Πληροφορίες τοπωνυμίου

Το Μεσιωνικό Χωριό των Μεστών

ΜΕΣΤΑ (Χωριό) ΧΙΟΣ
  Η περιοχή των Μεστών από τα προελληνικά χρόνια έχει να επιδείξει μια δραστηριότητα που αποδεικνύει ότι από τα πρώτα βήματα της ιστορίας του Ανατολικού Αιγαίου διαδραματίζει ένα σοβαρό ρόλο στα πολιτικά και στρατιωτικά δρώμενα.
  I. Προελληνικά χρόνια
  Στο Λιμένα των Μεστών βρέθηκαν ίχνη πελασγικού, προελληνικού τείχους. Σε μια βραχώδη περιοχή που βρίσκεται στο λόφο πάνω από το λιμάνι, οι προέλληνες έκτισαν το τείχος τους. Αυτό δείχνει ότι ο Λιμένας Μεστών, και η ευρύτερη περιοχή, είχαν μια σημαντική θέση στο εμπόριο που γινόταν στο Αιγαίο.
  II. Αρχαία χρόνια
  Στα χρόνια αυτά στο Λιμένα Μεστών δημιουργούνται εργαστήρια κεραμικής και αγγειοπλαστικής. Ακόμη και σήμερα είναι δυνατόν να εντοπίσει κάποιος σε διάφορα σημεία του Λιμένα θραύσματα αγγείων αυτής της εποχής.
  Tα εργαστήρια αυτά δημιούργησαν μια παράδοση που κράτησε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Τα όποια ευρήματα ίσως να μην έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον αλλά είναι ενδεικτικά της δραστηριότητας των κατοίκων στα αρχαία ελληνικά χρόνια. Φαίνεται ότι προϊόντα της περιοχής έφταναν σε πολύ μακρινά σημεία, αφού η παράδοση μιλά για αποικία των κατοίκων της περιοχής των μετέπειτα Μεστών στη Θράκη, την Αίνον. Πράγματι η Χίος, όπως αναφέρουν οι πηγές, ίδρυσε μια και μοναδική αποικία στο μεγάλο ελληνικό αποικισμό, τη Μαρώνεια, στη Θράκη και η παράδοση ίσως απηχεί αυτό το γεγονός.
  Για τη μεγάλη εμπορική δραστηριότητα της περιοχής υπάρχει και η μαρτυρία του περιηγητή Στράβωνα που αναφέρει και δεύτερο λιμάνι στην περιοχή, το Νότιο. Σύμφωνα με τις αναφορές του Στράβωνα και τις μετέπειτα πηγές, το λιμάνι αυτό πρέπει να βρισκόταν στον κόλπο της Αυλωνιάς ή του Σαλάγωνα, στη νότια περιοχή των Μεστών.
  III. Ρωμαϊκά χρόνια
  Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή (86 π.Χ. - 327 μ.Χ.) φαίνεται ότι η δραστηριότητα στην περιοχή είναι εντονότερη. Μια μαρμάρινη επιγραφή που βρέθηκε σε ένα κτήμα στο Λιμένα αναφέρεται σε αθλητικούς αγώνες που γινόντουσαν εδώ, τα λεγόμενα "Καισάρεια". Τα "Καισάρεια" ξεκίνησαν την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα και του Οκταβιανού και τελούνταν σε πολλά μέρη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όσοι διοργάνωσαν αυτούς τους αγώνες ήσαν προστατευόμενοι του αυτοκράτορα. Η μαρμάρινη λοιπόν επιγραφή αναφέρεται στη διοργάνωση των αγώνων κοντά στην πηγή (ίσως είναι η πηγή που βρίσκεται στο μικρό παραθαλάσσιο εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής ή μια άλλη που είναι στο ποτάμι που εκβάλλει στο Λιμένα). Μιλά επίσης για Δήμο και για άρχοντες, για ομάδα νεαρών (αθλητών), για πολέμαρχους, για ιέρειες, για άρχοντα των πλοίων και για ατέλειες (φορολογικές απαλλαγές) στους διοργανωτές των αγώνων. Και μόνη η αναφορά σε τέτοια αξιώματα δείχνει τη δραστηριότητα των κατοίκων της περιοχής. Η αναφορά σε Δήμο βεβαιώνει ότι δεν επρόκειτο για έναν απλό εμπορικό οικισμό αλλά για μια οργανωμένη πολιτεία που σίγουρα δεν περιελάμβανε μόνο το Λιμένα αλλά όλη την περιοχή των Μεστών.
  IV. Βυζαντινά χρόνια
  Κατά τη βυζαντινή εποχή (327 μ.Χ. - 1346 μ.Χ.) η περιοχή των Μεστών ακολουθεί την ιστορική πορεία ολόκληρης της Χίου. Τώρα οι διάφοροι οικισμοί της ευρύτερης περιοχής συμπτύσσονται σε ένα μεγάλο χωριό για λόγους ασφαλείας. Από την εποχή αυτή και πέρα μπορούμε να μιλάμε για τα Μεστά και να εννοούμε ένα χωριό. Πιο πριν οι κάτοικοι ζούσαν σε μικρότερα χωριά - οικισμούς.
  Οι πειρατικές επιδρομές που δεχόταν η περιοχή των Μεστών και γενικότερα η Χίος αρχίζουν από την εποχή του Ιουστινιανού (6ος αι. μ.Χ.). Μεταξύ των ετών 668 και 678 (επί αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Πωγωνάτου) η περιοχή δέχεται τις πιο καταστροφικές επιδρομές από τους Άραβες. Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να επινοήσουν αμυντικά σχήματα για τη διάσωσή τους. Έτσι εγκαταστάθηκαν στο χώρο που τώρα γνωρίζουμε με το όνομα Μεστά και φρόντισαν την οχύρωσή του. Βέβαια δεν είχε η οχύρωση τη μορφή που βλέπουμε σήμερα αλλά οπωσδήποτε ήταν ένα είδος φρουρίου.
  Στα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, μαζί με τα άλλα μαστιχοχώρια, τα Μεστά γίνονται αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αυτό συνέβη γιατί η τιμή της μαστίχας, λόγω της ζήτησης, είχε ανέβει στα ύψη.
  Το 1124 μ.Χ. η Χίος καταλαμβάνεται από τους Ενετούς. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία δίνει προνόμια στους Ενετούς αλλά το 1173 μ.Χ. οι Ενετοί φεύγουν από τη Χίο επειδή έκριναν ότι είναι ασύμφορη και στρατιωτικά αδύνατη η παρουσία τους στα νησιά του Αιγαίου. Έτσι και πάλι τα Μεστά, μαζί με όλη τη Χίο, επιστρέφουν στους Βυζαντινούς. Το 1204 μ.Χ., με την κατάληψη του Βυζαντίου από τους Δυτικούς, η Χίος περιέρχεται στην αρμοδιότητα του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Έτσι τα Μεστά δέχονται για δεύτερη φορά μέσα σε εκατό χρόνια ως κατακτητές του Δυτικούς. Μετά την ανάκτηση της Χίου από τους Βυζαντινούς ακολουθεί μια περίοδος διαδοχικών επιδρομών από τους Δυτικούς με πιο σημαντική για τα Μεστά εκείνη των Καταλανών το 1303 μ.Χ. Στην επιδρομή αυτή καταστράφηκαν όλοι οι σχίνοι (το δέντρο που παράγει τη μαστίχα). Αντιλαμβάνεται ο καθένας πόσος κόπος και πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να παραχθεί ξανά μαστίχα Είναι επίσης εύκολο να κατανοήσουμε το μαρασμό της περιοχής που είδε να χάνεται ο κύριος παράγοντας της οικονομίας της.
  Μπροστά στον κίνδυνο να καταληφθεί η Χίος από τους Τούρκους παραχωρείται από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα στους Γενουάτες το 1304 για δέκα χρόνια. Αυτή είναι και η πρώτη γενουάτικη παρουσία στο νησί. Οι Γενουάτες όμως δεν τήρησαν την υπογραφή τους και κράτησαν την Χίο μέχρι το 1329 που ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος επανακατέλαβε το νησί.
  V. Γενουάτικα χρόνια
  Το 1346 η Χίος επανακαταλαμβάνεται από τους Γενουάτες που την κατέχουν μέχρι το 1566. Οι πειρατικές επιδρομές με ορμητήρια τη Σμύρνη και την Έφεσο πολλαπλασιάστηκαν. Οι ντόπιοι προκειμένου να σωθούν και οι Γενουάτες προκειμένου να διατηρήσουν το στρατιωτικό και κατ' επέκταση τον οικονομικό έλεγχο του νησιού συνεργάζονται στην οχύρωση του. Έτσι κατασκευάζονται τα χωριά κάστρα της Χίου. Χαρακτηριστικό και ζωντανό δείγμα αυτών των καστροχωριών είναι τα Μεστά. Εκτός όμως από τον εξωτερικό κίνδυνο οι Γενουάτες με τα καστροχώρια κατάφεραν να ελέγχουν και τους ντόπιους. Ιδιαίτερα αυστηρός ήταν ο έλεγχος που γινόταν για την μαστίχα και σε περίπτωση κλοπής μαστίχας οι ποινές ήταν εξοντωτικές. Παρά την αυστηρότητα των Γενουατών οι κάτοικοι των καστροχωριών περνούσαν καλύτερα από τους κατοίκους άλλων περιοχών γιατί οι κατακτητές τους είχαν ανάγκη, επειδή γνώριζαν όσα αφορούσαν στην καλλιέργεια και παραγωγή της μαστίχας. Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι η ιδιοκτησία των σχίνων (των δέντρων που παράγουν την μαστίχα) ανήκε στους Γενουάτες και κατ' ακρίβεια στη "Μαόνα", στην εταιρεία που δημιούργησαν για τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο της Χίου. Έτσι οι κάτοικοι των Μεστών, όπως και των άλλων μαστιχοχωριών, ήταν απλοί εργάτες που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στη "Μάονα".
  Τα Μεστά κατά τη διάρκεια της Γενουάτικης κατοχής διαδραμάτισαν ένα ιδιαίτερο ρόλο διότι η φύση τους χάρισε το προνόμιο του Λιμένα. Είναι το λιμάνι της Χίου που δεν έχει άμεση επαφή με τις ακτές της Μ. Ασίας όπου παραμόνευε ο αντίπαλος των Γενουατών, οι Τούρκοι. Έτσι πολλές φορές οι Γενουάτες το χρησιμοποιούσαν για εμπορικούς και πολεμικούς σκοπούς. Όταν, για παράδειγμα, θέλησαν να τονώσουν την οικονομία του νησιού, εξέδωσαν διάταγμα που υποχρέωνε τα εμπορικά πλοία με γενουάτικη σημαία, εφόσον πλέουν από και προς την Ανατολή, να αποσταθμεύουν στη Χίο. Τα λιμάνια που υποδέχονταν τα γενουάτικα καράβια ήταν της Χώρας και των Μεστών.
  Aλλά πηγές αναφέρονται και σε πολεμικές επιχειρήσεις των Γενουατών που ξεκίνησαν από τα Μεστά. Όταν το 1432 μ.Χ. οι Ενετοί, στο γενικότερο ανταγωνισμό τους με τους Γενουάτες, πολιορκούσαν την πόλη της Χίου, ο Tomaso Giustiniani, ερχόμενος από τη Γένοβα με στρατό, αποβιβάστηκε στο Λιμένα των Μεστών. Σύμφωνα με τις πηγές, κατά την εποχή της Γενουάτικης κατοχής, ο Λιμένας λεγόταν porto di S. Anastasio (λιμάνι του Αγίου Αναστασίου) επειδή η εκκλησία που βρίσκεται στο Λιμένα και σήμερα είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο πηγή τότε ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Αναστάσιο.
  VI. Τουρκοκρατία
  Το 1566 η Χίος καταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Οι νέοι κατακτητές παρεχώρησαν πολλά προνόμοια στη Χίο και ιδιαίτερα στα μαστιχοχώρια ακριβώς λόγω της παραγωγής της μαστίχας. Τα Μεστά μαζί με τα άλλα χωριά της περιοχής αφιερώνονται στη μητέρα του σουλτάνου. Έτσι κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχή επεκράτησε τα μαστιχοχώρια να είναι αφιερωμένα σε ένα μέλος της αυλής του Σουλτάνου και αποτελούσαν ξεχωριστή διοικητική περιφέρεια. Η περιφέρεια αυτή δεν είχε εξάρτηση από τη Χώρα αλλά ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την Κωνσταντινούπολη.
  Τα Μεστά ανήκαν σ? αυτή την περιφέρεια που είχε διοικητή τον Αγά που λεγόταν και Σακίζ Εμίνης. Η περιφέρεια των Μαστιχοχωρίων κατά την τουρκοκρατία είχε ισχυρή τοπική αυτοδιοίκηση. Οι κάτοικοι των Μεστών εξέλεγαν, μετά από γενική συνέλευση, τους δικούς τους γέροντες που διοικούσαν την κοινότητα για ένα χρόνο και μαζί με τους επιτρόπους των εκκλησιών, που εκλέγονταν με τον ίδιο τρόπο, φρόντιζαν για την επίλυση των προβλημάτων της κοινότητας. Εισέπρατταν τους φόρους, επέλυαν τις διαφορές μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, διόριζαν δασκάλους και αγροφύλακες, φύλασσαν τα κοινοτικά πηγάδια και προστάτευα τα όρια της κοινότητας.
  Επίσης οι Γέροντες των Μεστών μετείχαν στο δεύτερο βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης που είχαν τα μαστιχοχώρια. Μαζί με τους Γέροντες των άλλων χωριών φρόντιζαν για την καλή λειτουργία του κοινού νοσοκομείου (λεπροκομείου) στο Θολοποτάμι, για το σχολείο στα Αρμόλια (το "Δασκαλειό") και συμμετείχαν στην εκλογή του εφόρου των μαστιχοχωρίων στην Κωνσταντινούπολη.
   Μια από σημαντικότερες επιτυχίες των Γερόντων ήταν το δικαίωμα της πώλησης της μαστίχας στην ελεύθερη αγορά. Αυτό έγινε το 1840 όταν ο σουλτάνος Αβδούλ - Μετζίτ ο Α΄ κάτω από την πίεση των Γερόντων εξέδωσε το σχετικό φιρμάνι. Από τη χρονιά αυτή κάθε Μεστούσης έχει την ευχέρεια να πουλά το πολύτιμο προϊόν σε όποιον του δίνει καλύτερη τιμή.
   Έτσι παρουσιάζεται μια βελτίωση των οικονομικών του τόπου. Ακόμη και όταν το 1866 ο σουλτάνος Αβδούλ Αζίζ κατάργησε τα προνόμια σε όλη την τουρκική επικράτεια, τα Μεστά, όπως και τα άλλα Μαστιχοχώρια, διατήρησαν τη δημογεροντία και το δικαίωμα της ελεύθερης πώλησης της μαστίχας.
   Η μεγαλύτερη περιπέτεια των Μεστών κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής είναι εκείνη του 1822. Στη Χίο αποβιβάστηκε ο Λυκούργος Λογοθέτης από τη Σάμο με λίγο στρατό έπεισε τους Χίους να επαναστατήσουν. Μετά τις πρώτες επιτυχίες των επαναστατών οι Τούρκοι κατόρθωσαν να ανασυνταχθούν. Οι επαναστάτες, αλλά και ο άμαχος πληθυσμός της Χίου, προκειμένου να γλυτώσουν τα αντίποινα των Τούρκων συνέκλειναν προς τη δυτική Χίο, τα Μαστιχοχώρια. Τα Μεστά υποδέχτηκαν πολλούς και προσπάθησαν να τους προστατεύσουν από τη σφαγή. Άλλες φορές το κατάφεραν και άλλες όχι. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι οι Τούρκοι έσφαξαν πολλούς κατοίκους της Χώρας και του Κάμπου έξω από το κάστρο των Μεστών.
   Οι κάτοικοι των Μεστών σώθηκαν γιατί ένας δημογέροντας του χωριού, ο Ηλίας Πιπίδης, συνενεννοημένος με το μεγάλο υδραίο ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη, τους οδήγησε στη Μερικούντα (παραλία στα βόρεια του χωριού). Από εκεί με το καράβι του Μιαούλη οι περισσότεροι πήγαν στα Ψαρά και στις Κυκλάδες. Όσοι δεν έφυγαν κρύφτηκαν στις σπηλιές και τους θάμνους της περιοχής. Πολλούς συνέλαβαν οι Τούρκοι και τους προόριζαν για δούλους στη Μ. Ασία. Είναι αξιοθαύμαστη η περίπτωση ενός Μεστούση, του Νικόλα του Τσόκου, που κατόρθωσε να ξεφύγει από 100 Τούρκους και ενώ τον πυροβολούσαν έφθασε τρέχοντας στο Λιμένα και κολυμπώντας ανέβηκε σε ένα γαλλικό πλοίο που αγκυροβολούσε εκεί.
   Εκείνο που έσωσε τους Μεστούσους και δεν κατάληξαν στα σκλαβοπάζαρα της Ασίας ήταν η γνώση της καλλιέργειας της μαστίχας. Όταν οι Τούρκοι συνειδητοποίησαν ότι χωρίς τους ντόπιους θα έχαναν το μεγαλύτερο εισόδημα από τη Χίο, αμνήστευσαν τους καλλιεργητές της μαστίχας. Έτσι όσοι Μεστούσοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι ελευθερώθηκαν και πολλοί από αυτούς που έφυγαν γύρισαν πίσω. Πάντως η καταστροφή για το χωριό ήταν μεγάλη αφού σύμφωνα με μια απογραφή του 1802 είχε 275 οικογένειες με 1112 κατοίκους ενώ με την απογραφή του 1831 είχε 152 οικογένειες και 600 περίπου κατοίκους.
  VII. Ελεύθερα Μεστά
   Το 1912 η Χίος ελευθερώνεται και από τότε ακολουθεί τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας. Οι Μεστούσοι και στις δύσκολες για την Ελλάδα ώρες έδωσαν το παρών και στις μέρες της ειρήνης έδειξαν την εργατικότητα τους και πρόκοψαν. Στους πολέμους που αναγκάστηκε να κάνει η Ελλάδα πολλοί Μεστούσοι έδωσαν τη ζωή τους (σχετικό μνημείο υπάρχει στην είσοδο του χωριού).
  Στις ειρηνικές μέρες πολλοί Μεστούσοι στην Ελλάδα και το εξωτερικό διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες, στο εμπόριο. Σχεδόν όλοι, όπου και αν βρίσκονται, θεωρούν πρώτιστο καθήκον τους να επισκέπτονται τακτικά το χωριό τους και να θυμούνται τις ρίζες τους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του ChiosNET Tourist Guide

• http://www.chiosnet.gr/tourism/Worth/mesta/history... (4 φωτ.)