Πληροφορίες τοπωνυμίου

Δασκαλογιάννης, Ιωάννης Βλάχος

ΑΝΩΠΟΛΗ (Χωριό) ΣΦΑΚΙΑ

• http://www.interkriti.org/visits/loutro/daskalogia... (1 φωτ.)

Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη (1786)

  Οι Τούρκοι πάτησαν την Κρήτη γύρω στο 1645 (ο Χάνδακας, δηλαδή το Ηράκλειο, έπεσε το 1669, μετά από εικοσάχρονη πολιορκία). Έτσι, οι πολυβασανισμένοι Κρητικοί αλλάξανε δυνάστη: από τη Βενεθιά στην Τουρκιά.
  Το 1770 ο Ιωάννης Βλάχος ("Δασκαλογιάννης"), εύπορος πλοιοκτήτης, άρχοντας από την Ανώπολη Σφακίων, ηγήθηκε της Επανάστασης των Σφακιανών εναντίον του Τούρκων. Μετά από ένα θριαμβευτικό ξεκίνημα όμως, η Επανάσταση πνίγηκε στο αίμα από τις χιλιάδες του τουρκικού στρατού και ο Δασκαλογιάννης παραδόθηκε, βέβαιος ότι θα πεθάνει, για να μην εξοντωθούν οι Σφακιανοί. Οι Τούρκοι, αν και είχαν υποσχεθεί να μην τον πειράξουν (μόνο να τον εξορίσουν), αθέτησαν την υπόσχεσή τους και τον οδήγησαν στο Ηράκλειο, όπου τον έγδαραν ζωντανό ως δημόσιο θέαμα.
  Στον τόπο του μαρτυρίου είχαν οδηγήσει τον αιχμάλωτο αδελφό του Νικόλαο, τον επονομαζόμενο Χατζή Σγουρομάλλη, ο οποίος δεν άντεξε τη φρίκη και έχασε τα λογικά του.
  Δεκαέξι χρόνια μετά, το 1786, ο μπάρμπα Μπατζελιός (Παντελής), πολεμιστής του Δασκαλογιάννη, συνέθεσε το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη, ένα έπος 1034 στίχων, που το υπαγόρευσε στον Αναγνώστη του παπά Σήφη Σκορδύλη, ο οποίος το κατέγραψε, γιατί ο ίδιος ο μπάρμπα Μπατζελιός ήταν εντελώς αγράμματος (το θυμόταν όλο απ' έξω, όπως οι αρχαίοι επικοί ποιητές). Το συγκλονιστικό στιγμιότυπο της αφήγησης περιγράφεται από τον Αναγνώστη (που προφανώς ήταν κι αυτός ριμαδόρος, δηλαδή λαϊκός ποιητής) στο συγκινητικό επίλογο του ποιήματος.
  Εκτός από την ιστορική και την ποιητική αξία του έργου, εντυπωσιακά είναι τα κοινά στοιχεία του με την αρχαία επική ποίηση και ιδιαίτερα με τα ομηρικά έργα μεταξύ των άλλων, η επανάληψη κάποιων φράσεων ή, σπάνια, και ολόκληρων στίχων (απαραίτητο για κάποιους που δεν έγραφαν, αλλά μόνο θυμούνταν απ' έξω τόσες εκατοντάδες στίχους), καθώς και το ότι ξεκινά με επίκληση του ποιητή στο Θεό να τον βοηθήσει να φέρει σε πέρας την προσπάθειά του, όπως ο Όμηρος ξεκινούσε με τη γνωστή επίκληση στη Μούσα. Από τα κυριότερα κοινά στοιχεία όμως είναι η εξιστόρηση των μαχών, ο τρόπος περιγραφής του ήρωα και η αφήγηση των διαλόγων και των αντιπαραθέσεων ανάμεσα στα πρόσωπα του έργου είναι φανερό ότι ο ποιητής δεν έχει στο νου του μόνο να εξιστορήσει τα γεγονότα, αλλά αναδημιουργεί, με γνήσιο λογοτεχνικό πνεύμα, μέσα στο έργο του ολόκληρο τον κόσμο στον οποίο διαδραματίζεται η τραγωδία γράφει ένα έμμετρο μυθιστόρημα. Το 1978 ο αξέχαστος παπά Αγγελος Ψυλλάκης ηχογράφησε μεγάλο μέρος του τραγουδιού, σε παραδοσιακό σκοπό, στο δίσκο Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη (Calypso 80001).
  Εμείς το παίρνομε από το εξαίρετο βιβλίο του Σφακιανού δημοσιογράφου, ερευνητή και συγγραφέα Πάρι Στ. Κελαϊδή Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη (εκδ. «Καράβι και Τόξο», Αθήνα 1978) σε μερική αντιπαραβολή με την έκδοση του Βασίλη Λαούρδα (Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη, εκδ. Μουρμέλ, Ηράκλειον Κρήτης 1947) και το μεταφέρομε στη σημερινή ορθογραφία. Για τις υποσημειώσεις συμβουλευτήκαμε αρκετές φορές το αναλυτικό γλωσσάρι του βιβλίου.
Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη ως ιστορική πηγή
  Στην πλήρως σχολιασμένη, ιστορικά και φιλολογικά, έκδοση του Βασίλη Λαούρδα (Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη, εκδ. Μουρμέλ, Ηράκλειον Κρήτης 1947) επισημαίνονται τρεις ανακρίβειες στα ιστορικά στοιχεία που δίδει ο μπάρμπα Μπατζελιός:
ότι οι Σφακιανοί δεν ήταν απαλλαγμένοι από φόρους, όπως αναφέρεται στο Τραγούδι, ότι ο Πρωτόπαπας, που ήταν θείος του Δασκαλογιάννη, συνελήφθη στα Σφακιά, σύμφωνα με τις τουρκικές αναφορές της εποχής, και όχι συνοδεύοντας το Δασκαλογιάννη, μαζί με τους άλλους, στο Ηράκλειο, ότι το μαρτύριο του Δασκαλογιάννη συνέβη όχι αμέσως, αλλά μετά από έναν ολόκληρο χρόνο αιχμαλωσίας (17 Ιουνίου 1771). Κατά τον ίδιο το σχολιαστή, οι ανακρίβειες αυτές (παρόλο που πρέπει να κάνουν τον ιστορικό ερευνητή προσεκτικό στην αξιοποίηση του Τραγουδιού) καθόλου δε μειώνουν την αξία του ποιήματος - αντίθετα, «αναβαθμίζουν λογοτεχνικά την πραγματικότητα», εκφράζοντας καθαρότερα αυτά που όφειλε ο ποιητής να τονίσει.
Προγενέστερες εκδόσεις
  Με βάση την έκδοση του Λαούρδα αναφέρουμε τις ακόλουθες προγενέστερες εκδόσεις του Τραγουδιού του Δασκαλογιάννη:
α. από τον Εμμ. Βαρδίδη, Κρητικαί Ρίμαι, Τα Τραγούδια Δασκαλογιάννη και Αληδάκη, Αθήνα 1888,
β. από τον Παύλο Ι. Φαφουτάκη, Συλλογή ηρωϊκών κρητικών ασμάτων, Αθήνα 1889,
γ. από τον Μπορτολή, Το τραγούδι του τσελεπή Δασκαλογιάννη, 1939.
Υπάρχουν επίσης και οι «συνεπτυγμένες μορφές» του, που περιλαμβάνονται στις εκδόσεις:
α. του Legrand (Recueil de chansons populaires grecques, 1874),
β. του Αντώνη Γιανναράκη (Jeannarakis, Ασματα κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών, Λειψία 1876).
  Λεπτομέρειες εξάλλου για τα γεγονότα της Επανάστασης του 1770 βλ., μεταξύ άλλων, και στην περισπούδαστη Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος μέχρι των καθ' ημάς χρόνων του Βασιλείου Ψιλάκη, εν Χανίοις 1909, τόμ. Γ', κεφ. Δ', σελ. 86-146, και στην Ιστορία της Κρήτης του Ιωάννη Μουρέλλου, Ηράκλειον 1931, τόμ. Α', σελ. 121-221. Βλ. και το συγκλονιστικό ιστορικό μυθιστόρημα του Νίκου Αγγελή Δασκαλογιάννης, α΄ έκδ. 1962, ανατύπωση 1979.
Τα παιδιά του Δασκαλογιάννη
  Στο βιβλίο του για την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη ο Πάρις Κελαϊδής αναφέρεται στους παλαιότερους μελετητές που ασχολήθηκαν με το θέμα της τύχης της οικογένειας του αγωνιστή.
Οι μελετητές αυτοί ήταν:
α. ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ανδρέας Ανδρεάδης, ο οποίος «εκαυχάτο ότι καταγόταν από την οικογένεια του Δασκαλογιάννη»,
β. ο γέροντας οπλαρχηγός Δημήτριος Ζουδιανός από την επαρχία Μαλεβιζίου, ο οποίος άφησε χειρόγραφα απομνημονεύματα, στα οποία ανέφερε ότι οι απόγονοι του εθνομάρτυρα δεν χάθηκαν,
γ. ο καθηγητής Φιλολογίας και μέλος της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών Ι. Δ. Τζάρτζανος, ο οποίος δημοσίευσε σχετική μελέτη,
δ. ο γνωστός ερευνητής και συγγραφέας Στέργιος Σπανάκης, που αναφέρθηκε στο θέμα σε ομιλία του το 1971, στην επέτειο των 200 ετών από το θάνατο του ήρωα, και
ε. ο εκπαιδευτικός Αντώνιος Τρακάκης, ο οποίος ασχολήθηκε με τη ζωή της μιας θυγατέρας του ήρωα, της Μαρίας.
Με βάση το έργο τους, ο Π. Κελαϊδής αναφέρει τα εξής (σελ. 53-56):
  Τα παιδιά του Δασκαλογιάννη ήταν τέσσερα, ο Ανδρέας Βλάχος, η Μαρία, η Ανθούσα και η Ελευθερούσα. Από αυτούς:
Α. Ο Ανδρέας είχε απογόνους: το Γεώργιο Δασκαλάκη (που επονομαζόταν Τσελεπής για το μεγαλοπρεπές παράστημά του και έγινε αργότερα ο γνωστός ήρωας του 1821), το Μανούσο (που μαζί με τον προηγούμενο ήταν πριν το 1821 καπετάνιοι σε καράβια του συγγενή τους Ανδρέα Κριαρά) και τον Ιωάννη. Τον τελευταίο θαύμασε ο Μέγας Ναπολέων για την ευθυβολία και την παλληκαριά του και τον έκαμε αρχηγό της Σωματοφυλακής που ίδρυσε από ογδόντα Σφακιανούς.
Β. Η Μαρία, που έμεινε μαζί με τον πατέρα της στη φυλακή του Μεγάλου Κάστρου (Ηρακλείου), δόθηκε ως γυναίκα στο διευθυντή Οικονομικών Υποθέσεων της Κρήτης Αμπλού Αχμέτ Πασά, ο οποίος τόσο την αγάπησε, που της επέτρεψε να διατηρήσει τη χριστιανική της πίστη. Όταν αργότερα εκείνος έγινε υπασπιστής του Σουλτάνου, εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και η Μαρία έζησε ως μέλος της εκλεκτής κοινωνίας της Πόλης. Διασκεύασε μάλιστα κρυφά ένα δωμάτιο του σπιτιού τους σε χριστιανικό ναό. Μετά το θάνατο του άντρα της, γύρω στα 1820, εγκαταστάθηκε στην Τήνο, όπου έγινε μοναχή με το όνομα Πελαγία και έζησε ώς το 1823. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της έστειλε στην Κρήτη με έξοδά της το Νικόλαο Ζερβό από τα Κούντουρα Μεγαρίδος να βοηθήσει τους επαναστατημένους, και πάλι, συμπατριώτες της αυτός ήταν ο μετέπειτα ήρωας Ζερβονικόλας.
Γ. Η Ανθούσα, η δεύτερη θυγατέρα του Δασκαλογιάννη, που ήταν «όνειρο ξανθής καλλονής», είχε παντρευτεί πριν από την επανάσταση του 1770 το συνεπαρχιώτη της Γεώργιο Δασκαλάκη, επονομαζόμενο Παχύ, λόγω των τεράστιων διαστάσεών του. Είχε γραφτεί αρχικά ότι πνίγηκε σ’ ένα πηγάδι για να γλιτώσει την ατίμωση. Νεώτερα στοιχεία όμως απέδειξαν ότι μετά την Επανάσταση εξορίστηκε με το σύζυγό της από τους Τούρκους στο χωριό Δαφνές της επαρχίας Μαλεβιζίου. Γιος τους ήταν ο Ανδρέας Παχυνάκης, με τη γνωστή δράση στα 1821.
Δ. Η τρίτη κόρη του ήρωα, η Ελευθερούσα, αναγκάστηκε να παντρευτεί τον πλούσιο βαλή της Σμύρνης Γιαλί Χουσεΐν Μπέη. Κατόρθωσε όμως να κάμει χριστιανούς τους δυο γιους της, ο οποίοι αγωνίστηκαν (όπως όλα τα εγγόνια του Δασκαλογιάννη) για την απελευθέρωση του Γένους. Στις ελάχιστες πληροφορίες που δίδουν παλαιότεροι ιστορικοί αναφέρεται ότι η σύζυγος του Δασκαλογιάννη, η Σγουρομάλλινη, με τους αδελφούς του κατέφυγαν στα Κύθηρα. Αδέλφια του εθνομάρτυρα ήταν ο Παύλος, ο Νικόλαος, ο Μανούσος, ο Γεώργιος και η Κατίνα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/daskalogiannis.htm (1 φωτ.)

Ανδρέας Μαριανάκης (Μαριαναντρίκος)

  Ο Ανδρέας Μαριανάκης ή "Μαριαναντρίκος", είναι από τους ανθρώπους που μπορούμε να τους περιγράψουμε με μία μόνο λέξη. Πρωτομάστορας! Την εποχή που τα ακούσματα ήταν τόσο γνήσια, τα όργανα απέδιδαν τόσο μοναδικά την μουσική μας, την εποχή που κυριαρχούσε η παραδοσιακή μουσική έκφραση σε όλο το νησί μας, τότε και ο Ανδρέας Μαριανάκης άκμαζε και μεγαλουργούσε. Γεννήθηκε το 1858 στον Δραπανιά Κισσάμου Χανίων. Η καταγωγή του ήταν από την Ανώπολη Σφακίων. Ο πατέρας του όμως ήρθε από τα Σφακιά και ρίζωσε στην Κίσσαμο, στον Πάνω Δραπανιά. Μερικές φορές φτάνουμε στο σημείο να λέμε «αχ και να είχε εφευρεθεί το κασσετόφωνο χρόνια πρίν» έτσι ώστε αυτοί οι καλλιτέχνες να είχαν καταγραφεί. Οπότε και μένουμε στις μαρτυρίες των παλιών που γνώρισαν από κοντά αυτά τα «θεριά» της μουσικής μας. Ο Ανδρέας Μαριανάκης ήταν από τους πιο ονομαστούς βιολάτορες της εποχής του. Παρόλο που λέγεται ότι το βιολί του «νιαούριζε», οι παλιοί που τον πρόλαβαν μιλούσαν για τέχνιτη και μερακλή μουσικό.
  Καλός οικογενειάρχης, έκανε καλό κουμάντο και απόκτησε σημαντική περιουσία εκείνα τα χρόνια. Απόκτησε πολλά παιδιά, οκτώ στον αριθμό. Ένα από τα παιδιά του ήταν ο θρυλικός Γιώργης Μαριάνος, αυτός ο μεγάλος βιολάτορας. Ο Ανδρέας Μαριανάκης δίδαξε εκείνα τα χρόνια σε πολλούς την τέχνη του βιολιού. Ο μεγάλος Φαντομανώλης, ο Ζερβός, ο Τσιλαρίδης ήταν μερικοί από τους ονομαστούς μαθητές του. Αλλά ακουστικά επίσης παραδειγμάτισε μορφές καλλιτεχνών όπως ο Κουνελοκωστής, ο Χάρχαλης κ.α. Έπαιξε με τους σημαντικότερους λαγουτιέρηδες της γενιάς του σε καθολική έκταση της επαρχίας Κισσάμου, αλλά και εκτός, στην Κυδωνία και στο Σέλινο. Εκτός όμως από καλός βιολάτορας ήταν ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της γενιάς του. Πέντε εκλεκτοί σκοποί αποδίδονται στην συνθετική του δραστηριότητα. Βοριάς συρτός το 1896, Δραπανιανός συρτός το 1900, Πυργιανός συρτός το 1906, Μεσογειανός συρτός το 1908, Σηρικαριανός συρτός το 1912. Οι παραπάνω μελωδίες σήμερα είναι κλασσικές ,παίζονται δε όλες σχεδόν και το κυριότερο, αναγνωρίζονται από τους νεώτερους μουσικούς, παρόλο που μερικές έχουν γίνει «λάφυρα» κάποιων επιτήδειων. Ο Ανδρέας Μαριανάκης έζησε όλα του τα χρόνια στο χωριό του, τον Δραπανιά και εκεί έφυγε από την ζωή, το 1938, αφήνοντας πίσω του έναν άξιο συνεχιστή, τον Γιώργη Μαριάνο, αλλά και ένα πλούσιο μουσικό έργο που σίγουρα μαρτυρά περίτρανα την παρουσία του στα μουσικά πράγματα της Κρήτης.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/marianakis_andreas.htm (1 φωτ.)

Παπά Αγγελος Ψυλλάκης

ΣΦΑΚΙΑ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
  Σφακιανός στην καταγωγή, ήταν εφημέριος του ιερού ναού του αγίου Χαραλάμπους στα Λενταριανά (συνοικία των Χανίων). Ανέπτυξε μεγάλο κοινωνικό έργο στην περιοχή, ασχολήθηκε όμως συστηματικά και με το ριζίτικο τραγούδι, τραγουδώντας, από τη δεκαετία του '70, σε πολλές μουσικές εκδηλώσεις, καθώς και σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές.
  Η παρουσία του προκάλεσε αρκετές συζητήσεις, όπως συμβαίνει σε κάθε ρηξικέλευθη πρωτοβουλία υπομένοντας τις συζητήσεις αυτές, κατ' ουσίαν άνοιξε το δρόμο για την επίσημη ενασχόληση του κλήρου με την παραδοσιακή μας μουσική - ενασχόληση που υπήρχε και πριν, κατά περιπτώσεις, στα ελληνικά χωριά, αλλά δεν είχε λάβει ορατή μορφή στη σύγχρονη κοινωνία μέχρι τότε.
  Το 1976 εξέδωσε το δίσκο Οι ρίζες της γενιάς μου, τ' αληθινά ριζίτικα (Pan-Vox A/A4551), ο οποίος το 1997, λίγο μετά το θάνατό του, επανακυκλοφόρησε σε ψηφιακή μορφή (CD) από την ΜΒΙ (SPV 9).
  Το 1978 εξέδωσε το δίσκο Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη (Calyrso A/A6953), όπου περιλαμβάνονται αρκετά ακόμη ριζίτικα και μεγάλο μέρος του ομώνυμου έπους του 1876 που διεκτραγωδεί μεγαλειωδώς την επανάσταση του 1770 και το μαρτυρικό τέλος του Σφακιανού αρχηγού Ιωάννη Βλάχου (Δασκαλογιάννη). Στο δίσκο αυτό συνοδεύεται με τη λύρα του Χαράλαμπου Γαργανουράκη (μελωδία στο τραγούδι, ισοκράτημα στα ριζίτικα).
  Σχεδίαζε και τρίτο δίσκο κατά το 1994, αλλά τον πρόλαβε ο θάνατος.
  Το ύφος του ήταν ιδιότυπο και προσέγγιζε περισσότερο το ύφος της εκκλησιαστικής μουσικής παρά το λαϊκό ύφος του ριζίτικου τραγουδιού, πράγμα που προκάλεσε πολλές επικρίσεις και επηρέασε την αποδοχή του έργου του από το κοινό των περιοχών, στις οποίες παραδοσιακά αναπτύχθηκε το ριζίτικο.
  Μετά από μακροχρόνια επώδυνη πάλη με την επάρατη νόσο και ενώ προσωρινά φάνηκε να την ξεπερνά, παρέδωσε το πνεύμα την άνοιξη του 1996, σε ηλικία 62 ετών. Κηδεύτηκε στα Λενταριανά, όπου ήταν και η ενορία του, παρουσία πλήθους κόσμου και εκπροσώπων των τοπικών αρχών.

Θοδωρής Ρηγινιώτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/psilakis.htm (1 φωτ.)

Lucillus (Loukillos)

ΤΑΡΡΑ (Αρχαία πόλη) ΣΦΑΚΙΑ
Lucillus (Loukillos) of Tarrha, in Crete, wrote a work on the city of Thessalonica (Steph. Byz. s. v. Phessalonike), a commentary on the Argonautica of Apollonius Rhodius, and a collection of Proverbs, which, with those of Didymus of Alexandria, appear to have been the source of most of the later collections of the kind. Thus Zenobius expressly states that he collected his proverbs from Lucillus and Didymus. The proverbs of Lucillus are also quoted by Tzetzes (Chil. viii. 149), by Apostolius, and by Stephanus (s. v. Tarra, reading Loukillos for Loukios, comp. s. v. Kalarna)

This text is from: A dictionary of Greek and Roman biography and mythology, 1873 (ed. William Smith). Cited Oct 2006 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...