Πληροφορίες τοπωνυμίου

What is mastic?

ΧΙΟΣ (Νησί) ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ

• http://fl.essortment.com/whatismastic_rbol.htm

Ο σχίνος και η παραγωγή της Μαστίχας

  Το δέντρο που παράγει το μαστίχι, λέγεται σχίνος (διαλεκτ. σίνος) ή πυξάρι, μοιάζει με μεγάλο θάμνο, είναι αειθαλές, έχει φύλλωμα βαθυπράσινο και ο κορμός του είναι κοντόχοντρος. Τα κλαδιά του μακριά, φουντωτά και γερμένα προς τα κάτω, του δίνουν σχήμα ημισφαιρικό. Πολλαπλασιάζεται με κλαδιά (μοσχεύματα). Είναι δέντρο άγριο και ανθεκτικό, που μπορεί να φυτευτεί και να ευδοκιμήσει σε εκχερσωμένες ορεινές περιοχές με φτενό και άγονο έδαφος. Συνήθως φυτεύεται σε σειρές. Σκάλες ολόκληρες καλύπτονται από σχίνους . Ο σχίνος, για να έχει καλύτερη απόδοση, χρειάζεται κάθε χρόνο κλάδεμα, καθάρισμα δηλαδή από τα ξερά, και κάθε πενταετία συστηματικό κλάδεμα.
  Η λίπανση και το όργωμα δυναμώνουν το δέντρο και το κάνουν παραγωγικότερο. Η σειρά των απαιτούμενων εργασιών για την παραγωγή της μαστίχας είναι η ακόλουθη: Πρώτη δουλειά, κατά τα τέλη lουνίου, είναι το "ξύσιμo" των σχίνων. Με ένα εργαλείο που λέγεται άμια - στα αρχαία "άμη" - , καθαρίζεται από τα χόρτα, τις πέτρες, τους βώλους και τα ξύλα, και ισοπεδώνεται ο χώρος γύρω από τον κορμό του δέντρου και κάτω από τα χοντρά κλαδιά, όπου θα στάξει το μαστίχι.
  Ακολουθεί το φροκάλημα του ξυσμένου εδάφους με πρόχειρες φροκαλιές , φτιαγμένες από αστοιφίδες, και το ασπροχωμάτισμα δηλαδή το πασπάλισμα με ειδικό άσπρο χώμα που έχει την ιδιότητα να λιώνει στο νερό.
  Το μαστίχι που στάζει πάνω στο ασπρόχωμα δε λερώνεται.
  Από τις αρχές Ιουλίου αρχίζει το κέντημα ή κέντος (διαλεκτ. τσέντημα ή τσέντος). Μ' ένα εργαλείο που λέγεται κεντητήρι (διαλεκτ. Τσεντητήρι), κεντούν (πληγώνουν) τον κορμό του δέντρου σε κατάλληλα σημεία που έχουν κάποια απόσταση μεταξύ τους. Στο πρώτο κέντημα αρχίζουν από χαμηλά και προχωρούν βαθμιαία, στα επόμενα κεντήματα, ψηλότερα. Το πρώτο κέντημα λέγεται ρίνιασμα και γίνεται, για να "ξυπνήσει", όπως λένε, ο σχίνος. Γι' αυτό οι κεντιές την πρώτη φορά πρέπει να είναι περιορισμένες. Η κεντιά (πληγή) δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ βαθιά, γιατί καταστρέφεται ο κορμός του δέντρου, μα ούτε πολύ επιπόλαιη, γιατί δε βγάζει μαστίχι. Από τις κεντιές στάζει ένα λευκό, κολλώδες, παχύρρευστο υγρό, που αστράφτει σαν διαμάντι στον ήλιο και πέφτει κάτω, παίρνοντας διάφορα ακανόνιστα σχήματα, ή ξηραίνεται πάνω στον κορμό σαν δάκρυ ή μαργαριτάρι. Το κέντημα μπορεί να γίνεται μέχρι και δυο φορές την εβδομάδα. Μετά από έξι περίπου εβδομάδες αρχίζει το πρώτο μάζεμα που γίνεται με το καμωτήρι.
  Το μαστίχι συγκεντρώνεται μέσα σε ημισφαιρικό πανεράκι (καυκί), πλεγμένο με τέχνη από λυγαριά ή καλάμι και επιχρισμένο εσωτερικά με βουνιά για να μην κολλάει το μαστίχι. Αυτό όταν γεμίσει, το αδειάζουν σ' ένα άλλο μεγάλο και ρηχό πανέρι που λέγεται μαλαθούνα , και το μεταφέρουν στο σπίτι. Εκεί το απλώνουν σε μέρος δροσερό για να μην κολλήσει και να μη γίνει ένας βώλος.
  Μετά το πρώτο μάζεμα συνεχίζεται το κέντος και η τελική συγκομιδή γίνεται από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι 15 Οκτωβρίου. Πέρα απ' αυτήν την ημερομηνία απαγορεύεται κανονικά με νόμο η συλλογή μαστίχας. Όταν ξεραθεί το απλώνουν σε μεγάλους στρογγυλούς χάλκινους δίσκους, τα λεγόμενα σινιά, ή σε ταψιά και το καθαρίζουν. Υστερα το πλένουν με νερό και σαπούνι, και το κοσκινίζουν με δρομόνι χοντρό, πρώτα, πιο ψηλό μετά και με σηταρικό, και το χωρίζουν σε κατηγορίες με βάση το μέγεθος (πίττα, χοντρό, ψιλό και σκόνη). Υστερα παραδίδεται στο εμπόριο μέσω των Συνεταιρισμών και της Ενωσης Μαστιχοπαραγωγών.
  Ο λαός έχει συνδέσει το σχίνο με τον Αγιο της Χίου, τον Αγιο Ισίδωρο και έχει πλάσει διάφορους θρύλους. Από το συγχωριανό μου Ισίδωρο Μιχ. Τσική έχω ακούσει πριν από χρόνια την ακόλουθη παράδοση: "Εδώ και πάρα πολλά χρόνια υπάρχει στο χωριό μας (Πυργί) μια παράδοση ότι ο Αγιος Ισίδωρος ήταν καταδιωκόμενος από τους Xριστιανομάxους. Ο πατέρας του ήταν στην υπηρεσία ενός αυτοκράτορα, ίσως από την Αφρική, και ήταν και αυτός εναντίον του γιου του. Για να προστατευτεί ο Αγιος, πήγε και κάθισε κάτω από ένα μαστιχόδεντρο. Οταν τον ανακάλυψαν οι Χριστιανομάχοι, τον σκότωσαν και τον διαμέλισαν και με τα χτυπήματα πλήγωσαν και τον κορμό του δέντρου. Κι αυτό το δέντρο έχυσε δάκρυα.
  Τα δάκρυα είχαν μια θαυμάσια μυρωδιά και ήταν κρυστάλλινα, εντελώς διαφανή. Ελεγαν λοιπόν τότε οι άνθρωποι πώς να το ονομάσουμε άραγε, διότι είχαμε την τύχη να το ανακαλύψουμε, εμάς τύχη, μας τύχη, μαστίχι". Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση ο Αγιος Ισίδωρος, ταλαιπωρημένος και βασανισμένος από τους Ρωμαίους, σύρθηκε κάτω από τα κλαδιά του σχίνου. Από τότε το σχίνο τον ευλόγησε ο Θεός. Από το βιβλίο "Ενα Κειμήλιο Το Πυργί της Χίου" σελ. 201 που εκδόθηκε το 1992 από τον Σύλλογο Πυργουσών Αττικής «Το Πυργί Χίου».

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/mastixa.html (5 φωτ.)

Αριούσιος Οίνος - Ιστορικά στοιχεία

ΑΜΑΝΗ (Δήμος) ΧΙΟΣ
  "Ένα από τα νησιά του Β. Αιγαίου με ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον είναι η Χίος, στα νότια της Λέσβου. Όποιος ενδιαφέρεται για το κρασί, θα πρέπει να πάει εκεί έχοντας κατά νου κυρίως το παρελθόν, γιατί σήμερα σε ολόκληρο αυτό το αρκετά μεγάλο νησί, παράγονται λιγότερα από χίλια εκατόλιτρα κάθε χρόνο. Ο προσκυνητής του κρασιού πρέπει να κατευθυνθεί στο ακραίο βορειοδυτικό τμήμα της Χίου, ανάμεσα στα όρη Πελινναίον και Αμανή, στην περιοχή των χωριών Κουρούνια, Νενητούρια και Κέραμος. Είναι μια περιοχή με τραχύ, ασβεστολιθικό έδαφος, που υπόκειται σε ιδιάζουσες κλιματολογικές επιδράσεις εξαιτίας των υψηλών οροσειρών της ανατολικής πλευράς του νησιού που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τις ακτές της Μικράς Ασίας. Ο Παυσανίας (VII, 4.8) συνδέει το όνομα της Χίου με το χιόνι, κι ένας ηλικιωμένος Χιώτης που ζούσε στη Νέα Υόρκη μου έλεγε για τους χειμώνες στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού στα νιάτα του, όταν τα πρόβατα κείτονταν ολόγυρα νεκρά, παγωμένα μέσα στο χιόνι που έφτανε ως πάνω από το γόνατο. Η παράξενη αυτή περιοχή λεγόταν άλλοτε Αριούσια, ένα από τα πιο ένδοξα ονόματα στα χρονικά του κρασιού. Επί 1500 χρόνια το όνομα της ηχούσε στα αυτιά των οινοφίλων του Αιγαίου, όπως ηχεί στα δικά μας το όνομα του Bordeaux κατά τα τελευταία 150 χρόνια."
  Το παραπάνω απόσπασμα αναφέρεται στην ιστορία του Αριούσιου οίνου και στον τρόπο και την μορφή με την οποία μία αρχαία ποικιλία επιβίωσε μέχρι τις μέρες μας. [...]
  Πολυάριθμες άλλες αναφορές Δυτικών που επισκέφθηκαν τη Χίο από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα, δείχνουν ότι η παράδοση του κρασιού της Αριουσίας είχε μείνει ανέπαφη μέχρι τότε, αν και σε κατώτερο επίπεδο παραγωγής κατά τα τελευταία χρόνια. Αλλά το 1882 οι Τούρκοι κατέστρεψαν ολοκληρωτικά τη Χίο- γεγονός που αποθανάτισαν οι στίχοι του Victor Hugo και οι πίνακες του Delacroix- σε αντίποινα για τον ξεσηκωμό των Ελλήνων το 1821. Ανεύθυνα κατέστρεψαν και τους αμπελώνες της Αριουσίας, συμπληρώνοντας το έργο μιας προηγούμενης απόπειρας εναντίον τους στις αρχές του 18ου αιώνα, που είχε κιόλας ελαττώσει το εμπόριο κρασιού της περιοχής. Χωρίς ευρύτερο ενδιαφέρον από ενημερωμένους οινόφιλους που θα μπορούσαν να προσφέρουν οικονομική συμπαράσταση, ελάχιστοι αμπελώνες ξαναφυτεύτηκαν, και η μικρή ανάκαμψη που επιτεύχθηκε στη συνέχεια ουσιαστικά σαρώθηκε από τη φυλλοξήρα και τη μετανάστευση στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα απομεινάρια της Αριουσίας, ότι βλέπουμε σήμερα, αποτελούνται από τα πενιχρά δέκα εκτάρια των αμπελώνων που είναι κατεσπαρμένοι σε υψόμετρο από 50 ως 500 μέτρα πάνω από το Αιγαίο στα Κουρούνια, όπου κάποτε εκατοντάδες εκτάρια κλημάτων σκέπαζαν αυτές τις απότομες πλαγιές. Χάθηκε επίσης και το όνομα, Αριούσιος οίνος. Τώρα λέγεται κουρουνιώτικο, κρασί από τα Κουρούνια, το όνομα του χωριού που παράγεται από τα γουρούνια, γιατί υπήρχε άλλοτε ανθηρή χοιροτροφία στην περιοχή. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται πως απομένουν κάποιες στάλες από την Αριουσία παράδοση.
  Ο Αθηναίος (Ι.32F) μνημονεύει τρία είδη Αριούσιου κρασιού, ένα ξηρό, ένα γλυκό κι ένα ενδιάμεσο: "διαφοραί δε αυτού εισί τρείς, ο μεν γάρ αυστηρός έστιν, ό δε γλυκάζων, ό δε μέσος τούτων τη γεύσει".
  Το κουρουνιώτικο προσφέρεται σε δύο τύπους: ένα ροζέ ξηρό, που παρασκευάζεται όπως ένα κόκκινο κρασί, αλλά από τις πιο ανοιχτόχρωμες ποικιλίες σταφυλιών ροζακιά, σουλτάνι και μπιγλέρι, μαζί με την πιο σκούρα ποικιλία αηγιαννίτης (ή αηγιαννιώτικο), το δεύτερο είδος είναι ένα μάλλον γλυκό μαύρο, που παράγεται από ένα σταφύλι που φέρει το απλό αλλά αξιοσέβαστο όνομα κρασοστάφυλο, το οποίο, απ’ όσο μπόρεσα να μάθω, είναι προφανώς η διαδεδομένη στο Αιγαίο ποικιλία μανδηλαριά, αν και δεν αποκλείεται να αποτελεί ένα ιδιαίτερο παρακλάδι. Το ροζέ, νομίζω, είναι σχετικά νέο στα Κουρούνια, πιθανώς μια ποικιλία που είχε εισαχθεί μετά την έλευση της φυλλοξήρας. Το μαύρο, αντίθετα, οι Κουρουνιώτες πιστεύουν ότι είναι εξίσου παλιό με την περιοχή τους και είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς αυτή την εκδοχή.
  Μερικοί από τους αρχαίους πίστευαν ότι η Χίος υπήρξε η πρώτη ελληνική τοποθεσία όπου παρασκευάσθηκε μαύρο κρασί : έστω κι αν αυτό είναι απίθανο, πάντως επιβεβαιώνει τη μακρά παράδοση του κόκκινου κρασιού στην περιοχή. Αλλά όποιο κι αν είναι το γενεαλογικό δέντρο του κουρουνιώτικου μαύρου, οι οινόφιλοι, που επισκέπτονται αυτά τα μέρη, ας μην παραλείψουν να αποκαλυφθούν όσο βρίσκονται εκεί, γιατί μεστό σε νόημα είναι το μάθημα που μας παρέχει ο τόπος: ουδέποτε γνωρίζουμε πότε το αγαπημένο μας κρασί, αυτό που ελπίζουμε πως οι μέλλουσες γενιές θα γνωρίσουν επίσης και θα εκτιμήσουν, θα συρθεί στο ικρίωμα και θα αφανιστεί, θύμα των περιστάσεων πέρα από τον έλεγχο του.

Ιστοσελίδα ΕΝΑ Χίου ΑΕ
• http://www.enachios.gr/investments_ariousios_gr.ht...

Αριούσιος οίνος

ΚΟΥΡΟΥΝΙΑ (Χωριό) ΧΙΟΣ
  Από τα πιο αξιόλογα και φημισμένα προϊόντα που έβγαζε η Χίος στην αρχαία εποχή ήταν το κρασί. Την ευλογία στο νησί έδωσε ο θεός Διόνυσος. Ο Θεόπομπος αναφέρει πως ο Οινοπίων, που θεωρήθηκε γιος του θεού, έμαθε στους Χιώτες να φυτεύουν και να καλλιεργούν αμπέλια και να παράγουν το μαύρο κρασί.
  Ο Οινοπίων είχε κατά την παράδοση πέντε γυιούς, τον Τάλον, τον Ευάνθη, τον Μέλανα, τον Σάλαγον και τον Αθάμαντα. Αυτούς σχετίζει ο ιστορικός Ζολώτας, με τις πέντε πιθανότατα ποιότητες του Χιώτικου κρασιού.
  Αναμφισβήτητα από τα κρασιά της Χίου το καλύτερο ήταν ο "Αριούσιος οίνος". Αυτός έγινε γρήγορα γνωστός στην Ελλάδα. Τα Χιώτικα πλοία τον πήγαιναν παντού. 'Ηταν όμως αρκετά ακριβός. 'Εκανε την εμφάνισή του στα πιο δαπανηρά και πολυτελή συμπόσια.
  Κανείς δεν έκρυβε τον θαυμασμό του για την εξαιρετική του ποιότητα. Νέκταρ, ποτό των θεών, τον είπαν οι ποιητές, Ομηρικό κρασί το ονόμασαν οι περιηγητές. Το κρασί της Χίου δεν έπαψε να βαστά τα πρωτεία και στη Βυζαντινή περίοδο. Αυτό τουλάχιστον αφήνουν να εννοηθεί ο Πορφυρογέννητος, ο Πτωχοπρόδρομος, ο Ψελλός.

Αριουσία και Κουρούνια

  Το κτητικό και εθνικό όνομα του κρασιού "Αριούσιος" είχε σαν πρωτότυπο το Αριούς ή Αριών, που σημαίνει τόπο φυτευμένο από Αρίας. Αρία είναι η φελλόδρυς, ένα είδος δρυός παρόμοιο με τον πρίνο.
  Η Αριουσία χώρα, το τμήμα που έβγαζε το εξαίρετο κρασί, δεν ονομάστηκε από το Αριούς αλλά από το Αριούσιος (οίνος). Τα παραπάνω διατυπώνει ο Κοραής και επιδοκιμάζει ο Ζολώτας. Η θεωρία αυτή δεν έχει καταπολεμηθεί μέχρι τώρα και πρέπει να θεωρηθεί σαν επιτυχημένη.
  Ο Στράβων ο γεωγράφος (έζησε την εποχή του Αυγούστου και καταγόταν από την Αμάσεια του Πόντου), ορίζει πρώτος και με μαγαλύτερη ακρίβεια τη θέση της Αριουσίας. Αυτός την τοποθετεί μεταξύ του Πελιναίου και της "Μελαίνης άκρης", εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Κουρούνια.
  Είναι αλήθεια πως τα Κουρούνια κατά την νεώτερη περίοδο έβγαζαν το πιο εκλεκτό κρασί της Χίου. Το γεγονός δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο. 'Ηταν ο συνεχιστής της παράδοσης του Αριούσιου. Τρεις μεγάλες προσωπικότητες των γραμμάτων της Χίου το επαινούν. Ο βυζαντινολόγος Αμαντος, ο ιστορικός της Χίου Γ. Ζολώτας και ο λαογράφος της Χίου Στυλιανός Γ. Βίος.
  Ίσως και αυτό το ίδιο το όνομα Κουρούνια να προέρχεται από την λέξη Κορώνεως, που καθώς αναφέρει ο Πολυδεύκης ήτο είδος σταφυλής. (Το παραπάνω κείμενο είναι από την "ΧΙΑΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ" τεύχος 100, Ιανουάριος 1966, του Γρηγόρη Δ. Σπανού).
  Το όνομα των Κουρουνίων ήταν και είναι στενά συνδεδεμένο με το κρασί από αρχαιοτάτων χρόνων. Σε σφραγίδα της κοινότητας του 1880, το χωριό αναφέρεται με το όνομα Κορώνια, ενώ σε άλλη σφραγίδα του 1918, το έμβλημα της κοινότητας είναι το σταφύλι. Γεγονός που αποδεικνύει την περίοπτη θέση του κρασιού στη περιοχή.
  Σήμερα στη Νότιο Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα) καλλιεργούνται δύο ποικιλίες αμπέλου, με την ονομασία "aglianiko" και "grecanico", οι οποίες θεωρούνται αρχαιοελληνικές, πράγμα που το δηλώνουν και οι ίδιοι οι Ιταλοί. Οι ποικιλίες αυτές μεταφέρθηκαν στη Νότιο Ιταλία από τους Πελασγούς. Πελασγοί ήταν και οι πρώτοι κάτοικοι της Β. Χίου. Οι Πελασγοί κατοίκησαν στη Θεσσαλία, Βοιωτία και Φθιώτιδα. Ίσως η θεωρία της ονομασίας των Κουρουνίων από την αρχαία Κορώνεια (Βοιωτίας, Ζολώτας τόμ.Ι, σελ. 635), να έχει γερές βάσεις και οι ποικιλίες αυτές να συνδέονται με τον Αριούσιο.
  Σύμφωνα με μελέτη που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια οι κλιματολογικές και οι εδαφολογικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη των παραπάνω ποικιλιών.
  Σήμερα γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια από τους κατοίκους των Κουρουνίων αλλά και της ευρύτερης περιοχής, προκειμένου να ξαναζωντανέψει ο Αριούσιος οίνος και το Κουρουνιώτικο κρασί.

Το κείμενο παρατίθεται τον Φεβρουάριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Φιλοπρόοδου Ομίλου Κουρουνίων Χίου

Kourounia of Chios Culture Society WebPage
• http://www.kourounianet.gr/src/hariousios.htm (4 φωτ.)