Πληροφορίες τοπωνυμίου

ΑΚΡΟΓΙΑΛΙ (Χωριό) ΑΒΙΑ
Είναι νεότερο χωριό που οι δαντελωτές ακτές του σχηματίζουν πανέμορφες παραλίες, όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τη καταγάλανη θάλασσα του Μεσσηνιακού κόλπου και φρέσκο ψάρι.

Ιστοσελίδα Mani.org
• http://www.mani.org.gr/horia/davias/avia/avia.htm (3 φωτ.)

Δημοτικό Διαμέρισμα Αριστοδημείου

ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΙΟ (Χωριό) ΙΘΩΜΗ
  Αποτελείται από δύο χωριά, το Αριστοδήμειο, και την Καλόβρυση (Βουρνάζι). Ονομάστηκε έτσι από το μυθικό βασιλιά των Μεσσηνίων Αριστόδημο. Η παράδοση αναφέρει ότι αυτός τάφηκε στην περιοχή μαζί με την ολόχρυση άμαξα του. Το Αριστοδήμειο είχε οριστεί χειμερινή έδρα του πρώτου Δήμου Ιθώμης. Αξίζει να το επισκεφθεί κανείς και να θαυμάσει την αρχιτεκτονική του, το σπίτι του Μακεδονομάχου Καπετάν Κρόμπα, τον ενοριακό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου (10ος αιώνας μ.Χ.) και άλλα πολλά.
  Το σπίτι του ήρωα και μάρτυρα του Μακεδονικού αγώνα Μαρίνου Λυμπερόπουλου (Καπετάν Κρόμπα), βρίσκεται στο Αριστοδήμειο. Πρόσφατα χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, διατηρητέο μνημείο, επισκευάστηκε, ανακαινίστηκε και αποτελεί αληθινό στολίδι του χωριού και της γύρω περιοχής.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

Δημοτικό Διαμέρισμα Αρσινόης

ΑΡΣΙΝΟΗ (Χωριό) ΙΘΩΜΗ
  Η Αρσινόη είναι χτισμένη στην δυτική πλευρά του όρους Εύα και στην νότια πλευρά του όρους Ιθώμη, σε υψόμετρο 330 μ. Απέχει 2 χιλιόμετρα από την πόλη της αρχαίας Μεσσήνης. Είναι μικρό παραδοσιακό χωριό με αρκετά πέτρινα σπίτια. Αρχικά περί τα 746 μ.Χ. κατοικήθηκε από γεωργούς και κτηνοτρόφους χωρίς να γνωρίζουμε την αρχική ονομασία του οικισμού. Αρκετά χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκαν Αρβανίτες από τα Σουλιμοχώρια της Τριφυλίας. Αυτοί είναι οι πρώτοι που δίνουν στον οικισμό την ονομασία Συρίζα. Παραφθορά της λέξης Συρίζα είναι η μετέπειτα ονομασία Σιμίζα. Την πρώτη επίσημη απογραφή και ονομασία του χωριού Σιμίζα συναντάμε στην απογραφή των Ενετών το 1700, σύμφωνα με την οποία είχε 19 οικογένειες, από τα μέλη των οποίων 31 είναι άνδρες και 29 γυναίκες.
  Στον αγώνα του 1821 η Αρσινόη δίνει το παρόν με δύο αγωνιστές, το Γιάννη Τσίρο και το Γιάννη Λέκκα ή Λεκόπουλο, ο οποίος υπηρέτησε ως αξιωματικός. Εως το 1833 διοικητικά ανήκει στην επαρχία Ιμπλακίων. Το 1836 συμμετέχει στο νεοσύστατο Δήμο Ιθώμης. Στην αρχή του 20ου αιώνα το χωριό έχει 238 κατοίκους και μέχρι το 1927 ανήκει στην κοινότητα Μαυρομματίου. Εκτοτε αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα έως το 1998, οπότε εντάχθηκε στο νεοσύστατο Δήμο Ιθώμης έχοντας πληθυσμό 241 κατοίκους.
  Το 1937 στην Αρσινόη λειτουργούσε Δημοτικό Σχολείο, ενώ το 1952 μεταστεγάσθηκε στο νεόκτιστο κτίριο. Το 1958 το χωριό υδροδοτήθηκε και το 1970 κτίστηκε η εκκλησία, το κοινοτικό γραφείο και άρχισαν οι πρώτες εργασίες διαμόρφωσης της πλατείας.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

Δημοτικό Διαμέρισμα Βαλύρας

ΒΑΛΥΡΑ (Κωμόπολη) ΙΘΩΜΗ
  Το Τζεφερεμίνι μετονομάστηκε σε Βαλύρα στις 4 Νοεμβρίου το 1927, λαμβάνοντας την ονομασία από τον παραπόταμο του Παμίσου, Βαλύρα, μετέπειτα Μαυροζούμαινα. Μέχρι τότε υπαγόταν στην επαρχεία Μικρομάνης. Το σχολείο του χωριού λειτουργούσε το 1862 και ως πρώτος δάσκαλος υπηρέτησε ο Διονύσιος Κατσουλίδης.
  Το 1839 η Βαλύρα ήταν έδρα του Δήμου Δερρών τον οποίο συναποτελούσε με την Σκάλα. Το 1840 οι καταργηθέντες Δήμοι Δερρών και Στενυκλάρου συγχωνεύθηκαν στον από το 1835 ιδρυθέντα Δήμο Οιχαλίας.
  Σήμερα η Βαλύρα είναι η έδρα του νεοσύστατου Δήμου Ιθώμης.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

ΒΕΝΕΤΙΚΟ (Νησάκι) ΚΟΡΩΝΗ
  Στο νοτιότερο άκρο της Μεσσηνίας -απέναντι από το ακρωτήριο Ακρίτας- βρίσκεται το Βενέτικο. Πρόκειται για ένα έρημο νησί που παλαιότερα ονομαζόταν Θηγανούσα.
  Οι ακτές του είναι απόκρημνες, γεμάτες κοφτερά βράχια. Στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού υπάρχει μια μικρή παραλία.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Φεβρουάριο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Μεσσηνίας (2000).

ΔΑΣΟΧΩΡΙ (Χωριό) ΑΝΔΑΝΙΑ
  Μικρό όμορφο χωριό της Μεσσηνίας σκαρφαλωμένο σε καταπράσινη πλαγιά πάνω ακριβώς από το ναό της Αγίας Θεοδώρας (επαρχία Μεγαλόπολης) και απέναντι από το χωριό Βάστα.   Μικρό όμορφο χωριό της Μεσσηνίας σκαρφαλωμένο σε καταπράσινη πλαγιά πάνω ακριβώς από το ναό της Αγίας Θεοδώρας (επαρχία Μεγαλόπολης) και απέναντι από το χωριό Βάστα. Εχει περίπου 20 μόνιμους κατοίκους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών

Ιστοσελίδα του Arcadia website
• http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/places/daso... (1 φωτ.)

ΔΙΑΛΙΣΚΑΡΙ (Λιμενίσκος) ΓΑΡΓΑΛΙΑΝΟΙ
  Σε απόσταση 6 χιλιομέτρων δυτικά των Γαργαλιάνων και 2 χιλμ. νοτίως του Μαράθου, στην ακτή, όπου και το "Λιμανάκι" του Διαλισκαριού. Αρχαίο πόλισμα, που ο ερευνητής της περιοχής Γυμνασιάρχης κ. Σωτ. Λυριτζής το ταυτίζει με την αρχαία Έρανα τού Στράβωνος. Ο Νάταν Βαλμίν, που έχει επί τόπου μελετήσει τα αρχαία λείψανα του Διαλισκαριού έχει αποφανθεί: "Εχω πολύ φθάσει να βλέπω εις τα εν Διαλισκαρίω ερείπια την αρχαία Έραναν ". Σώζονται ερείπια ρωμαϊκής πιθανότατα οικοδομής με ψηφιδωτό δάπεδο και πλακόστρωτες αυλές και δωμάτια. Δύο κίονες μαρμάρινοι με ραβδώσεις, δύο κιονόκρανα Ιωνικού ρυθμού, δέκα βάσεις ιωνικών κιόνων και πλήθος από θραύσματα μαρμάρων κ.α. Σε απόσταση 50 μόλις μέτρων νοτιοανατολικά του "Λιμανιού Διαλισκάρι" το ναΐδιο Αγιος Νικόλαος. Το έχτισαν διασωθέντες ναυαγοί κατά το 1900.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Γαργαλιάνων

• http://www.gargaliani.gr/7.htm

Δημοτικό Διαμέρισμα Ζερμπισίων

ΖΕΡΜΠΙΣΙΑ (Χωριό) ΙΘΩΜΗ
  Δυτικά της Αρκαδικής Πύλης απλώνεται το χωριό Ζερμπίσια. Βρίσκεται σε μια μαγευτική τοποθεσία με ωραία θέα προς τον καταπράσινο μεσσηνιακό κάμπο. Eχει άφθονα νερά και το στολίζουν δροσερότατα πλατάνια και οπωροφόρα. Μαζί με τον παλαιό συνοικισμό Κογχύλι (Λακακούκια) αποτελούν ξεχωριστό δημοτικό διαμέρισμα. Το χωριό είναι ημιορεινό, σε υψόμετρο 500μ. περίπου. Είναι κτισμένο σε βουνοπλαγιά αμφιθεατρικά. Στο πρανές μέρος του αναβλύζει η πηγή "Σέα". Σύμφωνα με την παράδοση το όνομά της το πήρε από την κόρη του Αγά που πνίγηκε στα νερά της στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
  Στην κορυφή του βουνού Κογχύλι υπάρχουν ερείπια προϊστορικού κάστρου. Προς το νότιο μέρος του χωριού, στην Πίσω Ρούγα βρίσκεται σε σωρούς από ερείπια το παλαιό μεσαιωνικό χωριό. Στο σημερινό χωριό, στην πλατεία που βρίσκεται η εκκλησία, που χτίστηκε το 1958, βρέθηκαν πολλοί βυζαντινοί τάφοι. Δίπλα στην Σέα υπάρχουν θεμελιώσεις παλιού βυζαντινού υδραγωγείου. Ο υδραγωγός ("Χτήρι") που το πλάτος του ξεπερνά το ένα μέτρο, διέρχεται από τον παλαιό οικισμό της Πίσω Ρούγας. Εκείθεν περνά με σήραγγα ένα λόφο ("στην Τρύπα") και φθάνει έξω από το δυτικό τείχος της Αρχαίας Μεσσήνης.
  Ενδιαφέρον παρουσιάζουν η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στο νεκροταφείο του χωριού (όπου σώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες) η Αγία Παρασκευή, ο Αγιος Δημήτριος κ.λ.π. Επίσης εξαιρετικής ομορφιάς είναι τα τοπία Κρύα Βρύση, Βρύση του Μουρίκη, οι καταρράκτες της Κρέμασης και του Παλιόμυλου, Του Λύκου η Βρύση η Μεγάλη Βρύση κ.α.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

Δημοτικό Διαμέρισμα Κεφαλινού

ΚΕΦΑΛΙΝΟΣ (Χωριό) ΙΘΩΜΗ
  Το χωριό είναι κτισμένο στους πρόποδες του όρους Καψάλα. Χρονολογείται από τον 11ο - 12ο αιώνα μ.Χ. Χτίστηκε από ένα Νορμανδό τσιφλικά που τον έλεγαν Κεφαλινό από τον οποίο πήρε και το όνομά του.
  Μπροστά στο χωριό και ανατολικά υψώνεται το βουνό Παναγιά, που στην κορυφή του είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας με την ονομασία "Κατάθεση Τιμίας Ζώνης".
  Το Κεφαλινού έχει άφθονα και κρυστάλλινα νερά τα οποία πηγάζουν από τις βρύσες που βρίσκονται στα τρία ακραία σημεία του χωριού. Οι βρύσες αυτές στολίζονται με μεγάλα, δροσερά και σκιερά πλατάνια. Πρόκειται για την Πάνω Βρύση (πηγάζει από την πλαγιά του βουνού Καψάλα και ήταν κτισμένη με δύο πέτρινα καμάρια, εκ των οποίων σήμερα σώζεται το ένα), την Πέρα βρύση (που υπολογίζεται ότι είναι άνω των 700 ετών και αποτελείται από δύο πηγές) και την Κρύα Βρύση που πηγάζει κάτω από το ιερόν της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου.
  Το Κεφαλινού είναι η πατρίδα του ήρωα του 1821 Ηλία Κορμά, οπλαρχηγού των Κοντοβουνίων και εξέχουσας μορφής της περιοχής. Σκοτώθηκε με άλλους συμπατριώτες και συγχωριανούς του στην μάχη στο Μανιάκι.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

Δημοτικό Διαμέρισμα Λάμπαινας

ΛΑΜΠΑΙΝΑ (Χωριό) ΙΘΩΜΗ
  Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του κάμπου της άνω λεκάνης της πεδιάδας του Παμίσου, στους πρόποδες της Ιθώμης, μεταξύ των οικισμών Αριστοδήμειο και Βαλύρα, και προσεγγίζεται από την πρωτεύουσα του νομού μέσω της 7ης επαρχιακής οδού.
  Προσδιορίζεται από έντονες εδαφολογικές και μορφολογικές εξάρσεις και από την ύπαρξη τριών οικισμών: Ανω, Μεσαία Λάμπαινα και Χάνια Λάμπαινας, με ξεχωριστά χαρακτηριστικά για κάθε οικισμό. Μετονομάστηκε σε Λάμπαινα από την αρχική ονομασία Λέζι με την 24609/2-6-1921 Απόφαση Υπουργού Εσωτερικών και αναγνωρίστηκε ως αυτοτελής κοινότητα με το Βασιλικό Διάταγμα της 14ης-3-1919 προερχόμενη από την κοινότητα Χασάμπασα.
  Σήμερα αριθμεί περίπου 250 κατοίκους που έχουν κύρια απασχόληση τη γεωργία και την κτηνοτροφία και συναποτελεί με άλλες κοινότητες το Δήμο Ιθώμης.
  Αξίζει κανείς να επισκεφθεί το χώρο της Πάνω Βρύσης και την εκκλησία του Αϊ-Γιώργη με θέα όλο τον κάμπο του Παμίσου.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

Δημοτικό Διαμέρισμα Μαυρομματίου

ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΙ (Χωριό) ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Τηλέφωνο: +30 27240 51436
  Στην καρδιά της αρχαίας Μεσσήνης και στην δυτική πλαγιά του όρους Ιθώμη, βρίσκεται το χωριό Μαυρομμάτι. Πήρε το όνομά του από το στόμιο της αρχαίας πηγής-βρύσης (Κλεψύδρας) και κουβαλά τους αρχαίους θρύλους και παραδόσεις της γύρω περιοχής. Εκτός των άλλων, εδώ βρίσκεται το μουσείο, στο οποίο εκτίθεται πλούσιο αρχαιολογικό υλικό που έχει αποθησαυριστεί από το χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης με τις κατά καιρούς ανασκαφές.
  Στη θέση "Σπέλουζα", βορειοανατολικά του χωριού, πάνω σε πλάτωμα, στο μέσον περίπου της απόστασης προς την κορυφή της Ιθώμης, έχει εντοπισθεί το Ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ιθώμης.

ΜΕΛΙΓΑΛΑΣ (Κωμόπολη) ΜΕΣΣΗΝΙΑ
  Σημαντικό κέντρο, όμορφη πολιτειούλα, στο κέντρο εύφορης πεδιάδας, με συνεχή ιστορία που ξεκινά από τον 11ο αιώνα. Διατηρεί και τώρα κομβική θέση στην περιοχή του.
  Κάθε Σεπτέμβριο μήνα γίνεται εκεί Θρησκευτικό και Εμπορικό πανηγύρι και τις Απόκριες ζωντανές εκδηλώσεις με δωρεάν κρασί, γουρνοπούλες και χορό.
  Πλησίον του η κοινότητα Ζευγολατιού με πολύ ωραίες Καρναβαλικές εκδηλώσεις την περίοδο των Απόκρεω. Βόρεια του Μελιγαλά υπάρχει το υπέροχο φυσικό τοπίο των Κοινοτήτων της Μέλπειας. Πανέμορφη, καταπράσινη περιοχή, με πολλές πηγές και δροσερότατο καλοκαίρι.
Το κείμενο παρατίθεται το Μάρτιο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μεσσηνίας.

ΜΕΣΣΗΝΙΑ (Νομός) ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
  Η Μεσσηνία θα μπορούσε να μοιάζει με νησί, αφού διαθέτει 140χλμ. ακτών. Την αγκαλιάζει η θάλασσα του Ιονίου απ' τη μια και ο Μεσσηνιακός Κόλπος απ’ την άλλη. Σ’ αυτή τη θάλασσα ζουν μεσογειακές φώκιες και χελώνες caretta-caretta (περιοχή ωοτοκίας). Η θάλασσα λάξεψε τους βράχους και δούλεψε τις ακτές, δημιουργώντας ονειρικές παραλίες, μικρούς όρμους, γραφικούς κολπίσκους. Εκεί χτίστηκαν κάστρα και χωριά με νησιωτική όψη, πολιτείες και οικισμοί, λιμάνια και ψαροχώρια. Τα κτίσματα έφτασαν και ψηλότερα, στις πλαγιές του Ταϋγέτου.
  Η αντίθεση και η εναλλαγή είναι οι λέξεις-κλειδιά στην προσπάθεια περιγραφής του νομού που αποπνέει την αύρα της θάλασσας και το μυρωμένο αέρα του βουνού.
  Τις διαδρομές ανάμεσα στα γραφικά χωριά και στους οικισμούς στολίζουν κήποι και περιβόλια, πύργοι και πυργόσπιτα, νοικοκυρεμένες αυλές, γραφικά εκκλησάκια, φιλόξενα καφενεδάκια και παραδοσιακές ταβέρνες.
  Στα χωριά του Ταϋγέτου πολλοί εγκατέλειψαν τα χωράφια και τα σπίτια τους. Τα γκριζόλιθα σπίτια και οι πεζούλες, το αλώνι τους, οι τίκλες, τα καλντερίμια δεν τους κράτησαν. Τα μονοπάτια πολλές φορές απαιτούν μουλάρι για να τα διαβεί ο επισκέπτης. Εκεί θα συναντήσει βρύσες με κελαριστά νερά και θα ξαποστάσει. Θα βρει λιτά ξωκλήσια και πέτρινα γεφύρια να περάσει. Μπορεί να μαζέψει κεράσια, καρύδια ή φραγκόσυκα, μέντα, ρίγανη και τσάι του βουνού.
  Σε κάποια γραφική ταβερνούλα μπορεί να γευτεί τις τοπικές λιχουδιές (παστό, σφέλα, λαλάγγια, ελιές, νόστιμες πίτες κ.ά.) και να τραγουδήσει με τους ντόπιους - μια παρέα.
  Ένα άλλο σημαντικό “κεφάλαιο” της Μεσσηνίας είναι τα δάση της, που καλύπτονται από έλατα και μαύρη πεύκη. Ένας βοτανικός παράδεισος με 80 ενδημικά φυτικά είδη απ’ τα οποία τα 23 ενδημούν μόνο στον Ταΰγετο, στις ψηλές κορφές του.
  Αλλά η ομορφιά και η απλόχερη φύση δε σταματούν εδώ. Υπάρχουν και τα φαράγγια, όπως το Ρίντομο (19χλμ.), ο Βυρός (18χλμ.), η Νέδα (32χλμ.), οι λιμνοθάλασσες (Γιάλοβα - Διβάρι), τα μικρά απόκοσμα καταφύγια στα νησάκια Πρώτη, Σφακτηρία, Οινούσες (Σαπιέντζα, Αγ. Μαριανή), Σχίζα, Βενέτικο, Μερόπη που φιλοξένησαν κατακτητές, ναυαγούς, θαλασσοπόρους, πειρατές και αγίους, γράφοντας τη δική τους έντονη ιστορία, σε μια φύση συναρπαστική και παρθένα, με κρυστάλλινα νερά και μαγικούς βυθούς, με σπάνια βλάστηση, άγρια ζώα και πουλιά.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Φεβρουάριο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Μεσσηνίας (2000).

Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Βουλκάνου

ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ (Μοναστήρι) ΙΘΩΜΗ
Τηλέφωνο: +30 27240 51258
Η νέα Ιερά Μονή Βουλκάνου ιδρύθηκε το 1625 στην ανατολική πλευρά της Ιθώμης και ανακαινίστηκε το 1967, από το Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσόστομο Θεμελη. Στο κέντρο της αυλής βρίσκεται το καθολικό σε σχήμα εγγεγραμμένου σταυρού με τρούλο, αφιερωμένο στην Παναγία τη Βουλκανιώτισσα λόγω της θαυματουργής εικόνας της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία κατά την παράδοση, είναι απόκτημα του 14ου μ.Χ. αιώνα και είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Η Ιερά Μονή είναι ανδρική και εορτάζει στις 15 Αυγούστου, όπου την παραμονή τελείται εσπερινός και ολονύκτια θεια λειτουργία. Στις 20 Σεπτεμβρίου η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται με λιτάνευση 20 χλμ., από το καθολικό της Μονής Βουλκάνου στο μετόχι της μονής, στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής, στη Μεσσήνη στη θέση Πανηγυρίστρα, όπου παραμένει για προσκύνημα εννέα ημέρες.

ΠΡΩΤΗ (Νησί) ΜΕΣΣΗΝΙΑ
  Είναι το πανέμορφο νησάκι, απέναντι από τους Γαργαλιάνους. Απέχει από την ακτή ένα μόνο μίλι. Είναι άνυδρο κι ακατοίκητο. Χρησιμοποιείται για τη χειμερινή βοσκή των προβάτων. Το όνομά της το οφείλει στο θαλασσινό θεό Πρωτέα γιο του Ποσειδώνα. Και μ' αυτό το μνημονεύει κι ο Θουκυδίδης σ' ένα χωρίο του, που αναφέρεται στην κατά το 424 π.Χ. αποστολή ναυτικής επικουρίας στον Αθηναίο στρατηγό Δημοσθένη, που τον είχαν περικυκλώσει οι Σπαρτιάτες στην ακτή της Πύλου: "Ως δε εΐδον την τε ήπειρον οπλιτών περίπλεων την τε νήσον, εν τε τω λιμένι ούσας τας ναυς και ούκ εκπλεούσας άπορήσαντες όπη καθορμίσωνται, τότε μεν ες Πρώτην την νήσον, η ου πολύ απέχει, έρημος ούσα, έπλευσαν καί ηυλίσαντο, τη δ' υστεραία παρασκευασάμενοι ως επί ναυμαχίαν ανήγοντο".
  Το νησάκι αυτό έχει σπουδαία αρχαιολογική σημασία. Σ' αυτό σώζονται ερείπια ακροπόλεως μυκηναϊκής ή προκλασικής εποχής με τείχος και κυκλοτερή πυργίσκο. Στη θέση "Γραμμένο" κάπου 30 επιγραφές ευπλοίας μετακλασικής, ρωμαϊκής και Βυζαντινής εποχής. Οι επιγραφές αυτές εκφράζουν ευχές των κατά διάφορες εποχές ναυτιλλομένων, που καταφεύγανε με τα καράβια τους στον ορμίσκο του νησιού για να σωθούν από την τρικυμία και εύχονταν στους θεούς να τους χαρίσουν εύπλοια κατά το υπόλοιπο ταξίδι τους. Μερικές απ' αυτές: "Εύπλοια τω Ει...νέω τω Έφεσίω τω Έρμη θεώ". "Ευπλοιά σοι ευτυχή(ς) Διόσκουροι Σμυρναίοι". "Ευπλοιά σοι ευτυχή αυρά(ν) ην φέρω ημΐν". Στο νησάκι υπήρχε και ναός της Ευπλοίας Αρτέμιδος, που στη θέση του ανοικοδομήθηκε ναΐδιο της Παναγίας.
  Στα χρόνια της ακμής της πειρατείας, την Πρώτη είχε σαν ορμητήριο του ο Μανιάτης κουρσάρος Κατούλιας και σ' αυτή το θωρηκτό "Σπέτσαι" προσορμίστηκε στα 1899, για να σωθεί από την τρικυμία που μαινόταν στο Ιόνιο.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της Δήμου Γαργαλιάνων

• http://www.gargaliani.gr/7.htm (4 φωτ.)

ΠΥΛΟΣ (Κωμόπολη) ΜΕΣΣΗΝΙΑ
  Όμορφη πολιτεία, με έντονο νησιώτικο χρώμα -διώροφα ασπρισμένα σπίτια με αυλές και λουλούδια- μεγάλη ιστορία και ιδιόρρυθμο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Χαρακτηριστικές οι καμάρες των κτιρίων της και η πλατεία με τα κανόνια και τον πανύψηλο σκιερό πλάτανο. Χτισμένη αμφιθεατρικά σε δυο χαμηλούς λόφους, έχει στο κέντρο του λιμανιού της το βράχο Μαραθονήσι ή Χελωνάκι και τον κυματοθραύστη του, το ιστορικό νησί της Σφακτηρίας. Απέχει 50 χλμ ΝΔ από την Καλαμάτα. Έχει 2.473 κατοίκους. Η σημερινή όμορφη πολίχνη δεν ταυτίζεται με την αρχαία Πύλο, που τόσες ιστορικές και μυθολογικές αναφορές μας ξυπνά. Η πόλη χτίστηκε σε σχέδια Γάλλων αρχιτεκτόνων του στρατηγού Μεζόν το 1829, ο οποίος από αρχαιολατρία την ονόμασε Πύλο.
  Αξιοθέατα αποτελούν:
•Η αρχαία Πύλος των ιστορικών χρόνων. Βρισκόταν στα βορειοδυτικά από την πόλη και απέκτησε σημασία κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και όχι η προϊστορική Πύλος του βασιλιά Νέστορα, που πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο, η γνωστή από το Θουκυδίδη. Από την αρχαία ακρόπολη διακρίνονται σήμερα λείψανα Ρωμαϊκής, Πρωτοχριστιανικής και Ελληνιστικής Εποχής, καθώς και ίχνη από την οχύρωση της πόλης, και ερείπια τάφου, που κατά την παράδοση ανήκε στο Θρασιμήδη, το γιο του Νέστορα. Θολωτός τάφος στην Πύλο
•Πάνω στο αρχαίο οικοδομικό υλικό του 4ου π.Χ. αι. έχτισαν οι Φράγκοι το 1278 ένα μεγάλο κάστρο, το Παλαιόκαστρο, (πρόκειται για περιοχή του ακρωτηρίου που κλείνει τη βόρεια πλευρά του κόλπου του Ναβαρίνου), όπως ονομάζεται - σήμερα δεν είναι σε καλή κατάσταση, εκτός από το εξωτερικό του τείχος. Σχήματος ορθογωνίου, περικλείει έκταση 200 περίπου μέτρων με δαντελωτές επάλξεις, ενώ διατηρούνται οι περισσότεροι τετράγωνοι ή στρογγυλοί του πύργοι. Το κάστρο υπέστη μεταγενέστερες επεμβάσεις, που αλλοίωσαν λίγο την εξωτερική του φυσιογνωμία. Κοντά στο κάστρο υπάρχει η λεγόμενη σπηλιά του Νέστορα που αναφέρει ο Παυσανίας, η οποία συγκοινωνεί απευθείας με το Παλαιόκαστρο. Στη σπηλιά αυτή, σύμφωνα με το μύθο, έκρυψε ο Ερμής τις αγελάδες που είχε κλέψει από τον Απόλλωνα, ενώ ο Παυσανίας υποστηρίζει ότι ο Νηλέας και ο γιος του Νέστορας τη χρησιμοποιούσαν ως στάβλο.
•Στην είσοδο του όρμου της Πύλου, το Νιόκαστρο, το άλλοτε Ναβαρίνο, το νεότερο κάστρο της πόλης, καθρεφτίζεται στα νερά του Ιονίου. Έργο των Τούρκων (1573), για να οχυρώσουν την πόλη μετά την ήττα τους στη Ναύπακτο, το κάστρο είναι από τα πιο καλοδιατηρημένα, και συγχρόνως, τα πιο γοητευτικά της Ελλάδας. Αναστηλωμένο από τον Μεζόν το 1829, το Νιόκαστρο αποτελείται από τεράστιο περίβολο με επάλξεις και πολεμίστρες, που εντυπωσιάζει και σήμερα ακόμη, από μια εξαγωνική ακρόπολη, οχυρωμένη με έξι προμαχώνες στο ψηλότερο σημείο: έναν προμαχώνα στα νοτιοδυτικά και ένα τούρκικο υδραγωγείο, που εφοδίαζε με νερό το κάστρο. Μέσα στο κάστρο θα δει κανείς τα ερείπια της γοτθικής εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, έργο των Φράγκων, που μετατράπηκε διαδοχικά σε τζαμί από τους Τούρκους, και σε εκκλησία σήμερα.
•Στο δρόμο προς τη Μεθώνη, στη θέση Καμάρες, ανασκάφηκαν λείψανα τούρκικου υδραγωγείου.
Μέσα στον όρμο του Ναυαρίνου, το βραχώδες νησάκι Σφακτηρία, το οποίο μπορεί να επισκεφθεί κανείς με καΐκι ή βενζινάκατο, αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες. Στο νησί υπάρχει πλήθος ετερόκλητων μνημείων: στη βόρεια άκρη, στο λόφο του Προφήτη Ηλία, τα υπολείμματα αρχαίου οχυρού τείχους θυμίζουν ακόμη ένα τραγικό επεισόδιο του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν 420 Σπαρτιάτες, περικυκλωμένοι από τους Αθηναίους το 425 π.Χ., αντιστάθηκαν πολλές μέρες γύρω από δυο πηγάδια με μη πόσιμο νερό, ώσπου, όσοι επέζησαν, αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Στα νότια του νησιού υπάρχει το κενοτάφιο του Τσαμαδού, του Αναγνωσταρά και του Σαχίνη, καθώς και το μνημείο του φιλέλληνα Σανταρόζα, που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της μάχης της Σφακτηρίας την περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα κατά των Τούρκων. Στο εσωτερικό του νησιού υπάρχει ο τάφος του πρiγκιπα Παύλου-Μαρία Βοναπάρτη, ανιψιού του Ναπολέοντα, που σκοτώθηκε πάνω στη φρεγάτα «Ελλάς» το 1827 κοντά στις Σπέτσες. Στα νότια του νησιού θα δείτε ακόμη τον τάφο του Μεγιέ, του Γάλλου αξιωματικού του Μεζόν, που σκοτώθηκε σε μονομαχία στο Ναυαρίνο. Στον κόλπο του Ναυαρίνου έγινε το 1827 η ιστορική ναυμαχία που εξασφάλισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
•Η εκκλησία της Παναγίας Σγράππας, στο Ελαιόφυτο, 4 χλμ Β από την Πύλο.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά