Πληροφορίες τοπωνυμίου

Πνευματική κίνηση

  Η Σιάτιστα στα χρόνια της τουρκοκρατίας αναδείχτηκε ένα από τα σπουδαιότερα εκπαιδευτικά κέντρα της Μακεδονίας, καθώς η οικονομική άνοδος, εξαιτίας του εμπορίου και της επικοινωνίας με τις χώρες της Ευρώπης, είχε αντίκτυπο και στην πνευματική εξύψωση, στην παιδεία.
  Από τα μέσα του 17ου αιώνα παρατηρείται στην πόλη αξιόλογη πνευματική και εκπαιδευτική κίνηση. Στον πνευματικό περίγυρό της δέσποζε για μια εξηκονταετία (1686-1746) μία αρχιερατική φυσιογνωμία, ο Ζωσιμάς Ρούσης, ο οποίος χρημάτισε και αρχιεπίσκοπος Αχρίδας, με πολύπλευρη εκκλησιαστική και πολιτική δράση, με μεγάλους οραματισμούς, αφού ήλθε σε διαπραγματεύσεις με τον αυτοκράτορα Κάρολο ΣΤ της Αυστρίας για την απελευθέρωση της Δυτικής Μακεδονίας. Ο Ζωσιμάς ίδρυσε ανώτερη σχολή πριν από το 1700 στη Σιάτιστα, στην οποία φοίτησαν νέοι και από την Καστοριά, τη Μοσχόπολη και τη Θεσσαλονίκη.
  Το 1718 με πατριαρχικό και συνοδικό σιγίλλιο ιδρύθηκε ανώτερο σχολείο που χρηματοδότησαν τοπικοί δωρητές. Λίγο αργότερα, σύμφωνα με άλλο σιγίλλιο, το σχολείο ονομάζεται "φροντιστήριον ελληνικών μαθημάτων", γεγονός που δείχνει την εξέχουσα από εκπαιδευτική άποψη θέση της Σιάτιστας.
  Στη διετία 1721-1723 στη Σιάτιστα δίδαξε ο πολύς Μεθόδιος Ανθρακίτης, ο οποίος διωγμένος από την Καστοριά για τις νεωτεριστικές του απόψεις, έγινε δεκτός στη Σιάτιστα.
  Στα επόμενα χρόνια δίδαξαν στη σχολή σπουδαίοι δάσκαλοι, όπως ο Χρύσανθος Ζιτσαίος, ο Νικόλαος Σχολάριος, ο Παϊσιος Δήμαρος, οι Νικόλαος και Καλλίνικος Βάρκοσης, ο Αργύριος Παπαρίζος. Σιατιστινοί λόγιοι που διέπρεψαν και στο εξωτερικό ο Γεώργιος Ρούσης ιατροφιλόσοφος, ο Μιχαήλ Παπαγεωργίου, φιλόσοφος, ποιητής, ρήτορας και συγγραφέας και ο πολυμερής Γεώργιος Ζαβίρας, ο συγγραφέας του τεράστιου και αξιόλογου έργου "Νέα Ελλάς" και πολλών άλλων συγγραμμάτων.
  Το 1816 με δωρεά της Σιατιστινής Βασιλικής (Βαρβάρα ονομάστηκε ύστερα ως μοναχή) Νικολάου, που έμεινε στο Ιάσιο, ιδρύθηκε σχολή. Μετά την επανάσταση την "Ελληνική Σχολή" της Σιάτιστας διηύθυναν οι Δημήτριος και Αθανάσιος Αργυριάδες. Η προσφορά πέντε χιλιάδων τόμων βιβλίων από το Σιατιστινό καθηγητή της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόδωρο Μανούση δημιούργησε την περίφημη "Μανούσειο" βιβλιοθήκη, η οποία συνετέλεσε στην πνευματική πρόοδο της πόλης και προκάλεσε την αντίδραση το πασά του Μοναστηρίου, ο οποίος έκαψε και κατάσχεσε πολλά βιβλία της δωρεάς Μανούση (β μισό 19ου αιώνα). Η βιβλιοθήκη, που περιλαμβάνει σπάνιες εκδόσεις του 16ου, 17ου, 18ου και 19ου αιώνα και κάποια χειρόγραφα, στεγάζεται στο "Κουκουλίδειο Πνευματικό Κέντρο", όπου υπάρχει και ευρύχωρη αίθουσα διαλέξεων.
  Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα στη Σιάτιστα λειτουργούσαν δύο αλληλοδιδακτικά, ένα "ελληνικό" σχολείο (για κάποιο χρονικό διάστημα είχαμε δύο "ελληνικά" σχολεία), ένα παρθεναγωγείο, με αξιόλογους δασκάλους. Συστήθηκαν ακόμα φιλεκπαιδευτικές αδελφότητες με σκοπό την ανέγερση, συντήρηση και λειτουργία εκπαιδευτηρίων.
  Σημαντικό σταθμό στην εκπαιδευτική ιστορία της Σιάτιστας αποτελεί η ίδρυση του Τραμπαντζείου Γυμνασίου το 1888. Για την ανέγερση του περιώνυμου εκπαιδευτηρίου αυτού ο Σιατιστινός Ιωάννης Μ. Τραμπαντζής χορήγησε 2.000 χρυσά εικοσάφραγκα και για τη λειτουργία του προικοδότησε τη Σιάτιστα με 600 ομολογίες του Εθνικού Δανείου. Η λειτουργία πλήρους Γυμνασίου στη Σιάτιστα το 1889, όταν στη Μακεδονία ολόκληρη λειτουργούσαν μόνο τρία, φανερώνει την εξέχουσα θέση της πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα. Από το πνευματικό αυτό φυτώριο, το ιστορικό Τραμπάντζειο Γυμνάσιο, η Σιάτιστα έδρεψε τους καρπούς της παιδείας στην τελευταία εκατονταετία. Σήμερα, ύστερα από την ανέγερση του σύγχρονου διδακτηρίου "Γεώργιος Παπαγεωργίου" με δωρεά των αδελφών Παπαγεωργίου, το γεραρό εκπαιδευτήριο, χαρακτηρισμένο, ως νεοκλασικό κτίριο, διατηρητέο μνημείο, στεγάζει τη αξιόλογη παλαιοντολογική συλλογή (δημιούργημα καθηγητών των φυσικών), το βοτανικό μουσείο, την έκθεση φωτογραφιών αρχοντικών της πόλης και κάθε άλλο πολιτιστικό επίτευγμα συλλογών της Σιάτιστας. Στην πόλη το 1935-1937 κυκλοφόρησε ο Παναγιώτης Τσιαούσης δημοσιογραφικό όργανο με τίτλο "Εφημερίς της Σιατίστης" και το 1960-61 εφημερίδα με τίτλο "Οι Μαρκίδαι" και εκδότη τον Τραμπάντζειο Γυμνάσιο - Οικοτροφείο.
  Σήμερα κυκλοφορεί από το Μορφωτικό Σύλλογο "Μαρκίδες Πούλιου" τοπικό δημοσιογραφικό φύλλο με τον τίτλο "Εφημερίς", ενώ ο Σύλλογος Σιατιστέων Θεσσαλονίκης εκδίδει εξαμηνιαίο περιοδικό με ιστορικό, γλωσσολογικό και λαογραφικό περιεχόμενο και τίτλο "Σιατιστινά".
  Συνεχιστές των προηγούμενων χορηγών για ανέγερση εκπαιδευτηρίων στην πόλη στάθηκαν ο Δημήτριος Ιωαννίδης με την ίδρυση "Ιωαννιδείου" νηπιαγωγείου, ο Αναστάσιος Τσίπος με την ανέγερση και χρηματοδότηση για άνετη λειτουργία των Τεχνικών Σχολών, οι αδελφοί Γεωργίου Παπαγεωργίου που συνεχίζουν τα έργα ευποιίας και άλλοι. Η Σιάτιστα και στον τομέα αυτόν αναδείχθηκε ευεργετομάνα.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Σιάτιστας (1993).