Πληροφορίες τοπωνυμίου

Από τον Ξέρξη, 480 π.Χ.

ΤΡΙΤΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑ
The barbarians, while the Thessalians so guided their army, overran the whole of Phocis. All that came within their power they laid waste to and burnt, setting fire to towns and temples (Hdt. 8,32,2).
Marching this way down the river Cephisus, they ravaged everything that lay in their way, burning the towns of Drymus, Charadra, Erochus, Tethronium, Amphicaea, Neon, Pediea, Tritea, Elatea, Hyampolis, Parapotamii, and Abae, where there was a richly endowed temple of Apollo, provided with wealth of treasure and offerings (Hdt. 8,33,1).

This extract is from: Herodotus, The Histories, ed. A. D. Godley, Cambridge. Harvard University Press
Cited Sept. 2002 from Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Herodotus, The Histories (ed. A. D. Godley, 1920)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...
Perseus: Herodotus, The Histories (ed. A. D. Godley, 1920)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

ΙΤΕΑ (Δήμος) ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑ
Αρχαίοι Χρόνοι
   Ερείπια Υστεροελλαδικής Περιόδου - θαλαμωτοί τάφοι ως επί το πλείστον - μιλούν βέβαια για την ύπαρξη αρχαίας πόλης (Χάλαιον;) δυτικά της σημερινής θέσής της Ιτέας, χωρίς όμως να καθορίζουν ποιάς. Η ύπαρξη πολυάριθμης πόλης στο σημείο αυτό βεβαιώνεται και από λιθόστρωτο δρόμο προς την Αμφισσα, τμήματα του οποίου σώζονταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.
   Η Κίρρα όμως, σημερινό κομμάτι του Δήμου Ιτέας, θεωρείται από τις αρχαιότερες πόλεις της ευρύτερης περιοχής. Η κτίση της χάνεται στα σκοτάδια της προϊστορίας. Ανασκαφικά ευρήματα βεβαιώνουν την ύπαρξη οικισμού στη θέση αυτή κατά την Πρωτοελλαδική, Μεσοελλαδική και κυρίως πόλη σημαντική στην Υστεροελλαδική Περίοδο. Στους ιστορικούς χρόνους μετά το 1100 π.X. αναφέρεται ως πλούσια και ισχυρή πόλη που διαδραμάτιζε ουσιαστικό και ηγετικό ρόλο στα ζητήματα της Φωκίδας αλλά και του παραπέρα χώρου. Μετά το 500 π.X. η Κίρρα αποτέλεσε λιμάνι της ιερής πόλης των Δελφών και διένυσε την καλύτερη περίοδό της. Το τέλος της δεν είναι γνωστό, φημολογείται όμως ότι καταστράφηκε το 749 μ.Χ. από τρομακτικής έντασης σεισμό.
  Η Τριταία αρχαία πόλη κατοικούμενη από Οζολούς Λοκρούς, μέχρι το 30 π.X., ήταν χώρα υποτελής στον Ρωμαίο Ανθύπατο της Αχαϊας.
Τουρκοκρατία - Απελευθερωτικός Αγώνας
   Στο μέσον της μεταξύ Κίρρας και Χαλαίου(;) παραθαλάσσιας περιοχής υψωνόταν θαλερή ιτιά. Δίπλα της ανάβλυζε πηγή με δροσερό και γλυκό νερό - η μοναδική στην περιοχή -. Η πηγή της Ιτιάς εξακολουθούσε και κατά διάρκεια της Τουρκοκρατίας να αναβλύζει ασταμάτητα. Και γύρω της ξεφυτρώσαν στάνες και κεραμοποιεία. Στο βάθος δε του κόλπου μια υποτυπώδης ξύλινη αποβάθρα άρχισε να εξυπηρετεί το νεοσύστατο οικισμός της Σκάλας Σαλώνων, ένα τελωνείο, 2-3 αποθήκες για τα εμπορεύματα, μερικές καλύβες.
  Η περιοχή όπου βρίσκεται η σημερινή πόλη της Ιτέας πέρασε διαδοχικά από πολλά χέρια, τα τελευταία δε χρόνια της Τουρκοκρατίας, ανήκε στη χήρα του Ομέρ Αγά των Σαλώνων -την Ομεραγού- η οποία την παραχώρησε σε κάποιο Γαλαξειδιώτη για να καταλήξει τελικά ως προίκα της κόρης του σε ένα δικηγόρο από το Λιδωρίκι.
  Από το εθνικό προσκλητήριο του απελευθερωτικού αγώνα δεν ήταν δυνατό να απουσιάσει η Σκάλα Σαλώνων και αρκετά ήταν τα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην περιοχή της. Κορυφαίο θεωρείται η "Ναυμαχία της Σκάλας Σαλώνων", όπου στις 17 Σεπτεμβρίου 1827 ο Φ.Α. Αστιγξ αρχηγός της ελληνικής ναυτικής δύναμης, οδηγώντας το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό καράβι στην ιστορία, την "Καρτερία", τίναξε στον αέρα την τουρκική ναυαρχίδα και αποδεκάτισε τον τουρκικό στόλο.
Σύγχρονη Ιστορία
  Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπόγραψε στις 13 Αυγούστου 1830 ψήφισμα-έγκριση για ίδρυση οικισμού στη Σκάλα Σαλώνων και αυτό αποτελεί την ληξιαρχική πράξη γένεσης της Ιτέας. Χρειάστηκε όμως να περάσουν 40 ολόκληρα χρόνια μέχρις ότου η πόλη αρχίσει να παίρνει σταθερά πια το δρόμο της προόδου. Κάποτε εδώ υψωνόταν (στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα οι "μπασκέτες") μια θαλερή ιτιά και δίπλα της ανάβλυζε πηγή με άφθονο δροσερό και κυρίως γλυκό νερό και απ' αυτή πήρε τ' όνομά της. Ο Παρνασσός, η Γκιώνα και τα Βαρδούσια που περικλείουν την Ιτέα, είναι τα πιο όμορφα και πρόσφορα βουνά της Ελλάδας, για τους φίλους της ορειβασίας, της πεζοπορίας, της σπηλαιολογίας, του αεραθλητισμού, του κυνηγιού των χειμερινών σπορ, της αναρρίχησης. Με ορμητήριο την Ιτέα, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει όλα όσα προσφέρει η ευρύτερη περιοχή, χωρίς βέβαια να παραλείψουμε έναν από του ομορφότερους, επιβλητικότερους και σημαντικούς χώρους της Ελλάδας, τους Δελφούς τον "Oμφαλό της Γης".
  Τα ερείπια που βρίσκονται δίπλα στο Δημοτικό Σχολείο της Κίρρας, απομεινάρια των αποθηκών του λιμανιού, όπου φύλασσαν τα όργανα των καραβιών το χειμώνα ή εμπορεύματα μέχρι να μεταφερθούν στον προορισμό τους.
   Ερείπια του αρχαίου λιμανιού φαίνονται επίσης ακόμη και σήμερα μισοβυθισμένα στην παραλία της Κίρρας. Τα υπόλοιπα ευρήματα : αγγεία, εργαλεία κ.λπ. έχουν μεταφερθεί στο μουσείο Δελφών αρχικά και πρόσφατα στης Αμφισσας όπου θα εκτεθούν σύντομα για πρώτη φορά στο κοινό. Στο χώρο του λιμανιού ορθώνεται ακόμα μισοκατεστραμμένος, ένας μεσαιωνικός πύργος, που πιθανότατα, χρησίμευε ως φάρος.
  Στο κέντρο της Κίρρας υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, παλαιοχριστιακός ναός άγνωστο από ποιόν και πότε χτισμένη. Η εικόνα του Αγίου φέρει φανερά τα σημάδια σφαίρας που ρίχτηκε εναντίον της.
  Στα ανατολικά του χωριού και δίπλα στον Νερόμυλο της "Σκληρής" υπάρχει ακόμη ένα ξωκλήσι, ο Αη-Γιάννης που αναφέρεται από ταξιδιώτες της ύστερης τουρκοκρατίας.
  Ο παμπάλαιος νερόμυλος της "Σκληρής" -του Αχμέτ Σκληρή Αγά- από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, άλεθε τα "γεννήματα" της περιοχής. Σήμερα έχει μετατραπεί σε κατοικία.
   Λίγο πιο πάνω από τον νερόμυλο βρίσκεται θειομαγνησιούχος πηγή, το "Αγιόνερο" τα νερά της οποίας έχουν ελαφρά καθαρτική ενέργεια. Ο λαός τη θεωρούσε ανέκαθεν ιαματική και έχει αναγνωρισθεί επίσημα και καταγραφεί ως ιαματική πηγή τουριστικής σημασίας από τον ΕΟΤ. 'Hδη συντάσσεται μελέτη για την εκποίηση και εκμετάλλευση των πηγών.
  Στη σημερινή θέση Γ(ου)λάς Ιτέας, βρίσκονται ερείπια Υστεροελλαδικής περιόδου και θεμέλια οικιών και αντερεισμάτων, άγνωστου οικισμού.
  Αξίζει να δείτε την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος του οποίου η ανέγερση άρχισε το 1890, μεγάλο έργο για τα δεδομένα όχι μόνο εκείνης της εποχής αλλά και του σήμερα.
  Και βέβαια καταφύγια, φυσικής ομορφιάς, όπως είναι ο λόφος των Αγίων Αναργύρων ο ελαιώνας και τα νησάκια στον κόλπο της Ιτέας.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Ιτέας

• http://www.itea.gr/politismos/politismos_index_mas... (1 φωτ.)

ΤΡΙΤΑΙΑ (Χωριό) ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑ
  Ο Θουκυδίδης αναφέρεται για τη θέση της Ύπνιας - στο σημερινό χωριό - και αυτός όμως γράφει για γειτονική φτωχική Πολίχνη της Μυωνίας.Oι κάτοικοι της Ύπνιας ανήκουν στους Οζολούς Λοκρούς. To 1965 σε δελτίο της αλλικής αρχαιολογικής σχολής δημοσιεύεται ένα κείμενο:
Η συνθήκη των αρχαίων Λοκρικών πόλεων Μυωνίας και Ύπνιας.
   H συνθήκη ανακαλύφθηκε το 1938 χαραγμένη σε μια πέτρα που φιλοξενείται σήμερα στο Μουσείο των Δελφών. H συνθήκη αυτή έγινε το 190 π.Χ και λέει ότι: οι δυο πόλεις είναι άνισης δύναμης μεταξύ τους και γι' αυτό ιδρύουν ένα είδος αστυνόμευσης για τη φύλαξη των κοπαδιών και των χωραφιών. Εκλέγουν δε έναν άρχοντα ο οποίος είναι άλλοτε Μύωνας και άλλοτε Υπνιεύς. Ανασκαφές δεν έχουν γίνει αλλά μικροαντικείμενα που έχουν βρεθεί καθώς κι ένα πιθάρι φυλάσσονται στο Μουσείο των Δελφών.
  H μαρτυρία του καλόγερου Ευθυμίου (του οποίου τα χειρόγραφα ευρέθησαν από τον K. Σάθα το 1862 στο γκρεμισμένο μοναστήρι του Γαλαξιδίου) μας λέει ότι: εις έτος αψπ.δ (1584) σεισμός μεγάλος και τρομερός εγκρέμνησε πολλά σπίτια στο Γαλαξίδι. Επάθασι στο σεισμό εκείνο και τα χωριά Καλοπετρίτζα και Βουνοχώρα και Πέντε όρνια και τα άλλα του Σαλώνου.
   Για την επανάσταση του '21 υπάρχουν και εκεί λίγα στοιχεία τα οποία μαρτυρούν τη συμμετοχή των χωριανών στην επανάσταση. Έλαβαν μέρος στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς. Μεταξύ αυτών βρισκόταν ο χωριανός μας Ανδρέας Λαΐνης. H συμμετοχή των χωριανών στη μάχη αποδεικνύεται και από την αναφορά του ονόματος του χωριού σε χαλκογραφία που βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο Αθηνών που γράφει: μεταξύ των άλλων Ελληνικών πόλεων το Γαλαξίδι, η Κολοπετεινίτζα, η Βινιχώρα και η Βιτρινίτζα δια να τιμηθούν τα τέκνα αγωνισταί των πόλεων αυτών. (O πίνακας αυτός αναφέρεται και στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη).
  Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το χωριό ανήκε διοικητικά στο Δήμο Μυωνίας. Στις 28 Δεκεμβρίου 1836 στο υπ' αριθμόν 80 φύλλο της κυβερνήσεως δημοσιεύεται ο νόμος, βάσει του οποίου η επαρχία Παρνασσίδας χωρίζεται σε 11 δήμους. Ένας από αυτούς είναι και ο δήμος Μυωνίας με πρωτεύουσα την Αγία - Ευθυμία και ανάμεσα στα χωριά και η Καλοπετεινίτσα. To 1840 με το ΒΔ 28/28-12-1840 οι δήμοι της επαρχίας μειώθηκαν σε 7. Μεταξύ των καταργηθέντων ήταν και ο Δήμος Μυωνίας με αποτέλεσμα το χωριό μας να υπαχθεί στο Δήμο Γαλαξιδιωτών. Με το ΒΔ της 8-1-1870 (οψεκ 216-2-1870) πήγαμε πάλι στο Δήμο Μυωνίας. Κατά την απογραφή του 1907 έχει 549 κατοίκους. To 1912 οι δήμοι καταργήθηκαν οριστικά σε όλη την επικράτεια με τον νόμο ΔΝ.Ζ της 10-2-1912 και έτσι τα χωριά του δήμου έγιναν αυτοτελείς κοινότητες.To 1912 έγινε ξεχωριστή κοινότητα. To 1927 η Καλοπετεινίτσα άλλαξε το όνομα σε "Μονοδένδρι", το 1928 μετονομάστηκε Τριταία, όπως μέχρι σήμερα, που σημαίνει τρία καλά δηλαδή Πίστη - Ελπίδα - Φιλανθρωπία.
  Βρίσκεται 9 χλμ. βορειοδυτικά του 'Oρμου της Ιτέας, σε υψόμετρο 380 μ. Παλιότερα γνωστή ως Κολοπετινίτσα, που ήταν μάλλον παράφραση του Καλοπετεινίτσα. Το 1927 έγινε χωριστή κοινότητα (μέχρι τότε αποτελούσε και πάλι κομμάτι της Ιτέας), με το όνομα Μονοδένδρι. Το χωριό είχε τη φήμη εκτροφής νόστιμων πτηνών αλλά και κοκκόρων (πετεινών) μαχητών, για τις ανάγκες των κονταρομαχιών που είναι συνηθισμένες στην περιοχή. Από κει έλαβε το δεύτερο όνομά του, που στην αρχή ήταν Καλοπετεινίτσα. Τα πετεινάρια τα πουλούσαν στην Ιτέα και στην Αμφισσα. Το χωριό έχει 116 κατοίκους τους χειμερινούς μήνες και 316 το καλοκαίρι. Οι μόνοιμοι κάτοικοί του είναι γεωργοί, κτηνοτρόφοι και συνταξιούχοι μεταλλείων. Στο χωριό υπάρχουν οι εκκλησίες της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγ. Βλάσση.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ιτέας

• http://www.itea.gr/dimos_index_master.php