Πληροφορίες τοπωνυμίου

Ιστορικά στοιχεία

Προχριστιανική περίοδος
   Η Κυλλήνη οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη πόλη της Αρχαίας Ηλείας που απείχε 120 στάδια από την Ήλιδα και ήταν το επίνειό της. Οι ιδρυτές της κατάγονταν από το όρος Κυλλήνη της Αρκαδίας και έφεραν εκεί την λατρεία του Ερμή, της Αφροδίτης και του Ασκληπιού. Το όνομα Γλαρέτζα, είναι λατινικό και το οφείλει στην ενετική περίοδο.

Μεσαιωνική περίοδος
   Μεσαιωνική παραθαλάσσια πόλη του πριγκιπάτου του Μορέως, επίνειο της Ανδραβίδας. Απαντά στις πηγές και με του τύπους «Γραρέντζα, Κλαρένζα, Κλαρέντσα, Κλορένστια, Κιοφέντσα». Χτίστηκε από τον Γοδεφρείδο Α΄ Βιλλαρδουίνο (1210 - 1218) πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλεως Κυλλήνη στο Β.Δ. άκρο της Πελοποννήσου. Η Γλαρέντζα με το λιμάνι της που στην αρχή λεγόταν Άγιος Ζαχαρίας έγινε ονομαστή και είχε ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα παραλιακά κέντρα της Πελοποννήσου και γενικότερα μεταξύ των εμπορικών κέντρων και λιμανιών της Ανατολικής Μεσογείου. Ιδιαίτερα η φήμη της απλώθηκε μετά την οχύρωση του λόφου που δέσποζε πάνω από αυτήν με το φρούριο Κλερμόν ή Χλεμούτσιο, το οποίο για αρκετό καιρό έφερε και την ονομασία «Castel Tornese» (Τορνήσιο Κάστρο). Σαν εμπορικό λιμάνι η Γλαρέντζα διακινούσε σταφύλια, μετάξι, βαμβάκι, βαλανίδια κ.α. εμπορεύματα προς τα λιμάνια της Αδριατικής και του Ιονίου, της Ν. Ευρώπης, της Α. Μεσογείου και της Β. Αφρικής. Η Γλαρέντζα είχε δικά της μέτρα και σταθμά καθώς και νομισματοκοπείο το οποίο ίδρυσε το 1249 ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος με την άδεια του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου θ΄ στον οποίο υπαγόταν το πριγκιπάτο της Αχαϊας, τα δε νομίσματα της λέγονται «τορνήσια» απολάμβαναν διεθνούς εμπιστοσύνης. Στο «χαραζείο» (νομισματοκοπείο) της Γλαρέντζας το οποίο ήταν χτισμένο μέσα στο φρούριο Κλερμόν. Στη Γλαρέντζα είχε την έδρα του και το ρωμαιοκαθολικό εκκλησιαστικό τάγμα των Φρεμενουρίων ή Μινοριτών στο ναό του δε τον Άγιο Φραγκίσκο συνεδρίαζε η βουλή της ηγεμονίας της Αχαϊας ο πρίγκιπάς της μάλιστα αναφέρεται σε πολλά έγγραφα σαν ηγεμόνας της Γλαρένζας. Πρίγκιπες της Γλαρέντζας μετά τον Γουλιέλμο Βιλλαρδουίνο ήταν: Ισαβέλλα Βιλλαρδουίνη, Φίλλιππος ο Ταραντινός ο οποίος θέλοντας να τιμήσει την γυναίκα του Ματθίλδη, την ονόμασε δούκισσα της Γλαρέντζας.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2002 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ΤΕΕ Λεχαινών

• http://1tee-lechain.ilei.sch.gr/area/klstory.htm

  Κατάλοιπα αρχαιολογικά διάσπαρτα παντού πιστοποιούν τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής κατά τους παλαιολιθικούς, νεολιθικούς, μεσοελλαδικούς, μυκηναϊκούς όπως και στους κλασσικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.
Ομηρικοί-Κλασσικοί χρόνοι
  Η πρώτη γραπτή μαρτυρία που έχουμε είναι του Ομήρου (Ιλιάδα 0518 κ.εξ.) που αναφέρεται στο φόνο του Ώτου του Κυλλήνιου "αρχού των Επειών", αρχηγού δηλαδή των Ηλείων, από τον Πολυδάμαντα κατά τον τρωικό πόλεμο.
  Η σημασία του λιμανιού της φαίνεται και από την ιστορική αφήγηση του Πελοποννησιακού πολέμου από τον Θουκυδίδη: την έκαψαν οι Κερκυραίοι με την έναρξη της διαμάχης, εκεί αποβιβάστηκε ο Αλκιβιάδης, όταν μετά την αποτυχία του στη Σικελία εγκατέλειψε τους Αθηναίους προκειμένου να καταφύγει στους εχθρούς Σπαρτιάτες. Λίγο αργότερα, ο βασιλιάς της Σπάρτης Αγις θα καταστρέψει τα τείχη της και θα εξαναγκάσει τους Ηλείους να αφήσουν ατείχιστο το επίνειό τους. Αυτό θα κρατήσει ως τα μακεδονικά χρόνια.
  Ο Παυσανίας στο έργο του "Ελλάδος Περιήγησις" το 2ο μ.Χ. αιώνα - ρωμαϊκοί πια χρόνοι - αναφέρεται στην αρχαιότατη οίκησή της από έποικους που προέρχονταν από το Αρκαδικό όρος Κυλλήνη, (σημ. Ζήρεια, στη συμβολή της ορεινής Κορινθίας-Αρκαδίας-Αχαΐας) περιοχές από τις οποίες και στα χρόνια μας νομάδες εγκαθίστανται στην ίδια περιοχή (Βυτινέϊκα , Κυλλήνη) όπως και σε όλο τον κάμπο.
  Ο Παυσανίας αναφέρεται σ' αυτήν αμέσως μετά την Ολυμπία και την 'Ηλιδα - αφού ήταν το επίνειο της διοργανώτριας των Ολυμπιακών Αγώνων πόλης - και την τοποθετεί 120 στάδια δυτικά της (23 περίπου χιλιόμετρα). Δίνει στοιχεία για το ιερό του Ασκληπιού, της Αφροδίτης και το "άγαλμα" του τιμώμενου Διόνυσου (έναν όρθιο φαλλό πάνω σε βάθρο) ως Θεού της γονιμότητας.Η λατρεία του απλώθηκε στην Ελλάδα από το όρος Κυλλήνη. Δίνοντας ακόμη τον προσανατολισμό της ο Παυσανίας τονίζει ότι είναι στραμμένη "προς το μέρος της Σικελίας" για να προβάλει έτσι τη σημασία του λιμανιού της.
  Κατάλοιπα του αρχαίου αυτού λιμανιού και της πόλης τους είναι σήμερα διάσπαρτα γύρω από το λεγόμενο "Παλιόκαστρο" (τη μεσαιωνική δηλαδή διάδοχο της Κυλλήνης, Γλαρέντζα, πάνω στο πλάτωμα) στην ξηρά και μέσα στη θάλασσα ως το νησάκι της Καυκαλίδας με το φάρο.
  Εγκαταστάσεις λουτρών των ρωμαϊκών χρόνων υπάρχουν δίπλα στις ιαματικές πηγές του "Λίντζι" (Λουτρά Κυλλήνης).
  Στο νησάκι της Καυκαλίδας υπάρχουν και ερείπια παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, του μετέπειτα μετοχιού της Βλαχέραινας Αι Γιάννη, για να μαρτυρούν τη συνέχεια. Εξάλλου το σημαντικό βυζαντινό μνημείο της Βλαχέραινας στην κατάφυτη μικρή κοιλάδα, σε 2 χλμ. απόσταση από την Κ. Παναγιά, αποτελεί ως τις μέρες μας σεπτό προσκύνημα όλων των Ηλείων όταν στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζει. Το μνημείο αυτό είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιον της Θεοτόκου.
Φραγκοκρατία-Ενετοκρατία-Τουρκοκρατία
  Με την Δ' Σταυροφορία και την ίδρυση λατινικών κρατών, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204), δημιουργείται και στην Πελοπόννησο το Πριγκιπάτο της Αχαΐας από τους καμπανίτες (Γαλλία) ιππότες Γουλιέλμο Σαμπλίτη και Γοδεφρίδο Βιλλεαρδουίνο. Ο δεύτερος και οι γιοι του θα κυβερνήσουν το πριγκηπάτο με έδρα τους την Ανδραβίδα (1230), κάστρο τους δυνατό το Chateau Tournois (το σημερινό Χλεμούτσι που δεσπόζει σ' όλον τον κάμπο και το Ιόνιο) και με λιμάνι την ακμαία πόλη της Γλαρέντζας (Clarence) στη θέση της αρχαίας Κυλλήνης, της οποίας οι λιμενικές εγκαταστάσεις επισκευάστηκαν.
  Στα χρόνια της μεγάλης ακμής (ως το 1280 περίπου), αλλά και για πολύ μετά, το λιμάνι αυτό θα γίνει από τα σημαντικότερα της Μεσογείου, πολυπληθές, με δικό του νόμισμα ισχυρό ανάμεσα στα ευρωπαϊκά, το τορνέζι. Ήταν η πύλη του Μοριά προς την υπόλοιπη Ευρώπη του Μεσαίωνα για την εξαγωγή σταφίδας, κρασιού, λαδιού, βαμβακιού και κυρίως της ηλειακής βύσσου (μεταξοβάμβακο) και μεταξωτών υφασμάτων.
  Η Κυλλήνη όμως ήταν ζηλευτή όμως και για την όρεξη επίδοξων ηγεμόνων, πειρατών, τυχοδιωκτών. Κι όταν οι άρρενες διάδοχοι των Βιλλεαρδουίνων θα λείψουν, θα περάσει η περιοχή και το πριγκιπάτο στα χέρια των συζύγων των γυναικών απογόνων, της Ιζαμπώς και της Μαργαρίτας της Ακοβας για να αρχίσει η παρακμή, αφού οι αφέντες πια θα ζουν μακριά και θα ενδιαφέρονται μόνο για την εξαντλητική οικονομική αφαίμαξη ενός τόπου που δεν πόναγαν καθόλου.Τον αγοράζουν, τον πουλάνε για χρόνια, πειρατές, τραπεζίτες, ευγενείς. Πολύ κοντά δυναμώνει το ελληνικό Δεσποτάτο του Μύστρα όταν στην αυτοκρατορία της Κων/πολης αποκαθίσταται ο ελληνισμός. Ο γιος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αποκτά το 1428 ως προίκα από την γυναίκα του (κόρη του ηγεμόνα της Κεφαλλονιάς Κάρολου Τόκου) το Χλεμούτσι και την Γλαρέντζα. Είναι ο μετέπειτα τραγικός "μαρμαρωμένος βασιλιάς", ο τελευταίος του Βυζαντίου, που το 1432 θα ισοπεδώσει την Γλαρέντζα για να μην την ξαναενοχλήσουν πειρατές!
  Ο Μοριάς θα ακολουθεί τις τύχες όλου του τουρκοκρατούμενου χώρου, με ένα μικρό διάλειμμα Βενετοκρατίας (1687-1715) απ'' την οποία έμεινε το όνομα Castel Tornese για το Χλεμούτσι και το κοντινό σ' αυτό βενετσιάνικο καμπαναριό του παλιού νεκροταφείου του Αι Δημήτρη στο Κάστρο.
  Οι ντόπιοι Τούρκοι και αργότερα οι Τουρκαλβανοί σύμμαχοι (ή κατά καιρούς) αντίπαλοί τους θα λυμαίνονται τα αγαθά από τον κόπο των ραγιάδων αγροτών του εύφορου κάμπου. Η Γλαρέτντζα θα αποτελεί το πέρασμα των κατατρεγμένων, των κλεφτών, των καπεταναίων προς τα - αρχικά ενετοκρατούμενα, στη συνέχεια γαλλοκρατούμενα, ρωσοκρατούμενα και τέλος αγγλοκρατούμενα - Ιόνια νησιά. Ένας απ'αυτούς θα είναι και ο Θεοδωράκης Κολοκοτρώνης, που εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο μέχρι τον ξεσηκωμό.
Η επανάσταση του 1821
  Οι Σισιναίοι, οι πλούσιοι πρόκριτοι της Γαστούνης που τώρα είναι το κεφαλοχώρι του κάμπου όλου, θα ξεσηκώσουν τους ραγιάδες της Ηλείας με πρώτη ηρωική σημαντική πράξη την εκδίωξη των πλούσιων και τυραννικών Τουρκαλβανών του Λάλα. Θα ακολουθήσει η μεγάλη νίκη των Μοραϊτών με την πολιορκία και την άλωση της Τριπολιτσάς - της έδρας του πασά του Μοριά - στην οποία πήραν μέρος στο σώμα των Σισίνηδων και αγωνιστές από την περιοχή μας. Τα ονόματά τους τα έχουν ακόμα πολλές οικογένειες στο Νιοχώρι και τα άλλα χωριά. Ο κάμπος εξάλλου θα αποτελεί βασική πηγή τροφοδοσίας των στρατοπέδων του Αγώνα. Συχνά θα γίνει το επίκεντρο του επιθετικού ενδιαφέροντος των Τούρκων, στους οποίους θα αντιστέκονται με πολλές θυσίες.
  Ακόμα κι όταν θα φτάσει, το 1825, αρωγός των Τούρκων ο φοβερός άραβας Ιμπραήμ Πασάς από την Αίγυπτο,οι ντόπιοι θα χτυπηθούν με το στρατό του στο Βαρθολομιό και μετά, κλεισμένοι στο Χλεμούτσι , θα πολιορκηθούν και θα αντέξουν μέχρι να προδοθεί το μυστικό τους - πέθαιναν της δίψας. Θα το πάρει και αυτό το κάστρο ο Ιμπραήμ για να προχωρήσει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Ο "αράπης" και ο φόβος του θα μπουν στα παραμύθια και την παιδαγωγική του λαού μας για πολλές γενιές.
  Μα και οι εμφύλιες διαμάχες του αγώνα (1823-1825) δεν άφησαν απέξω τον τόπο, που ακολούθησε τις επιλογές και την τύχη των Σισίνηδων.
  Το Χλεμούτσι θα παραδοθεί από τον Ιμπραήμ στους Έλληνες το 1828, όταν μετά την επέμβαση των τριών μεγάλων δυνάμεων θα παραδώσει όλα τα κάστρα του Μοριά στον Γάλλο στρατηγό Μαιζόν.
Σήμερα
  Από τη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους (1830) ως τις μέρες μας οι βασικοί παράγοντες που καθόρισαν την οικονομία και τη ζωή στον τόπο υπήρξαν: η γεωργία-κτηνοτροφία και η αλιεία, η σύνδεση της Κυλλήνης με τα Επτάνησα (1863), η τοπική σιδηροδρομική σύνδεσή της - όπως και των Λουτρών - με το κεντρικό δίκτυο, η αξιοποίηση των ιαματικών πηγών στα Λουτρά (Λίντζι), η εποίκιση Μικρασιατών προσφύγων (Κάτω Παναγιά) αλλά και πολλών επτανήσιων όπως και νομάδων από τα ορεινά της Πελοποννήσου (Κυλλήνη-Νεοχώρι) και τέλος η εγκατάσταση του οικισμού "Ίκαρος" με τις απαραίτητες υποδομές για την αεροπορική βάση της Ανδραβίδας.
  Δίπλα στις παραδοσιακές ασχολίες (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία), ο εκσυγχρονισμός των μεταφορών (δρόμοι, λιμάνι, ακτοπλοΐα), η τουριστική αξιοποίηση των πανέμορφων παραλίων, η ανάδειξη των μνημείων και η διοικητική ενοποίησή του αποτελούν σήμερα τους μοχλούς της αναπτυξιακής προοπτικής του τόπου.
  Ο νεοσύστατος δήμος Κάστρου-Κυλλήνης ανήκει στο νομό Ηλείας και έχει έκταση 49.322 στρέμματα και πληθυσμό 4.398 κατοίκους (απογραφή 1991). Περιλαμβάνει τέσσερα δημοτικά διαμερίσματα: το Κάστρο (857 κατοίκους), την Κάτω Παναγιά (1.266 κατοίκους), το Νεοχώρι (1323 κατοίκους) και την Κυλλήνη (952 κατοίκους) που είναι και η έδρα του.

Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της Γενικής Γραμματείας Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας/a>

• http://www.westerngreece.gr/index.php?fmSearch=1&f...