Πληροφορίες τοπωνυμίου

Αγιος Βησσαρίων

ΜΟΝΗ ΔΟΥΣΙΚΟΥ (Μοναστήρι) ΤΡΙΚΑΛΑ
  Σε μια γραφική τοποθεσία του Κόζιακα και πλησίον της κοινότητας Αγ. Βησσαρίωνος (γνωστή ως Δούσικο) είναι κτισμένη η Ι. Μ. Αγ. Βησσαρίωνος ή Μονή Δούσικου. Το καθολικό της μονής κτίσθηκε το 1545 και αγιογραφήθηκε το 1558, από τον κορυφαίο ζωγράφο της Κρητικής Σχολής Τζώρτζη. Τούτο το καθολικό πρέπει να κτίσθηκε στη θέση του αρχικού ναού που έκτισε ο Αγ. Βησσαρίων, κτίτωρ της μονής. Η μονή ήταν από τα πιο πλούσια μοναστήρια αφού διέθετε 366 κελιά, πλούσια βιβλιοθήκη και πολλά κειμήλια.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Πύλης

• http://www.dimospylis.gr/ekklisies.htm (2 φωτ.)

Μονή Μεγάλων Πυλών (Πόρτα Παναγιάς)

ΠΥΛΗ (Κωμόπολη) ΤΡΙΚΑΛΑ
Τηλέφωνο: +30 24340 22420, 23180
  Ο ναός Πόρτα-Παναγιάς, ήταν το καθολικό της Ιεράς Μονής Μεγάλων Πυλών. Βρίσκεται στον οικισμό "Πόρτα" στα βόρεια του Δήμου Πύλης και επί της όχθης του Πορταϊκού. Σήμερα λειτουργεί ως ναός και είναι επισκέψιμος.
  Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος που κτίστηκε στα 1283 από τον Σεβαστοκράτορα Ιωάννη Αγγελο Δούκα Κομνηνό. Ο εξωνάρθηκας ανήκει στον τύπο του οκταγωνικού εγγεγραμμένου με γωνιακές ημικυκλικές κόγχες και ισόπλευρο τρούλλο. Στο τέμπλο υφίστανται ψηφιδωτές εικόνες Χριστού και Παναγίας, σε ανάστροφη θέση (1283-1289). Οι τοιχογραφίες που έχουν εναπομείνει στον κυρίως ναό όπως κι αυτές του νάρθηκα χρονολογούνται στον 18ο αιώνα.
  Στο πλαίσιο των αναστηλωτικών και στερεωτικών εργασιών πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα στο δάπεδο του ναού, που έφερε στο φως το παλαιό δάπεδο του ναού, όπως και πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, αρχαίου ναού, σε δεύτερη χρήση.

  Απέναντι από την Πύλη, στον συνοικισμό της Πόρτα - Παναγιάς βρίσκεται ο ονομαστός ομώνυμος βυζαντινός ναός, ο οποίος παλαιότερα αποτελούσε το καθολικό σταυροπηγιακής μονής, η οποία έφερε το όνομα της Ακαταμαχήτου Θεοτόκου. Αυτή διαλύθηκε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο ναός κτίστηκε το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Aγγελο Κομνηνό Δούκα, νόθο γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β' Δούκα.
  Αποτελείται από τον κυρίως ναό και τον μεταγενέστερο (κατ' άλλους προγενέστερο) εξωνάρθηκα. Η Ι. Μ. Μεγάλων Πυλών, που περιελάμβανε και το ναό της Πόρτας Παναγίας, στα βυζαντινά χρόνια ήταν μια πλούσια σταυροπηγιακή μονή (υπαγόταν δηλ. κατευθείαν στον πατριάρχη) με πολλά κτήματα, τα οποία, όταν η μονή διαλύθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δόθηκαν στους κατοίκους της γειτονικής Πόρτας, ενώ ο ναός με σιγιλλιώδες γράμμα του 1843, περιήλθε στην κυριότητα της Ι. Μ. Δουσίκου. Ο ναός Πόρτα Παναγιά, είναι σταυρεπίστεγη τρίκλιτη βασιλική που έχει κτισθεί πάνω σε αρχαίο ναό. Αυτό μαρτυρούν οι κίονες οι οποίοι ευρίσκονται στο χώρο γύρωθεν του ναού, όπως και η ύπαρξη πολλών αρχιτεκτονικών μελών είτε εντοιχισμένων είτε περισυλλεγέντων κατά καιρούς, που σήμερα φυλάσσονται στο ναό. Ο ναός τούτος ακολουθεί τον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο με τον ναό της Κάτω Παναγιάς, στην Aρτα.
  Στα δυτικά του ναού, υφίσταται ευρύς εξωνάρθηκας που ακολουθεί τον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο και χρονολογείται στα τέλη του 14ου αι. Ο ναός πέραν της ιδιόρρυθμης αρχιτεκτονικής έχει να παρουσιάσει και πλούσιο γλυπτό, ψηφιδωτό και γραπτό διάκοσμο, που δυστυχώς η πυρκαγιά του 1855 τον κατέστρεψε. Από τον γλυπτό διάκοσμο διασώθηκαν αποσπασματικά κιονόκρανα, που έστεφαν τους κίονες και τμήμα του μαρμάρινου τέμπλου στην Πρόθεση και το κεντρικό κλίτος. Από τον ψηφιδωτό διάκοσμο διασώθηκαν - οι μοναδικές στον Ελλαδικό χώρο τόσο για την τεχνική και τεχνοτροπία όσο και για την ιδιόρρυθμη ανάστροφη θέση τους - ψηφιδωτές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας.
  Ο καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος τοποθετεί την κατασκευή τους στα 1285, τις συνδέει με τα ψηφιδωτά του τρούλου της Παρηγορίτισσας της Aρτας και μάλιστα τις αποδίδει στον ίδιο τεχνίτη. Από τον εικονογραφικό διάκοσμο, αξιοπρόσεκτη είναι η τοιχογραφία που καλύπτει την ημικυκλική κόγχη, στην ΝΔ γωνία του κυρίως ναού, όπου απεικονίζεται ο κτίτωρ της μονής Ιωάννης Δούκας που άγγελος τον οδηγεί στην προστάτιδα της μονής, Παναγία. Πρόκειται για μια από τις σπάνιες προσωπογραφίες των Κομνηνών.
  Τελευταία ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως και τον τάφο του Ιωάννη Δούκα - δυστυχώς συλημένο. Η ίδια ανασκαφική έρευνα, που έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος Leader για την αναστήλωση της μονής, έφερε στο φως επίσης τμήματα του αρχικού μαρμάρινου τέμπλου, τμήματα από αρχαίες ενεπίγραφες στήλες, τμήματα επικράνων, όλα να αποτελούν το δεύτερο δάπεδο της μονής, σε δεύτερη βέβαια χρήση. Επίσης ήρθε στο φως η βάση του αρχικού λίθινου άμβωνα, η στασιδοφόρος και ο μαρμάρινος κίονας που στήριζε την Αγία Τράπεζα, ενώ τμηματικά αποκαλύφθηκε και το αρχικό μαρμάρινο δάπεδο του ναού.
  Τέλος ενδιαφέρουσες είναι και οι τοιχογραφίες που σώζονται στο Ιερό και οι οποίες τοποθετούνται στον 13ο αι. Η τοιχογραφία στην καμάρα του κεντρικού κλίτους, εκείνες πλησίον του παραθύρου της νότιας πλευράς και της δυτικής πλευράς του κυρίως ναού, χρονολογούνται στον 18ο αι. όπως και εκείνες του νάρθηκα - στις οποίες δυστυχώς η πυρκαγιά του 1980, επέφερε ανεπανόρθωτη ζημιά.

Το κείμενο παρατίθεται τον Νοέμβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Πύλης

• http://www.dimospylis.gr/portapanagia.htm (3 φωτ.)

Ιερά Μονή Αγίου Προκοπίου

ΑΓΙΟΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ (Χωριό) ΤΡΙΚΑΛΑ
  Η Ιερά Μονή του Μεγαλομάρτυρος Αγ. Προκοπίου βρίσκεται στο χωριό "Αγ. Προκόπιος" Τρικάλων, σε 700μ. υψόμετρο και σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την Κωμόπολη της Πύλης. Είναι κτισμένη στις πλαγιές του βουνού "Στεφάνι", της Οροσειράς της Πίνδου, σε μια υπέροχη τοποθεσία με άφθονα πηγαία νερά, λουσμένη στο πράσινο, με θαυμάσιο δάσος από ποικιλία δέντρων και θάμνων.
  Τα 48 περίπου στρέμματα της Μονής ήταν περιφραγμένα με πέτρινο τείχος από ογκώδεις λίθους που σε πολλά σημεία φαίνονται και σήμερα. Γύρω από το Ναό και τα κελλιά υπήρχε τοίχος ύψους 2 περίπου μέτρων και περιέκλειε έκταση 4 περίπου στρεμμάτων. Είχε δε δύο εισόδους ανατολικά και δυτικά.
  Το Καθολικό της Μονής ήταν λιθόκτιστο. Η οροφή και ο τρούλλος ήταν με πορόλιθο και σε πολλά σημεία της οροφής καθώς και στις γωνίες του τρούλλου υπήρχαν εντοιχισμένα ειδικά πήλινα αγγεία για τη δημιουργία καλής ηχητικότητας του χώρου. Η στέγη ήταν πέτρινη. Στο βόρειο μέρος υπήρχε μικρή πόρτα εισόδου με τοξωτό το άνω μέρος αυτής. Η πόρτα αυτή οδηγούσε στο νάρθηκα που χωριζόταν από τον κυρίως ναό με πέτρινο τοίχο. Μια μικρή πόρτα μικρότερη της εισόδου οδηγούσε στον κυρίως ναό. Ο ναός ήταν βυζαντινός, τρίκλιτος, με χορούς και τρούλλο, ολόκληρος αγιογραφημένος. Το Τέμπλο ξυλύγλυπτο, αρίστης τεχνοτροπίας. Τα αναλόγια σκαλιστά στολισμένα με φίλντισι. Ο χορός και τα μανουάλια από χυτό σφυρηλατημένο σίδερο.
  Με το σεισμό του 1954 κατέρρευσε η οροφή του τρούλλου και υπέστησαν σοβαρές ρωγμές οι τοίχοι της Ι. Μονής. Η μη αποκατάσταση των ζημιών και οι καιρικές συνθήκες συνετέλεσαν, ώστε οι ζημιές να καταστούν ανεπανόρθωτες. Έτσι το 1960 η άγνοια... κατεδάφισε ό,τι είχε απομείνει όρθιο, με σκοπό να χτισθεί ένας νέος μικρότερος Ναός. Αυτή η προσπάθεια ανέγερσης Νέου Ναού σταμάτησε στη θεμελίωση μέχρι το 1986. Στις 19/10/86 με τις ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Τρίκκης & Σταγών κ.κ. Αλεξίου έγινε νέα θεμελίωση του ναού. Μετά από προσπάθειες 4 ετών ολοκληρώθηκε ο Νέος Ναός και εγκαινιάσθηκε από το Μητροπολίτη κ.κ. Αλέξιο στις 8/7/1989. Από το ναό της παλαιάς Μονής σώθηκαν μόνο 6 εικόνες του Τέμπλου και δύο Ιερά Ευαγγέλια.
  Σύμφωνα με πληροφορίες η Μονή ιδρύθηκε περί τα μέσα του 16ου αιώνα προς τιμήν του προφήτου Ηλίου. Αργότερα, άγνωστο πώς, η Μονή του Προφήτου Ηλίου μετωνομάσθη σε Μονή Αγίου Προκοπίου. Η παράδοση αναφέρει πως ένας γέροντας μοναχός είδε σ' όραμά του τον Αγιο Προκόπιο να του λέει: "Ο προφήτης Ηλίας έχει αρκετούς Ναούς στην Ελλάδα, εγώ όμως ούτε έναν". Στη συνέχεια αντιπροσωπεία μοναχών -σύμφωνα πάντα με την παράδοση- μετέβη στο Πατριαρχείο και ανέφερε το δράμα στον Πατριάρχη. Εκείνος τους συμβούλευσε να κτίσουν περικαλλή Ναό προς τιμήν του Αγίου Προκοπίου. Και είναι ίσως ή μοναδική Μονή πού υπάρχει στο χριστιανικό κόσμο, προς τιμήν του Μεγαλομάρτυρος Αγ. Προκοπίου. Σε μαρμάρινη πλάκα πού βρέθηκε ο Ναός της Μονής είχε ανακαινισθεί το 1761. Επίσης, σύμφωνα πάντα με πληροφορίες κατοίκων του χωριού, μέχρι το 1924 ή Μονή ήταν σε λειτουργία, καθώς γέροντες αναφέρουν την παρουσία δύο ηλικιωμένων μοναχών.

Μονή Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου

ΜΟΝΗ ΔΟΥΣΙΚΟΥ (Μοναστήρι) ΤΡΙΚΑΛΑ
Τηλέφωνο: +30 24340 22420

Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Γκούρας Πύλης

ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΓΚΟΥΡΑΣ (Μοναστήρι) ΤΡΙΚΑΛΑ
Τηλέφωνο: +30 24340 22423
Είναι γυναικεία, κτισμένη πάνω από την Πύλη στο όρος Ίταμος και σε υψόμετρο 640 μ. Η θέα από το μοναστήρι είναι μοναδική. Η μονή ιδρύθηκε το 1743. Λεηλατήθηκε ή κάηκε κατ' επανάληψιν (1770, 1823, 1854, 1878, 1943). Τη σημερινή της μορφή άρχισε να παίρνει το 1961.