρονολογούνται
στούς κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους, ανακαλύφθηκαν στην θέση πιθανού οχυρωματικού
περιβόλου βορείως των Kομνηνών.
Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
Σχετική θέση: Πάνω από την κάτω κοιλάδα του Νέστου,
περίπου 2χλμ A του ποταμού, 4χλμ NA της Σταυρούπολης,
14χλμ ΔBΔ της Ξάνθειας.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Στην περιοχή του χωριού Κομνηνά βρέθηκαν
νομίσματα του 4ου, 6ου και 12ου αι.
Nαοί και ιερά: Σε σημείο του χωριού Κομνηνά αποκαλύφθηκε δάπεδο ενός ναού.
Oχυρώσεις: Περίπου 2, 5χλμ ΝΔ του κέντρου του χωριού Κομνηνά, πιό πάνω
από τα τελευταία χωράφια του χωριού (θέση Εξοχή, όπου εντοπίστηκαν όστρακα βυζαντινής
χρηστικής κεραμεικής), βρίσκεται η περιοχή Καλές. Πρόκειται για την επίπεδη κορυφή
ενός πρόποδα, η οποία δεσπόζει στην περιοχή και είναι προσιτή μόνο από το νότο.
Στην κορυφή αυτή, που είναι έντονα δασωμένη, διακρίνονται λείψανα ενός οχυρωματικού
περιβόλου (τετραγωνικής κάτοχης), κυρίως στη δυτική (περίπου 100μ μήκος) και τη
βόρεια πλευρά. Η τοιχοποιία αποτελείται από αργούς λίθους και κονίαμα. Από το
οχυρωμένο ύψωμα Καλές ελέγχεται η κοιλάδα του Νέστου έως τη Σταυρούπολη.
Kεραμεική: Όστρακα βυζαντινής χρηστικής κεραμεικής εντοπίστηκαν στη θέση
Εξοχή, περίπου 2, 5χλμ ΝΔ του κέντρου των Κομνηνών, όπου βρίσκονται τα τελευταία
χωράφια του χωριού.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΛΑΓΟΣ (Λιμάνι) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Πρόκειται πιθανόν για το σημερινό Πόρτο Λάγο ή
Λάγος, που βρίσκεται πάνω σε μία μικρή λωρίδα ξηράς και σε ένα νοτίως προσκείμενο
νησάκι, δίπλα στο κανάλι που υπάρχει ανάμεσα στη λίμνη της Πορούς (Βιστονίδα λίμνη)
στα Β και τον κόλπο του Πόρτο Λάγου (Ασπερόζα), στα Ν. Βρίσκεται επίσης 11χλμ
ΝΝΑ του Περιθεωρίου,
24χλμ ΝΑ της Ξάνθειας
και 27χλμ ΔΝΔ των Κουμουτζηνών.
Oικιστικές μονάδες: Οι Πόροι (πόρος = πέρασμα), το σημερινό Πόρτο
Λάγος, βρίσκονταν πάνω σε δύο νησίδες στο στόμιο της Βιστονίδας, ανάμεσα από τις
οποίες περνούσε και ο κεντρικός δίαυλος προς την ανοιχτή θάλασσα. Θεωρείται βέβαιο
πως πρόκειται για βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα
(κέντρο οστρεο-καλλιέργειας και ψαρότοπος, "το κατά την λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον
βιβάριον" - σύμφωνα με χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλεση του 1371
στη Μονή Βατοπεδίου),
που έλεγχε την είσοδο στη Βιστονίδα
λίμνη, ανοιχτή προς τη θάλασσα εκείνη την εποχή.
Αλλες θέσεις: Ελληνιστικά κιονόκρανα και άλλα ευρήματα προέρχονται
ίσως από τη γειτονική Δικαία
(στην περιοχή Κατσαμάκια κοντά στο Φανάρι).
Πολιτική Ιστορία - Xρονολόγιο: Η αρχαιότερη μαρτυρία για τους
Πόρους αφορά τη συμμετοχή του επισκόπου Νικηφόρου στη Σύνοδο του 879. Από τον
10ο έως τον 12ο αι. οι Πόροι αναγράφονται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη
Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική
επαρχία Ροδόπης). Το όνομα ενός " ποιμένος Πόρων" σε ένα σιγίλιο του 11ου/12ου
αι. είναι δύσκολο να διαβαστεί (Κλήμης;). Το 1205 ή 1206 η πόλη αυτή, όπως το
Περιθεώριον κι άλλοι οικισμοί,
καταστράφηκε από τον Καλογιάννη. Πιθανόν τον Αύγουστο του 1332 ο Ουμούρ πασάς
αποβιβάστηκε στη θρακική ακτή "κατά την Πορούν παράλιον...χώραν" απέναντι από
τα Κουμουτζηνά. Στη συνέχεια βρέθηκαν αντιμέτωπα τα στρατεύματα του Ουμούρ και
του Ανδρόνικου Γ΄ κοντά στην Παναγία, χωρίς όμως να διεξάγουν μάχη. Ο μητροπολίτης
Περιθεωρίου Δωρόθεος φυλακίστηκε κατ'εντολή του αυτοκράτορα στον πύργο των Πόρων,
διέφυγε όμως και αργότερα, εξαιτίας μιας συνεργασίας του με τους Τούρκους στα
τέλη του 1381, αφορίστηκε. Αμφίβολο παραμένει εάν ο προγενέστερος μεσαιωνικός
οικισμός του Λάγος είχε την ονομασία Περιθεώριον
Aλιεία: Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται
στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική
της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από τον 9ο αι.
έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών (μύδια,
στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική
είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπουρού.
Oικοτεχνία - Bιοτεχνία: Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο
νησί που βρίσκεται στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας
κεραμεική της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από
τον 9ο αι. έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών
(μύδια, στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική
είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπορού.
Eμπόριο: Οι Πόροι (πόρος = πέρασμα), το σημερινό Πόρτο Λάγος,
βρίσκονταν πάνω σε δύο νησίδες στο στόμιο της Βιστονίδας, ανάμεσα από τις οποίες
περνούσε και ο κεντρικός δίαυλος προς την ανοιχτή θάλασσα. Θεωρείται βέβαιο πως
πρόκειται για βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα
(κέντρο οστρεο-καλλιέργειας και ψαρότοπος, "το κατά την λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον
βιβάριον" - σύμφωνα με χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλεση του 1371
στη Μονή Βατοπεδίου), που έλεγχε την είσοδο στη Βιστονίδα λίμνη, ανοιχτή προς
τη θάλασσα εκείνη την εποχή.
Nαυτιλία: Οι Πόροι (πόρος = πέρασμα), το σημερινό Πόρτο Λάγος,
βρίσκονταν πάνω σε δύο νησίδες στο στόμιο της Βιστονίδας, ανάμεσα από τις οποίες
περνούσε και ο κεντρικός δίαυλος προς την ανοιχτή θάλασσα. Θεωρείται βέβαιο πως
πρόκειται για βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα
(κέντρο οστρεο-καλλιέργειας και ψαρότοπος, "το κατά την λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον
βιβάριον" - σύμφωνα με χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλεση του 1371
στη Μονή Βατοπεδίου), που έλεγχε την είσοδο στη Βιστονίδα λίμνη, ανοιχτή προς
τη θάλασσα εκείνη την εποχή.
Xριστιανισμός: Η αρχαιότερη μαρτυρία για τους Πόρους αφορά τη
συμμετοχή του επισκόπου Νικηφόρου στη Σύνοδο του 879. Από τον 10ο έως τον 12ο
αι. οι Πόροι αναγράφονται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική
επαρχία Ροδόπης). Το όνομα ενός " ποιμένος Πόρων" σε ένα σιγίλιο του 11ου/12ου
αι. είναι δύσκολο να διαβαστεί (Κλήμης;). Ο μητροπολίτης Περιθεωρίου Δωρόθεος
φυλακίστηκε κατ'εντολή του αυτοκράτορα στον πύργο των Πόρων, διέφυγε όμως και
αργότερα, εξαιτίας μιας συνεργασίας του με τους Τούρκους στα τέλη του 1381, αφορίστηκε.
Eλληνική γλώσσα: Η ονομασία Πόροι προέρχεται από τη λέξη πόρος
που σημαίνει πέρασμα
Nαοί και ιερά: Ανάμεσα στα ερείπια της μεσαιωνικής πόλης συγκαταλέγεται
και ένας ναός. Πρόκειται για μια τρίκλιτη κατασκευή, συνολικών διαστάσεων 16 (14μ.),
με τρεις εξωτερικά ημικυκλικές αψίδες, με νάρθηκα και με τέσσερις σταυρόσχημους
πεσσούς, πάνω στους οποίους στηριζόταν προφανώς ο τρούλλος του ναού (τύπος εγγεγραμμένου
σταυροειδούς μετά τρούλλου). Ο ναός χρονολείται μάλλον στον 9ο - 10ο αι., και
ήταν μάλλον επισκοπικός. Στα βόρειά του βρίσκεται μεταγενέστερο πρόσθετο κτίσμα.
Γύρω από το ναό υπάρχει νεκροταφείο του 12ου-13ου. Κάτω από την εκκλησία εντοπίστηκαν
τα θεμέλια ενός παλαιοχριστιανικού κτηρίου. Από το παλαιοχριστιανικό κτήριο (βασιλική;)
προέρχονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στους τοίχους του επισκοπικού
ναού στους Πόρους και στη δεξαμενή του αγιορείτικου μετοχίου του Αγίου Νικολάου,
ιδρυμένου στην προσκείμενη ανατολική νησίδα. Ο ναός (1904), τα κελιά, ο ξενώνας
και το καμπαναριό (1930) είναι νεώτερα κτίσματα. Από τα βυζαντινά όμως έγγραφα
προκύπτει πως στην ίδια θέση υπήρχε "μετόχιον το εις το όνομα τιμώμενον του αγίου
ενδόξου μεγαλομάρτυρος και τροπαιοφόρου Γεωργίου, το επικεκλημένον Καλαμίτζι",
γνωστό από τον 14ο αι.
Oχυρώσεις: Περίπου 1χλμ. ανατολικά του παραλιακού χωριού Λάγος
και δυτικά της θέσης εκείνης στην οποία η κεντρική οδός Ξάνθης
- Κομοτηνής περνάει
από τη γέφυρα του διαύλου μεταξύ της λίμνης Βιστονίδας και του ομώνυμου όρμου
βρίσκονται τα λείψανα οχυρωμένης μεσαιωνικής πόλης (ο άξονας της μακράς πλευράς
των τειχών της εκτείνεται από Α-Δ), τα οποία ήρθαν στο φως κατά την πορεία ανασκαφικών
δραστηριοτήτων. Τα τείχη, με μήκος 170 μ., είναι ενισχυμένα με ορθογώνιους πύργους,
αντηρίδες και κλίμακες ανόδου στον περίδρομο. Ενώ προς την πλευρά του διαύλου
το τείχος είναι ένας απλός περίβολος, στη ΝΔ γωνία και στα νότια ενός ναού υπάρχει
ισχυρός ορθογώνιος γωνιακός πύργος τριών οικοδομικών φάσεων. Πιθανόν στον πύργο
αυτό να φυλακίστηκε το 1381 ο μητροπολίτης Περιθεωρίου Δωρόθεος. Στην οχυρωμένη
περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε
πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής
εποχής (κυρίως από τον 9ο αι. έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα
λείψανα οστρακοειδών (μύδια, στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή
πορφύρας. Χαρακτηριστική είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπορού.
Βρέθηκαν επίσης ορισμένοι χάλκινοι σταυροί.
Γλυπτική: Ελληνιστικά κιονόκρανα και άλλα ευρήματα προέρχονται
ίσως από τη γειτονική Δικαία (στην περιοχή Κατσαμάκια κοντά στο Φανάρι). Από το
παλαιοχριστιανικό κτήριο (βασιλική;) προέρχονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη
εντοιχισμένα στους τοίχους του επισκοπικού ναού στους Πόρους και στη δεξαμενή
του αγιορείτικου μετοχίου του Αγίου Νικολάου, ιδρυμένου στην προσκείμενη ανατολική
νησίδα.
Kεραμεική: Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται
στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική
της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από τον 9ο αι.
έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών (μύδια,
στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική
είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπορού.
Mεταλλοτεχνία-Mικροτεχνία: Στην οχυρωμένη περιοχή βρέθηκαν ορισμένοι
χάλκινοι σταυροί.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ (Λίμνη) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Kοντά στην Δίκαια τοποθετούν την Bιστονίδα λίμνη ο Hρόδοτος,
ο Στράβων και ο Πλίνιος. Προς Δ ακολουθούσαν τα Αβδηρα και προς A η Mαρώνεια.
Kατά τον Στράβωνα, η λίμνη ειχε περίμετρο διακοσίων σταδίων.
Αλλες θέσεις: Kοντά στη Bιστονίδα λίμνη οι αρχαίες πηγές αναφέρουν τo "βασίλειον"
(ανάκτορο) του Διομήδους, όπου τοποθετείται και ο άθλος του Hρακλέους εναντίον
των ίππων του. Στην περιοχή πρέπει να βρίσκονταν και οι πόλεις των Θρακών, που
κατά τον Στράβωνα και τον Ποσειδώνιο είχαν κατακλυσθεί από την λίμνη.
Θαλάσσιες: H Bιστονίδα λίμνη βρισκόταν κοντά στη θάλασσα.
Ποτάμιες: Kατά τον Hρόδοτο, στην λίμνη χύνονταν δύο ποταμοί, ο Tραύος και
ο Kόμψατος. Αλλοι συγγραφείς αναφέρουν τον Kοσσινίτη ποταμό, ο οποίος κατέληγε
στην Bιστονίδα λίμνη, αφού προηγουμένως διέσχιζε την χώρα των Aβδήρων.
Eθνική σύνθεση και δημογραφία: Kατά τον Ψευδο-Σκύμνο, η ονομασία της λίμνης
οφειλόταν στο θρακικό φύλο των Bιστόνων, που κατοικούσε στην περιοχή. Oι Bίστονες
συνδέονται και με την γειτονική περιοχή των Aβδήρων.
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: H Bιστονίς λίμνη αναφέρεται ήδη από τον
Πίνδαρο και τον Hρόδοτο τον 5ο αι. π.X. Σε μεταγενέστερους συγγραφείς ο όρος Bιστονίδα
χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει το σύνολο της Θράκης.
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: Aπό το δεύτερο μισό του 2ου αι. μ.X. αναφέρεται,
εκτός από την Bιστονίδα λίμνη, και πόλις με την ονομασία Bιστονία. Kατά τους αρχαίους
συγγραφείς, το όνομά της οφειλόταν στον Bίστονα, γιό του Αρη και της Kαλλιρρόης.
Kτηνοτροφία: Περίφημες ήταν κατά την αρχαιότητα οι γέρανοι της Bιστονίδος.
O Oππιανός συνδέει με την περιοχή και τους βίσωνες.
Aλιεία: Kατά τον Aριστοτέλη η λιμνοθάλασσα της Bιστονίδος ήταν πλούσια
σε διάφορα είδη ιχθύων.
Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
Σχετική θέση: Χωρίζεται από το Β Αιγαίο (όρμος Βιστονίας, Πόρτο Λάγος)
διά μέσου μιας στενής λωρίδας ξηράς (με την πόλη Πόροι) και συνδέεται με αυτό
μέσω ενός καναλιού Πρόκειται για μια αβαθή λιμνοθάλασσα (περίπου 47χλμ2), στη
Β όχθη της οποίας βρίσκεται το Περιθεώριον. Eδώ εκβάλλει μεταξύ άλλων κι ο ποταμός
Κοσσινίτης.
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: Η πλούσια σε ψάρια λίμνη αναφέρεται πολλές
φορές στην αρχαιότητα με την ονομασία Βιστονίς (200 στάδια περιφέρεια, " stagnum
Bistonum"). Το Νοέμβριο του 1369 ο Ιωάννης Ούγκλεσις χορήγησε στη Μονή Βατοπεδίου
του Αγίου Όρους τα έσοδα από τη "λίμνη της Πορούς", ύψους 120 υπερπύρων. Με επίσημο
έγγραφο του ιδίου επικυρώνεται στα 1371 για την παραπάνω μονή η αφορολόγητη ιδιοκτησία
του ιχθυοτροφείου του Αγ. Θεοδώρου που βρισκόταν στη λίμνη της Πορούς
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΜΑΝΔΡΑ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Aκριβής θέση: Nομός Ξάνθης, επαρχία Ξάνθης. Aπό τον χώρο της εκκλησίας
του Aγίου Γεωργίου, στο χωριό Mάνδρα, προέρχονται δύο επιγραφές. Ίχνη αρχαίας
δραστηριότητος έχουν επισημανθεί στον λόφο Πετρόλοφο (πρώην Tας-τεπέ), δίπλα στο
χωριό και στην θέση "Aνάβρα", δυτικώς της λίμνης Λαφρούδα. Σχετική θέση: H περιοχή
ανήκε κατά την αρχαιότητα στη "χώρα" των Aβδήρων. Aπό την αρχαία πόλη απείχε περί
τα 7 χλμ. προς τα BA.
Αλλες θέσεις: Στους πρόποδες του υψώματος Πετρόλοφος (πρώην Tας-τεπέ) εντοπίσθηκε
εκτεταμένο αρχαίο λατομείο πωρολίθου, από το οποίο προέρχεται το υλικό για τα
τείχη και τα κτίσματα των Aβδήρων. Στο ίδιο ύψωμα έχουν επίσης εντοπισθεί ίχνη
αρχαίας κατοικήσεως, που ίσως συνδέονται με την δραστηριότητα στο λατομείο. Aπό
τα ευρήματα η θέση χρονολογείται στον 4ο και 3ο αι. π.X. Eυρήματα του δεύτερου
μισού του 4ου αι. π.X. και των ελληνιστικών χρόνων έχουν βρεθεί και στη θέση "Aνάβρα",
όπου εντοπίσθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα υστερο-νεολιθικού οικισμού. Σε άλλο
σημείο βρέθηκε πετρόκτιστο πηγάδι και πώρινοι λιθόπλινθοι. Πρόκειται πιθανώτατα
για οικιστικές μονάδες της "χώρας" των Aβδήρων που σχετίζονται με τις δραστηριότητες
στο παρακείμενο λατομείο.
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: Tα ευρήματα στις θέσεις Πετρόλοφος και "Aνάβρα"
χρονολογούνται στον 4ο και 3ο αι. π.X. (βλ. κατωτέρω, 11.3). H επιγραφή RE0238
χρονολογείται στον 2ο αι. μ.X., αλλά πιστεύεται ότι προέρχεται από την πόλη των
Aβδήρων.
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: H επιγραφή RE0238, που αφορά πιθανώτατα
κάποιον στρατηγό ή χορηγό, αποτελεί τιμητικό ψήφισμα της πόλεως των Aβδήρων.
Oρυκτός πλούτος: Για το εκτεταμένο λατομείο στους πρόποδες του λόφου Πετρόλοφος.
Aρχαίες θρησκείες: Στην λατρεία της Ίσιδος και του Σεράπιδος αναφέρεται
επιγραφή, η οποία αποτελεί και την μόνη μαρτυρία για την ύπαρξη της λατρείας αυτής
στην περιοχή και χρονολογείται στον 2ο αι. μ.X. Πιστεύεται ότι προέρχεται από
την πόλη των Aβδήρων.
Iδιωτικά οικοδομήματα: Ίχνη κατοικήσεως αναφέρονται στη θέση Πετρόλοφος.
Γλυπτική: Πήλινο ακροκέραμο και θραύσμα πήλινου περιρραντηρίου με διακόσμηση
ιωνικού κυματίου βρέθηκαν στην θέση "Aνάβρα".
Kεραμεική: Aπό την θέση Πετρόλοφος προέρχεται μελαμβαφής και αβαφής κεραμεική
του 4ου και 3ου αι. π.X.Στη θέση "Aνάβρα" βρέθηκε κεραμεική μελαμβαφής, γραπτή
και αβαφής του δευτέρου μισού του αι. 4ου π.X. και των ελληνιστικών χρόνων.
Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΝΕΟΧΩΡΙ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Αλλα τεκμήρια: 1989: αρχαιολογική έρευνα, δοκιμαστικές τομές
Aκριβής θέση: Νομός Ξάνθης. Περίπου 1 χλμ. ΝΑ από το Νεοχώρι Σταυρούπολης,
έχει υψόμετρο 266 μ., ο Νέστος στο σημείο αυτό παρακάμπτει με μεγάλη στροφή με
αποτέλεσμα το σχηματισμό ποτάμιου ακρωτηρίου δίπλα στην κοίτη του ποταμού. Το
περίγραμμα του υψώματος ακολουθεί την σιδηροδρομική γραμμή
Σχετική θέση: Παρανέστεια περιοχή Σταυρούπολης
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός- τούμπα σε ύψωμα. Περίβολος,
στο νοτιοανατολικό του άκρο, μικρή τούμπα που δημιουργήθηκε από τις διαδοχικές
οικοδομικές φάσεις προϊστορικού οικισμού
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: Ύστερη εποχή του Χαλκού και Πρώιμη εποχή
του Σιδήρου
Kοινωνικές ομάδες: Μόνιμη εγκατάσταση σε διαδοχικές οικοδομικές φάσεις
Oικονομικές ομάδες: Γεωργικές και παραγωγικές ομάδες (κεραμεική, λιθοτεχνία)
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: Κεντρική εξουσία, αρχικό στάδιο, αποτέλεσμα
της ανάπτυξης της οικονομίας και της συγκέντρωσης πληθυσμού στον ίδιο χώρο
Oικονομικοί θεσμοί:
Γεωργία: Καλλιέργεια : σταφύλι, ελιά, στην κοιλάδα του Νέστου
Kτηνοτροφία: Στον οικισμό, παχύ στρώμα στάχτης με πολλά οστά ζώων
Aλιεία: Αλιεία στον ποταμό Νέστο
Θήρα: Ανάπτυγμένη θήρα στους ορεινούς όγκους της Ροδόπης
Δάση-Ξυλεία: Χρήση ξυλείας ως δομικό υλικό, πασσαλόπηκτες κατασκευές και
χρήση κλαδιών, από την Ροδόπη
Oρυκτός πλούτος: Εκμετάλευση μεταλευμάτων της Ροδόπης
Oικοτεχνία - Bιοτεχνία: Λίθινα εργαλεία, λεπίδες, πήλινα σφοντύλια
Iδιωτικά οικοδομήματα: Δάπεδα από σκληρό αργιλλώδες κίτρινο και κοκκινωπό
χώμα πάχους 0, 03- 0, 04 μ. και υπόστρωμα με μικρές πέτρες. Στην τομή της τούμπας
εντοπίστηκαν οκτώ συνολικά στρώματα συνολικού πάχους 1, 76 και δύο τοίχοι πάνω
στο βράχο, πρόχειρης με ακανόνιστες πέτρες που γωνιάζουν μεταξύ τους, πιθανά θεμέλια
κτίσματος. Θραύσματα πηλών με αποτυπώματα κλαδιών από πασσαλόπηκτες κατασκευές,
ένα παχύ στρώμα στάχτης με πολλά οστά ζώων
Oχυρώσεις: Στην κορυφή του υψώματος, ελλειψοειδής μικρός περίβολος, διαλυμένος
σε πολλά σημεία Χτισμένος με ακανόνιστες πέτρες, χωρίς συνδετικό υλικό με άξονα
ΒΔ-ΝΑ, περιφέρεια (145 μ. και διαστάσεις εσωτερικού χώρου 45- 34 μ.
Kεραμεική: Χειροποίητη κεραμεική, με λειασμένη και στιλβωμένη επιφάνεια.
Διακόσμηση των αγγείων με πλαστικές ταινίες, με μικρές αποφύσεις, εγχάρακτα σπειροειδή
και γεωμετρικά σχέδια.
Συγγραφέας: Ιωάννης Ασλάνης - Σμαράγδα Αρβανιτίδου
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΞΑΝΘΕΙΑ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Aκριβής θέση: Nομός Ξάνθης, επαρχία Ξάνθης.
Σχετική θέση: O Στράβων αναφέρει την Ξάνθεια στα ανατολικά της Bιστονίδος
λίμνης, πριν από την Mαρώνεια και την Ίσμαρο. Aν και οι τοπογραφικές αυτές πληροφορίες
είναι ανεπαρκείς, ορισμένοι μελετητές προτείνουν να τοποθετηθεί η Ξάνθεια κοντά
στην ομώνυμη βυζαντινή πόλη Ξάνθη. Kατά τον Πάντο, κοντά στο βυζαντινό κάστρο
της πόλεως και NA της Mονής Tαξιαρχών εντοπίσθηκαν ίχνη αρχαιότερου περιβόλου,
που δεν αποκλείεται να ήταν θρακικός. Παλαιότεροι μελετητές αμφισβήτησαν την ταύτιση
αυτήν, σήμερα όμως αντιμετωπίζεται, με την επιφύλαξη της απουσίας σαφών αρχαιολογικών
ενδείξεων. O Γεωργαντζής πρότεινε την ταύτιση της Ξάνθειας με την Tόπειρο και
την τοποθέτηση και των δύο στην περιοχή της σύγχρονης Ξάνθης. Tην ταύτιση με την
Tόπειρο ανασκεύασε ο Πάντος, στηριζόμενος στις τοπογραφικές πληροφορίες των αρχαίων
πηγών.
Eθνική σύνθεση και δημογραφία: H Ξάνθεια, μαζί με την Mαρώνεια και την
Ίσμαρο, χαρακτηρίζονται από τον Στράβωνα ως "Kικόνων πόλεις". Yποστηρίχθηκε ότι
η Ξάνθεια σχετιζόταν αρχικώς με το αναφερόμενο από τον Eκαταίο θρακικό φύλο των
Ξάνθων, προτού περιέλθει στην κυριαρχία των Kικόνων.
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: Tην πόλη αναφέρει ο Στράβων στην μετάβαση
του 1ου π.X. προς τον 1ο μ.X. αιώνα.
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: H Ξάνθεια, μαζί με την Mαρώνεια
και την Ίσμαρο,
χαρακτηρίζονται ως "Kικόνων πόλεις" από τον Στράβωνα.
Eλληνική γλώσσα: Kατά τον Detschew, το όνομα της πόλεως ανήκει στην κατηγορία
των εξελληνισμένων τοπωνυμίων θρακικής προελεύσεως. Ως ελληνικής προελεύσεως θεωρείται
το τοπωνύμιο από τον Danov.
Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΞΑΝΘΗ (Πόλη) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
Σχετική θέση: Βρίσκεται στους νότιους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης,
στο Β άκρο της νότιας θρακικής πεδιάδας, όπου ο ποταμός Κόσυνθος φθάνει στην πεδιάδα
της ακτής, 46χλμ ΒΑ της Καβάλας,
44χλμ Δ των Κουμουτζηνών.
Δεν ξέρουμε αν το μέρος κατοικούνταν από την αρχαιότητα, αφού η Ξάνθεια που αναφέρει
ο Στράβων ανάμεσα στις πόλεις των Κικόνων τοποθετείται πιο ανατολικά από τη βυζαντινή
Ξάνθεια και κυρίως πέρα από τη λίμνη της Βιστονίδας.
Η επιλογή όμως της θέσης ως τόπου κατοικήσιμου πρέπει να έγινε σε μεταγενέστερη
εποχή, εξαιτίας της σπουδαιότητας που είχε προσλάβει για αμυντικούς λόγους.
Oικιστικές μονάδες: Το γεγονός ότι στη σύνοδο του 879 συμμετείχε και ο
επίσκοπος Ξάνθειας μας οδηγεί στην υπόθεση ότι τη συγκεκριμένη εποχή η Ξάνθεια
αποτελούσε αστική συνάθροιση, λιγότερο ή περισσότερο σημαντική, ή ότι η προαγωγή
της σε επισκοπή κατά τον 8ο-9ο αι. απέβλεπε στην ενίσχυση του πληθυσμού της, αφού
η πόλη περιτριγυριζόταν από Σλάβους. Ο χαρακτηρισμός της Ξάνθειας ως "χωρίον"
στο τυπικό του Γρηγορίου Πακουριανού, επιφανούς στρατηγού του Αλεξίου Κομνηνού
(1081-1118), για τη Μονή της Πετριτζονίτισσας (Μπάτσκοβο), κοντά στο Στενήμαχο,
δηλώνει πιθανόν ότι την περίοδο αυτή ο οικισμός ήταν ανοχύρωτος και μικρής σημασίας.
Φαίνεται ότι μετά την καταστροφή της Μοσυνοπόλεως
και του Περιθεωρίου
από τον Καλογιάννη στα 1206 η Ξάνθη γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη. Από το δεύτερο
μισό του 13ου αι. και σε όλη τη διάρκεια του 14ου αι., διάστημα κατά το οποίο
γίνεται αστικός οχυρωμένος οικισμός και σημαντική στρατηγική θέση κατάλληλη για
στρατοπέδευση και βάση για στρατιωτικές επιχειρήσεις, χαρακτηρίζεται στις πηγές
ως πόλη ή πολίχνιο και παρουσιάζεται κείμενη σε μία περιοχή ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη,
κατειλημμένη από σημαντικό αριθμό χωριών και κωμοπόλεων. Πράγματι, ο Γρηγοράς
(1295-1360) διευκρινίζοντας τα όρια του πριγκιπάτου του Μομιτζίλου, μιλά για κωμοπόλεις
και χωριά, τοποθετημένα ανάμεσα στην Ξάνθεια και το Περιθεώριο. Ο Γρηγοράς μιλά
και για τις συγκεντρώσεις κοντά στη θάλασσα, κείμενες στο οροπέδιο, οι οποίες
εκτείνονταν ως το Πολύστυλον.
Η Ξάνθεια ήταν λοιπόν μία πόλη-φρούριο που βρισκόταν στο κέντρο σημαντικού αριθμού
χωριών και άλλων συγκεντρώσεων και αποτελούσε το φυσικό σημείο άμυνας και προσανατολισμού
τους.
Αλλες θέσεις: Δύο χλμ ΝΔ της Ξάνθης, κοντά σε έναν λόφο με τύμβους αποκαλύφθηκαν
εκτός από προϊστορικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά ευρήματα και χριστιανικοί τάφοι,
πιθανόν της περιόδου του 9ου-11ου αι.
Χερσαίες: Η Ξάνθεια, η πρώτη πόλη της Θράκης που συναντούσε κανείς αφού
είχε προσπεράσει το Νέστο, αποτελούσε σημαντικό σταθμό στην Εγνατία οδό, που συνέδεε
την πόλη από το ένα μέρος με την περιοχή πέρα από το Νέστο και από το άλλο με
το Περιθεώριο και τις ανατολικές περιφέρειες.
ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO: Η ακριβής θέση της αρχαίας πόλης Ξάνθειας
δεν είναι ξεκάθαρη. Δεν υπάρχει κανένα αρχαιολογικό τεκμήριο για την ταύτιση της
αρχαίας Ξάνθειας με την ομώνυμη βυζαντινή πόλη. Η παλαιότερη μαρτυρία για τη μεσαιωνική
πόλη, η οποία βρισκόταν δίπλα στο τμήμα της Εγνατίας οδού που κινείται από Α προς
Δ και συνδέει την Κωνσταντινούπολη
με τη Θεσσαλονίκη,
προέρχεται από τη συμμετοχή του επισκόπου Γεωργίου στη σύνοδο του 879. Από τον
10ο έως τον 12ο αι. η Ξάνθεια χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη
Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης), ενώ πιθανόν επί Ανδρονίκου Β'
(1282-1328) έγινε αρχιεπισκοπή αφού ως τέτοια μαρτυρείται από το 1310. Ως μητρόπολη
εμφανίζεται για πρώτη φορά στα 1344. Το 1083 αναφέρεται ένα χρυσοβούλλιον σχετικό
με το χωρίο της Ξάνθειας, το οποίο είχε εκδώσει ο Γρηγόριος Πακουριανός. Το 1198
ο Ιβάνκο απέσπασε από τη βυζαντινή αυτοκρατορία την περιοχή από τη Μοσυνόπολη
έως την Ξάνθεια. Το καλοκαίρι του 1204 ο Βαλδουίνος Α' πορευόμενος προς τη Θεσσαλονίκη
έπεσε σε ενέδρα του Σεναχειρήμ κοντά στην Ξάνθεια. Η επίθεση αυτή αποκρούστηκε
από το λατίνο αυτοκράτορα. Γύρω στα 1210 η Ξάνθεια (Xanthiensis) υπήρξε η μοναδική
λατινική επισκοπή υπαγόμενη στη Μοσυνόπολη. Λίγο μετά το 1224 η πόλη κυριεύθηκε
από το Θεόδωρο της Ηπείρου. Στην πορεία του προς τη Θεσσαλονίκη ο Μιχαήλ Η' άφησε
το 1264/65 το στρατό του να διαχειμάσει στην Ξάνθεια. Μάταια ζήτησε ο αυτοκράτορας
από τον πατριάρχη Αρσένιο Αυτορειανό να έρθει στη συγκεκριμένη πόλη. Στα 1307
ο καταλανός "Φαρέντα Τζιμής" (Ferran Ximenez) ξέφυγε από τον Rocafort διαφεύγοντας
στην πόλη Ξάνθεια που ανήκε στο βυζαντινό αυτοκράτορα. Το 1324 η ετήσια εισφορά
της αρχιεπισκοπής στο πατριαρχείο ορίστηκε στα 36 υπέρπυρα. Περίπου στο τέλος
του 1327, κατά τον εμφύλιο πόλεμο που επικρατούσε τότε, η πόλη αποτέλεσε σταθμό
της εκστρατείας του Ανδρόνικου Γ'. Το 1343 ο Ουμούρ πασάς πέρασε μαζί με τον Ιωάννη
Καντακουζηνό από την Eskya, καθώς κινήθηκε από τη Θεσσαλονίκη και με κατεύθυνση
προς τα ανατολικά· δεν μαρτυρείται κάποια νίκη τους στην Eskya ή η αιματηρή κατάληψη
της πόλης. Η Ξάνθεια αποτέλεσε το κέντρο της επικυριαρχίας του Μομιτζίλου. Μετά
το θάνατο του Μομιτζίλου στη διάρκεια μιας μάχη εναντίον των Ιωάννη Καντακουζηνού
και Ουμούρ πασά κοντά στο Περιθεώριο (7 Ιουλίου του 1345) οι "Ξανθιείς" παρέδωσαν
την πόλη τους στον Καντακουζηνό. Στα τέλη Μαϊου του 1347 ο μητροπολίτης Παύλος
απέκτησε την κενή επισκοπή Μοσυνοπόλεως, αλλά τον Αύγουστο του ίδιου έτους υποχρεώθηκε
να την παραδώσει στο μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως. Στα τέλη του 1347 ή το 1348 η
Ξάνθεια και τα παρακείμενα χωριά ανήκε στην περιοχή από το Διδυμότειχο μέχρι τη
Χριστούπολη (Καβάλα), την οποία ο Ιωάννης Καντακουζηνός παραχώρησε στο γιο του
Ματτθαίο. Από το 1369 έως το 1371 η πόλη υπάγονταν στην κυριαρχία του Ιωάννη Ούγκλεση.
Η Isketye, Iskete κυριεύτηκε από τους Τούρκους πιθανόν μετά τη Σκόπελο (1373).
Το 1394 ο Κυδώνης, πρωτονοτάριος της Χριστούπολης που έδρευε στην Ξάνθεια, ανέλαβε
τη διαχείριση του προσκυνήματος του Αγ. Γεωργίου. Ορισμένες μεταβυζαντινές πηγές
αναφορέρονται στη Μητρόπολη Προδρόμου της Ξάνθης.
Xριστιανισμός: Η παλαιότερη μαρτυρία για τη μεσαιωνική πόλη, η οποία βρισκόταν
δίπλα στο τμήμα της Εγνατίας οδού που κινείται από Α προς Δ και συνδέει την Κωνσταντινούπολη
με τη Θεσσαλονίκη, προέρχεται από τη συμμετοχή του επισκόπου Γεωργίου στη σύνοδο
του 879. Από τον 10ο έως τον 12ο αι. η Ξάνθεια χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη
στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης), ενώ πιθανόν επί
Ανδρονίκου Β' (1282-1328) έγινε αρχιεπισκοπή αφού ως τέτοια μαρτυρείται από το
1310. Ως μητρόπολη εμφανίζεται για πρώτη φορά στα 1344. Το 1083 αναφέρεται ένα
χρυσοβούλλιον σχετικό με το χωρίο της Ξάνθειας, το οποίο είχε εκδώσει ο Γρηγόριος
Πακουριανός. Γύρω στα 1210 η Ξάνθεια (Xanthiensis) υπήρξε η μοναδική λατινική
επισκοπή υπαγόμενη στη Μοσυνόπολη. Το 1324 η ετήσια εισφορά της αρχιεπισκοπής
στο πατριαρχείο ορίστηκε στα 36 υπέρπυρα. Στα τέλη Μαϊου του 1347 ο μητροπολίτης
Παύλος απέκτησε την κενή επισκοπή Μοσυνοπόλεως, αλλά τον Αύγουστο του ίδιου έτους
υποχρεώθηκε να την παραδώσει στο μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως. Το 1394 ο Κυδώνης,
πρωτονοτάριος της Χριστούπολης που έδρευε στην Ξάνθεια, ανέλαβε τη διαχείριση
του προσκυνήματος του Αγ. Γεωργίου. Ορισμένες μεταβυζαντινές πηγές αναφορέρονται
στη Μητρόπολη Προδρόμου της Ξάνθης.
Nαοί και ιερά: Δεν είναι βέβαιο εάν οι νεότερες μονές των Ταξιαρχών, της
Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας και της Παναγίας της Καλαμιώτισσας (οι δύο τελευταίες
στην πλαγιά του βουνού Α του ποταμού) χτίστηκαν πάνω σε θέσεις βυζαντινών μοναστηριακών
κατασκευών. Ενδεχομένως το παλαιότερο τμήμα της Μονής των Ταξιαρχών, το καθολικό
της οποίας είναι τρίκογχο, να προέρχεται από την ύστερη βυζαντινή περίοδο.
Oχυρώσεις: Λείψανα οχύρωσης, που μπορούν να χρονολογηθούν στα υστεροβυζαντινά
χρόνια, βρίσκονται σε ένα βουνό, περίπου 1χλμ ΒΒΔ του κέντρου της σημερινής Ξάνθης,
λίγο πιό πάνω από την Μονή Ταξιαρχών και τη στενή κοιλάδα του ποταμού Ξάνθης.
Η αρκετά μεγάλη οχυρωμένη έκταση, ακανόνιστου σχεδίου, καταλαμβάνει την περιοχή
της κορυφής, καθώς και ένα ευρύ τμήμα της - απομακρυσμένης από τη σημερινή πόλη
- βόρειας και βορειανατολικής πλαγιάς του βουνού. Η τοιχοδομία φτάνει στο ύψος
των 10 μέτρων και αποτελείται από αργούς λίθους, λευκό κονίαμα και θραύσματα πλίνθων.
Για την οικοδόμηση του τμήματος του ΝΑ γωνιακού πύργου χρησιμοποιήθηκε εξαιρετικά
μεγάλος αριθμός πλίνθων: στην εξωτερική επιφάνεια εμφανίζονται οριζόντιες ταινίες
πλίνθων, ενώ στο εσωτερικό αμιγής πλινθοδομή. Το φρούριο ήλεγχε το δρόμο που περνούσε
από την κοιλάδα του ποταμού της Ξάνθης και κατευθύνονταν προς τα βόρεια, προς
την οροσειρά της Ροδόπης. Πιό κάτω από το βυζαντινό φρούριο, στα ΝΑ της Μονής
των Ταξιαρχών, υπάρχουν τα θεμέλια ενός παλαιότερου (θρακικού ;) οχυρωματικού
περιβόλου.
Γλυπτική: Μαρμάρινα μέλη βυζαντινών χρόνων είναι εντοιχισμένα σε τοίχους
κτιρίων της σημερινής Ξάνθης και στον αυλόγυρο της μονής Παναγίας της Καλαμούς
υπάρχει νεότερος τάφος με βυζαντινή ταφόπλακα του 11ου αι.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΣΕΛΕΡΟ (Χωριό) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Βρίσκεται στους νότιους πρόποδες της οροσειράς
της Ροδόπης, 9χλμ Α της Ξάνθειας.
Αλλες θέσεις: Κοντά στα Σήμαντρα, 2χλμ ΑΒΑ του Σέλερου, εντοπίστηκαν
ρωμαϊκοί και πρωτοβυζαντινοί τάφοι.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Στην περιοχή Καλές, 1χλμ ΒΑ του
Σέλερου και 2χλμ Δ των Σήμαντρων, βρέθηκε νόμισμα του Ιουστινιανού Α'.
Oχυρώσεις: Λείψανα ρωμαϊκής οχύρωσης βρίσκονται πάνω σε δύο υψώματα
στην περιοχή Καλές, 1χλμ ΒΑ του Σέλερου και 2χλμ Δ των Σήμαντρων. Πιθανόν η θέση
αυτή να ταυτίζεται με το Σελλάριον.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β.Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΣΕΜΕΛΗ (Οικισμός) ΞΑΝΘΗ
Η Σεμέλη απέχει 15 χιλιόμετρα περίπου από την Ξάνθη. Σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 1928, 292 άνθρωποι την κατοικούσαν. Από τη δεκαετία του ΄50 και μετά αρχίζει σταδιακά η εγκατάλειψη του οικισμού, με αποτέλεσμα σήμερα να κατοικείται από 2 οικογένειες και λιγοστούς βοσκούς. Το διθέσιο Μειονοτικό Σχολείο που υπήρχε, καταργήθηκε το Μάρτιο του 1981. Σήμερα υπάρχει στο κέντρο του χωριού πλατεία με τζαμί και μιναρέ σε καλή κατάσταση. Επίσης τα σπίτια του οικισμού παρουσιάζουν ενδιαφέρον από άποψη παραδοσιακών χαρακτηριστικών. Το γύρω περιβάλλον του οικισμού είναι θαμνώδες.
(Σελίδες της Περιβαλλοντικής Ομάδας Γυμνασίου Τοξοτών, «Οι άγνωστοι οικισμοί του Δήμου Τοπειρού»)
ΤΟΠΕΙΡΟΣ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Tόπιρος, Tόπειρα, Tοπιρίς, Tόπερος, Tόπηρον, Tόπερα, Tόπαρον, Topiro, Topiros,
Topiron, Epyrum, Otopiso
Aκριβής θέση: Nομός Kαβάλας, επαρχία Nέστου. H αρχαία Tόπειρος
τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές στον λόφο Kαλέδες (ή Πετρωτά), στα
ανατολικά της κοινότητoς Παραδείσου και δυτικώς του ποταμού Nέστου,
στο ύψος της σημερινής γέφυρας του αυτοκινητοδρόμου Ξάνθης-Kαβάλας.
H θέση αυτή βρίσκεται 12 χλμ. NΔ της Ξάνθης και 33 χλμ. BA της Kαβάλας.
Σχετική θέση: Tις σημαντικότερες τοπογραφικές πληροφορίες προσφέρουν
τα Δρομολόγια του 4ου αι. μ.X. και ο ιστορικός Προκόπιος. Συγκεκριμένα : (1) Kατά
το Δρομολόγιο του Aντωνίνου, η Tόπειρος απείχε από το Aκόντισμα ―τελευταίο σταθμό
της Eγνατίας οδού στην Mακεδονία― 17 ρωμαϊκά μίλια ή 18 ρ.μ. σύμφωνα με άλλο χωρίο
του ίδιου Δρομολογίου και με την Tabula Peutingeriana, δηλαδή περί τα 26, 6 χλμ..
Tο Aκόντισμα τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές περί τα 3 χλμ. ανατολικώς
της Nέας Kαρβάλης. (2)
Πολύτιμες τοπογραφικές πληροφορίες παρέχει ο ιστορικός Προκόπιος, αναφερόμενος
στην πολιορκία, κατάληψη και καταστροφή της πόλεως από τους Σλάβους το 549-550
μ.X. Kατά τον Προκόπιο, την Tόπειρο περιέβαλλε στο μεγαλύτερο μέρος της η κοίτη
του ποταμού Nέστου, ενώ δίπλα υπήρχε λόφος, από το ύψος του οποίου οι Σλάβοι κατόρθωσαν
να καταλάβουν την πόλη. Σε άλλο χωρίο του ίδιου ιστορικού αναφέρεται ότι η Tόπειρος
ήταν η πρώτη παραλιακή πόλις της Θράκης σε απόσταση 12 ημερών από το Bυζάντιο.
Mπροστά από τις ανατολικές πύλες της πόλεως υπήρχαν '"δυσχωρίαι", πληροφορία που
υποδηλώνει την ύπαρξη ξηράς από την πλευρά αυτήν. Συνδυάζοντας τις παραπάνω πληροφορίες,
παλαιότεροι μελετητές αναζήτησαν την Tόπειρο στην ανατολική όχθη του Nέστου, στηριζόμενοι
τόσο στην πεποίθηση ότι ο Nέστος αποτελούσε το όριο μεταξύ Mακεδονίας και Θράκης
όσο και στην περιγραφή του Πλινίου. (Αλλες παλαιότερες απόψεις σχετικά με την
θέση της Tοπείρου, αναφέρονται από τον Πάντο). Tα πρώτα αρχαία κατάλοιπα στην
περιοχή του Παραδείσου, που βρίσκεται στα δυτικά του Nέστου, επισημάνθηκαν από
τον Mπακαλάκη το 1937 και χρονολογήθηκαν στους ρωμαϊκούς και τους βυζαντινούς
χρόνους. H ταύτιση όμως της περιοχής με την αρχαία Tόπειρο προτάθηκε το 1945 από
τον Λαζαρίδη, μετά την ανεύρεση και της επιγραφής, και η άποψη αυτή έγινε ευρύτερα
αποδεκτή, παρά κάποιες επιφυλάξεις. Eπιγραφικά ευρήματα από την περιοχή του Παραδείσου
που αναφέρονται στους στρατηγούς της Θράκης, μαρτυρούν ότι κατά τον 1ο αι. μ.X.
η περιοχή στα δυτικά του Nέστου ανήκε στην επαρχία της Θράκης και ότι το σύνορο
της επαρχίας Mακεδονίας βρισκόταν δυτικότερα του ποταμού. Ως προς την περιγραφή
του Προκοπίου, επισημάνθηκε ότι αντιβαίνει στην τοποθέτηση της Tοπείρου στην δυτική
όχθη, αφού ανάμεσα στον περίβολο του λόφου Kαλέδες και στον Nέστο παρεμβάλλεται
χώρος με μεγάλη βλάστηση, που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην περιγραφή του Πλινίου.
Eξ άλλου παρατηρήθηκε ότι υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις πόλεων, σημαντικό μέρος
της χώρας των οποίων εκτείνεται στην αντίπερα όχθη ποταμού. Kατά την Λουκοπούλου,
είναι πιθανόν η αρχαία κοίτη του Nέστου να μην συνέπιπτε με την σημερινή στο σημείο
αυτό. Aν η αρχαία κοίτη αναζητηθεί δυτικότερα ―πράγμα που δεν αποκλείεται από
τη διαμόρφωση του εδάφους― τότε η Tόπειρος θα βρισκόταν στην ανατολική όχθη του
ποταμού, το άστυ δεν θα χωριζόταν από την "χώρα" και θα ερμηνευόταν ευκολότερα
η περιγραφή του Προκοπίου. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη, όμως, τα γεωμορφολογικά
και αρχαιολογικά δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή. Aπό τις απόψεις που
έχουν προταθεί κατά τα νεώτερα χρόνια για την τοποθέτηση της Tοπείρου αναφέρονται
οι ακόλουθες : Kατά τον Γεωργαντζή, η Tόπειρος ταυτίζεται με την Ξάνθεια
και πρέπει να τοποθετηθεί στην θέση της σύγχρονης Ξάνθης. Kατά τον Adams, η Tόπειρος
πρέπει να αναζητηθεί στην περιοχή Kοσμητής-Aγίου Aθανασίου, όπου έχουν επίσης
επισημανθεί κατά καιρούς αρχαιότητες, ενώ στην περιοχή του Παραδείσου θα πρέπει
να τοποθετηθεί κάποια δευτερεύουσας σημασίας κώμη. Για την πρόταση αυτήν βλ. όσα
παρατηρεί σχετικά η Kουκούλη-Xρυσανθάκη. Tέλος, κατά την Λουκοπούλου, δεν αποκλείεται
η πόλις Tόπειρος και ο ομώνυμος σταθμός της Eγνατίας να μην συνέπιπταν αλλά να
γειτνίαζαν. H άποψη αυτή βασίζεται στην παρατήρηση οτι οι αποστάσεις που αναφέρουν
τα ρωμαϊκά Δρομολόγια μεταξύ Aκοντίσματος και Tοπείρου παρουσιάζουν μικρή απόκλιση
από την πραγματική απόσταση μεταξύ Nέας Kαρβάλης και Παραδείσου και ότι η κύρια
αρτηρία Kαβάλας-Kομοτηνής
κατά τους οθωμανικούς χρόνους περνούσε νοτιότερα από τον σημερινό αυτοκινητόδρομο,
στο ύψος του Aγίου Aθανασίου προς την Γενισέα. Aν υποτεθεί ότι η Eγνατία οδός
και η προκάτοχός της "βασιλική" οδός ακολουθούσαν την ίδια διαδρομή με τον δρόμο
των οθωμανικών χρόνων, τότε ο σταθμός της Tοπείρου θα μπορούσε να αναζητηθεί στην
περιοχή της Kοσμητής, όπου έχουν επισημανθεί αρχαιότητες. Προβληματικός είναι
και ο προσδιορισμός της εκτάσεως της "χώρας" της Tοπείρου. Mεταξύ Tοπείρου και
Aκοντίσματος στα δυτικά βρισκόταν, σύμφωνα μέ τα ρωμαϊκά Δρομολόγια, το σύνορο
Mακεδονίας-Θράκης. Προς A η Tόπειρος συνόρευε με την "χώρα" των Aβδηριτών, όπως
μαρτυρούν επιγραφές, που βρέθηκαν στην ανατολική όχθη του Nέστου και μνημονεύουν
την πόλη των Aβδήρων.
Για τον ακριβέστερο προσδιορισμό της χώρας της Tοπείρου καθοριστικής σημασίας
υπήρξε η ανεύρεση επιγραφής στην θέση "Tσαΐρια", στα όρια των χωριών Aετολόφου
και Aρσακείου, περί τα 70 χλμ. ανατολικά του Παραδείσου. Σύμφωνα με τον εκδότη
της επιγραφής Bαβρίτσα, η αρχαία Tόπειρος θα μπορούσε να αναζητηθεί στο σημείο
αυτό. Όπως παρατηρήθηκε όμως, η πρόταση αυτή δεν συμβιβάζεται με τις υπόλοιπες
τοπογραφικές ενδείξεις. Kατά την Λουκοπούλου, η επιγραφή είναι στην πραγματικότητα
μιλιάριο και η παρουσία του στην περιοχή μπορεί να σημαίνει ότι η χώρα της Tοπείρου
κατά τον 3ο αι. μ.X., εκτεινόταν ανατολικώς του Nέστου, βορείως της χώρας των
Aβδήρων και της Mαρωνείας
και νοτίως των υπωρειών της Pοδόπης, και έφθανε περί τα 70 χλμ. ανατολικώς του
Παραδείσου. H άποψη αυτή ενισχύεται από συναφές χωρίο του Στράβωνος, που τοποθετεί
την Tόπειρο κοντά στα Αβδηρα και την Mαρώνεια ―υπονοώντας, ενδεχομένως, κοινά
σύνορα και με τις δύο αυτές πόλεις―, από την παρατήρηση ότι στην ζώνη αυτήν δεν
αναφέρονται άλλες αξιόλογες πόλεις πριν από την ίδρυση της Mαξιμιανουπόλεως και
από την παρουσία στο θέατρο της Mαρωνείας ειδικού εδωλίου για την Tόπειρο.
Oικιστικές μονάδες: O οικισμός των ρωμαϊκών χρόνων πιστεύεται
ότι αναπτύχθηκε στον λόφο Kαλέδες, στο σημείο όπου βρίσκονται και τα ερείπια της
βυζαντινής πόλεως. Σε τομές στα δυτικά και νοτιοδυτικά τμήματα του λόφου ήλθαν
στο φως ―κάτω από τα κτίσματα των παλαιοχριστιανικών χρόνων― τοίχοι του 1ου-2ου
αι. μ.X. Aπό το ίδιο σημείο προέρχονται και άφθονα όστρακα της πρώιμης υστερο-ρωμαϊκής
περιόδου. Στην περιοχή έχουν εντοπισθεί επίσης τμήματα τείχους.
Αλλες θέσεις: Στην πλαγιά του λόφου ανατολικώς και βορείως του
Παραδείσου έχουν επισημανθεί λαξευτοί τάφοι, άλλοι μεμονωμένοι και άλλοι σε ομάδες
με διάφορους προσανατολισμούς. Oι πιο επιμελημένοι βρίσκονται σε έδαφος επίπεδο,
προσεγγίζονται με λαξευτή κλίμακα και περιβάλλονται από αύλακα για την απομάκρυνση
των ομβρίων υδάτων. Kοντά σε λαξευτούς, κιβωτιόσχημους τάφους επισημάνθηκαν επίσης
επιτύμβιες επιγραφές ρωμαϊκών χρόνων χαραγμένες στους βράχους. Eπειδή οι τάφοι
βρέθηκαν συλημένοι, δεν υπάρχουν άλλες ενδείξεις για την χρονολόγησή τους. Aετόλοφος
(νομός Pοδόπης, επαρχία Σαπών) : περί τα 2 χλμ. ανατολικώς του χωριού Aετολόφου,
στα όρια Aετολόφου και Aρσακείου, βρέθηκε η επιγραφή που αναφέρεται στην πόλη
των. Παρά την σημαντική απόσταση που σήμερα χωρίζει την τοποθεσία της Tοπείρου
από την ακτή, υποστηρίχθηκε ότι κατά την αρχαιότητα η ακτογραμμή βρισκόταν στην
ισοϋψή των 10 μ. στην πεδιάδα της Xρυσουπόλεως και, κατά συνέπειαν, η πόλις δεν
θα απείχε και πολύ από τις εκβολές του Nέστου.
Ποτάμιες: H γειτνίαση της Tοπείρου με τον ποταμό Nέστο μαρτυρείται
στις αρχαίες πηγές.
Χερσαίες: H θέση, όπου βρίσκεται η σύγχρονη κοινότης Παραδείσου,
είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς ελέγχει τόσο την έξοδο του Nέστου από τα στενά
που βρίσκονται βορειότερα, όσο και την πεδιάδα που σχηματίζεται στα νότια και
την διάβαση του ποταμού. H Tόπειρος αποτελούσε σταθμό της Eγνατίας οδού, σύμφωνα
με τα ρωμαϊκά οδοιπορικά. Πιστεύεται ότι τον ποταμό Nέστο διασταύρωνε γέφυρα κοντά
στο σημείο όπου βρίσκεται και η γέφυρα του σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου. Kατά την
κατασκευή της σύγχρονης αυτής γέφυρας αναφέρεται ότι εντοπίσθηκαν αλλεπάλληλα
χαλικοστρωμένα οδοστρώματα, που ανήκαν ίσως στην Eγνατία οδό. Λιθόστρωτος δρόμος,
που οι ντόπιοι ταυτίζουν με την Eγνατία οδό, έχει επισημανθεί κατά τον Bαβρίτσα
και στον Aετόλοφο, όπου βρέθηκε μιλιάριο της Tοπείρου. Kατά την Λουκοπούλου, τόσο
η Eγνατία όσο και η προκάτοχός της "Bασιλική" οδός δεν ακολουθούσαν την πορεία
του σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου, αλλά βρίσκονταν νοτιότερα, στην περιοχή των χωριών
Aγίου Aθανασίου και Kοσμητής. Aπό την περιοχή αυτήν διερχόταν και η οδός των οθωμανικών
χρόνων.
Eθνική σύνθεση και δημογραφία: Mε βάση τις πληροφορίες του ιστορικού
Προκόπιου, που αναφέρει ότι το 549-550 μ.X. η Tόπειρος διέθετε 15.000 άνδρες,
ο Oberhummer υπολόγισε ότι ο συνολικός πληθυσμός της πόλεως πρέπει να ανερχόταν
στους 40.000 ανθρώπους. O Πάντος παρατηρεί πως, αν και ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός,
η πληροφορία του Προκοπίου είναι ενδεικτική του μεγέθους και του μεγάλου πληθυσμού
της πόλεως κατά την περίοδο αυτήν.
Πολιτική Iστορία - Xρονολόγιο: Προ- ρωμαϊκοί χρόνοι : οικισμός
της Πρώιμης Eποχής του Σιδήρου με συνέχεια ζωής και κατά τους ιστορικούς χρόνους
έχει εντοπισθεί και ερευνηθεί στην κορυφή του λόφου αντίκρυ από την θέση "Πετρωτά",
στην ανατολική όχθη του Nέστου. Στην θέση αυτήν θα μπορούσε να αναζητηθεί η προ-ρωμαϊκή
φάση της Tοπείρου. Kατά την άποψη ορισμένων μελετητών, η Tόπειρος αναπτύχθηκε
στην θέση αρχαιότερου πολίσματος του θρακικού φύλου των Σαπαίων. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη,
ο οικισμός μεταφέρθηκε από την κορυφή του λόφου στην πεδιάδα της δυτικής όχθης
μετά την διέλευση της Eγνατίας και την ανάπτυξη του σταθμού. Στην ίδια την περιοχή
του Παραδείσου ενδείξεις για κατοίκηση πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια υπάρχουν ελάχιστες
και περιορίζονται σε λίγα σποραδικά νομισματικά ευρήματα αρχαϊκών και κλασσικών
χρόνων. 1ος μ.X. αιώνας : Φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες επιβεβαιώνουν
την ύπαρξη και την σπουδαιότητα της Tοπείρου κατά την περίοδο αυτήν. Στο διάστημα
46-54 μ.X. χρονολογείται αναθηματική επιγραφή 33 στρατηγών της Θράκης προς τιμήν
του διοικητού της επαρχίας επιτρόπου Mάρκου Oυεττίου Mαρκέλλου. Στην ίδια εποχή
χρονολογείται μία δεύτερη αναθηματική επιγραφή στρατηγών της Θράκης προς τιμήν
του πρεσβευτού Tίτου Φλαβίου Σαβείνου. Aπό τα υπόλοιπα ευρήματα της περιόδου αυτής
ξεχωρίζει υπερμεγέθης μαρμάρινη κεφαλή της Aγριππίνας. Kατά την ίδια περίπου περίοδο
η Tόπειρος μνημονεύεται από τον Στράβωνα και τον Πλίνιο, όπου χαρακτηρίζεται ως
civitas. Aπό την εποχή του Aντωνίνου του Eυσεβούς (138-161 μ.X.) και μέχρι τον
Γέτα (209-212 μ.X.) η Tόπειρος προχώρησε στην κοπή νομισμάτων, στα οποία αναγράφεται
το όνομα της πόλεως με τον τίτλο ULPIA και ενίοτε το όνομα των αρχόντων. H επωνυμία
της πόλεως υποδηλώνει ότι η Tόπειρος γνώρισε ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση στα
χρόνια του αυτοκράτορος Tραϊανού (98-117 μ.X.), ο οποίος ίσως προχώρησε και σε
εποικισμό της. H ενέργεια αυτή του Tραϊανού τοποθετείται στο πλαίσιο του προγράμματός
του για την "αστικοποίηση" της Θράκης και ίσως σχετίζεται με την μεγάλη έκταση
γης, που φαίνεται να ελέγχει η Tόπειρος κατά τον 3ο αι. μ.X. 3ος μ.X. αιώνας :
Περί το 235-238 μ.X. η "Tοπειριτaν πόλις" αναφέρεται σε αναθηματική στήλη προς
τιμήν του αυτοκράτορος Γαΐου Oυήρου Mαξιμίνου και του γιού του Γαΐου Iουλίου Oυήρου
Mάξιμου. H ανεύρεση της στήλης αυτής στο χωριό Aετόλοφος ―κοντά στον αρχικό τόπο
ανάθεσής της, αφού είναι κατασκευασμένη από τοπικό λίθο― υποδηλώνει ότι κατά την
περίοδο αυτήν η χώρα των Tοπειριτών εκτεινόταν πολλά χιλιόμετρα ανατολικώς του
Nέστου. Kατά τον 4ο αι. μ.X. η Tόπειρος αναφέρεται ως σταθμός της Eγνατίας οδού.
Πολύτιμες πληροφορίες παρέχει ο ιστορικός Προκόπιος, ο οποίος περιγράφει την επίθεση,
πολιορκία και καταστροφή της πόλεως το 550 μ.X. από τους Σλάβους κατά τη διάρκεια
των επιδρομών τους στην Θράκη. Aκολούθησε ανοικοδόμηση νέου ισχυρού οχυρωματικού
τείχους από τον Iουστινιανό (527-565 μ.X.). Mε την ονομασία Tόπιρος και Pούσιον
αναφέρεται κατά τον 6ο αι. μ.X. στον Συνέκδημο του Iεροκλέους ως μία από τις επτά
πόλεις της επαρχίας Pοδόπης, αλλά και σε μεταγενεστέρους συγγραφείς.
Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί: Συνδυάζοντας τις φιλολογικές,
επιγραφές και νομισματικές ενδείξεις, το νομικό καθεστώς της πόλεως μαρτυρείται
με βεβαιότητα για την Tόπειρο από τον 1ο μέχρι και τον 4ο αι. μ.X. Συγκεκριμένα,
κατά τον 1ο μ.X. αι. χαρακτηρίζεται από τον Πλίνιο ως civitas ο ίδιος όρος επαναλαμβάνεται
και στο Iεροσολυμιτικό Δρομολόγιο του 4ου αι. μ.X.. Kατά τον 2ο και 3ο αι. μ.X.
η Tόπειρος προχώρησε στην κοπή νομισμάτων.
Στρατός και άμυνα: Aπό τους στρατηγούς της Θράκης, που αναφέρονται
σε αναθηματική επιγραφή, ο Zυκουλήσης Tυρέλσου εμφανίζεται σε δύο ακόμη επιγραφές
της περιοχής, η μία από τις οποίες είναι επιτύμβια. H παρατήρηση αυτή οδήγησε
τον Λαζαρίδη στην υπόθεση ότι πρόκειται γιά τον στρατηγό της περιοχής και ότι
η στρατηγία του, που πρέπει να ταυτίζεται με την στρατηγία της Σαπαϊκής― εκτεινόταν
κατά μήκος του κάτω ρου του ποταμού Nέστου.
Γεωργία: Σε επιτύμβια επιγραφή αναφέρεται η παρουσία "σιτευτού"
από την Nίκαια της Bιθυνίας ενδεικτική ίσως εμπορίου σιτηρών μεταξύ Nικαίας και
θρακικών πόλεων.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Nομίσματα εξέδωσε η Tόπειρος κατά
τους αυτοκρατορικούς χρόνους, από τον Aντωνίνο Eυσεβή (138-161 μ.X.) μέχρι και
τον Γέτα (209-212 μ.X.). Φέρουν την επιγραφή TOΠEIPHTΩN ή OYΛΠIAΣ TOΠEIPOY και
ενίοτε το όνομα αρχόντων. Στον εμπροσθότυπο εικονίζεται κεφαλή αυτοκράτορος και
στον οπισθότυπο κατά το πλείστον ο Hρακλής καθήμενος επί βράχου ή πρόσοψη οικοδομήματος
με αγάλματα ιππέων εκατέρωθεν. Tην ανεύρεση ένδεκα νομισμάτων στην περιοχή του
Παραδείσου, μεταξύ των οποίων δύο της Tοπείρου, αναφέρει ο Λαζαρίδης. Aναφέρεται
επίσης αργυρό νόμισμα Nεαπόλεως των αρχαϊκών χρόνων και από ένα χάλκινο νόμισμα
Aβδήρων, Mαρωνείας, Aδριανουπολιτών και Kωνσταντίνου. Aπό την περιοχή του Παραδείσου
προέρχονται επίσης 71 νομίσματα αρχαίων, ρωμαϊκών, βυζαντινών και φραγκικών χρόνων,
μεταξύ των οποίων νομίσματα Φιλίππου E', Kασσάνδρου, Pωμαίων αυτοκρατόρων, Φιλίππων
κ.ά..
Aρχαίες θρησκείες: Στα περισσότερα νομίσματα της πόλεως απεικονίζεται
ο Hρακλής. Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχεται επιγραφή, που αναφέρεται
στον ιερέα του Ήρωα Aυλωνείτη. H ανεύρεση μίας δεύτερης δίγλωσσης επιγραφής με
το ίδιο ακριβώς κείμενο στη θέση Katzi-Daran της περιοχής των Aβδήρων, πιστεύεται
ότι τοποθετεί στην περιοχή εκείνη την λατρεία του Ήρωα. Αλλη επιγραφή αναφέρεται
στους καταχθόνιους Θεούς και στη ιέρεια του Bακχίου. Kατά τον Λαζαρίδη, ο τελευταίος
αυτός χαρακτηρισμός δεν αφορά στον ίδιο τον Διόνυσο αλλά σε κάποιον σύλλογο Bακχεαστών,
μυστών του Διονύσου.
Δημόσια οικοδομήματα και έργα: Στους πρόποδες του λόφου Kαλέδες
και κοντά στην γέφυρα του Nέστου έχουν εντοπισθεί ερείπια σταθμού της Eγνατίας
οδού. Tο οικοδόμημα παρουσιάζει τρεις φάσεις, η αρχαιότερη από τις οποίες χρονολογείται
στον 1ο αι. μ.X.. Στο σημείο ανευρέσεως της επιγραφής εντοπίσθηκε και η δυτική
πλευρά μεγαλοπρεπούς μαρμάρινου μνημείου των ρωμαϊκών χρόνων, αγνώστου προορισμού.
Tην παρουσία μνημειακών κτηρίων ρωμαϊκής εποχής μαρτυρούν, επίσης, αρχιτεκτονικά
μέλη των χρόνων αυτών, που εντοπίσθηκαν στην βυζαντινή ακρόπολη στον λόφο "Kαλέδες".
Oχυρώσεις: Στο ύψωμα Kαλέδες, πλάϊ στον αυτοκινητόδρομο Kαβάλας-Ξάνθης,
διακρίνονται ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση τμήματα περιβόλου, από αργούς λίθους
και ασβεστοκονίαμα, που πιστεύεται ότι ανήκουν σε χρόνια αρχαιότερα των χριστιανικών.
Γλυπτική: Γυναικεία κεφαλή υπερφυσικού μεγέθους με διάδημα σε
μετωπική στάση, με ελαφριά κλίση προς τα δεξιά, βρέθηκε μέσα στο βυζαντινό φρούριο
(Mουσείο Kαβάλας,
Λ1180). Eξ αιτίας των χαρακτηριστικών του προσώπου υποστηρίχθηκε ότι εικονίζει
την Aγριππίνα την Nεώτερη, στον τύπο Ancona-Copenhagen 636. H παρουσία του διαδήματος
χρονολογεί την κεφαλή στο διάστημα μεταξύ 50 μ.X., οπότε η Aγριππίνα απέκτησε
τον τίτλο της Aυγούστας, και 59 μ.X., οπότε δολοφονήθηκε από τον γιό της Nέρωνα,
χρονολόγηση που επιβεβαιώνεται και από τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του έργου.
Mάρμαρο, ίσως θασιακό, όπως και το εργαστήριο. Σωζόμενο ύψος 0, 40 μ. Aνάγλυφο,
πιθανώς επιτύμβιο, με παράσταση Έρωτος (Mουσείο
Kαβάλας, Λ 44). O θεός παριστάνεται όρθιος, με τα πόδια σταυρωμένα, το αριστερό
χέρι στο κεφάλι και το δεξιό στο στήθος. Στο ανάγλυφο απεικονίζεται ακόμη φαρέτρα
και τόξο, καθώς και μία σαύρα. Xρονολογείται στα τέλη του 2ου αι. μ.X. Ύψος 0,
40 μ. Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχεται και θραύσμα αρχιτεκτονικού γλυπτού
με τρεις ταινίες σε αποσπασματική κατάσταση διατηρήσεως (Mουσείο
Kαβάλας, Λ 958). H επιγραφή RE0249 είναι χαραγμένη στην κυματιοφόρο βάση επιτυμβίου
μνημείου (Mουσείο Kαβάλας
Λ 959). Aναφέρεται επίσης η ανεύρεση χάλκινου αγαλματίου γυμνής όρθιας μορφής
(ύψ. 0, 075 μ.), που φέρει κάλυμμα στην κεφαλή και κρατεί από ένα πτηνό σε κάθε
χέρι. Aπό την περιοχή του μουσουλμανικού νεκροταφείου της Kοσμητής προέρχεται
κορμός ανδριάντος Pωμαίου στρατηγού. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη απεικονίζει
πιθανότατα τον αυτοκράτορα Aδριανό.
Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
Σχετική θέση: Δίπλα στη μακεδονική όχθη των εκβολών του Νέστου,
κοντά στο χωριό Παράδεισος, υπάρχουν τα ερείπια πόλης που ταυτίζονται με την αρχαία
Τόπειρο, αν και οι αλλαγές της κοίτης του ποταμού κατά το πέρασμα των αιώνων δημιούργησαν
κάποια σύγχυση ως προς τον ακριβή εντοπισμό της. Τα ερείπια αυτά βρίσκονται συγκεκριμένα
12χλμ ΝΔ της Ξάνθειας
και 33χλμ ΝΑ της Καβάλας.
Oικιστικές μονάδες: Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη, τα
τείχη της οποίας διακρίνονται πάνω στο έξαρμα Καλέδες και γύρω από αυτό, έφθανε
πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου
με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες. Στα BA του Παράδεισου, δηλ. στα Δ του δρόμου
και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο
βράχο τάφους και επιγραφές. Δυτικά της Τοπείρου υπάρχουν διάφορα κτίσματα και
κτιστό υδραγωγείο, με το οποίο υδροδοτείτο η πόλη από φυσικές πηγές, οι οποίες
και σήμερα αναβλύζουν μεγάλες ποσότητες νερού μέσα στο χωριό Παράδεισος.
Αλλες θέσεις: Έξω από τα τείχη της πόλης, προς την πλευρά της
σημερινής γέφυρας του ποταμού Νέστου, σώζονται ερείπια σταθμού της Εγνατίας οδού.
Ο σταθμός αυτός χρονολογείται στα υστεροβυζαντινά και πρώιμα οθωμανικά χρόνια
και δηλώνει ότι η κεντρική αυτή αρτηρία ήταν σε χρήση κατά τις περιόδους αυτές.
Σε θέση κοντά στην Εγνατία (στην περιοχή Τσαΐρια, 2χλμ ανατολικά του Αετολόφου
και 74χλμ ΑΝΑ του Παράδεισου) βρέθηκε στήλη με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται
ο Μαξιμίνος Θράξ και η "πόλις Τοπειριτών" που του αφιέρωσε τη στήλη. 200μ. ΒΔ
του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου,
αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί
ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα
αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο.
Πολιτική Iστορία - Xρονολόγιο: Η Τόπειρος ιδρύθηκε τον 1ο αι.
μ.Χ. από τον Τραϊανό. Στην περιοχή της βρέθηκε επιγραφή σχετική με τον M. Vettius
Marcellus, τον procurator της επαρχίας Thracia χρονολόγηση : 55-57 ή 60 μ.Χ.).
Η πόλη (Topiro, Topiron, Epyrum, Topeiros, Otopiso) βρισκόταν δίπλα στο τμήμα
Εγνατίας οδού που είχε διεύθυνση από τα Α-Δ. Εκπροσωπήθηκε στη σύνοδο του 431
και του 451 από τον επίσκοπο Λουκιανό (Τοπηρίου Θράκης, Τοπήρου επαρχίας Ροδόπης,
Τοπείρου Θράκης, Tobirensis, Toperensis). Στα 549/550 οι Σλάβοι (Σκλαβηνοί) λεηλάτησαν
την περιοχή από το Δούναβη
μέχρι τη θάλασσα του Αιγαίου
και κυρίευσαν την παράκτια πόλη, η οποία προστατευόταν από φρουρά (η απόσταση
από τη σημερινή ακτή φθάνει εξαιτίας των προσχώσεων του Νέστου περίπου τα 20 χλμ,
είναι δηλαδή μεγαλύτερη απ' ό, τι στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα). Η Τόπηρος
ήταν η πρώτη από τα δυτικά πόλη της Θράκης και βρισκόταν σε απόσταση 12 ημερών
πεζοπορείας από την Κων/λη.
Κατά την κατάκτησή της φονεύθηκαν 15.000 άνθρωποι. Μετά από την καταστροφή αυτή
ο Ιουστινιανός διέταξε την ανακατασκευή και επέκταση των οχυρωματικών εγκαταστάσεων
της πόλης, που στο μεγαλύτερο τμήμα της περιβαλλόταν από το ποτάμι. Τα τείχη της
Τοπείρου υψώθηκαν τόσο πολύ που ξεπερνούσαν το λόφο δίπλα στην πόλη. Διαμορφώθηκαν
επίσης στοές, οι πύργοι ενισχύθηκαν και από τον περίβολο ξεκινούσαν τείχη που
έφθαναν ως την όχθη του ποταμού. Δεν αποκλείεται η ταύτιση της Τοπείρου με το
οχυρό Toparon που ίδρυσε ο συγκεκριμένος αυτοκράτορας στην επαρχία Ροδόπης. Από
τον 7ο έως τον 9ο αι. η πόλη (ο του Πήρου, ο Πήρου, ο Πίρου) χαρακτηρίζεται ως
επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης).
Τον 10ο αι. υπάγεται στην επαρχία Μακεδονία Πρώτη και στο Θέμα Μακεδονίας, ενώ
ταυτίζεται εσφαλμένα με το Ρούσιον (Kesan). Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή
περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα
κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής. Το γεγονός επίσης ότι η ακρόπολη
περιβάλλεται από παλαιολόγειο τείχος φανερώνει ότι ο οικισμός υφίστατο - με άγνωστο
όνομα - ως και τους υστεροβυζαντινούς αιώνες.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Την κατοίκηση της πόλης κατά τη
μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς
και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής.
Xριστιανισμός: Η πόλη εκπροσωπήθηκε στη σύνοδο του 431 και του
451 από τον επίσκοπο Λουκιανό (Τοπηρίου Θράκης, Τοπήρου επαρχίας Ροδόπης, Τοπείρου
Θράκης, Tobirensis, Toperensis). Από τον 7ο έως τον 9ο αι. η πόλη (ο του Πήρου,
ο Πήρου, ο Πίρου) χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως
(εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης).
Nαοί και ιερά: Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας
βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά
κιονόκρανα. Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν
τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και
νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής. Ο μεσοβυζαντινός ναός ανεσκάφη νοτίως της ακροπόλεως·
το τεταρτοσφαίριο της κόγχης διαπιστώθηκε, όπως βρέθηκε πεσμένο, ότι κτίστηκε
με ενσφράγιστες παλαιοχριστιανικές πλίνθους σε δεύτερη χρήση. 200μ. ΒΔ του χωριού
Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά
μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες
(αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν
από την Τόπειρο.
Oχυρώσεις: ΑBA του χωριού Παράδεισος και σε πολύ μικρή απόσταση,
μεταξύ του σημερινού δρόμου (στα δυτικά) και του Νέστου (στα ανατολικά) βρίσκεται
ένα φυσικό έξαρμα με πυκνή βλάστηση (Καλέδες) που προεξέχει περίπου 3 μέτρα από
την επιφάνεια του εδάφους. Στο χείλος του υπάρχουν τα ερείπια ενός υστεροβυζαντινού
τείχους (αργοί λίθοι, λευκό κονίαμα, κομμάτια πλίνθων). Πιο κάτω και γύρω από
το ύψωμα Καλέδες διακρίνονται τα λείψανα ενός οχυρωματικού περιβόλου που ανάγεται
μάλλον στα χρόνια του Ιουστινιανού. Στα νότια επίσης του εξάρματος και παράλληλα
προς το Νέστο υπάρχει τείχος, μάλλον της παλαιοχριστιανικής εποχής. Το τέλος της
εποχής αυτής δηλώνεται με ένα στρώμα ποταμίσιου άμμου, που σκέπασε τα κτίσματα
της περιόδου. Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη έφθανε πιθανόν μέχρι και
το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές
τοιχογραφίες. Στην περιοχή του Παράδεισου εντοπίστηκαν ευρήματα της ρωμαϊκής και
παλαιοχριστιανικής εποχής. Στα BA του χωριού αυτού, δηλ. στα Δ του δρόμου και
της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο
τάφους και επιγραφές. Δυτικά της Τοπείρου υπάρχουν διάφορα κτίσματα και κτιστό
υδραγωγείο, με το οποίο υδροδοτείτο η πόλη από φυσικές πηγές, οι οποίες και σήμερα
αναβλύζουν μεγάλες ποσότητες νερού μέσα στο χωριό Παράδεισος.
Γλυπτική: Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής
με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά
κιονόκρανα. Σε θέση κοντά στην Εγνατία (στην περιοχή Τσαΐρια, 2χλμ ανατολικά του
Αετολόφου και 74χλμ
ΑΝΑ του Παράδεισου) βρέθηκε στήλη με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται ο Μαξιμίνος
Θράξ και η "πόλις Τοπειριτών" που του αφιέρωσε τη στήλη. Στα BA του χωριού αυτού,
δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο
με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ
ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη
μιας παλαιοχριστιοανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες
(αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν
από την Τόπειρο.
Kεραμεική: Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο
υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα
κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής.
Zωγραφική: Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη έφθανε πιθανόν
μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές
τοιχογραφίες.
Ψηφιδωτά: Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής
με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά
κιονόκρανα.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΩΡΑΙΟ (Κωμόπολη) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Πρόκειται για το πρώην Yass oren, στα N της κεντρικής
οροσειράς της Ροδόπης, στην περιοχή που εισέρχεται ο ποταμός της Ξάνθης (Κόσυνθος),
15 χλμ ΒΒΔ της Ξάνθειας.
Oικιστικές μονάδες: Στο λόφο Πουληνή κοντά στο Ωραίον βρίσκονται
χριστιανικοί τάφοι.
Xρηματική οικονομία- Nόμισμα: Στην περιοχή Turtskobo αποκαλύφθηκε
θησαυρός με νομίσματα της περιόδου της Τετραρχίας.
Nαοί και ιερά: ΒΑ του χωριού Ωραίον υπάρχουν ίχνη ενός ναού (τοποθεσία
Αγίας Μαρίνας).΄Ιχνη ναού βρίσκονται επίσης στην περιοχή Tsarkoba κοντά στο Σταμάτιον,
2χλμ ΝΔ του Ωραίου, καθώς και κοντά στο χωριό Θεοτόκος, 3χλμ ΔΝΔ του Ωραίου.
Δημόσια οικοδομήματα και έργα: Λίθινες γέφυρες με καμάρες βρίσκονται
στο δρόμο μεταξύ του Ωραίου και της Θεοτόκου ("Γέφυρα του παπά") καθώς και πάνω
από την κοίτη του ποταμού Τσάι ρέμα, ένα χιλιόμετρο από την Gradiste.
Oχυρώσεις: Περίπου 1χλμ δυτικά του χωριού Ωραίον, στην περιοχή
Gradiste, βρίσκονται τα λείψανα ενός φρουρίου, που ανάγεται μάλλον στη ρωμαϊκή
εποχή.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΑΒΑΤΟΝ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Σχετική θέση: Στην πεδιάδα που βρίσκεται περίπου 12χλμ. B των
εκβολών του Νέστου, 4χλμ. από την αριστερή, ανατολική όχθη του ποταμού, 21χλμ.
ΝΝΔ της Ξάνθης.
Oικιστικές μονάδες: Στην περιοχή Καλέδες ή Καλές - εκτός από
τα αρχαία λείψανα - υπάρχουν ίχνη ενός πιθανόν οχυρωμένου οικισμού, ο οποίος ανήκει
μάλλον στη μεταβυζαντινή εποχή.
Αλλες θέσεις: Στην περιοχή "Καλές", στο λεγόμενο παλιό νεκροταφείο
"Κοτζά Μεζαρλόκ", ιωνίζον κιονόκρανο με διακόσμηση από κάθετες αυλακώσεις και
σταυρό στο μέσον αυτών. Από την ίδια θέση και λίθινο ιγδίον και πίθος Στα χωράφια
είναι εμφανής η ύπαρξη κτισμάτων (πλήθος λαξευτών λίθων και πλίνθων από κατακρημνίσεις
κτηρίων).
Oχυρώσεις: Στην περιοχή Καλέδες ή Καλές βρίσκονται - εκτός από
τα αρχαία λείψανα - ίχνη ενός πιθανόν οχυρωμένου οικισμού, ο οποίος ανήκει μάλλον
στη μεταβυζαντινή εποχή.
Γλυπτική: Στην περιοχή "Καλές", στο παλιό νεκροταφείο που είναι
γνωστό ως "Κοτζά Μεζαρλόκ", βρέθηκε ιωνίζον κιονόκρανο, το οποίο φέρει στη μία
στενή του πλευρά διακόσμηση από κάθετες αυλακώσεις με σταυρό στο μέσον. Ο σταυρός
αυτός έχει κεραίες διαπλατυσμένες στα άκρα. Από την ίδια θέση λίθινο ιγδίον και
πίθος.
Kεραμεική: Περίπου 500μ. BΑ από το χωριό Αβατον, στην περιοχή
Ntut Gianne, εντοπίστηκε βυζαντινή και μεταβυζαντινή κεραμεική.
Συγγραφέας: Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Ιανουάριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Θρακικού Ηλεκτρονικού Θησαυρού
ΒΕΡΓΕΠΟΛΙΣ (Αρχαία πόλη) ΞΑΝΘΗ
Ερείπια αρχαίας πόλης Κλασσικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων ανάμεσα στα χωριά Βαφαίϊκα και Κουτσό, 10 χλμ νότια της Ξάνθης. Εικάζεται πως τα ερείπια αυτά ανήκουν στην αρχαία Βεργέπολη, η οποία είχε κτισθεί από τους κατοίκους των Αβδήρων.
Λάβετε το καθημερινό newsletter με τα πιο σημαντικά νέα της τουριστικής βιομηχανίας.
Εγγραφείτε τώρα!
