Πληροφορίες τοπωνυμίου

Αγαλμα Πηνελόπης

ΙΘΑΚΗ (Νησί) ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ

The Beazley Archive
• http://www.beazley.ox.ac.uk/CGPrograms/Catalogue/S...

Ανασκαφές Β.Ιθάκης

   Ο τομέας αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπό την διεύθυνση της επίκ. Καθηγήτριας Λίτσας Κοντορλή-Παπαδοπούλου και του καθηγητή Θανάση Παπαδόπουλου, διενεργεί ανασκαφές στην βόρειο Ιθάκη από το 1994.
  Στις τρεις Λαγκάδες, νότια του οικισμού Καλύβια, κοντά στον χώρο ανασκαφής της S. Benton, δοκιμαστικές τομές αποκάλυψαν λείψανα μυκηναϊκών οικιών.
   Στον Σταυρό, ερευνήθηκαν δύο θέσεις. Στο οικόπεδο Πατρικίου, ανεσκάφη μεγάλος ελληνιστικός κιβωτιόσχημος χτιστός τάφος με τέσσερις καλυπτήριες πλάκες που έφεραν χαραγμένα τα γράμματα Α, Β, Γ, Δ. Περιείχε καύσεις νεκρών και πολύτιμα κτερίσματα (αργυρή φιάλη, χάλκινο κάδο, πινάκια, δαχτυλίδια και ένα αργυρό τριώβολο της Αχαϊκής Συμπολιτείας (165-150 π.Χ.). Στο οικόπεδο της Ερασμίας Ραυτοπούλου, αναγνωρίσθηκαν και ερευνήθηκαν δύο πύλες και τμήμα οχυρωματικού κυκλώπειου τοίχους. Στα Πηλικάτα, έγιναν δοκιμαστικές τομές και επανεξετάσθηκε το Πρωτοελλαδικό τείχος, τμήμα του οποίου είχε αποκαλυφθεί και δημοσιευθεί από τον Heurtley. Η εξωτερική του πλευρά αποτελείται από ογκόλιθους και η εσωτερική του είναι γεμισμένη με μικρές ακόνιστες πέτρες. Επίσης, βρέθηκαν θεμέλια πρωτοελλαδικών αψιδωτών οικιών, ένα τείχος μήκους 31,50 μ. και αποστραγγιστικοί χτιστοί αγωγοί. Στον Αγιο Αθανάσιο - Σχολή Ομήρου, ανατολικά του βόρειου χαμηλού όγκου του υπάρχοντος όρους και ΝΑ του χωριού Εξωγή, αποκαλύφθηκαν τμήματα ακροπόλεως χρονολογούμενης από τα προϊστορικά μέχρι και τα Ρωμαϊκά χρόνια. Περιείχε αρχαία κτήρια άνδηρα (=πλατειά επιφάνεια εδάφους) συνδεόμενα με λίθινα κλιμακοστάσια. Στα ανατολικά, υπάρχει υπόγεια προϊστορική κρήνη-δεξαμενή χτισμένη εκφορικά και όμοια με τις υπόγειες δεξαμενές των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Τα κινητά ευρήματα βρίσκονται στα Μουσεία Σταυρού και Βαθέως.
Το ακόλουθο κείμενο είναι από την επικ.καθηγήτρια προϊστ.αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ.Λίτσα Κοντορλή-Παπαδοπούλου:
Ανασκαφική Έρευνα Στη Β.Ιθακη -2001
  Συνεχίστηκε για όγδοη περίοδο η ανασκαφική έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στην Β.Ιθάκη υπό την διεύθυνση της υπογραφομένης με μικρή χρηματοδότηση του πανεπιστημίου, του δήμου Ιθάκης και πολιτιστικών φορέων του νησιού. Στην ανασκαφή, που διήρκεσε τέσσερις εβδομάδες (9.7-12.8) συνεργάστηκαν ο καθηγ. Αθ.Παπαδόπουλος και διδάκτορες, υποψήφιοι διδάκτορες και φοιτητές του πανεπιστημίου Ιωαννίνων για εκπαίδευση.
  Επιφανειακή έρευνα στα Πηλικάτα από ομάδες πτυχιούχων αρχαιολόγων είχε θετικά αποτελέσματα με τον εντοπισμό αρχαιοτήτων της προιστορικής εποχής και των ιστορικών χρόνων.
  Στη θέση Αγιος Αθανάσιος-Σχολή Ομήρου αφιερώθηκε μεγάλο μέρος της φετεινής έρευνας. Τρεις νέες τομές (28,29,30),ανοίχτηκαν στον Τομές Α, βόρεια του ελληνιστικού φρουρίου, στην άνω απόληξη του του μεγάλου κλιμακοστασίου που συνέδεε το ορθογώνιο δημόσιο κτήριο με το κτηριακό συγκρότημα του άνω ανδήρου. Το ανατολικό τμήμα της τομής 28, μετά τον καθαρισμό διαπιστώθηκε ότι αποτελείται από επίπεδο λίθινο λαξευμένο δάπεδο, που σχηματίζει στα άκρα του αναβαθμούς συνδεόμενους με το μεγάλο κλιμακοστάσιο, μεταξύ δε αυτών σε βαθύτερο επίπεδο (2,80-3.00μ) υπήρχε αύλακα πλ.0,70-1,50μ. Η επίχωση της αύλακας, που εκτείνεται μέχρι το δάπεδο του ορθογώνιου δημόσιου κτηρίου, είναι όμοια με εκείνη που σε γειτονικούς τομείς έδωσε προιστορική κεραμεική. ΄Ετσι, εκτός από όστρακα πυρακτωμένης χειροποίητης προϊστορικής κεραμεικής στην αύλακα αυτή και ευρύτερα στην τομή 28 βρέθηκαν κεραμεική των ελληνιστικών χρόνων, κέραμοι, τεμάχια μεταλλικού αγγείου, χάλκινη ταινιωτή λαβή, απότμημα δίσκου χάλκινου κατόπτρου, σκωρίες και αποτμήματα κονιάματος.
  Η έρευνα στις τομές 29 και 30 ήταν δυσχερής, επειδή εκεί ήσαν συσσωρευμένα χώματα από ανασκαφές του περασμένου αιώνα, μια μεγάλη ελιά και στο δυτικό τμήμα τους τοιχάριο των νεώτερων χρόνων. Από την διαταραγμένη επίχωση της τομής 29 προέρχονται διάφορα ευρήματα προιστορικών, ελληνιστικών και ρωμαικών χρόνων, μεταξύ των οποίων και ένα χάλκινο δαχτυλίδι, απότμημα σώματος και λαβή χάλκινου αγγείου, κέραμοι κ.ά. Στο ανατολικό τμήμα της γειτονικής τομής 30 αποκαλύφτηκαν λείψανα υπόγειου κτηρίου με λαξευμένοστο βράχο δάπεδο και σε ανώτερο στρώμα σημαντικά και εξαιρετικού ενδιαφέροντος ευρήματα, όπως σπασμένος οξυπύθμενος αμφορέας, ένα μολύβδινο ανδρικό ειδώλιο, χάλκινη φυλλόσχημη στεφάνη κατόπτρου, λαβή και το θραυσμένο σώμα χάλκινου αγγείου, περιδέραιο από χάλκινες χάντρες, δακρυδόχος, ρωμαικοί λύχνοι, αγνύθα κ.ά. τα οποία, μετά τον καθαρισμό και τη συντήρησή τους, θα δώσουν πολύτιμες πληροφορίες χρήσης και χρονολόγησης του χώρου.
  Στον τομέα Β συνεχίστηκε η έρευνα σε βάθος των τομών 5,6,8,9 και του κυκλικού αποθέτη στο ορθογώνιο δημόσιο κτήριο, που απέδωσε χειροποίητη προιστορική και ελληνιστική κεραμεική, απότμημα άβαφου λύχνου και ενεπίγραφης κεράμου, το ήμισυ ορειχάλκινου μικρού πέλεκυ, αποτμήματα πήλινων σωλήνων και οστά ζώων. Τέλος ανοίχτηκαν δύο νέες τομές στο χώρο ΝΑ και Ν κλιμακοστασίου του ορθογώνιου δημόσιου κτηρίου πλάι στους τρεις μονόλοθους όπου διαπιστώθηκε, με τη βοήθεια ειδικού αρχιτεχνίτη της Ακρόπολης, ότι αποτελούν πύλη που έχει καταρρεύσει και μετατοπιστεί, λόγω της κατωφέρειας του εδάφους, ανατολικότερα από την αρχική της θέση. Μεταξύ αυτής και του Ν κλιμακοστασίου πιθανότατα υπήρχε μικρή υπαίθρια αυλή.Τα ευρήματα από αυτές τις τομές ήσαν λίγα (ήμισυ πήλινου τροχίσκου με διαμπερή οπή και περιμετρική αυλάκωση, αποτμήματα πίθων με ανάγλυφες ταινίες).
  Στον τομέα Δ ανοίχτηκε νέα τομή ΙΙ δίπλα από την ανοιγείσα το 1977 τομή Ι, η οποία είχε αποκαλύψει τμήμα κυκλώπειου οχυρωματικού τείχους. Με την νέα τομή ΙΙ επεδιώχθη η πληρέστερη παρακολούθηση της κατασκευής και της έκτασης του τείχους αυτού, πράγμα δύσκολο, καθώς, λόγω των σεισμών και της επέμβασης των καλλιεργητών, πολλοί ογκόλιθοι έχουν μετατοπιστεί ή έχουν απομακρυνθεί από την αρχική τους θέση, με αποτέλεσμα να καθίστανται ασαφή τα ακριβή όρια και οι διαστάσεις του τείχους. Αναγνωρίστηκαν δύο στρώματα, που απέδωσαν όστρακα χειροποίητης κεραμεικής και και των ιστορικών χρόνων, απότμημα πώματος με κομβιόσχημη απόφυση, μολύβδινα και χάλκινα ελάσματα και δύο λίθινους τριπτήρες. Από άλλες δύο τομές αυτού του τομέα προέρχεται, μεταξύ άλλων ευρημάτων, λίθινη σφραγίδα εφθαρμένη τα άκρα, σχήματος αμφίκοιλου βωμίσκου και απότμημα λίθινης λεκανίδας. Όπως και κατά τις προηγούμενες περιόδους, έρευνα του "κυκλοτερούς" μνημείου, ανατολικά της ακρόπολης, υπήρξε προβληματική και συνεχίστηκε με αρκετές δυσκολίες, λόγω της μεγάλης υγρασίας από τις βροχές του χειμώνα και της κατάρρευσης σε διάφορες περιόδους πολλών και μεγάλων λίθων στο εσωτερικό του. Η περυσινή πρόχειρη στήριξη των τοιχωμάτων με πλέγμα σιδηροδοκών απέτρεψε την περαιτέρω καταστροφή του μνημείου, επειδή όμως δεν υπήρχε η αναγκαία τεχνική υποστήριξη για την απομάκρυνση των ογκόλιθων από το εσωτερικό του και την άνετη εργασία, δεν ολοκληρώθηκε η έρευνά του. Ειδικότερα, ανοίχτηκαν νέες τομές, μέσα και έξω από το μνημείο, για την επίλυση επιμέρους προβλημάτων. Με τις τομές 1-3 επιχειρήθηκε η αναγνώριση και οριοθέτηση των τοιχωμάτων της εισόδου. Διαπιστώθηκε η απουσία δρόμου, ενω η κλιμακωτή είσοδος ήταν φραγμένη με ξηρολιθιά από μικρού και μεσαίου μεγέθους αργούς λίθους συνδεδεμένους με υδατοστεγή πηλό. Το ανώτερο τμήμα της εισόδου έχει τελείως καταστραφεί. Από τις τομές αυτές προέρχονται κέραμοι, όστρακα μεγαρικών σκύφων, πίθων, χάλκινη περόνη, οστά και όστρεα. Οι τομές 4-6 απέβλεπαν στην περαιτέρω σε βάθος διερεύνηση του εσωτερικού χώρου του μνημείου. Παρά την δυσκολία ανασκαφής του χώρου από την μεγάλη υγρασία και τους σκόρπιους ογκόλιθους, η τομή 4 αποκάλυψε σε βάθος 2,6 μικρό τμήμα του αρχικού δαπέδου και το κατώτερο σκαλοπάτι της εισόδου. Βρέθηκαν επίσης κέραμοι, όστρακα πίθων, απότμημα πήλινης πλίνθου, οστά και μεγάλο τμήμα λίθινου αγγείου με προχοή. Η τομή 5 στο Δ τμήμααπέδωσε χειροποίητη και κεραμεική των ιστορικών χρόνων με γραπτή, ανάγλυφη, εγχάρακτη και εμπίεστη διακόσμηση και μεγάλο πελεκητό ογκόλιθο σφηνοειδούς-κουροκωνικού σχήματος, που ανήκε στο δυτικό τοίχωμα και δελιχνει το τρόπο κατασκευής του μνημείου. Στη βόρεια πλευρά της τομής 6, που ήταν πλήρης χωμάτων, απορριμάτων και ακανόνιστων ογκόλιθων, βρέθηκαν ορθογώνιος πρασινωπός λίθινος ορθοστάτης και αποτμήματα άλλων. Οι πλακοειδελις αυτοί λίθοι αποτελούσαν την επένδυση τοιχωμάτων κιβωτιόσχημου τάφου, που επαναχρησιμοποιήθηκε στην ρωμαική εποχή, όπως δηλώνουν ένας ακέραιος μελαμβαφής λύχνος και αποτμήματα άλλων με διακόσμηση ανθεμίων, που βρέθηκαν εκεί, καθώς και τεμάχια γυάλινων αγγείων. Αξια επίσης ιδιαίτερης μνείας είναι η ανεύρεση σε κατώτερο στρώμα αυτής της τομής δύο οστράκων μεγάλου τροχήλατου αγγείου με σύμβολα γραφής, για τα οποία αναμένεται η γνωμάτευση ειδικών επιστημόνων. Οι τομές 7 και 8 στα ανατολικά και στο κέντρο του χώρου αντίστοιχα, απέδωσαν λίγα όστρακα άβαφων αγγείων, χάλκινα ελάσματα και κεράμους. Η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί για την πλήρη αποκάλυψη και ανάδειξη των σημαντικών αυτών μνημείων της Β.Ιθάκης.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιανουάριο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Ιθάκης

• http://www.ithaki.gr/category.php?category_id=35

Ανασκαφές & Ευρήματα

   Στην Ιθάκη, καθώς έλεγε ο αρχαιολόγος Νικόλαος Κυπαρίσσης, οι ανασκαφές ήταν πάντα μικρές σε κλίμακα, αντίθετα με τις φιλολογικές εργασίες οι οποίες υπήρξαν σπουδαίες.
  Σύμφωνα με την μελέτη του 1927, από τον Πανεπιστημιακό καθηγητή Απόστολο Αρβανιτόπουλο, πρώτος το 1678 ο Palmier de Grentesmenil είχε εξερευνήσει την Ιθάκη. Επιστημονική εξερεύνηση -καθώς ο ίδιος σημειώνει- όπως και καποιες ανασκαφές είχαν κάμει ο Gell με τους Dadwell και Raikes πολύ αργότερα, γύρω στα 1804-1806, με τη διαφορά ότι αυτοί εγνωμάτευσαν αρκετά εσφαλμένα την Ομηρική γεωγραφία πάνω στο ίδιο το νησί της Ιθάκης. Και μόνο ο Μartino Deake, ο οποίος γνώριζε άριστα ελληνικά και λατινικά, έθεσε την πόλη του Οδυσσέα στα βόρεια του νησιού -καθώς σημειώνει ο Αρβανιτόπουλος- στην σωστή θέση της.
  Ο ίδιος αναφέρει ότι στην Ιθάκη υπήρχαν ναοί της Αθηνάς, της Ήρας και της Αρτέμιδας, χωρίς να περιγράφει την τοποθεσία. Της Αρτέμιδας το ναό έφεραν στο φώς οι ανασκαφές της Bendon, στον Αετό, της Αθηνάς, συμπεραίνουμε μήπως βρισκόταν στην περιοχή Καθαρά, όπου και η ονομασία από την Αθηνά Παρθένο. Της Ήρας, τα μόνα ίχνη λατρείας προς αυτήν βρέθηκαν στο σπήλαιο Λοΐζου, που όμως ήταν λατρευτικό άντρο και όχι ναός. Ο Αρβανιτόπουλος επίσης περιγράφει ένα ωραιότατο περιδέραιο που είχε βρεθεί σε τάφο χρυσό, λαμπρώς κεκοσμημένον δι' ημιπολίτιμων λίθων, μετά εγγλύφων παραστάσεων και επιγραφών, το οποίον ευρίσκεται εις την κατοχήν του Αγγλου Fiott Lee. O Schlimann, ανέσκαψε δοκιμαστικά το 1868 και για δεύτερη φορά το 1878, όπου ανακάλυψε την μετά τους Δωριείς και τους Κορίνθιους ακμή της Ιθάκης, δεν τρίτωσε όμως για κάτι ουσιαστικότερο τις ανασκαφές γιατί στο μεταξύ έφυγε από τη ζωή. Βέβαια, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το 1811 - 1814 ανασκαφές είχαν γίνει και από το Διοικητή του νησιού Guitera, αφού λεηλάτησε -σύλησε- 200 τάφους στον Αετό, έκανε τα σκεύη του τραπεζιού του χρυσά, από τα χρυσά αντικείμενα των ευρημάτων και πούλησε τα υπόλοιπα στο Λιβόρνο, εισπράττοντας 6.500 λίρες στερλίνες.
  Το 1896 έφθασε στην Ιθάκη ο Dorpfeld, όπου και έκαμε μία πρόχειρη αρχαιολογική έρευνα, ξανάρθε το 1900, μα έφυγε γρήγορα. Το 1905 έγιναν ανασκαφές από τον Wollgraff και τον Koecoop. Οι ανασκαφές αυτές έγιναν σε πολλά σημεία και τα σπουδαιότερα ευρήματα ήταν από τη Μελάνυθρο και τον Αετό. Ανασκαφές έγιναν το 1930 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή, με τον Hertley, όπου και ερευνήθηκαν
•ο λόφος των Πηλικάτων
•το σπήλαιο Λοΐζου
•η Σχολή Ομήρου και
•η περιφέρεια του Σταυρού. Ο Hertley περιγράφει ότι εις τα πέριξ του Σταυρού ανεκαλύφθη τεμάχιο τείχους του 4ου π.Χ. αιώνα καθώς και νεκροταφείο στον άγιο Ηλία, εκεί που οι νεκροί εναπετείθεντο επί κυρτών τούβλων και εσκεπάζοντο δι' ομοίων. Επίσης, προσθέτει, ότι στα Πηλικάτα η κατοίκηση διαπιστώνεται συνεχής, από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι του τέλους της Μυκηναικής περιόδου.
   Στα Δεξιά, έγιναν επίσης το 1931-1933 ανασκαφές από τον Κωνσταντίνο Πεταλά, με την επίβλεψη του Νικολάου Κυπαρίσση και απεκαλύφθη μέρος του σπηλαίου στο οποίο έβγαλαν οι Φαίακες τον Οδυσσέα κοιμισμένο. Ευρέθηκε, δε, το στόμιο του σπηλαίου κατεστραμμένο από ρωμαϊκές λατομικές εργασίες, αλλά ο μυχός, βάθους 12 μέτρων, ήταν ανέπαφος.
  Περιγράφεται ως "εις θαυμάσιος κευθμών". Το σπήλαιο αυτό δίπλα στην άμμο, που σκεπάζει σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος, είχαν περιγράψει ο Αρτεμίδωρος, το 2ο π.Χ. αιώνα και ο Πορφύριος, ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος, το 233 μ.Χ. ο οποίος είχε γράψει και εκτεταμένο κείμενο για "Το Οδυσσειακόν άντρον των Νυμφών". Η Bendon, βέβαια, εξακολούθησε να ερευνά πριν και μετά τον πόλεμο του 1940 το νησί της Ιθάκης. Ο Hertley, σημειώνει σε άρθρο του το 1938, ότι η θέσις των ανακτόρων του Οδυσσέα ήταν στο λόφο των Πηλικάτων, όπου και η μοναδική εν Ιθάκη θέσις δια φρούριο Μυκηναίου Βασιλέως, άλλη τοιαύτη δεν υπάρχει. Παράλληλα, περιγράφει ότι οι σωροί λίθων, ανακαλυφθέντες επί του λόφου Πηλικάτων, νοτίως του σπιτιού Βουλισμά, είναι λείψανα οικοδομημάτων που εστέκοντο κατά την περίοδον του πολέμου της Τροίας και εντός του βίου του Οδυσσέως. Η αρχαιολόγος Bendon, έχει περιγράψει εκτεταμένα τα ευρήματα στο σπήλαιο Λοίζου, το θραύσμα με την επιγραφή "Ευχήν Οδυσσεί", τα μυκηναϊκά αγγεία, αλλά και τους περίφημους τρίποδες, τον έναν που πρώτος εύρηκε ο Δημήτριος Λοϊζος και δώδεκα που ευρήκε η ίδια. Στη θέση Τριλάγκαδα, επίσης, όπου είχε ανασκάψει η Bendon, έφερε στο φώς πολλά σημαντικά αντικείμενα μυκηναϊκής περιόδου, καθώς και ερείπια μεγάλης οικίας με θαυμάσια μωσαϊκά. Από περιγραφή του Wollgraff, σε ευρήματα του σπηλαίου Λοίζου αναφέρονται και μερικά, ως πινάκιον κορινθιακού ρυθμού με χρωματιστή διακόσμηση, παριστάνουσα ζώα και πτηνά του 7ου π.Χ. αιώνος. Επίσης, αγαλματίδιον εξ ελεφαντοστού, παριστάνον όρθιον άνθρωπο, περικυκλωμένον με χάλκινον σχοινίον, όπου πιστεύεται ότι πρόκειται για τον Οδυσσέα και πολλά ακόμη. Πρέπει αναμφίβολα να αναφέρουμε το όστρακο με τη γραμμική γραφή Α, το ανερμήνευτο μέχρι τις μέρες μας, που είχε βρεί ο Hertley σε βόθρο αποθέτη στο λόφο των Πηλικάτων το 1931 και το οποίο ερμηνεύτηκε στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα το 1989, από τον καθηγητή Paul Faure, ως εξής : Η νύμφη με έσωσε. Ιδού τι εγώ η Αρεδάτις δίδω εις τη θεά Ρέα 100 αίγας, 10 πρόβατα, 3 χοίρους.
  Τα τελευταία χρόνια ανασκάπτει το νότιο τμήμα της Ιθάκης, στο διάσελο του Αετού, ο καθηγητής Σαράντης Συμεώνογλου, όπως και ψηλά πάνω από την αφαλάτωση στο σπήλαιο που λέγεται των Νυμφών. Στις έρευνές του επισημαίνει κατοίκηση από το 1400 π.X. αλλά και μεγάλες καταστροφές από σεισμό του 373 π.Χ.
  Επίσης ανασκαφές κάνει στο βόρειο τμήμα της Ιθάκης η αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κα Λίτσα Κοντορλή - Παπαδοπούλου, όπου από την περιοχή Προφήτη Ηλία -οικόπεδο Πατρικίου- σε κιβωτιόσχημο τάφο βρέθηκαν σημαντικά κτερίσματα, χρυσά και αργυρά, στη Μελάνυθρο ωραιότατα επίσης κοσμήματα χρυσά, καθώς και διάφορα ερείπια κτιρίων, πολυγωνικό τείχος και υπόγεια προϊστορική κρήνη. Ακόμα, ένα οικοδόμημα κυκλοτερές, του οποίου το ήμισυ περίπου βρισκόταν από χρόνια στην επιφάνεια του εδάφους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιανουάριο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Ιθάκης

• http://www.ithaki.gr/category.php?category_id=16