Πληροφορίες τοπωνυμίου

Δασκαλογιάννης, Ιωάννης Βλάχος

ΑΝΩΠΟΛΗ (Χωριό) ΣΦΑΚΙΑ

• http://www.interkriti.org/visits/loutro/daskalogia... (1 φωτ.)

Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη (1786)

  Οι Τούρκοι πάτησαν την Κρήτη γύρω στο 1645 (ο Χάνδακας, δηλαδή το Ηράκλειο, έπεσε το 1669, μετά από εικοσάχρονη πολιορκία). Έτσι, οι πολυβασανισμένοι Κρητικοί αλλάξανε δυνάστη: από τη Βενεθιά στην Τουρκιά.
  Το 1770 ο Ιωάννης Βλάχος ("Δασκαλογιάννης"), εύπορος πλοιοκτήτης, άρχοντας από την Ανώπολη Σφακίων, ηγήθηκε της Επανάστασης των Σφακιανών εναντίον του Τούρκων. Μετά από ένα θριαμβευτικό ξεκίνημα όμως, η Επανάσταση πνίγηκε στο αίμα από τις χιλιάδες του τουρκικού στρατού και ο Δασκαλογιάννης παραδόθηκε, βέβαιος ότι θα πεθάνει, για να μην εξοντωθούν οι Σφακιανοί. Οι Τούρκοι, αν και είχαν υποσχεθεί να μην τον πειράξουν (μόνο να τον εξορίσουν), αθέτησαν την υπόσχεσή τους και τον οδήγησαν στο Ηράκλειο, όπου τον έγδαραν ζωντανό ως δημόσιο θέαμα.
  Στον τόπο του μαρτυρίου είχαν οδηγήσει τον αιχμάλωτο αδελφό του Νικόλαο, τον επονομαζόμενο Χατζή Σγουρομάλλη, ο οποίος δεν άντεξε τη φρίκη και έχασε τα λογικά του.
  Δεκαέξι χρόνια μετά, το 1786, ο μπάρμπα Μπατζελιός (Παντελής), πολεμιστής του Δασκαλογιάννη, συνέθεσε το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη, ένα έπος 1034 στίχων, που το υπαγόρευσε στον Αναγνώστη του παπά Σήφη Σκορδύλη, ο οποίος το κατέγραψε, γιατί ο ίδιος ο μπάρμπα Μπατζελιός ήταν εντελώς αγράμματος (το θυμόταν όλο απ' έξω, όπως οι αρχαίοι επικοί ποιητές). Το συγκλονιστικό στιγμιότυπο της αφήγησης περιγράφεται από τον Αναγνώστη (που προφανώς ήταν κι αυτός ριμαδόρος, δηλαδή λαϊκός ποιητής) στο συγκινητικό επίλογο του ποιήματος.
  Εκτός από την ιστορική και την ποιητική αξία του έργου, εντυπωσιακά είναι τα κοινά στοιχεία του με την αρχαία επική ποίηση και ιδιαίτερα με τα ομηρικά έργα μεταξύ των άλλων, η επανάληψη κάποιων φράσεων ή, σπάνια, και ολόκληρων στίχων (απαραίτητο για κάποιους που δεν έγραφαν, αλλά μόνο θυμούνταν απ' έξω τόσες εκατοντάδες στίχους), καθώς και το ότι ξεκινά με επίκληση του ποιητή στο Θεό να τον βοηθήσει να φέρει σε πέρας την προσπάθειά του, όπως ο Όμηρος ξεκινούσε με τη γνωστή επίκληση στη Μούσα. Από τα κυριότερα κοινά στοιχεία όμως είναι η εξιστόρηση των μαχών, ο τρόπος περιγραφής του ήρωα και η αφήγηση των διαλόγων και των αντιπαραθέσεων ανάμεσα στα πρόσωπα του έργου είναι φανερό ότι ο ποιητής δεν έχει στο νου του μόνο να εξιστορήσει τα γεγονότα, αλλά αναδημιουργεί, με γνήσιο λογοτεχνικό πνεύμα, μέσα στο έργο του ολόκληρο τον κόσμο στον οποίο διαδραματίζεται η τραγωδία γράφει ένα έμμετρο μυθιστόρημα. Το 1978 ο αξέχαστος παπά Αγγελος Ψυλλάκης ηχογράφησε μεγάλο μέρος του τραγουδιού, σε παραδοσιακό σκοπό, στο δίσκο Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη (Calypso 80001).
  Εμείς το παίρνομε από το εξαίρετο βιβλίο του Σφακιανού δημοσιογράφου, ερευνητή και συγγραφέα Πάρι Στ. Κελαϊδή Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη (εκδ. «Καράβι και Τόξο», Αθήνα 1978) σε μερική αντιπαραβολή με την έκδοση του Βασίλη Λαούρδα (Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη, εκδ. Μουρμέλ, Ηράκλειον Κρήτης 1947) και το μεταφέρομε στη σημερινή ορθογραφία. Για τις υποσημειώσεις συμβουλευτήκαμε αρκετές φορές το αναλυτικό γλωσσάρι του βιβλίου.
Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη ως ιστορική πηγή
  Στην πλήρως σχολιασμένη, ιστορικά και φιλολογικά, έκδοση του Βασίλη Λαούρδα (Το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη, εκδ. Μουρμέλ, Ηράκλειον Κρήτης 1947) επισημαίνονται τρεις ανακρίβειες στα ιστορικά στοιχεία που δίδει ο μπάρμπα Μπατζελιός:
ότι οι Σφακιανοί δεν ήταν απαλλαγμένοι από φόρους, όπως αναφέρεται στο Τραγούδι, ότι ο Πρωτόπαπας, που ήταν θείος του Δασκαλογιάννη, συνελήφθη στα Σφακιά, σύμφωνα με τις τουρκικές αναφορές της εποχής, και όχι συνοδεύοντας το Δασκαλογιάννη, μαζί με τους άλλους, στο Ηράκλειο, ότι το μαρτύριο του Δασκαλογιάννη συνέβη όχι αμέσως, αλλά μετά από έναν ολόκληρο χρόνο αιχμαλωσίας (17 Ιουνίου 1771). Κατά τον ίδιο το σχολιαστή, οι ανακρίβειες αυτές (παρόλο που πρέπει να κάνουν τον ιστορικό ερευνητή προσεκτικό στην αξιοποίηση του Τραγουδιού) καθόλου δε μειώνουν την αξία του ποιήματος - αντίθετα, «αναβαθμίζουν λογοτεχνικά την πραγματικότητα», εκφράζοντας καθαρότερα αυτά που όφειλε ο ποιητής να τονίσει.
Προγενέστερες εκδόσεις
  Με βάση την έκδοση του Λαούρδα αναφέρουμε τις ακόλουθες προγενέστερες εκδόσεις του Τραγουδιού του Δασκαλογιάννη:
α. από τον Εμμ. Βαρδίδη, Κρητικαί Ρίμαι, Τα Τραγούδια Δασκαλογιάννη και Αληδάκη, Αθήνα 1888,
β. από τον Παύλο Ι. Φαφουτάκη, Συλλογή ηρωϊκών κρητικών ασμάτων, Αθήνα 1889,
γ. από τον Μπορτολή, Το τραγούδι του τσελεπή Δασκαλογιάννη, 1939.
Υπάρχουν επίσης και οι «συνεπτυγμένες μορφές» του, που περιλαμβάνονται στις εκδόσεις:
α. του Legrand (Recueil de chansons populaires grecques, 1874),
β. του Αντώνη Γιανναράκη (Jeannarakis, Ασματα κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών, Λειψία 1876).
  Λεπτομέρειες εξάλλου για τα γεγονότα της Επανάστασης του 1770 βλ., μεταξύ άλλων, και στην περισπούδαστη Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος μέχρι των καθ' ημάς χρόνων του Βασιλείου Ψιλάκη, εν Χανίοις 1909, τόμ. Γ', κεφ. Δ', σελ. 86-146, και στην Ιστορία της Κρήτης του Ιωάννη Μουρέλλου, Ηράκλειον 1931, τόμ. Α', σελ. 121-221. Βλ. και το συγκλονιστικό ιστορικό μυθιστόρημα του Νίκου Αγγελή Δασκαλογιάννης, α΄ έκδ. 1962, ανατύπωση 1979.
Τα παιδιά του Δασκαλογιάννη
  Στο βιβλίο του για την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη ο Πάρις Κελαϊδής αναφέρεται στους παλαιότερους μελετητές που ασχολήθηκαν με το θέμα της τύχης της οικογένειας του αγωνιστή.
Οι μελετητές αυτοί ήταν:
α. ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ανδρέας Ανδρεάδης, ο οποίος «εκαυχάτο ότι καταγόταν από την οικογένεια του Δασκαλογιάννη»,
β. ο γέροντας οπλαρχηγός Δημήτριος Ζουδιανός από την επαρχία Μαλεβιζίου, ο οποίος άφησε χειρόγραφα απομνημονεύματα, στα οποία ανέφερε ότι οι απόγονοι του εθνομάρτυρα δεν χάθηκαν,
γ. ο καθηγητής Φιλολογίας και μέλος της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών Ι. Δ. Τζάρτζανος, ο οποίος δημοσίευσε σχετική μελέτη,
δ. ο γνωστός ερευνητής και συγγραφέας Στέργιος Σπανάκης, που αναφέρθηκε στο θέμα σε ομιλία του το 1971, στην επέτειο των 200 ετών από το θάνατο του ήρωα, και
ε. ο εκπαιδευτικός Αντώνιος Τρακάκης, ο οποίος ασχολήθηκε με τη ζωή της μιας θυγατέρας του ήρωα, της Μαρίας.
Με βάση το έργο τους, ο Π. Κελαϊδής αναφέρει τα εξής (σελ. 53-56):
  Τα παιδιά του Δασκαλογιάννη ήταν τέσσερα, ο Ανδρέας Βλάχος, η Μαρία, η Ανθούσα και η Ελευθερούσα. Από αυτούς:
Α. Ο Ανδρέας είχε απογόνους: το Γεώργιο Δασκαλάκη (που επονομαζόταν Τσελεπής για το μεγαλοπρεπές παράστημά του και έγινε αργότερα ο γνωστός ήρωας του 1821), το Μανούσο (που μαζί με τον προηγούμενο ήταν πριν το 1821 καπετάνιοι σε καράβια του συγγενή τους Ανδρέα Κριαρά) και τον Ιωάννη. Τον τελευταίο θαύμασε ο Μέγας Ναπολέων για την ευθυβολία και την παλληκαριά του και τον έκαμε αρχηγό της Σωματοφυλακής που ίδρυσε από ογδόντα Σφακιανούς.
Β. Η Μαρία, που έμεινε μαζί με τον πατέρα της στη φυλακή του Μεγάλου Κάστρου (Ηρακλείου), δόθηκε ως γυναίκα στο διευθυντή Οικονομικών Υποθέσεων της Κρήτης Αμπλού Αχμέτ Πασά, ο οποίος τόσο την αγάπησε, που της επέτρεψε να διατηρήσει τη χριστιανική της πίστη. Όταν αργότερα εκείνος έγινε υπασπιστής του Σουλτάνου, εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και η Μαρία έζησε ως μέλος της εκλεκτής κοινωνίας της Πόλης. Διασκεύασε μάλιστα κρυφά ένα δωμάτιο του σπιτιού τους σε χριστιανικό ναό. Μετά το θάνατο του άντρα της, γύρω στα 1820, εγκαταστάθηκε στην Τήνο, όπου έγινε μοναχή με το όνομα Πελαγία και έζησε ώς το 1823. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της έστειλε στην Κρήτη με έξοδά της το Νικόλαο Ζερβό από τα Κούντουρα Μεγαρίδος να βοηθήσει τους επαναστατημένους, και πάλι, συμπατριώτες της αυτός ήταν ο μετέπειτα ήρωας Ζερβονικόλας.
Γ. Η Ανθούσα, η δεύτερη θυγατέρα του Δασκαλογιάννη, που ήταν «όνειρο ξανθής καλλονής», είχε παντρευτεί πριν από την επανάσταση του 1770 το συνεπαρχιώτη της Γεώργιο Δασκαλάκη, επονομαζόμενο Παχύ, λόγω των τεράστιων διαστάσεών του. Είχε γραφτεί αρχικά ότι πνίγηκε σ’ ένα πηγάδι για να γλιτώσει την ατίμωση. Νεώτερα στοιχεία όμως απέδειξαν ότι μετά την Επανάσταση εξορίστηκε με το σύζυγό της από τους Τούρκους στο χωριό Δαφνές της επαρχίας Μαλεβιζίου. Γιος τους ήταν ο Ανδρέας Παχυνάκης, με τη γνωστή δράση στα 1821.
Δ. Η τρίτη κόρη του ήρωα, η Ελευθερούσα, αναγκάστηκε να παντρευτεί τον πλούσιο βαλή της Σμύρνης Γιαλί Χουσεΐν Μπέη. Κατόρθωσε όμως να κάμει χριστιανούς τους δυο γιους της, ο οποίοι αγωνίστηκαν (όπως όλα τα εγγόνια του Δασκαλογιάννη) για την απελευθέρωση του Γένους. Στις ελάχιστες πληροφορίες που δίδουν παλαιότεροι ιστορικοί αναφέρεται ότι η σύζυγος του Δασκαλογιάννη, η Σγουρομάλλινη, με τους αδελφούς του κατέφυγαν στα Κύθηρα. Αδέλφια του εθνομάρτυρα ήταν ο Παύλος, ο Νικόλαος, ο Μανούσος, ο Γεώργιος και η Κατίνα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/daskalogiannis.htm (1 φωτ.)

Κριτοβουλίδης Καλλίνικος

ΧΑΝΙΑ (Πόλη) ΚΡΗΤΗ
1792 - 1868
(Χανιά 1792 ­ Αθήνα 1868)
  Φιλικός και αγωνιστής στην Κρήτη κατά την Επανάσταση του 1821, λόγιος και απομνημονευματογράφος. Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Πήρε ενεργό μέρος στην εξέγερση της Μεγαλονήσου και ασχολήθηκε κυρίως με διοικητικά θέματα. Μετά την καταστολή της Επανάστασης κατέφυγε στην Πελοπόννησο. Συμμετείχε στην επιχείρηση της Γραμβούσας και μετά την επιτυχή έκβασή της τοποθετήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση μέλος της τριμελούς διοικητικής Επιτροπής Κρήτης. Μετά το 1830 εγκαταστάθηκε οριστικά στο ελεύθερο ελληνικό κράτος και ανέλαβε υπηρεσία σε διάφορες θέσεις. Έγραψε και δημοσίευσε "Απομνημονεύματα του περί της αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών".

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων

• http://www.parliament.gr/1821/anafora/portreta_det...

Αριστοκλής

ΚΥΔΩΝΙΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΝΙΑ
Aristocles of Cydonia was one of the most ancient sculptors; and though his age could not be clearly fixed, it was certain that he flourished before Zancle was called Messene (Paus. v. 25.6), that is, before 494 B. C.

A dictionary of Greek and Roman biography and mythology (ed. William Smith)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...
Aristocles :Perseus Encyclopedia
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Κρησίλας, 5ος αιώνας π.Χ.

The school of Phidias had rivals in the naturalistic school which followed Myron, including his son, Lycius, and Cresilas of Cydonia

Perseus: Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

  Kresilas of Kydonia in Crete (not necessarily identical with the "Ctesilaus" who "made a Doryphoros and a wounded Amazon": Pliny in N.H. 34.75) is often given the Sciarra type, though his style is only known from the Perikles portrait (Ch. 6.3) if the copies we have indeed reproduce the statue noted by Pliny, N.H. 34.74 and Pausanias (1.28.2 -- but omitting the sculptor). "Cydon" probably repeats Kresilas's own ethnic, a slip which may have eliminated another name (Strongylion, whose Amazon is praised by Pliny in N.H. 34.82?); while Phradmon of Argos is known for three other works, all lost.

This extract is from: Andrew Stewart, One Hundred Greek Sculptors: Their Careers and Extant Works. Cited Oct 2003 from Perseus Project URL below, which contains extracts from the ancient literature, bibliography & interesting hyperlinks.

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Ιωάννης Παγωμένος

ΜΑΖΑ (Χωριό) ΚΡΥΟΝΕΡΙΔΑ
  Ο Ιωάννης Παγωμένος ήταν ένας από τους πιο εργατικούς, ξεχωριστούς και ευχάριστους από τους γνωστούς κρητικούς ζωγράφους και έχει θαφτεί κάτω από την βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου στη Μάζα. Για περισσότερα από 30 χρόνια (1314-1347) ζωγράφιζε εκκλησίες μονάχος του. Μερικές από αυτές είναι ο Αγιος Γεώργιος στους Κομιτάδες Σφακίων (1314), ο Αγιος Νικόλαος στη Μονή Σελίνου (1315), η Παναγιά στον Αλίκαμπο Αποκορώνου (1316), ο Αγιος Γεώργιος στο χωριό Ανύδροι Σελίνου (1323), ο Αγιος Νικόλαος στη Μάζα Αποκορώνου (1326), ο Μιχαήλ Αρχάγγελος στα Καβαλαριανά κοντά στην Κάντανο Σελίνου (1328), η Παναγιά στα Βειλίτικα κοντά στο Κακοδίκι Σελίνου (1332) και η Παναγιά στη Σκαφίδα κοντά στο Ροδοβάνι Σελίνου (1347).

Το απόσπασμα παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της Crete TOURnet

Ιστοσελίδα της Crete TOURnet
• http://www.crete.tournet.gr/Site.jdp?ID=1040

Κατράκης Μάνος

ΚΙΣΣΑΜΟΣ (Πόλη) ΧΑΝΙΑ
1908 - 1984
Μέλος του ΕΑΜ Εθνικού Θεάτρου, εξορίστηκε την περιόδο 1947-1952. Ίδρυσε το 1955 το Λαϊκό Θέατρο στο Πεδίο του Αρεως. Μεγάλος ηθοποιός με λαϊκή απήχηση, σπάνιο αγωνιστικό ήθος και εξαίσια μεταλλική φωνή αθάνατων ποιητικών λόγων.

• http://www.theatre-museum.gr/bio.phtml?bio_id=33 (1 φωτ.)
• http://cretanhistory.tripod.com/biograf/katrakis.h... (4 φωτ.)

Μινωτής Αλέξης

ΧΑΝΙΑ (Πόλη) ΚΡΗΤΗ
1900 - 1990
Σκηνοθέτης

• http://www.theatre-museum.gr/bio.phtml?bio_id=46 (1 φωτ.)

Κοτζιάς Γεώργιος

1918 - 1977
Neurologist; Pioneered treatment of Parkinson's disease.

Φιλωνίδης ο Χερσονάσιος, 4ος αι., π.Χ.

ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ (Αρχαία πόλη) ΙΝΝΑΧΩΡΙ
Engineer, Land surveyor, chartographer. Son of Zoilos. Engineer of Alexander΄s Army accompanied him to his campaigh to Asia. He is mentioned by Diogenis Laertios as a "surveyor of the lands conquered by Alexander". Work He measured daily, as a "day - measeurer and stepper", the put - back itineraries by the army and prepared a "route diagram" showing the marching way and the surroundings.
  On a scripture found at Olympia is written : "Philonides, son of Zoilos,Chersonesian Cretan, King Alexander΄s day - measurer and stepper of Asia to Olympian Zeus dedicated".

• http://www.forthnet.gr/EAAN/grsci.htm#Chios

Ancient writers tell the stories of athletes who worked at other jobs and did not spend all their time in training. For example, one of Alexander the Great's couriers, Philonides, who was from Chersonesus in Crete, once won the pentathlon, which included discus, javelin, long jump, and wrestling competitions as well as running. However, just as in the modern Olympics, an ancient athlete needed mental dedication, top conditioning, and outstanding athletic ability in order to make the cut.

Perseus Project
• http://www.perseus.tufts.edu/Olympics/amat.html

Φελεσάκης Ιωάννης

ΑΕΡΙΝΟΣ (Οικισμός) ΙΝΝΑΧΩΡΙ
1866 - 1944
  Πρωτομάστορας και αυθεντικός. Καλλιτέχνης υψηλού επιπέδου.
  Ο Φελεσογιάννης ήταν ο χρυσός κρίκος της γενιάς του Ματζουράνα, του Μανιατογιάννη με την γενιά του Χάρχαλη, του Μαριάνου, του Κουνελοκωστή. Ατόφιος ορεσείβιος μουσικός. Με τα χαρίσματα και την σοφία ενός παλιού ανθρώπου. Γεννήθηκε το 1866 στον Αερινό Κισσάμου, στην ορεινή περιοχή των Εννιά Χωριών. Ο Αερινός είναι ένα από τα "ψηλότερα" χωριά των Χανίων και γενικά της Κρήτης. Κτισμένος σε υψόμετρο 800 μέτρων. Όχι όμως και άγονο αυτό το χωριό. Καστανιές, πλατάνια, κήποι και αμπέλια, ρυάκια και πηγές να τρέχουν από τα υψώματα. Ατενίζει τον Aγιο Δίκαιο, τον Μουστάκο, το βαθύ γαλάζιο του πελάγους, κάπου εκεί που απρίζει με την χάρη της η Παναγιά η Χρυσοσκαλίτισσα. Εκεί ο Φελεσογιάννης έζησε όλα του τα χρόνια, στην γειτονιά του, τα Φελεσιανά, λίγο παραπάνω από την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Πρωτόπιασε μια λύρα με γερακοκούδουνα και με αυτό το όργανο συμμετείχε στις χαροκοπιές του χωριού του αλλά και σε όλη την περιφέρεια των Εννιά Χωριών, ακόμα και μέχρι το γειτονικό Σέλινο. Στα λαγούτα είχε τον Βεστομανώλη από την γειτονική Μελισιά της Κισσάμου, τον Σημαντηρόκωστα από τα Σημαντηριανά κ.α.
  Ο Φελεσογιάννης άφησε όμως την λύρα και ασχολήθηκε ως επί το πλείστον με το βιολί, όπου με αυτό το όργανο έγινε πιο γνωστός στον κόσμο. Ήταν αδελφός με την μητέρα του Νικολή Χάρχαλη. Ο Χάρχαλης σαν μαθητευόμενος βιολάτορας από τον Φελεσογιάννη πήρε τα πρώτα του μαθήματα. Αλλά πολλές φορές έτυχε να παίζουν και οι δύο στο ίδιο γλέντι, άλλος στην αρχοντοκάμαρη του σπιτιού, άλλος στον οντά.
  Ο Φελεσογιάννης απόκτησε μεγάλη κτηματική και κτηνοτροφική περιουσία, την οποία διαχειριζόντουσαν τα παιδιά του όταν αυτός έλειπε στις πολυήμερες διασκεδάσεις. Σαν συνθέτης μας άφησε τρείς πανέμορφες μελωδίες. Τον Αερινιώτικο συρτό το 1886, την Ηλέκτρα το 1908 που αποτέλεσε κύριο μέρος στην σειρά συρτών που διασκευάστηκαν μετέπειτα από τον μεγάλο Ανδρέα Ροδινό, την Μπεμπέκα το 1912, έναν σκοπό από τους δυσκολότερους αλλά και από τους πλέον λεβέντικους. Ο Φελεσογιάννης ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα φιλοξενίας και μερακλοσύνης. Έζησε άνετα και όμορφα όλα του τα χρόνια, πάντρεψε τα παιδιά του, βίωσε τα γλέντια και τους μερακλήδες και το 1944 έφυγε από την ζωή. Μια μεγάλη μορφή, μια γνήσια παρουσία στην κρητική μουσική παράδοση.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/felessogiannis.htm (1 φωτ.)

Ανδρέας Μαριανάκης (Μαριαναντρίκος)

ΑΝΩΠΟΛΗ (Χωριό) ΣΦΑΚΙΑ
  Ο Ανδρέας Μαριανάκης ή "Μαριαναντρίκος", είναι από τους ανθρώπους που μπορούμε να τους περιγράψουμε με μία μόνο λέξη. Πρωτομάστορας! Την εποχή που τα ακούσματα ήταν τόσο γνήσια, τα όργανα απέδιδαν τόσο μοναδικά την μουσική μας, την εποχή που κυριαρχούσε η παραδοσιακή μουσική έκφραση σε όλο το νησί μας, τότε και ο Ανδρέας Μαριανάκης άκμαζε και μεγαλουργούσε. Γεννήθηκε το 1858 στον Δραπανιά Κισσάμου Χανίων. Η καταγωγή του ήταν από την Ανώπολη Σφακίων. Ο πατέρας του όμως ήρθε από τα Σφακιά και ρίζωσε στην Κίσσαμο, στον Πάνω Δραπανιά. Μερικές φορές φτάνουμε στο σημείο να λέμε «αχ και να είχε εφευρεθεί το κασσετόφωνο χρόνια πρίν» έτσι ώστε αυτοί οι καλλιτέχνες να είχαν καταγραφεί. Οπότε και μένουμε στις μαρτυρίες των παλιών που γνώρισαν από κοντά αυτά τα «θεριά» της μουσικής μας. Ο Ανδρέας Μαριανάκης ήταν από τους πιο ονομαστούς βιολάτορες της εποχής του. Παρόλο που λέγεται ότι το βιολί του «νιαούριζε», οι παλιοί που τον πρόλαβαν μιλούσαν για τέχνιτη και μερακλή μουσικό.
  Καλός οικογενειάρχης, έκανε καλό κουμάντο και απόκτησε σημαντική περιουσία εκείνα τα χρόνια. Απόκτησε πολλά παιδιά, οκτώ στον αριθμό. Ένα από τα παιδιά του ήταν ο θρυλικός Γιώργης Μαριάνος, αυτός ο μεγάλος βιολάτορας. Ο Ανδρέας Μαριανάκης δίδαξε εκείνα τα χρόνια σε πολλούς την τέχνη του βιολιού. Ο μεγάλος Φαντομανώλης, ο Ζερβός, ο Τσιλαρίδης ήταν μερικοί από τους ονομαστούς μαθητές του. Αλλά ακουστικά επίσης παραδειγμάτισε μορφές καλλιτεχνών όπως ο Κουνελοκωστής, ο Χάρχαλης κ.α. Έπαιξε με τους σημαντικότερους λαγουτιέρηδες της γενιάς του σε καθολική έκταση της επαρχίας Κισσάμου, αλλά και εκτός, στην Κυδωνία και στο Σέλινο. Εκτός όμως από καλός βιολάτορας ήταν ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της γενιάς του. Πέντε εκλεκτοί σκοποί αποδίδονται στην συνθετική του δραστηριότητα. Βοριάς συρτός το 1896, Δραπανιανός συρτός το 1900, Πυργιανός συρτός το 1906, Μεσογειανός συρτός το 1908, Σηρικαριανός συρτός το 1912. Οι παραπάνω μελωδίες σήμερα είναι κλασσικές ,παίζονται δε όλες σχεδόν και το κυριότερο, αναγνωρίζονται από τους νεώτερους μουσικούς, παρόλο που μερικές έχουν γίνει «λάφυρα» κάποιων επιτήδειων. Ο Ανδρέας Μαριανάκης έζησε όλα του τα χρόνια στο χωριό του, τον Δραπανιά και εκεί έφυγε από την ζωή, το 1938, αφήνοντας πίσω του έναν άξιο συνεχιστή, τον Γιώργη Μαριάνο, αλλά και ένα πλούσιο μουσικό έργο που σίγουρα μαρτυρά περίτρανα την παρουσία του στα μουσικά πράγματα της Κρήτης.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/marianakis_andreas.htm (1 φωτ.)

Χαρίλαος Πιπεράκης (Χαρίλαος ο Κρητικός)

ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ (Επαρχία) ΧΑΝΙΑ
1894
  Γεννήθηκε στους Έρφους Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνης το 1924.
  Προικισμένος λυράρης με δεκαετίες θητείας στο κρητικό γλέντι, έπαιξε σε πολλές περιοχές της Κρήτης, κέρδισε το θαυμασμό και παρέμεινε στη μνήμη όλων όσοι τόνε γνώρισαν, ως χαροκόποι (=γλεντιστάδες), ή συνεργάστηκαν μαζί του, ως πασαδόροι λαγουθιέρηδες. Η παρουσία του στην κρητική μουσική του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα είναι σεβαστή και υπολογίσιμη.
  Εκτός από τη δεξιοτεχνία του, ήταν από τους μουσικούς που «ήξεραν να στήνουν γλέντι», πράγμα που τον ανέδειξε και τον καθιέρωσε ανάμεσα στους μερακλήδες του καιρού του, εκείνους που «ανάγκαζαν» το λυράρη να προσέχει και την τελευταία λεπτομέρεια στο παίξιμό του, γιατί απαιτούσαν την «καλή λύρα» για να διασκεδάσουν, και είτε τον αντάμειβαν (ηθικά και υλικά, με το τακτικό παρόν τους στα γλέντια του) είτε τον περιφρονούσαν.
  Διέθετε ξεχωριστό, ονομαστό «χρώμα» στο παίξιμό του και «χρωμάτιζε» μ' αυτό όλα τα τραγούδια που έπαιζε, συνθέσεις διαφόρων καλλιτεχνών, προσαρμόζοντάς τα στο ιδιαίτερο και αναγνωρίσιμο ύφος του. Παρά το ότι, δυστυχώς, το δισκογραφικό του έργο ήταν περιορισμένο, ο συρτός του «Ζητιάνος» κατατάσσεται στα κλασικά κομμάτια της «χρυσής εποχής» της ρεθεμνιώτικης μουσικής (δεν πρέπει να συγχέεται με το ομότιτλο, αλλά εντελώς διαφορετικό, συρτό του Κ. Μουντάκη). Αλλες δισκογραφικές επιτυχίες του Μαν. Κατσαμά που μπορέσαμε να καταγράψουμε είναι τα : "Σημάδι μου χεις στην καρδιά", "Στην αγάπη μας δε θέλω καταδότες", "Μια ψηλομελαχροινή", "Κάθε καρδιά που αγαπά", "Φεύγω αγάπη μου στα ξένα", "Γιατρός είσαι στην πληγή", με συνοδεία το Γιάννη Μαρκογιαννάκη και τους γιους του Γιώργη και Βασίλη.
  Καλλίφωνος και με μεγάλες φωνητικές αντοχές, ακόμη και την τρίτη συνεχόμενη μέρα του γλεντιού, την ώρα που ξυπνούσε - μετά τον ελάχιστο ύπνο που «έκλεβαν», αν ήταν τυχεροί, σε καμιά γωνιά οι οργανοπαίχτες - «άκουες τη φωνή του σαν τ' αηδονιού» να λέει μαντινάδες στο σιγανό πεντοζάλη, με δυο κύκλους χορευτές τον ένα μέσα στον άλλο, και φυσικά ακουγόταν απ' όλους χωρίς μικρόφωνο. Πέθανε σε ηλικία 72 ετών το 1996, αφού ταλαιπωρήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα από την επάρατη νόσο. Συνέχισε να παίζει με αξιοθαύμαστο κουράγιο ακόμη και λίγους μήνες πριν το θάνατό του. Τα παιδιά του (οι Κατσαμάδες) συνεχίζουν, το καθένα με τον τρόπο του, τη μουσική παράδοση της οικογένειας.

από κείμενο του Παν. Κουνάδη στο Δίφωνο
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/harilaos.htm (3 φωτ.)

Οι Κουτσουρέληδες

ΑΡΜΕΝΟΙ (Χωριό) ΑΡΜΕΝΟΙ
  Στην Κρήτη υπήρξαν μεγάλες μουσικές οικογένειες που κράτησαν ψηλά τα σκήπτρα της μουσικής μας παράδοσης. Οι Κουτσουρέληδες υπήρξαν ας πούμε μουσικοί «από κούνια». Από πάππου προς πάππου, από γενιά σε γενιά, πλήθος οργάνων πέρασε από τα χέρια αυτής της οικογένειας. Ο Αντρέας Κουτσουρέλης από το Αρμενο Χωριό Κισσάμου ήταν ένας παλιός τεχνίτης λαγουτιέρης. Την αγάπη του για την μουσική την μετέδωσε στα παιδιά του. Ο Γιώργης, ο Μανώλης, ο Στέλιος.
  Ο Στέλιος Κουτσουρέλης γεννήθηκε το 1924 στο Καστέλλι Κισσάμου και εκεί μεγάλωσε με τα ακούσματα του πατέρα του και της παλιάς γενιάς των καλλιτεχνών της περιοχής. Μαζί με τα αδέρφια του πορεύθηκε στα μουσικά μονοπάτια της εποχής εκείνης. Η τέχνη βέβαια του Γιώργη ήταν αξεπέραστη, όμως και ο Στέλιος έπαιζε γλυκά και απλά, είχε ήχους που ταιριάζανε τόσο στον χαρακτήρα του, όσο και στην μουσική ιδιομορφία των τοπικών μοτίβων. Από τα γλέντια στο οικογενειακό καφενεδάκι, στα γλέντια της κρητικής υπαίθρου. Αγαπούσε όμως και τα γράμματα και για αυτό τον λόγο τελείωσε και το γυμνάσιο. Η φωνή του ήταν όμορφη και στρωτή. Αλλωστε για τον λόγο αυτό ήταν ο κύριος τραγουδιστής στους δίσκους του Γιώργη. Αγρίμι, Μπαρμπούνι, Φουρνιανός, Συρτάκι, Φιλεντέμ, Κρουσταλλοβραχιωνάτη κ.α. Από τα γλέντια στα ραδιοφωνικά στούντιο μαζί με τα αδέρφια του παρουσίαζαν τις αξέχαστες εκπομπές που πρόβαλλαν την κρητική μουσική σε όλη την Ελλάδα. Με τον θάνατο όμως του αδερφού τους Μανώλη το 1958 σταμάτησαν και οι εκπομπές αλλά και η καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες. Ο Στέλιος Κουτσουρέλης εκτός από λαγουτιέρης και τραγουδιστής ήταν και άριστος συνθέτης. Ο κλασσικός πλέον Εννιαχωριανός συρτός έχει μείνει στην μουσική ιστορία του τόπου. Ηχογραφήθηκε με το λαγούτο του Γιώργη, με την λύρα του Κώστα Μουντάκη και με το τραγούδι του Στέλιου. Όταν πρωτάκουσε τον συρτό αυτό ο γίγαντας της κρητικής μουσικής, ο Νικολής Χάρχαλης, του απέδωσε τα εύσημα που μόνο ένας μεγάλος δάσκαλος μπορεί: «Μπράβο Κουτσουρελάκι μικιό, λεβεντιά το σερτουλάκι σου».
  Ο Στέλιος Κουτσουρέλης διορίστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος όπου και σταδιοδρόμισε επαγγελματικά. Στην Αθήνα με κάθε ευκαιρία συνεργάστηκε με πολλούς βιολάτορες και λυράρηδες και πρόσφερε τις υπηρεσίες του στο κρητικό στοιχείο της πρωτεύουσας. Το 1998 όμως υπέστη βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο με αποτέλεσμα να κουβαλάει αυτή του την παραπληγία μέχρι το καλοκαίρι του 2003 που έφυγε από την ζωή. Αλλο ένα μεγάλο κεφάλαιο της μουσικής μας άφησε, αλλά το έργο του σίγουρα θα μείνει ζωντανό για τις ερχόμενες γενιές.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/koutsourelis_st.htm

Γιάννης Ρηγάκης

ΓΑΥΔΟΣ (Χωριό) ΚΡΗΤΗ
1882 - 1966
Γεννήθηκε στην Γαύδο και από δέκα χρονών κατοίκησε στον Βουτά Σελίνου. Από μικρός στα βάσανα της ζωής, έκανε πολλές δουλειές για να τα βγάλει πέρα. Ακούγεται σήμερα σαν αξιόλογος δεξιοτέχνης, έλαβε μέρος σε πολλές διασκεδάσεις της εποχής εκείνης σε όλο το Σέλινο. Συνεργάτες του ο Κλειναντώνης, ο Τοπολιανός κ.α.
Επιμέλεια κειμένων: Κώστας Βασιλάκης

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm (1 φωτ.)

Νικόλαος Τσέγκας

ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ (Χωριό) ΚΙΣΣΑΜΟΣ
1900 - 1966
  Ο Νικόλαος Τσέγκας γεννήθηκε το 1900 και έζησε στη Γραμπούσα Κισσάμου, στη θάλασσα της οποίας άσκησε το επάγγελμα του ψαρά. Στην ίδια θάλασσα χάθηκε το 1966 σε φοβερή θαλασσοταραχή, παρά τις απελπισμένες προσπάθειες της γυναίκας του Μαρίας Τσέγκα να τον σώσει πάνω στη βάρκα τους, τον «Κυριάκο».
  Βαθύς μερακλής και μποέμ της αποχής του, είχε την ικανότητα να συνθέτει σκοπούς, παρόλο που δεν έπαιζε κανένα μουσικό όργανο. Τσι σκοπούς του (που είναι συρτά, η κυρίαρχη μουσική έκφραση της επαρχίας Κισσάμου) τους μάθαινε στους βιολάτορες και τους λαγουθιέρηδες της περιοχής, μεταξύ των οποίων οι μεγάλοι Γ. Μαριάνος, Ν. Χάρχαλης και Γ. Κουτσουρέλης, σφυρίζοντας ή παίζοντας «μπουκόλυρα», δηλ. μιμούμενος τον ήχο του έγχορδου με το στόμα.
  Η προσφορά του στη μουσική παράδοση της δυτικής Κρήτης είναι σημαντική και προέρχεται μόνο από το μεράκι του, χωρίς το παραμικρό ίχνος επαγγελματισμού. Ανάμεσα στα συρτά του ο «Κακαράπης» (ή «Κακράπης», από τοπωνύμιο στη θάλασσα της Γραμπούσας), ένα από τα πιο περίπλοκα και δύσκολα κρητικά τραγούδια (ηχογραφήθηκε κατά καιρούς από τον Γ. Κουτσουρέλη, τον Κ. Μουντάκη και τον Κ. Παπαδάκη-«Ναύτη»), και το "Μπαρμπούνι", γνωστό και ως "Μπεμπέκα", που λέγεται ότι γράφτηκε από τον ενθουσιασμό του για ένα μεγαλόπρεπο μπαρμπούνι που είχε πιάσει, με την αρχική μαντινάδα:
"Μπαρμπούνι μου θαλασσινό και κόκκινό μου ψάρι,
εγώ 'μαι που σε ψάρεψα κι άλλος δε θα σε πάρει"
  Στο Νίκο Τσέγκα αναφέρεται το γνωστό τραγούδι "Στση Γραμπούσας τ' ακρωτήρι" (αρχικός τίτλος: "Αρμενάκι Τζέκα"), που ηχογραφήθηκε από τον Κώστα Μουντάκη σε δίσκο 45" και περιέχεται επίσης στο δίσκο του " Έτσι τραγουδάει η Κρήτη, νο 1", καθώς και το τραγούδι "Τζέγκας" του Κωστή Παπαδάκη (Ναύτη), στο δίσκο "65 χρόνια Ναύτης", Cretaphone... Συρτά του Νίκου Τσέγκα υπάρχουν, μεταξύ άλλων, στους δίσκους:
Πρωτομάστορες της Κρητικής Μουσικής Ιστορίας (CD Γιώργου Κουτσουρέλη, τραγ. "Μπαρμπούνι" και "Σαράντα μέτρα θάλασσα"), Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι
Ross Daly, "Ονείρου Τόποι", Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι
Γιώργος Τζιμάκης Ναύτης,
"65 χρόνια Ναύτης"

Θεόδωρος Ρηγινιώτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/tsegas.htm (1 φωτ.)

Κωνσταντίνος Μπουλνταδάκης (Καναρίνης)

ΔΡΑΚΟΝΑ (Χωριό) ΚΟΛΥΜΒΑΡΙ
1840
  Για σωθεί ένα όνομα μέχρι την εποχή μας σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Και ιδιαίτερα όταν αυτό το όνομα το συνοδεύει μια ολόκληρη παράδοση, τότε αυτό παίρνει διαστάσεις θρύλου.
  Ο Κων/νος Μπουλνταδάκης, ο λεγόμενος Καναρίνης είναι πλέον ένας θρύλος. Ένας θρύλος με σάρκα και οστά, με προσφορά και παράδοση, με ιστορία και περγαμηνές. Παλιός μουσικός, πολύ παλιός. Του 1840 γεννηθής. Την εποχή των Κιόρων, του Βουρογιάννη, του Ματζουράνα, του Μπαλαμπού, την εποχή της μουσικής έξαρσης, την εποχή εκείνη και ο Καναρίνης μεγαλούργησε. Και η λέξη "μεγαλουργώ" είναι πολύ φτωχή για να περιγράψει το πρόσωπο αυτό. Η Δρακώνα Κισσάμου είναι η γενέτειρα του. Βιολάτορας μοναδικός, άριστος λέγανε οι παλαιότεροι που είχαν την τύχη πραγματικά να τον ακούσουν. Σαν τραγουδιστής όμως λέγεται ότι ήταν ανεπανάληπτος, τόσο γλυκός σαν καναρίνι. Έτσι και το παρατσούκλι αυτό τον συνοδεύει μέχρι σήμερα. Για εκείνη την εποχή που τα μεταφορικά μέσα ήταν ανύπαρκτα και πενιχρά τον βρίσκουμε να παίζει σε χωριά πολύ μακρυά από την Δρακώνα, χιλιόμετρα ολόκληρα, μέρες και ώρες για να φτάσει στα γλέντια. Μέχρι το Σφηνάρι, τον Κάμπο, το Αμυγδαλοκεφάλι, αλλά και μέχρι τον Βατόλακο. Συνθέτης από τους "πρώτους". Ο περίφημος "Καρεφυλιανός συρτός" του 1866 που αποτελεί το κύριο γύρισμα του "Ανεμου" του Θανάση Σκορδαλού, ο κλασσικός πλέον "Ινάντιος συρτός" του 1870 που πήγαινε ανάποδα "ινάντια" στον μουσικό χρόνο, ο "Σφηναριώτικος συρτός" του 1875 με τα γλυκά γυρίσματα, ο "Συρτός του Καναρίνη" του 1880 με τα δύσκολα ταλίμια, ο "Τριαλώνης συρτός" και ο "Δρακονιανός συρτός" μελωδίες που σήμερα δυστυχώς δεν ακούγονται. Συνθέτης μεγάλος, αλλά και μουσικό μυαλό έστω και ασπούδαστο. Ένα επεισόδιο όμως σε ένα γαμήλιο γλέντι θα του προκαλέσει μόνιμη εγκεφαλική αναπηρία, έτσι και ο Καναρίνης χωρίς οικογένεια, μόνος και άρρωστος θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο αγαπημένο του χωριό, στις αρχές του περασμένου αιώνα. Το όνομα του όμως ακούγεται ακόμα περήφανα, σαν τον Ινάντιο συρτό που όμοιος του δεν ξαναβγαίνει. Ο βιολάτορας, ο τραδουδιστής, ο συνθέτης, ένας θρύλος. Ο Καναρίνης...

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/kanarinis.htm

Μαριανάκης Γιώργης (Μαριάνος)

ΔΡΑΠΑΝΙΑΣ (Χωριό) ΜΥΘΗΜΝΑ
1891 - 1972
  Ο μεγάλος αυτός δεξιοτέχνης του βιολιού γεννήθηκε στον Δραπανιά Κισσάμου του νομού Χανίων το 1891. Ήταν γιoς του παλιού πρωτομάστορα βιολιστή Ανδρέα Μαριανάκη. Η αγάπη του για την μουσική δεν τον άφησε να μάθει γράμματα. Το βιολί ήταν μέσα στην ψυχή του.
  Από μικρός ήταν προικισμένος με το ταλέντο του μουσικού και σε ηλικία 16 ετών ήταν πλέον ένας περιζήτητος καλλιτέχνης. Με αυτή την ασχολία του έζησε την οικογένεια του. Τον συνόδεψαν στα αναρίθμητα γλέντια του οι λαγουτιέρηδες της περιοχής του, Γιάννης Κουρής, Σταύρος Μαυροδημήτρης, Παντελής Φαραντάκης και ο μεγάλος Γιώργης Κουτσουρέλης, όπου μαζί έγραψαν και δίσκους. Στο σπίτι του στο Δραπανιά έφταναν άτομα από όλο τον νομό Χανίων αλλά και από το Ρέθυμνο.
  Καλλιτέχνες μεγάλοι και φτασμένοι όπως ο Χαρίλαος Πιπεράκης, ο Αλέκος Καραβίτης από τον Γιώργη Μαριάνο διδάχθηκαν τα συρτά. Ο Γιώργης Μαριάνος πραγματικά εκείνη την εποχή, μαζί με τον μεγάλο Νικολή Χάρχαλη είχαν να δούν το σπίτι τους πολλές μέρες λόγω των πολυήμερων γλεντιών. Ήταν πραγματικά ένας μύθος εκείνη την εποχή. Κίσσαμος, Σέλινο, Κυδωνία, Αποκόρωνας, Σφακιά, μες στην πόλη των Χανίων, αλλά και στην Αθήνα, ο Γιώργης Μαριάνος διασκέδασε χιλιάδες κόσμο. Στην εμφάνιση ήταν πολύ επιβλητικός, πάντα με βράκα, στιβάνια κόκκινα ή μαύρα, μεϊτανογέλεκο, σαρίκι και καπότο, ήταν ένας αυθεντικός τύπος κρητικού, που ποτέ μα ποτέ δεν αποχωρίστηκε αυτή την φορεσιά. Μεγάλη επίσης και η προσφορά του στην μάχη της Κρήτης, αφού πολέμησε και σκότωσε Γερμανούς στα Φελελιανά Κισσάμου. Το 1961 υπέστη βαρύ καρδιακό επεισόδιο καθώς βρισκόταν στην Αθήνα με αποτέλεσμα να μην ξαναπαίξει το αγαπημένο του βιολί. Η καρδιά του έπαψε να χτυπά το 1972. Φεύγοντας άφησε πίσω του την λεβέντικη παρουσία του στα μουσικά δρώμενα, την γνησιότητα του παιξίματος του και σφράγισε έντονα μια εποχή που ίσως σήμερα να φαντάζει πολύ μακρινή...

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/marianos.htm (2 φωτ.)

Μανώλης Θεοδωράκης (Θεοδωρομανώλης)

ΕΠΑΝΩΧΩΡΙ (Χωριό) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΕΛΙΝΟ
1778 - 1818
Καταγόταν από το Επανοχώρι Σελίνου, απο τα Μαραγκιανά, μια μικρή γειτονιά της κοινότητας αυτής. Ο ίδιος λεγόταν Μαραγκάκης, άλλαξε όμως το επίθετό του από το όνομα του πατέρα του που λεγόταν Θεόδωρος. Τραγικό το τέλος του, μιας και σκότωσε τον Τούρκο Εμίν Βεργέρη μόνο και μόνο για να μην αφήσει την οικογένεια του στα χέρια αυτού του αιμοβόρου γενίτσαρου. Συνελήφθη από τους Τούρκους στο οροπέδιο του Ομαλού όπου και θανατώθηκε. Η λαϊκή παράδοση όμως εξυμνεί τα κατορθώματα του και την καλλιτεχνική του αξία ώς και σήμερα.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm (1 φωτ.)

Αντώνης Τζιάκης

ΚΑΚΟΔΙΚΙ (Χωριό) ΚΑΝΤΑΝΟΣ
1890 - 1952
Καταγόταν από το Κακοδίκι Σελίνου, από τους ενεργούς επαγγελματίες λυράρηδες της εποχής του, έπαιξε σε καθολική έκταση της επαρχίας Σελίνου, ακόμα και στην γειτονική επαρχία Σφακίων. Μετρημένος καλλιτέχνης με φήμη που φτάνει ώς τις μέρες μας και με πλουσιότατο ρεπερτόριο.
Επιμέλεια κειμένων: Κώστας Βασιλάκης

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm (1 φωτ.)

Στέλιος Λαϊνάκης

ΚΑΛΑΘΕΝΕΣ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
1950
  Ο Στέλιος Λαϊνάκης ανήκει στην γενιά καλλιτεχνών που «μεστώνει» σήμερα στα μουσικά πράγματα της Κρήτης. Επιστήμονας, μουσικός, οραματιστής. Μια αναμφισβήτητα μεγάλη προσωπικότητα. Γεννήθηκε το 1950 και κατάγεται από τις Καλάθενες Κισσάμου Χανίων, ένα χωριό που κρατά γερά τους δεσμούς με την γνήσια μουσικοχορευτική παράδοση. Χωριό το οποίο γέννησε σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Ευθύμης Λυραντωνάκης, ο Λεφογιάννης, οι Σγουρομάλληδες, ο Γιώργης Νικολακάκης , ο Σκορδύλης κ.α. Ο Στέλιος Λαϊνάκης σίγουρα επηρεασμένος από την παράδοση του χωριού του αλλά και όλης της περιοχής ξεκίνησε να παίζει λαγούτο. Εκτός όμως από την πρόοδο του στην μουσική, σημαντική και η πρόοδος του στα γράμματα. Την δεκαετία του '70 βρέθηκε στην Ιταλία να σπουδάζει ως αρχιτέκτονας. Το μικρόβιο όμως της μουσικής είχε ριζώσει γερά μέσα του. Εκεί στη Ιταλία γνώρισε δύο από τις πλέον σημαντικές μορφές της παγκόσμιας μουσικολογίας, τον Ρομπέρτο Λεϊντί και την Τούλια Μαγκρίνι. Το ενδιαφέρον του Στέλιου για την έρευνα της μουσικής παράδοσης έδεσε με τις γνώσεις και τις εργασίες των δύο παραπάνω μουσικολόγων, έτσι ώστε και πραγματοποίησαν λεπτομερή έρευνα της κρητικής μουσικής σε καθολική έκταση του νησιού για πάνω από είκοσι χρόνια. Μετά τις σπουδές του ασχολήθηκε ως επί το πλείστον με την μελέτη και συλλογή της γνήσιας μουσικής, αλλά σημαντικές ήταν και συνεργασίες του με άλλους μεγάλους καλλιτέχνες, τόσο σε ερευνητικό όσο και σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Τεχνίτης λαγουτιέρης με άριστο πρίμο παίξιμο, αλλά επίσης με την ίδια δεξιοτεχνία χειρίζεται και το μπουλγαρί. Το τραγούδι του άκρως παραδοσιακό που γυρνάει τις μνήμες στα παλιά καλά χρόνια, στους παλιούς και γνήσιους τραγουδιστάδες. Παθιασμένος με την μουσική, συντρόφευσε με τις πενιές του τον αείμνηστο δάσκαλο Μιχάλη Κουνέλη, τον Κωστή Παπαδάκη ή Ναύτη, τον Μανιό, τον Φώτη Κατράκη και πλήθος παλιών αλλά και νέων βιολιστών. Ιδιαίτερα με τον Κωστή Παπαδάκη ή Ναύτη εμφανιστήκαν μαζί σε δεκάδες εκδηλώσεις στο εξωτερικό, αλλά μαζί πορεύθηκαν και στις έρευνες για την μουσική παράδοση. Ενεργό μέλος του συλλόγου παραδοσιακής μουσικής νομού Χανίων «Ο Χάρχαλης», αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των καλλιτεχνών και του κύρους της μουσικής της δυτικής Κρήτης. Συμμετείχε σε δεκάδες ηχογραφήσεις δίσκων, κυρίως με τον Ναύτη, αλλά ακόμα και σε κατά καιρούς συλλογές που εκδόθηκαν. Αριστος γνώστης των παλαιών πρότυπων συρτών σύμφωνα με τις πατρότητες τους. Σήμερα ο Στέλιος Λαϊνάκης συνεχίζει ακούραστος το έργο του, διατελεί πρόεδρος του συλλόγου παραδοσιακής μουσικής νομού Χανίων «Ο Χάρχαλης». Μαχητής, γνήσιος, μια λαμπρή και άξια παρουσία στο κρητικό μουσικό στερέωμα.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/lainakis.htm (1 φωτ.)

Παναγιώτης Βολανάκης

ΚΑΛΥΔΩΝΙΑ (Χωριό) ΚΟΛΥΜΒΑΡΙ
1924 - 1996
  Από τους εκφραστικότερους καλλιτέχνες ήταν ο Παναγιώτης Βολανάκης.
  Γεννήθηκε το 1924 στην Καληδωνία Κισσάμου. Μαθητής του θρυλικού Νικολή Χάρχαλη. Από την Καληδωνία έτρεχε μικρό παιδί στα Χαρχαλιανά, στην άλλη πλευρά της Κισσάμου για να μάθει βιολί. Τόση ήταν η δίψα του για την μουσική. Και το όργανο αυτό πήρε σάρκα και οστά, χρώματα και τσακίσματα στα δάκτυλα του. Καλλίφωνος, μερακλής, λεβεντιά! Από νέος ξεκίνησε στα γλέντια, σε όλα τα χωριά της Σπάθας και της Κυδωνίας ακόμα. Αγαπητός από τον κόσμο. Συνεργάστηκε με μεγάλους λαγουτιέρηδες όπως ο Γιώργης Κουτσουρέλης, ο Λεφογιάννης, ο Μιχάλης Πολυχρονάκης, ο Λαϊνοστέλιος ο Λαρδιανός κ.α. Στα συρτά είχε μια μοναδική τεχνική. Έπαιζε σειρές με συρτά και οι μαντινάδες του ήταν πάντα χαρακτηριστικές. Τον θυμάμαι λίγο καιρό πριν φύγει όπου με το βιολί του σε μια φιλική παρέα σκόρπισε τέρψη και μελωδίες πραγματικά «αγγελικές». Έπαιζε με πάθος τον Κολυμπαριανό συρτό και τον Ροδοπιανό του Ναύτη.
  Έφυγε από την ζωή το 1996. Και όμως, είχε ακόμα τόσα πολλά να προσφέρει.

Επιμέλεια: Κώστας Βασιλάκης, Πηγές: Αθ. Δεικτάκης "Χανιώτες λαϊκοί μουσικοί"
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/volanis.htm

Στρατής Γαλαθιανάκης (Γαλαθιανός)

ΚΑΜΠΟΙ (Οικισμός) ΚΕΡΑΜΕΙΕΣ
1916 - 1986
  Από τα πιο γλυκά βιολιά των Χανίων ήταν ο Στρατής Γαλαθιανάκης. Ο Στρατής ο Γαλαθιανός, ο αξιαγάπητος αυτός άνθρωπος και καλλιτέχνης. Βιολάτορας της παλιάς σχολής, βιολάτορας όμως και με προοδευτικές τάσεις. Μερικοί που ακούν σήμερα τον Στρατή Γαλαθιανό τον παρομοιάζουν με τον Νικολή Σαριδάκη, τον ανεπανάληπτο Μαύρο. Πολλά τα κοινά σημεία τους, ίσως ότι ήσαν και οι δύο τόσοι απλοί και ήρεμοι χαρακτήρες και αυτή τους την απλότητα την έβγαζαν πάνω στα όργανα τους με μελωδίες και νότες. Γεννήθηκε το 1916 στους Κάμπους Κυδωνίας Χανίων, στην ορεινή και τραχειά περιοχή των Κεραμιών. Σε πολύ μικρή ηλικία έχασε τους γονείς του, κατόπιν ήρθε και ο χαμός τριών αδελφών του. Αυτό ήταν η κύρια αιτία ώστε να ξεσπάσει στην μουσική. Στα δεκατρία του πρωτόπιασε το βιολί και δεν άργησε να φανεί η αξία του. Το γλυκό και απαλό του παίξιμο που συνδυαζόταν με τα περήφανα γυρίσματα των χανιώτικων συρτών ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του. Με τον λαγουτιέρη Δημήτρη Γαλάνη έπαιξε στα περισσότερα γλέντια. Αδελφικοί φίλοι, γίνονταν ένα την ώρα που έπαιζαν μαζί. Δεμένη φιλία και συνεργασία για δεκαετίες. Μαζί τους στα γλέντια, στις παρέες και στους δίσκους ο Θεοχάρης Τζινευράκης, το γλυκόλαλο αηδόνι από τα Νοχιά Κισσάμου. Ο Στρατής Γαλαθιανός πήγε για αρκετό καιρό στην Θεσσαλονίκη όπου και εκεί γλέντησε το κρητικό στοιχείο της Βορείου Ελλάδας. Οι κάτοικοι της μεγάλης πόλης της Μακεδονίας πολύ συχνά έβλεπαν έναν λεβέντη με στιβάνια και κυλότα να διαβαίνει στους δρόμους και πραγματικά ο θαυμασμός διαδεχόταν την έκπληξη. Ο Στρατής Γαλαθιανός σύνθεσε τον δικό του συρτό, τον Λακκιώτικο, μια μελωδία τόσο γλυκειά που παραπέμπει στο πρόσωπο του και μόνο εκεί. Από τον αιφνίδιο θάνατο του Δημήτρη Γαλάνη ο Στρατής Γαλαθιανός έπεσε σε μελαγχολία και ίσως λένε, αυτή ήταν η αιτία να φύγει ο ίδιος από την ζωή, το 1986. Και πραγματικά, είχε ακόμα τόσα πολλά να προσφέρει.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/galathianos.htm (1 φωτ.)

Μάρκος Κ. Παπαδάκης

  Κάμποι Κυδωνίας: Το ωραίο καπετανοχώρι, το χωριό των ηρώων Καλογερήδων, Κοκολογιάννηδων και άλλων, το χωριό των διακεκριμένων επιστημόνων και ρεκτών εμπόρων, τιμίων και ευηπολήπτων ανθρώπων, είναι και η γενέτειρα του κορυφαίου καλλιτέχνη της κρητικής μουσικής Μάρκου Κ.Παπαδάκη. Χαρισματικός και ταλαντούχος ο Μάρκος, σε πολύ νεαρή ηλικία εκέρδισε την αναγνώριση και τη μεγάλη αγάπη των συναδέλφων του, των ειδικών και του φιλόμουσου κοινού. Οι γονείς του δεν τον εμπόδισαν να ξεκινήσει και να πορευτεί στον δρόμο που αυτός ήθελε. Ειδικά η μητέρα του Καλλιόπη, το γένος Μαυρεδάκη, πρώτη διέγνωσε τις ικανότητες του και σαν καμπιανή κι αυτή, στον αείμνηστο καμπιανό επιχειρηματία Ευτύχιο Νικολιουδάκη απευθύνθηκε (έγραψε κι εκείνος μεγάλη ιστορία με την "ΤΕΡΨΗ" στο χανιώτικο εμπόριο και στην κοινωνία με τις κρυφές πράξεις φιλανθρωπίας, αλλά και στην εθνική αντίσταση) και αγόρασε στον γιό της το πρώτο του βιολί...
  Ο Μάρκος είναι αυτοδίδακτος! Ακούοντας τους σπουδαίους εκείνης της εποχής, έμαθε από πολύ μικρό παιδί να παίζει. Σε χρόνο ελάχιστο εξελίχθηκε σ΄ ένα από τα πρώτα βιολιά του Νομού Χανίων. Περιζήτητος από πολύ μικρός, είχε στα 24 του χρόνια κυριαρχήσει!...Γάμοι, βαφτίσεις, πανηγύρια και παρακαλεστός ο Μάρκος!.. Αγάπη του κοινού μεγάλη και συνεργάτες κορυφαίοι πρωτομάστορες: Μενέλαος Κασιανάκης, Χρήστος Γαρμπιδάκης, Βαγγέλης Κουρής και, τελευταία, ο αλησμόνητος και υπέροχος Δημήτρης Γαλάνης.
  Με τον Γαλάνη είχε συνεργασθεί και στην εταιρεία του αληθινού προστάτη των καλλιτεχνών Γ. Ορφανίδη, ανθρώπου σπουδαίου στον οποίο πολλά οφείλει η ελληνική δημοτική και λαϊκή μουσική. Τα εμπορικά σήματα του Ορφανίδη ήταν RCA VICTOR και OLYMPIC. Επτά , λοιπόν, δίσκους 45 στροφών με τον Γαλάνη έχει στο ενεργητικό του ο Μάρκος και ευτυχώς εύκολα ευρίσκονται σήμερα σε κασέτες και σε CD με μεγάλη ζήτηση και δικαιολογημένα: Η φωνή του Μάρκου είναι αρρενωπή με σεμνό ύφος, ταυτόχρονα και άφαλτση, χαριτωμένη, ζεστή, ας πούμε και παραδοσιακή παρ΄ ότι έχει "φορεθεί" πολύ αυτή η λέξη!.. Τον ακούει ο εκατοχρονίτης και αναντρανίζει! "Ετσά ήτονε η κρητική μουσική στα νιάτα μου" σκέφτεται. Τον ακούει η γρε κι αρχίζει τον πανάρχαιο συρτό! Οι μεσότριβοι συλλογούνται και στα φωναχτά επαινούν: "Μπράβο Μάρκο, ο Θεός σχωρέσει σου Γαλάνη, αυτή ΄ναι μουσική!.." Ναι!.. Αυτή ΄ναι μουσική!.. Πρέπει, αγαπητοί αναγνώστες, ν΄ ακούσετε και μόνο τότε θα εννοήσετε γιατί και οι σημερινοί φιλόμουσοι νέοι αγαπούν το έργο του Μάρκου. Ειδικότερα όσοι προτιμούν ακούσματα ρέγκε , "παθαίνουν" και με τη σωστή κρητική μουσική!..
  Ο πρώτος δίσκος των Παπαδάκη και Γαλάνη εσημείωσε τον απίθανο και απρόσμενο για δίσκο 45 στροφών με κρητική μουσική, αριθμό πωλήσεων: 9.000 (εννέα χιλιάδες) αντίτυπα!.. Και σημειώστε: Χωρίς διαφήμιση βέβαια τότε!..
  Στον κόσμο της κρητικής μουσικής κυριαρχούσαν τότε οι γίγαντες, τα ιερά τέρατα Κουτσουρέληδες (Μανώλης, Γιώργης και Στέλιος), Τζιμάκης, Ναύτης, Μαύρος, Κουνέλης, Καστάνης, Πλακιανός κ.α., ο μέγας Χαρίλαος Πιπεράκης, από το Ξηροστέρνι, παρέμενε και εθριάμβευε στην Αμερική, όμως ο Μάρκος όχι μόνο δεν επέρασε σε δεύτερη θέση, αλλά διακρίθηκε, καταξιώθηκε και όσο κανείς άλλος αγαπήθηκε!
  Τίτλοι ασμάτων δισκογραφίας των Παπαδάκη και Γαλάνη: 1) Δεν βρέθηκε στο δρόμο μου, 2) Δόσε μου κι άλλη μαχαιριά (αυτά είναι τα δύο πρώτα χρονολογικά που τον καθιέρωσαν με τις απίστευτα υψηλές πωλήσεις), 3) Λίγη που είναι η ζωή, 4) Κάθε που πιάσεις το χορό (σε στίχους Ευαγγ. Ζαμπετουλάκη), 5) Μια μάγισσα ερώτησα, 6) Μοιάζω με βάρκα έρημη, 7) Συρτός Κεραμιανός, 8) Συρτός, 9) Ω ουρανέ πατέρα μου, 10) Από τον πόνο της καρδιάς, 11) Πότε θα μπω στη μαύρη γη, 12) Συρτός σελινιώτικος, 13) Το κρητικό ντιρλαντά, 14) Κρήτη νησί της ανθρωπιάς. Αυτά περιλαμβάνονται και στο CD, με στίχους του Δ. Βαρδουλάκη, τα δύο τελευταία και με τον Βαγγέλη Κουρή στο λαούτο. Τα δύο της συνεργασίας με τον Γαλάνη που δεν περιλαμβάνονται θα εκδοθούν αργότερα. Το CD τιτλοφορείται "Μάρκος Παπαδάκης - Αξέχαστες επιτυχίες" και δεν είναι το μοναδικό του Μάρκου.
  Μιχάλης Κακογιάννης: "Τι σχέση έχει με τον Μάρκο," θ΄ απορήσετε!.. Ναι!.. Του ανάθεσε ένα μικρό αλλά χαρακτηριστικό ρόλο ενός βιολιστή κέντρου στην διεθνούς κυκλοφορίας ταινία του τον περίφημο "Ζορμπά" με πρωταγωνιστή τον Αντονυ Κουήν!.. Αν ξαναδείτε την ταινία να προσέξετε τον νεαρό τότε Μάρκο Παπαδάκη στον μικρό του ρόλο!..
  Πιέσεις και παρακλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα ο Μάρκος πολλές για επανεμφάνιση! Βέβαια πάντα νοσταλγεί την περίοδο της συνεργασίας του με τον υπέροχο Γαλάνη και ίσως ενδώσει, αλλ΄ όπως δηλώνει, μόνο με συνεργασία σωστών συναδέλφων του!.. Δεν μένει παρά να του ευχηθούμε υγεία και μακροημέρευση!

Μανώλης Χανιώτης από την μηνιαία εφημερίδα των Χανίων "Μήνυμα"
Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/papadakism.htm (1 φωτ.)

Γιάννης Κουρμουλάκης

ΚΑΝΤΑΝΟΣ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
1884 - 1959
Από τους ξενιτεμένους μουσικούς της Κρήτης ήταν ο Γιάννης Κουρμουλάκης. Καταγόταν από την Κάνδανο και σε ηλικία είκοσι ετών πρωτόπιασε μια παλιά λύρα στα χέρια του. Στα εικοσιπέντε του έφυγε στον Καναδά όπου και εκεί ασχολήθηκε με την κατασκευή ξύλινων γλυπτών και παράλληλα έπαιζε στα νοσταλγικά γλέντια των ομογενών. Στο λαγούτο μόνιμος συνεργάτης του άλλος ένας ξενιτεμένος, ο Γιώργης Χαρχαλάκης από το Βουλγάρω Κισσάμου. Εκεί έκανε οικογένεια, αλλά ζούσε πάντα με τον πόθο της επιστροφής στο αγαπημένο του νησί. Πέθανε με αυτόν το καϋμό το 1959 στο Μόντρεαλ.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm

Φαντάκης Μανώλης (Φαντομανώλης)

ΚΑΤΖΙΑΝΑ (Οικισμός) ΒΟΥΚΟΛΙΕΣ
1877 - 1941
  Ο Μανώλης Φαντάκης (Φαντομανώλης) γεννήθηκε το 1877 στα Κοτσιανά Κισσάμου του νομού Χανίων. Η καταγωγή της οικογενείας του ήταν από τους Κομιτάδες Σφακίων. Από μικρός έδειξε την κλίση του στη μουσική και σε νεαρή ηλικία τον βρίσκουμε να μαθητεύει δίπλα στον κοντοχωριανό του βιολάτορα Ανδρέα Μαριάνο, πατέρα του μεγάλου Γιώργη Μαριάνου. Βέβαια ο μαθητής ξεπέρασε στην τέχνη τον δάσκαλο. Έπαιζε σχεδόν στα πατήματα του Γιώργη Μαριάνου, με ρυθμό και σταθερότητα, λέγεται δέ πώς ήταν καλλίφωνος.Προτιμούσε τα παλιά κισσαμίτικα συρτά και τα απέδιδε πάνω στο βιολί του με μοναδική δεξιοτεχνία. Συνεργάστηκε με μεγάλους λαγουτιέρηδες της εποχής του όπως ο Ανδρέας Κουτσουρέλης, ο Μπερτομανώλης, ο Βαρδής Γιωργακάκης κ.α. Θεωρείται δε από τους πλέον εμφανίσημους μουσικούς της εποχής του, πάντα με γυαλισμένα στιβάνια, τσόχινη φορεσιά, ασημομάχαιρο και καδένα. Με το βιολί του γύρισε όλο τον νομό Χανίων και ακούγεται ότι η φήμη του ξεπέρασε τα όρια του νομού, όπου λέγεται ότι έπαιξε ακόμα και σε άλλους νομούς, πράγμα δύσκολο και σπάνιο για ένα καλλιτέχνη εκείνης της εποχής.Εκτός όμως από τη δεξιοτεχνία του πάνω στο βιολί, ο Μανώλης Φαντάκης έχει να επιδείξει και ένα άριστο συνθετικό έργο. Του αποδίδονται λοιπόν οι εξής σκοποί: 1. Κοτσιανός συρτός το 1912, 2. Συνέχεια Κοτσιανού το 1918, 3. Τοπολιανός συρτός το 1922, 4. Αρμενοχωριανός του Φαντή το 1925. Οι μελωδίες αυτές του Φαντομανώλη διακρίνονται από την λεπτομέρεια και την πλουσιότητα των γυρισμάτων, παίζονται ακόμα και σήμερα και ιδιαίτερα ο Κοτσιανός συρτός και ο Τοπολιανός και μάλιστα με μεγάλη συχνότητα και έχουν ηογραφηθεί κατά καιρούς απο πολλούς καλλιτέχνες, ελάχιστοι όμως είναι αυτοί που τους έχουν αποδώσει σωστά τόσο την μελωδία τους, όσο και την πατρότητά τους. Ο Μανώλης Φαντάκης πέθανε το 1941. Μαρτυρικό πραγματικά το τέλος του, οι Γερμανοί κατακτητές ξέσπασαν πάνω του, όπως και σε κάθε γερο βρακοφόρο εκείνη την μαύρη περίοδο. Έξω από τον Κλάδισσό ποταμό στα Χανιά καθώς βάδιζε, ένα γερμανικό τζίπ τον παρέσυρε και τον σκότωσε. Αδικο τέλος για μια μεγάλη φυσιογνωμία του κρητικού μουσικού στερεώματος.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/fantomanolis.htm (1 φωτ.)

Φαντάκης Νικολής (Ζερβός)

1899 - 1964
  Σε μια φιλική γιορτή το 1998 άκουσα τον Μιχάλη Κουνέλη να παίζει έναν σκοπό σαν «ακολουθία» μετά τον Καλλεργιανό συρτό του Καραγκιουλέ. Έναν σκοπό που τον είχα ακούσει πολλές φορές από τον ίδιο αλλά και από άλλους βιολάτορες. Ο Μιχάλης Κουνέλης μου είπε «αυτός είναι ο σερτός του Ζερβού». Μου μίλησε και για τον Ζερβό, τον είχε προλάβει στα καλά του. Αλλά και ο Κωστής Παπαδάκης που τον θυμόταν μου είχε πεί για την αξία του. Νικολής Φαντάκης ή Ζερβός. Γεννημένος το 1899 στα Κοτσιανά Κισσάμου. Τα ακούσματά του ήταν πλούσια. Μεγάλωσε με τους ήχους του Νικολή Χάρχαλη, του Φαντομανώλη που ήταν συγχωριανοί και ακροσυγγενείς και βέβαια με του Ανδρέα Μαριάνου. Καταγόταν από τα Σφακιά όπως όλοι οι Φαντάκηδες που κατοικούν σήμερα στα Κοτσιανά και στον Δραπανιά. Έπαιζε με το αριστερό χέρι αλλά και με το δεξί χωρίς να αλλάζει την διάταξη των χορδών. Τέχνη σίγουρα. Την ώρα που έπαιζε κοιτούσε τα πόδια των χορευτών χωρίς να του ξεφεύγει ούτε ένα μέτρο. Πλουσιότατο ρεπερτόριο από συρτά. Τα απέδιδε με μοναδική δεξιοτεχνία και γνησιότητα, ατόφιο κισσαμίτικο παίξιμο. Ο Μιχάλης Κουνέλης μου είπε χαρακτηριστικά ότι του άρεσε να παίζει σταυροπόδι ώρες ολόκληρες. Μερακλής, ντυμένος στα γλέντια πάντα με κρητική φορεσιά. Ο Κωστής Παπαδάκης ή Ναύτης μου μίλησε για την συνθετική του δραστηριότητα. Συρτός του Ζερβού, Βουλγαριανός, Καμάρι συρτός, Συντέκνισσα συρτός. Αξιόλογες και όμορφες πραγματικά μελωδίες. Ο Βουλγαριανός συρτός αποτέλεσε την τελευταία ενότητα στις ηχογραφημένες σειρές του μεγάλου Ροδινού.
  Ο Νικολής Φαντάκης έπαιξε σε πολλά γλέντια και αγαπήθηκε από τον κόσμο. Πέθανε το 1964.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/fantakis_n.htm (1 φωτ.)

Μανώλης Καρεφυλλάκης

ΚΙΣΣΑΜΟΣ (Επαρχία) ΧΑΝΙΑ
1910
  O Μανώλης Καρεφυλλάκης γεννήθηκε στα Μεσόγεια Κισσάμου το 1910. Οι ευκαιρίες για μια επαφή με τις ζυγιές της εποχής, αποτελούν ξεχωριστό γεγονός για το μικρό Μανώλη, επιπλέον ένα «ειδικό σεμινάριο».
  Σε ηλικία 9-10 χρονών αναγνωρίζεται "επισήμως" οργανοπαίκτης, όταν για πρώτη φορά παίζει για πρώτη φορά παίζει με τη βοήθεια ενός "χοχλιού" στη σχολική εορτή, συρτό, καλαματιανό, πεντοζάλη.
  Στη συνέχεια με εφόδια το μεράκι και το πηγαίο ταλέντο του, μαθήτευσε στους οργανοπαίκτες της νέας γενιάς, αφομοιώνοντας τις μουσικές πληροφορίες και ιδιαιτερότητες - αποσπάσματα μακράς βιωματικής διεργασίας - που συνθέτουν τη μουσική της δυτικής Κρήτης και ιδιαίτερα το συρτό.
  Γρήγορα γίνεται γνωστός στην περιοχή οπότε αρχίζει η συμμετοχή του στα γλέντια, γάμους, κ.τ.λ. σε ολόκληρο το νομό, παίζοντας δίπλα σε αξιόλογους βιολιστές όπως ο Λυραντώνης, ο Μαν. Μυλωνάκης, ο Φοβογιώργης, ο Μαύρος, ο Μαριάνος, ο Χάρχαλης, αλλά και με νεότερους όπως ο Δημ. Χριστοφοράκης, ο Κουνέλης, ο Ναύτης, κ.λπ.
  Υπήρξε ένας από τους ελάχιστους τραγουδιστές, οι οποίοι γνώριζαν σε βάθος και μπορούσαν να αποδώσουν τις μελωδίες των συρτών με τον παλιό αυθεντικό τρόπο. "Το τραγούδι του εμύριζε Κίσσαμο...αφτιασίδωτο, χωρίς προσποιήσεις, έμοιαζε να σου κουβεντιάζει". Η κατάθεση της συνεισφοράς του δεν περιορίζεται σε μια προσωπική εκδοχή, αλλά κυρίως ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του είδους που υπηρετεί. Το τοπικό ιδίωμα γεννά τον τοπικό αοιδό. Ερμηνευτής υψίφωνος όπως οι περισσότεροι της εποχής του, γνωρίζοντας την τέχνη του αυτοσχεδιασμού, κεντούσε πάνω στο απλό, αναδεικνύοντας τη μελωδία δια μέσου του "κώδικα" των συρτών με έκφραση πηγαία, πάθος και αρχοντιά.
"Δυό πράγματα ήταν ο Καρεφυλλομανώλης: Δουλευταράς και μερακλής...Δεν τον έφτασες εσύ στα καλά του. Ότι ήθελε την έκανε τη φωνή του και όπου ήθελε έβγαινε...." Στο παίξιμο, κρατόντας τον παλιό τρόπο, "κοσκινίζει" το λαγούτο δίνοντας μια συνεχή ρυθμική ροή στην ανάπτυξη της μελωδίας, ενώ παράλληλα παρακολουθώντας την εξέλιξη του οργάνου στην εποχή του, σολάρει απλά, σταθερά και με ιδιότυπο χρώμα...

από το cd "Καρεφυλλομανώλης ο Αοιδός", κείμενα Χαράλαμπου Ανουσάκη
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/karefilomanolis.htm (1 φωτ.)

Βασίλης Παπαδάκης (Κοπανίδης)

1880 - 1949
  Στην παλαιά φρουρά των μουσικών ανήκει και ο Βασίλης Παπαδάκης. Γεννήθηκε το 1880 στα Μπαλαμπιανά Κισσάμου, μια γραφική γειτονιά στα Μεσόγεια, στην Γραμπουσιανή γωνιά. Στις προγονικές ρίζες του βρίσκουμε μουσικούς. Ο ξακουστός Κων/νος Μπαλαμπός που άκμασε κατά τον 19ο αιώνα, αλλά και ο πατέρας του ήταν σπουδαίοι βιολάτορες. Από μικρός έδειξε την κλίση του στην μουσική, έφιαξε μια αυτοσχέδια λύρα, ώσπου ο πατέρας του του δώρισε το βιολί του, ένα Γκουρνέριους του 1710 που το έφερε ένας πρόγονος του από την Κρεμώνα της Ιταλίας. Σαν νέος άσκησε το επάγγελμα του χασάπη, εξού και το παρατσούκλι του «Κοπανίδης», το οποίο όμως το κληρονόμησε και από τον πρόγονο του, τον Κων/νο Μπαλαμπό ή Κοπανίδη. Και ο Βασίλης Παπαδάκης έτσι έμεινε γνωστός, ως Κοπανίδης. Νέος έφυγε για την Αθήνα αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Εργάστηκε σαν χασάπης αλλά τα βράδια έπαιζε στα κέντρα διασκεδάσεως της εποχής και εκεί πλούτισε τον μουσικό του κόσμο με ένα πλούσιο ρεπερτόριο. Στην Αθήνα όμως υπέστη ένα ατύχημα, εκπυρσοκρότησε το πιστόλι του στην τσέπη του και αυτό δημιούργησε μια αναπηρία στο πόδι του, την οποία έφερε για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Έφυγε ξανά για την Κρήτη, πήγε και έμεινε στα Χανιά, εκεί παντρεύτηκε και εκεί άνοιξε ένα κρεοπωλείο και παράλληλα έπαιξε στα πολυάριθμα γλέντια της εποχής. Στα λαγούτα τον συνόδευσαν οι κορυφαίοι λαγουτιέρηδες των Χανίων. Το έργο του πραγματικά άξιο. Σύλλεξε μια μεγάλη σειρά συρτών σύμφωνα με τις ονομασίες και τις χρονολογίες συνθέσεως τους, γραπτά όλα αυτά, μιας και ο Κοπανίδης κάτεχε μουσική ανάγνωση και γραφή, από τους ελάχιστους καλλιτέχνες της γενιάς του. Τα παραπάνω ντοκουμέντα, αλλά και το παλαιό βιολί του βρίσκονται σήμερα υπό την κατοχή του γιού του, του γνωστού καλλιτέχνη Κωστή Παπαδάκη ή Ναύτη. Ο Κοπανίδης άφησε όμως και την δική του σύνθεση, τον κλασσικό πλέον Μπαλαμπιανό συρτό. Ο Βασίλης Παπαδάκης έζησε όλα τα υπόλοιπα του χρόνια στα Χανιά και εκεί, το 1949 έφυγε από την ζωή. Τάφηκε στο αγαπημένο του χωριό, στα Μπαλαμπιανά. Το όνομα του όμως θα ακούγεται όσο στέκει και ο συρτός του, ο Μπαλαμπιανός.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/kopanidis.htm (1 φωτ.)

Κουτσουρέλης Γιώργης

ΚΙΣΣΑΜΟΣ (Πόλη) ΧΑΝΙΑ
1914 - 1994
[Αυτοβιογραφικό σημείωμα (αποσπάσματα). Εκφωνήθηκε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης σε τιμητική εκδήλωση το 1982]
"...Γεννήθηκα το 1914 στην Κίσσαμο και μεγάλωσα στην ίδια επαρχία, όπου ήταν και είναι ζωντανή η κρητική λαϊκή μουσική. Η μουσική με συγκινούσε από μικρό παιδί, όπως τους περισσότερους νέους της εποχής μου, ιδιαίτερα όμως η κρητική μουσική ριζώθηκε μέσα μου κι αυτό ίσως γιατί ο πατέρας μου ήταν ένας από τους σημαντικότερους οργανοπαίκτες (λαγουτιέρης) της εποχής του.
  Εκτός όμως από τον πατέρα μου πάρα πολλά άτομα της οικογένειας Κουτσουρέλη έπαιζαν διάφορα όργανα, λαούτα, λύρες, βιολιά και μαντολίνα. Μάλιστα κι εγώ στα πρώτα μου βήματα άρχισα με το μαντολίνο και θυμάμαι που οι δάσκαλοί μου στο Δημοτικό Σχολείο χόρευαν στις εκδρομές που τους έπαιζα, για να μην αναφερθώ στην παιδική μου ηλικία (4-5 ετών), που πάρα πολλές φορές χρησιμοποιούσα την σκούπα της μάνας μου δήθεν για μαντολίνο, η οποία με μάλωνε και μου 'παιζε και καμιά στο χέρι γιατί χαλούσα τις σκούπες.
  Εν συνεχεία ασχολήθηκα σοβαρά με το λαούτο του πατέρα μου και με τη δική του βοήθεια σε ηλικία 10 χρονών ήμουνα ήδη ένας σωστός λαουτιέρης. Σε λίγο διάστημα, και συγκεκριμένα στα 12 χρόνια μου, ήμουν ένας τέλειος επαγγελματίας και περιζήτητος συνεργάτης από τους κορυφαίους βιολιτζήδες και λυράρηδες της εποχής εκείνης, όπως π.χ. ο Νικ. Χάρχαλης, ο Γ. Μαριάνος, ο Νικ. Κουφιανός κ.λπ.
  Σε ηλικία 16 ετών ηχογράφησα τους πρώτους μου δίσκους στην «Κολούμπια» με τον Γ. Μαργιάνο βιολί και Αλέκο Καραβίτη λύρα, αργότερα δε και πάντοτε πριν από τον πόλεμο, έγραψα κι άλλους δίσκους με το Γεώργιο Μαργιάνο, ως και ατομικά δικά μου με σόλο λαούτο.
...Το έτος 1939 μαζί με τον Καραβίτη παίξαμε για πρώτη φορά και σαν αντιπρόσωποι όλης της Κρήτης κρητική μουσική από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών.
...Μετά τον πόλεμο συνέχισα την επαγγελματική μου δράση με συνθέσεις δικές μου και με την επανάληψη στα πατροπαράδοτα κισαμίτικα συρτά, τα οποία εξακολουθώ να λατρεύω και να τα μεταδίδω σ' όποιον συνάδελφο με πλησιάζει.
  Στους μεταπολεμικούς μου δίσκους έχω συνεργασθεί με το Ν. Σαριδάκη (Μαύρο) βιολί και κυρίως με τον αδελφό μου Στέλιο με σόλο λαούτα και τραγούδι. Τα κομμάτια αυτά ήταν συνθέσεις δικές μου και σε συνεργασία και του αδελφού μου Στέλιου. Τραγουδιστές χρησιμοποίησα τον Χρήστο Κορωνιωτάκη και Θεοχάρη Τζινευράκη, οι οποίοι σήμερα δεν είναι στη ζωή. Μάλιστα πρέπει να σημειώσω με καμάρι ότι ο πρώτος μεταπολεμικός μου δίσκος ήταν το «Χίτλερ να μην το καυχηθείς...», που έκαμε τότε μεγάλο ντόρο.
  Κατά το έτος 1949 προς 1950 ηχογράφησα μία ατομική μου σύνθεση με τίτλο «Αρμενοχωριανός Συρτός», η οποία είχε μεγάλη επιτυχία, εκίνησε την προσοχή και το ενδιαφέρον και των μεγάλων μουσικών και αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως βάσις από τον κ. Μίκη Θεοδωράκη για τη μουσική επένδυση της ταινίας «ΖΟΡΜΠΑΣ» και παρουσιάστηκε ως δική του δήθεν σύνθεσις.
  Από το έτος 1950 έως και 1958 εγώ και τ' αδέλφια μου, δηλαδή τα τρία αδέλφια Γιώργης, Μανώλης και Στέλιος Κουτσουρέλης, εκπροσωπήσαμε υπεύθυνα ολόκληρη τη μουσική της Κρήτης μέσω του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας Αθηνών με δύο εκπομπές την εβδομάδα, «Κρητικό Μεσημέρι» και «Κρητική Βραδυά». Το σήμα της εκπομπής μας, όπως θα το θυμούνται πολλοί ακόμη, ήταν: Τη μουσική της Κρήτης μας, π' όλος ο κόσμος θέλει, σας την παρουσιάζουνε τ' αδέλφια Κουτσουρέλη. Κατά την ίδια περίοδο, είχα ατομική υπεύθυνη εκπομπή στο Ραδιοφωνικό Σταθμό Χανίων με τον τίτλο «Κρητικοί Μουσικοί Περίπατοι».
  Κατά το έτος 1958 εγκαταλείψαμε τις εκπομπές αυτές λόγω θανάτου του αδελφού μας Μανώλη.
  Κατά την ίδια περίοδο και πριν από το θάνατο του αδελφού μας τούτου, είχα ηχογραφήσει δύο δίσκους στην Κολούμπια. Συνεργάστηκα με τον Κώστα Μουντάκη και Γιώργη Τζιμάκη, που ήταν συνεργάτες της εκπομπής μας. Μάλιστα πρέπες να σημειώσω εδώ ότι σ' ένα από τα κομμάτια μιας επιτυχίας μου με τίτλο «Νέος Καστελλιανός Συρτός» ο Κώστας Μουντάκης σημείωσε τρομακτική επιτυχία τόσο στη λύρα όσο και στο τραγούδι. Ετράβηξε πολύ την προσοχή του κοινού, ώστε δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι, ενθαρρυνθείς με αυτή την επιτυχία (διότι ήταν και ο πρώτος δίσκος με τον οποίο άρχισε την καριέρα του) προχώρησε εμπρός με θάρρος και αυτοπεποίθηση, μετέπειτα δε με την ικανότητά του και τη σκληρή δουλειά του, κατόρθωσε να διακριθεί και να μεσουρανήσει.
  Λόγω του πένθους εγκατέλειψα επί αρκετά χρόνια το επάγγελμα και ξαναγύρισα ύστερα από απαίτηση και μεγάλη πίεση των φίλων μου και του ευρύτερου κοινού μετά από δεκαετία περίπου. Μετά την επάνοδό μου στην ενεργό δράση ηχογράφησα με αρκετή επιτυχία την σύνθεση, που την δεύτερη φορά δώσαμε τίτλο "Κρητικό Συρτάκι", το "Αγρίμι-Αρωμα" (συρτά) με σόλο λαούτα και τραγούδι δικό μας.
  Κατά το έτος 1974 αρχίσαμε μία συνεργασία με τον αείμνηστο Νίκο Ξυλούρη, για ένα μεγάλο δίσκο με 12 τραγούδια. Επειδή όμως μια τέτοια δουλειά απαιτούσε χρόνο πολύ, αναγκάστηκα να διακόψω και με σκοπό να συνεχίσω αργότερα. Έτσι από τα κομμάτια της τότε συνεργασίας μας εκυκλοφορήσαμε ένα μικρό μόνο δίσκο με δύο τραγούδια, το «Νενέ μου» που παίζω σόλο λαούτο και τραγουδεί ο Ξυλούρης και το «Μπαρμπούνι» όπου συμμετέχει με τη λύρα. Δυστυχώς λόγω της ασθενείας και του θανάτου του δεν κατέστη δυνατόν να ολοκληρώσωμε την εργασία που αρχίσαμε.
  Σ' ένα δικό του δίσκο (του Ν. Ξυλούρη) με τίτλο «Τα που θυμούμαι τραγουδώ», που τον είχαμε αρχίσει πριν 2-3 χρόνια, με παρακάλεσε κι εγώ του επέτρεψα κι έβαλε το «Νενέ μου» και μία από τις τελευταίες τότε επιτυχίες μου, «Κρουσταλλοβραχιονάτη μου», με μουσική και στίχους αποκλειστικά δικούς μου.
  Προτού τελειώσω το βιογραφικό μου σημείωμα, πρέπει να υπογραμμίσω ότι με τον Νικόλαο Χάρχαλη έχω κάμει πρόχειρες ηχογραφήσεις σε πομπίνα όταν ήταν 87-88 ετών, τις οποίες πολλοί έχουν ηχογραφήσει και αντιγράψει σε κασσέτες -όχι εμπορεύσιμες- που παρά την ηλικία του είχαν αρκετή επιτυχία (μετά από λίγο καιρό πέθανε).
  Επίσης πρέπει να σημειώσω ότι όμοιες ηχογραφήσεις έκαμα (σόλο λαούτο) με το Νικόλαο Τσέγκα, ο οποίος ήταν πάρα πολύ σωστός τραγουδιστής, πλην όμως δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε επίσημη εργασία, διότι τη φωνή του δεν την τραβούσε το μικρόφωνο, ίσως γιατί έκανε αρκετή χρήση οινοπνεύματος και τσιγάρου.
  Τέλος, σημειώνω ότι κατά καιρούς είχα πολλές προσκλήσεις από το εξωτερικό, πλην για διάφορους οικογενειακούς λόγους δεν πήγα ποτέ..."
  Ο Γιώργης Κουτσουρέλης πέθανε στις 18 Ιουνίου 1994.

Πηγή: Αθανάσιου Π. Δεικτάκη, "Χανιώτες Λαϊκοί Μουσικοί που δεν υπάρχουν πια", Καστέλι Κισάμου 1999.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/koutsourelis_g.htm (3 φωτ.)

Στέλιος Κουτσουρέλης

1924 - 2003
  Στην Κρήτη υπήρξαν μεγάλες μουσικές οικογένειες που κράτησαν ψηλά τα σκήπτρα της μουσικής μας παράδοσης. Οι Κουτσουρέληδες υπήρξαν ας πούμε μουσικοί «από κούνια». Από πάππου προς πάππου, από γενιά σε γενιά, πλήθος οργάνων πέρασε από τα χέρια αυτής της οικογένειας. Ο Αντρέας Κουτσουρέλης από το Αρμενο Χωριό Κισσάμου ήταν ένας παλιός τεχνίτης λαγουτιέρης. Την αγάπη του για την μουσική την μετέδωσε στα παιδιά του. Ο Γιώργης, ο Μανώλης, ο Στέλιος. Ο Στέλιος Κουτσουρέλης γεννήθηκε το 1924 στο Καστέλλι Κισσάμου και εκεί μεγάλωσε με τα ακούσματα του πατέρα του και της παλιάς γενιάς των καλλιτεχνών της περιοχής. Μαζί με τα αδέρφια του πορεύθηκε στα μουσικά μονοπάτια της εποχής εκείνης. Η τέχνη βέβαια του Γιώργη ήταν αξεπέραστη, όμως και ο Στέλιος έπαιζε γλυκά και απλά, είχε ήχους που ταιριάζανε τόσο στον χαρακτήρα του, όσο και στην μουσική ιδιομορφία των τοπικών μοτίβων. Από τα γλέντια στο οικογενειακό καφενεδάκι, στα γλέντια της κρητικής υπαίθρου. Αγαπούσε όμως και τα γράμματα και για αυτό τον λόγο τελείωσε και το γυμνάσιο. Η φωνή του ήταν όμορφη και στρωτή. Αλλωστε για τον λόγο αυτό ήταν ο κύριος τραγουδιστής στους δίσκους του Γιώργη Αγρίμι, Μπαρμπούνι, Φουρνιανός, Συρτάκι, Φιλεντέμ, Κρουσταλλοβραχιωνάτη κ.α. Από τα γλέντια στα ραδιοφωνικά στούντιο μαζί με τα αδέρφια του παρουσίαζαν τις αξέχαστες εκπομπές που πρόβαλλαν την κρητική μουσική σε όλη την Ελλάδα. Με τον θάνατο όμως του αδερφού τους Μανώλη το 1958 σταμάτησαν και οι εκπομπές αλλά και η καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες.
  Ο Στέλιος Κουτσουρέλης εκτός από λαγουτιέρης και τραγουδιστής ήταν και άριστος συνθέτης. Ο κλάσσικός πλέον Εννιαχωριανός συρτός έχει μείνει στην μουσική ιστορία του τόπου. Ηχογραφήθηκε με το λαγούτο του Γιώργη, με την λύρα του Κώστα Μουντάκη και με το τραγούδι του Στέλιου. Όταν πρωτάκουσε τον συρτό αυτό ο γίγαντας της κρητικής μουσικής, ο Νικολής Χάρχαλης, του απέδωσε τα εύσημα που μόνο ένας μεγάλος δάσκαλος μπορεί: «Μπράβο Κουτσουρελάκι μικιό, λεβεντιά το σερτουλάκι σου».
  Ο Στέλιος Κουτσουρέλης διορίστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος όπου και σταδιοδρόμισε επαγγελματικά. Στην Αθήνα με κάθε ευκαιρία συνεργάστηκε με πολλούς βιολάτορες και λυράρηδες και πρόσφερε τις υπηρεσίες του στο κρητικό στοιχείο της πρωτεύουσας. Το 1998 όμως υπέστη βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο με αποτέλεσμα να κουβαλάει αυτή του την παραπληγία μέχρι το καλοκαίρι του 2003 που έφυγε από την ζωή. Αλλο ένα μεγάλο κεφάλαιο της μουσικής μας άφησε, αλλά το έργο του σίγουρα θα μείνει ζωντανό για τις ερχόμενες γενιές.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/koutsourelis_st.htm

Κώστας Παπαδάκης (Ναύτης)

1920 - 2003
  Ο Κώστας Παπαδάκης (Ναύτης) γεννήθηκε στο Καστέλλι Κισσάμου το 1920. Ήταν γιoς του παλιού μεγάλου βιολάτορα Βασίλη Παπαδάκη ή Κοπανίδη. Ο Κώστας Παπαδάκης σε ηλικία 5 ετών φεύγει από την Κίσσαμο και εγκαθίσταται μόνιμα στην πόλη των Χανίων. Σε ηλικία 7 ετών πρωτοπιάνει ένα βιολί γκουρνέριους του 1710 όπου το είχε φέρει ένας πρόγονος του από την Ιταλία και το οποίο βρίσκεται ακόμα στην κατοχή του. Αυτό λοιπόν έμελλε να είναι και το όργανο της ζωής του.
  Πρώτος του δάσκαλος ο πατέρας του αλλά και όλοι οι μεγάλοι μουσικοί της εποχής του όπως ο Χάρχαλης, ο Κουφιανός, ο Μαριάνος, όπου τα ακούσματα τους σημάδεψαν την ψυχή του μικρού Κώστα. Σε ηλικία μόλις 9 ετών κάνει το πρώτο του γλέντι στους Λάκκους Κυδωνίας. Το 1933 ο Κώστας Παπαδάκης συναντά τον μεγάλο Στρατή Καλογερίδη στο Ηράκλειο, όπου αυτή η συνάντηση σημαδεύει την μετέπειτα πορεία του. Κατά τη θητεία του στο ναυτικό, ο Κωστής Παπαδάκης έπαιζε πάντα με την ναυτική στολή. Από 'κεί λοιπόν του έμεινε και το παρατσούκλι "Ναύτης".
  Το 1938 καθώς βρισκόταν στην Αθήνα, εγκρίνεται από το τότε ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών η παραχώρηση εβδομαδιαίας εκπομπής. Κατά την περίοδο του Β' Παγκοσμίου πολέμου ο Κώστας Παπαδάκης επιστρέφει στην Κρήτη. Από το 1959 έως και το 1976 ζει στο εξωτερικό όπου διαπρέπει και μεταφέρει στους απόδημους Κρήτες τις νοσταλγικές μελωδίες της Κρήτης και συγχρόνως προωθεί και προβάλει την κρητική μουσική στις εκατοντάδες εμφανίσεις του. Από το 1976 κατοικεί μόνιμα στα Χανιά και είναι ακούραστο μέλος του συλλόγου μουσικής νομού Χανίων "Ο Χάρχαλης". Είχε διακριθεί με διάφορα βραβεία από τον Δήμο Χανίων, τον Δήμο Ηρακλείου και από διάφορα πολιτιστικά σωματεία. Η πρώτη του ηχογράφηση γίνεται το 1938. Έκτοτε έχει κυκλοφορήσει πολλούς δίσκους με δικές του συνθέσεις αλλά και με διασκευές. Μερικές από τις πολλές συνθέσεις του είναι ο "Νέος Σεληνιώτικος συρτός", "Κουστογερακιώτικος συρτός', "Συρτός του Ναύτη", "Ροδοπιανός", "Συρτός της Αυγής", "Χαιρεθιανός συρτός", "Νέος Γραμπουσιανός συρτός" κ.α. Και όπως λένε οι ειδικοί, δεν "βγαίνει γλέντι" σήμερα χωρίς να ακουστούν έστω και 10 σκοποί του Ναύτη. Εκτός όμως από μοναδικός δεξιοτέχνης και συνθέτης, ο Κώστας Παπαδάκης ήταν και άριστος γνώστης της παράδοσης. Πολλοί οι αγώνες του για την μετάδοση και διάσωση της γνήσιας κρητικής μουσικής, οι εμφανίσεις του στο εξωτερικό πολλές (Φλωρεντία, Μιλάνο, Αυστραλία, Αμερική, Γαλλία κ.λπ.) και βέβαια η επισφράγιση μιας πολύχρονης έρευνας με το βιβλίο "Κρητική Λύρα, ένας μύθος" του 1989. Ο Κώστας Παπαδάκης είχε παίξει μεγάλο ρόλο στην εκμάθηση του βιολιού, καθώς είναι πολλοί οι μαθητές του που συνεχίζουν την μακραίωνη παράδοση του τόπου μας. Μέχρι και το θάνατο του, ο Κώστας Παπαδάκης συνέχιζε να παλεύει για την διάσωση των γνήσιων μορφών της μουσικής μας. Με το παίξιμο του που σπανίζει στις μέρες μας , αλλά και με την πολύχρονη προσφορά του στα μουσικά δρώμενα της Κρήτης, σίγουρα κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στο πάνθεον των μεγάλων μουσικών που σημάδεψαν την πορεία και την εξέλιξη της γνήσιας παραδοσιακής μουσικής. Αυτός λοιπόν είναι ο Κώστας Παπαδάκης "Ναύτης". Ο δεξιοτέχνης, ο συνθέτης, ο διασκεδαστής, ο συγγραφέας, μα πάνω απ' όλα μια ατόφια κρητική παρουσία. "Εφυγε" σε ηλικία 83 ετών...

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/naftis.htm (1 φωτ.)

Σιδεράκης Μανώλης

ΚΟΛΥΜΒΑΡΙ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
1901 - 1985
  Καμαρωτή λεβεντιά, κρητικό παρουσιαστικό και μερακλοσύνη. Ο Μανώλης Σιδεράκης ήταν ένας αυθεντικός τύπος κρητικού. Ο Κωστής Παπαδάκης πρίν λίγα χρόνια μου μίλησε για αυτόν τον καλλιτέχνη.
  Γεννήθηκε στα Γριμπιλιανά Κισσάμου το 1901. Παραδειγματίστηκε από τον πατέρα του που έπαιζε λύρα και έτσι ξεκίνησε την ενασχόληση του με την μουσική. Όμως τον κέρδισε το παραδοσιακό όργανο των Χανίων, το βιολί. Και έπαιζε καλά. Ήταν της σχολής του Μαριάνου, οι ήχοι του είχαν κάτι από τον θρυλικό Δραπανιανό βιολάτορα. Έπαιξε σε όλα τα χωριά της περιοχής αλλά και στις άλλες επαρχίες του νομού Χανίων. Ξεκινούσε το γλέντι του πάντα με ριζίτικο και με τον Γ' Λουσακιανό συρτό. Όταν ο Κωστής Παπαδάκης ή Ναύτης σύνθεσε τον Αφρατιανό συρτό, μια από τις καλύτερες του συνθέσεις, ο Σιδερομανώλης ήταν από τους πρώτους που τον «υιοθέτησαν» στο κύριο ρεπερτόριο τους. Και κατά ομολογία του στον Ναύτη «τούτος ο σκοπός είναι καμάρι». Το ρεπερτόριο του ήταν πλουσιότατο, έπαιζε και παλιούς σκοπούς όπως την Ρουμαθιανή σούστα και την Γλυκομηλίτσα. Στο πανηγύρι του Γκιώνα, στην Χώνη, στο Κολυμπάρι τον δεκαπενταύγουστο έδινε σχεδόν κάθε χρόνο το παρόν. Ερασιτεχνική ηχογράφηση του περιλαμβάνεται σε συλλεκτική έκδοση γαλλικής δισκογραφικής εταιρείας. Ο Μανώλης Σιδεράκης πέθανε το 1985 σφραγίζοντας τις μνήμες όλων όσων τον γνώρισαν.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/siderakis_m.htm (1 φωτ.)

Μανώλης Πατεράκης

ΚΟΥΣΤΟΓΕΡΑΚΟ (Οικισμός) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΕΛΙΝΟ
1890 - 1852
Ο Μανώλης Πατεράκης έπαιζε και βιολί και λύρα. Αλλά σαν λυράρης κυρίως έπαιξε στα τοπικά γλέντια της περιοχής του. Γεννήθηκε στο Κουστογέρακο Σελίνου και σε μικρή ηλικία κατέβηκε στη πόλη των Χανίων. Μετά την θητεία του στον στρατό ανέβηκε στην Αθήνα αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Στην Αθήνα λοιπόν έπαιξε σε διάφορες εκδηλώσεις μαζί με τον αείμνηστο Σταύρο Μαυροδημητράκη, τον μεγάλο αυτόν λαγουτιέρη. Πέθανε μόλις εξήντα δύο ετών από εγκεφαλικό επεισόδιο στον Πειραιά όπου και τάφηκε. Δεν άφησε δυστυχώς απογόνους.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm

Νικόλαος Κατσούλης (Κουφιανός)

ΚΟΥΦΟΣ (Χωριό) ΜΟΥΣΟΥΡΟΙ
1877 - 1947
  Ο Νικόλαος Κατσούλης ή, Κουφιανός, γεννήθηκε το 1877 στον Κουφό Κυδωνίας Χανίων. Από τον τόπο καταγωγής του λοιπόν, έμεινε να λέγεται "Κουφιανός".
  Ο Κουφιανός ήταν ένας από τους πλέον δεξιοτέχνες λυράρηδες της εποχής του και άριστος τραγουδιστής. Ήταν επίσης πολύ καλός γνώστης της κρητικής μουσικής παράδοσης και ιδιαίτερα των χανιώτικών μοτίβων, συρτών και πεντοζάλι. Στο πεντοζάλι, όπως θρυλείται σήμερα, ήταν μοναδικός!
  Επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες της εποχής του, αλλά και νεώτερους του, όπως ο Γιώργης Μουζουράκης, ο Αλέκος Καραβίτης, ο Μανώλης Λαγός, ο Χαρίλαος Πιπεράκης, ο Αντώνης Παπαδάκης(Καρεκλάς), κ.α. Έπαιξε σε πολυάριθμα γλέντια της εποχής του και διασκέδασε χιλιάδες κόσμο, που τον αποθέωναν σε κάθε εμφάνιση του και στην Κρήτη και στην Αθήνα. Στην Σπλάντζια στα Χανιά, ήταν ένα από τα καλά του στέκια και μερακλήδες από όλο τον νομό Χανίων, αλλά και από άλλες περιοχές της Κρήτης έτρεχαν να ακούσουν τον μεγάλο λυράρη. Ο Γιώργης Κουτσουρέλης μιλούσε πάντα με θαυμασμό για τον μεγάλο μουσικό, που είχε την τύχη να συνεργαστεί μαζί του. Την δεκαετία του '30, το δίδυμο Κουφιανός - Κουτσουρέλης εμφανίστηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο Αθηνών, αντιπροσωπεύοντας όλη την Κρήτη και απέσπασε τα καλύτερα σχόλια.
  Επίσης ο Κωστής Παπαδάκης (Ναύτης), στο βιβλίο του "Κρητική λύρα, ένας μύθος" αναφέρεται με τα καλύτερα λόγια για τον μεγάλο καλλιτέχνη. Ο Κουφιανός έβγαλε και τον δικό του "σκοπό" πάνω στην μελωδία του συρτού. Είναι ο Χαλεπιανός συρτός. Μια σύνθεση πραγματικά άριστη και λεβέντικη, που αν και πολλοί σήμερα δεν ξέρουν την σωστή ονομασία της, ωστόσο την έχουν χορέψει πολλές φορές και έχουν τραγουδήσει πάνω της χιλιάδες μαντινάδες.
  Το δισκογραφικό έργο του Κουφιανού μετριέται στα δάχτυλα της μιας παλάμης, αλλά αν και μικρό και σπάνιο, μας δίνει πολύ καλή εικόνα για την αξία και την δεξιοτεχνία αυτού του μεγάλου λυράρη.
  Ο θρυλικός Κουφιανός έφυγε από την ζωή το 1947. Αφησε πίσω του πολλούς μιμητές, την ατόφια μουσική παράδοση, την μεγάλη δεξιοτεχνία του και την γλύκα του παιξίματός του, που σπανίζει σήμερα. Ίσως τελικά, αυτά να είναι τα στοιχεία που τον καθιέρωσαν, σαν ένα από τους καλύτερους δεξιοτέχνες της λύρας που γέννησε ποτέ η κρητική γη. Και η μαντινάδα του Κώστα Παπαδάκη ή Ναύτη τα λέει όλα: "Τον Κουφιανό στο γλέντι του όσοι κι αν τον ακούσαν, στο τράβηγμα του δοξαριού τ' αηδόνια κελαηδούσαν".

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/koufianos.htm (1 φωτ.)

Νικηφόρος Μαυροδημητράκης

ΜΑΡΕΔΙΑΝΑ (Οικισμός) ΧΑΝΙΑ
1868 - 1945
  Ο Νικηφόρος Μαυροδημητράκης ανήκει στην παλιά φρουρά των μουσικών της Κρήτης, των μουσικών της χαροκοπιάς και του ατόφιου κρητικού γλεντιού.
  Τα χρόνια που ο Νικηφόρος έλαμψε με την παρουσία του σίγουρα φαντάζουν μακρινά και ρομαντικά. Και όμως τότε η κρητική ψυχή γλεντούσε και βίωνε χαρές και πάθη.
  Ο Νικηφόρος Μαυροδημητράκης γεννήθηκε το 1868 στα Μαρεδιανά Κισσάμου, μια γραφική γειτονιά έξω από τα Καλλεργιανά. Το όργανό του; Λύρα. Ίσως ο μοναδικός ονομαστός λυράρης της Κισσάμου εκείνη την εποχή. Την εποχή που δέσποζαν τα βιολιά και ο Ματζουράνας, ο Καναρίνης, ο Μαριαναντρίκος, ο Τριτοκιόρος, ο Βουρογιάννης κ.α. Και όμως, κατάφερνε να αποδίδει τα παλιά κισσαμίτικα συρτά με μοναδική δεξιοτεχνία, παρόλο που σε αυτούς τους δύσκολους σκοπούς η λύρα μειονεκτεί σε σχέση με την τεχνική του βιολιού. O Νικηφόρος ήταν μουσικός και μόνο. Αυτό ήταν το κύριο επάγγελμα του, το κύριο εισόδημα του.Έφυγε για μερικά χρόνια στην Αθήνα, να παίξει και εκεί για τους απόδημους Κρήτες. Γρήγορα όμως ξαναγύρισε πίσω στο αγαπημένο του χωριό, στα φιλικά και μεγάλα γλέντια. Απόκτησε τρία παιδιά, δύο κόρες και ένα γιό. Ο γιός δεν ήταν άλλος από τον αείμνηστο δεξιοτέχνη του λαγούτου, τον Σταύρο Μαυροδημητράκη. Στα γλέντια έπαιζε με τα λαγούτα του Σγουρομάλλη κυρίως, του Γεωργακάκη κ.α. Μεγάλη και δραστήρια η παρουσία του στα κρητικά γλέντια, άφησε όμως και μια όμορφη σύνθεση στην μουσική μας. Τον Συρτό του Νικηφόρου το 1912. Μια μελωδία όμορφη, παρόλο που δυστυχώς σήμερα τείνει να ξεχαστεί από τους νεώτερους καλλιτέχνες.
  Όπως έζησε όμορφα και ταπεινά, έτσι και έφυγε από την ζωή, το 1945. Ο Νικηφόρος από τα Μαρεδιανά, ο λυράρης, μια σεμνή παρουσία.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mavrodimitrakis.htm (1 φωτ.)

Σταύρος Μαυροδημητράκης

1900 - 1989
  Ο Σταύρος Μαυροδημητράκης ήταν από τους πρώτους σολίστες λαγουτιέρηδες της κρητικήςμουσικής.Τότε που το λαγούτο "κεντούσε" πενιές και μελωδίες, τότε που το πασαδόρικο παίξιμο ήταν παντελώς άγνωστο, χάριν... ενορχήστρωσης που λέμε σήμερα, τότε λοιπόν ο Σταύρος Μαυροδημητράκης δόξασε αυτό το όργανο, αλλά δοξάστηκε και ο ίδιος.
  Γεννήθηκε το 1900 στα Μαρεδιανά Κισσσάμου. Ήταν γιός του παλιού λυράρη, του Νικηφόρου Μαυροδημητράκη. Επηρεασμένος από τον πατέρα του, ακολούθησε τα μονοπάτια της μουσικής. Όχι όμως με λύρα, αλλά με μαντολίνο στην αρχή. Δέκα χρονών ήταν σαν πρωτόπιασε το μαντολίνο με βοήθεια ενός συγχωριανού του. Γρήγορα όμως έδειξε την κλίση του στο λαγούτο και ήδη στα δεκαπέντε του ήταν ένας τεχνίτης λαγουτιέρης, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Τα ακούσματα των λαγουτιέρηδων της εποχής του, του Ανδρέα Κουτσουρέλη, του Παπαδογιώργη, του Βαρδή Γεωργακάκη κ.α. ήταν σημαντικά στην μετέπειτα πορεία του. Με τον πατέρα του στην αρχή "ζύγιασε" τις πενιές του, αλλά κατόπιν η συνεργασία του με τον Νικολή Χάρχαλη ήταν πολύ σημαντική. Μαζί ηχογράφησαν και δίσκους. Όταν δεν έπαιζε λαγούτο ήταν βοηθός ενός ντερμιτζή στο Καστέλλι Κισσάμου. Ακόμα και στην Μικρά Ασία επιστρατεύτηκε για να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Έπαιξε με πολλούς καλλιτέχνες της εποχής εκείνης, με τον Γιώργη Μαριάνο, με τον Κουνελοκωστή, με τον Νικολή Κατσούλη (Κουφιανό), με τον Ζερβό κ.α. Στην Αθήνα που ανέβηκε συνεργάστηκε με πλήθος μουσικών στην ταβέρνα "Τα Χανιά" του Ευτύχη Μπασιά. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με τον μεγάλο λυράρη, τον Αλέκο Καραβίτη όπου μαζί αποτέλεσαν ένα πολύ καλό δίδυμο και μαζί έγραψαν αρκετούς δίσκους. Ακόμα συνεργάστηκε με πλήθος λυράρηδων, όπως ο Γιώργης Μουζουράκης, ο Θανάσης Σκορδαλός κ.α. Σημαντική όμως η συνεργασία του με τον αείμνηστο δάσκαλο, τον Κωστή Μουντάκη. Σημαντική τόσο σαν συνεργασία, όσο και σαν φιλία.
  Στον Πειραιά, στους πρόποδες του Προφήτη Ηλία, ο Σταύρος Μαυροδημητράκης έζησε όλα του τα χρόνια, χωρίς όμως να κάνει οικογένεια. Αριστοκρατική εμφάνιση, λεβεντιά και παράστημα. Παντού, σε όλες τις εκδηλώσεις των Κρητών του λεκανοπεδίου πρόσφερε τις υπηρεσίες του, αλλά και στο εξωτερικό ακόμα. Αλλά η αγάπη του για την Κρήτη και την Κίσσαμο ήταν τόσο μεγάλη έτσι ώστε να πραγματοποιεί συνεχή ταξίδια για το αγαπημένο του νησί. Πάντα ομολογούσε την αγάπη του για το πρόσωπο του Νικολή Χάρχαλη, παρόλο που οι συνεργασίες του ήσαν πολλές με άλλους μουσικούς. Αυτόν όμως θεωρρούσε σαν "κορφή" της μουσικής παράδοσης.
  Τα τελευταία χρόνια, αποτραβηγμένος από την ενεργό δράση, άκουγε τους νεώτερους λαγουτιέρηδες και συλλογιζόταν το μέλλον αυτού του οργάνου. Δεν του άρεσαν οι πασαδόροι, οι άτεχνοι και μονότονοι λαγουτιέρηδες που κρυβόντουσαν πίσω από τους ήχους της λύρας. Έλεγε χαρακτηριστικά "το λαγούτο παίζει πενιά, αλλιώς ανε δε θές πενιά, άμε να παίξεις κιθάρα". Του άρεσε πολύ η μουσική της δυτικής Κρήτης. Πολλοί τον θυμούνται να παίζει έναν αγαπημένο σκοπό, τον Μαρεδιανό συρτό του Μανιατογιάννη, σκοπό που είχε το όνομα του χωριού του. Τον έπαιζε και δάκρυζε... Βραβεύτηκε από διάφορα σωματεία, ξεχωριστό όμως το βραβείο του συλλόγου Κρητών Πειραιώς "Η Ομόνοια", το οποίο βραβείο του παρέδωσε ο φίλος και συνεργάτης του, ο Κωστής Μουντάκης. Ο Σταύρος Μαυροδημητράκης, ο κορυφαίος αυτός λαγουτιέρης, αυτή η μοναδική τέχνη, πέθανε σε ηλικία ογδόντα εννέα ετών το 1989 στον Πειραιά.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mavrodimitrakis1.htm (1 φωτ.)

Ιωάννης Αντωνογιαννάκης (Μαντζουράνας)

ΜΕΡΑΔΑ (Οικισμός) ΚΙΣΣΑΜΟΣ
1836 - 1928
  Ο Ιωάννης Αντωνογιαννάκης (Μαντζουράνας) είναι από τους καλλιτέχνες που σήμερα τους αποκαλούμε ρίζα. Και πραγματικά είναι μια ρίζα στο δέντρο της κρητικής μουσικής παράδοσης. Από τους πλέον παλαιότερους που γίνεται κουβέντα σήμερα, αλλά και από τους πλέον θρυλικούς μουσικούς που το όνομα τους σήμερα ακούγεται σαν ιερή προσευχή.
  Ο Ιωάννης Αντωνογιαννάκης γεννήθηκε το 1836 στην Μεράδα, μια γραφική και μικρή γειτονιά των Λουσακιών Κισσάμου Χανίων. Περιοχή η οποία είναι δεμένη με την παράδοση, μιας και εκεί πρωτοπαίχθηκε ο συρτός, αλλά και φυτώριο πολλών καλλιτεχνών και χορευτών. Η ματζουράνα, αυτό το αρωματικό φυτό της λουσακιανής γλάστρας, έδωσε το παρατσούκλι στον καλλιτέχνη, ο οποίος πάντα είχε ένα κλαδάκι στο αυτί του. Ο Ματζουράνας λοιπόν όπως έμελλε να λέγεται, ήταν ένας βιολάτορας μιας εποχής που σήμερα φαντάζει πολύ μακρινή. Εποχή των ατελείωτων γλεντιών και των γνήσιων γλεντηστάδων. Τραγουδούσε αρκετά καλά, κυρίως τα ριζίτικα και έπαιζε σωστά και ρυθμικά. Ήταν καθαρά άνθρωπος της παρέας και του γλεντιού. Παλιοί χορευτές που σήμερα πατάνε τα 95 και τα 100 τους χρόνια, μας λένε ότι ο Ματζουράνας κατέβαζε τον ουρανό στα πόδια των χορευτών. Ήταν ένας ακούραστος μουσικός και για αυτό το λόγο έπαιζε μέχρι τα βαθειά του γεράματα σε διάφορα γλέντια, μέχρι να φύγει από τη ζωή. Ο λόγος βέβαια, πολύ απλός. Έκανε άνετη και ξεκούραστη ζωή. Πλην του βιολιού και του γλεντιού, ουδεμία άλλη ασχολία τον ευχαριστούσε, ούτε κάν η αγροτική ζωή και το βιός του. Είπαμε, ήταν άνθρωπος ταγμένος μόνο στην μουσική.
  Ήταν πολύ φιλόξενος, πάντα στο σπίτι του ο ξένος έβρισκε ένα πιάτο φαγητό, ένα ποτήρι κρασί και βέβαια άκουγε μια δοξαριά του Γαλουβιανού συρτού. Μαθητής του Ματζουράνα υπήρξε ο μεγάλος βιολάτορας Κουνελοκωστής, πατέρας του αείμνηστου δάσκαλου του βιολιού και της κισσαμίτικης παράδοσης, Μιχάλη Κουνέλη. Ο Ματζουράνας παντρεύτηκε δυό φορές, έκανε τέσσερα παιδιά , εγγόνια και δισέγγονα, από τα οποία σήμερα αντλούμε πηγές. Ο Ματζουράνας έπαιξε σε πολλά γλέντια τόσο στην Κίσσαμο, όσο και στις περιοχές του Σελίνου, της Κυδωνίας και της πόλης των Χανίων.
  Μεγάλο όμως και το έργο που μας αφήνει. Πέντε εκλεκτές συνθέσεις αποδίδονται σήμερα στον Ματζουράνα. Συρτός του Ματζουράνα το 1884, Μαλαθυριανός συρτός το 1889, Κεραμοθιανός συρτός το 1905, Κόντρα συρτός το 1908, Βουβιανός συρτός το 1912. Μελωδίες οι οποίες σήμερα εξακολουθούν να συναρπάζουν και να παίζονται πολύ συχνά. Χαρακτηρίζονται για το πάθος τους και για λεβεντιά τους. Το βιολί του Ματζουράνα σίγησε το 1928. Ακούγεται όμως ακόμα στις πλαγιές και τα υψώματα του Λουσακιανού τοπίου. Κόντρα μου πάει η ζωή, κόντρα κι εγώ τση πάω, στου Ματζουράνα το σκοπό κόντρα θα τραγουδάω...

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mantzouranas.htm (1 φωτ.)

Γιώργης Βουράκης

ΜΟΝΗ (Οικισμός) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΕΛΙΝΟ
1850 - 1923
Εξάδελφος με τον θρυλικό Βουρογιάννη, τον γίγαντα του βιολιού. Καταγόταν από την Μονή Σελίνου. Παρακινούμενος από τον Βουρογιάννη έπιασε στα χέρια του μια αυτοσχέδια λύρα σε μεγάλη σχετικά ηλικία. Σαν επάγγελμα ασκούσε την ιδιότητα του δασκάλου στο Βάμο Αποκορώνου. Εκεί έπαιξε και διασκέδασε πολύ κόσμο, αλλά και στο χωριό του σε φιλικά γλέντια. Ήταν αδελφικός φίλος με τον Φαντομανώλη, τον μεγάλο αυτό βιολάτορα. Μαζί είχαν μαζέψει μια σειρά ολόκληρη από παλιά συρτά. Πέθανε στα Χανιά από ανακοπή καρδιάς πάνω σε ένα φιλικό γλέντι, παρόλο που είχε χρόνιο πρόβλημα με την καρδιά του και παράβλεπε τις συστάσεις των γιατρών.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm

Πιπεράκης Μιχάλης

ΞΗΡΟΣΤΕΡΝΙ (Χωριό) ΒΑΜΟΣ
1903 - 1975
  Ο Πιπεράκης Μιχάλης γεννήθηκε το 1903 στο χωριό Ξεροστέρνι της επαρχίας Αποκορόνου του νομού Χανίων. Υπήρξε ένας από τους πρώτους που ανέδειξαν την Κρητική μουσική τόσο στην Κρήτη όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ο Πιπερής, όπως ήταν γνωστός στο ευρύ κοινό, ασχολήθηκε μόνος του με την τέχνη της Κρητικής μουσικής, όπως και κάθε άλλος καλλιτέχνης της τότε εποχής. Τις λύρες που έπαιζε τις έφτιαχνε ο ίδιος με πολύ μεράκι και πολύ κέφι.
  Από το 1925 ο Πιπερής αρχίζει να ασχολείται επαγγελματικά με την μουσική και συνεργάζεται με όλους τους γνωστούς εκείνης της εποχής όπως τους Μπαξεβάνη, Μπερνιδάκη, Οικονομάκη και άλλους. Από το 1936 μέχρι το 1941, εμφανιζόταν σε ραδιοφωνικό σταθμό των Αθηνών, όπου 2 φορές το μήνα έκανε εκπομπή δίνοντας στον υπόλοιπο ελληνικό λαό μια γεύση της Κρητικής μουσικής. Παράλληλα προετoίμαζε τον πρώτο του δίσκο, με τραγούδια όπως ο Νέος Ξηροστερνιανός, ο Νέος Αποκορωνιότικος κ.α, που όμως δεν κυκλοφόρησε ποτέ λόγω της αναγγελίας του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Ο Πιπεράκης Μιχάλης πέθανε το 1975 σε ηλικία 72 ετών.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/piperakis_mihalis.htm (1 φωτ.)

Χαρίλαος Πιπεράκης (Χαρίλαος ο Κρητικός)

  Ο Χαρίλαος Πιπεράκης. πιο γνωστός ως Χαρίλαος Κρητικός, θεωρείται από τα μυθικά πρόσωπα της μουσικής παράδοσης της Κρήτης και ένας από τους "πατέρες" της νεότερης κρητικής μουσικής, αν και η φήμη του ήταν μεγαλύτερη εκτός της γενέτειράς του. Γεννήθηκε το 1894 ή το 1895 στο Ξεροστέρνι του νομού Χανίων και ασχολήθηκε από μικρός με τη μουσική μαθαίνοντας στο ξεκίνημα βιολί. Πέρασε πολύ γρήγορα στην κρητική λύρα και σε ηλικία μόλις 14 χρόνων θεωρήθηκε ένα από τους εξαίρετους εκτελεστές. Τα πρώτα του μαθήματα λύρας τα πήρε παιδί ακόμη από το σπουδαίο κοντοχωριανό του λυράρη Μαθιούδη. Δεν γνωρίζουμε αν συνέβη, αλλά αναφέρεται από τον συμπατριώτη του δικηγόρο Γιώργο Στυλιανάκη ότι -άγνωστο πως-υπήρξε επίσης, στη νεαρή του ηλικία, μαθητής του "ιερού τέρατος" της μικρασιατικής μουσικής, του Περίφημου Κωνσταντινουπολίτη λυράρη Damouri Jemil Bey που πέθανε το 1914 αφήνοντας δυσαναπλήρωτο κενό στη μουσική παράδοση της Μικρός Ασίας. Έφηβος ακόμη, το 1912 ή 1913 και έχοντας μοναδικό εφόδιο την τέχνη του, αποφασίζει το μεγάλο ταξίδι στην Αμερική, που έμελλε να επιφυλάξει τεράστιες εκπλήξεις αφού εκεί έζησε και τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. Αν και δεν υπάρχουν ακόμα στοιχεία για τα πρώτα του χρόνια στην Αμερική, είναι βέβαιο ότι γρήγορα εντάχθηκε στον χώρο των ελλήνων μουσικών και επιβεβαίωσε την αξία του. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Γιώργου Κατσαρού (Θεολογίτη), που υπήρξε για δεκάδες χρόνια φίλος, συνεργάτης και σύντροφος του στο πάλκο, ο Χαρίλαος ήταν ήδη διάσημος πριν από το 1920 και στα χρόνια του Μεσοπολέμου θεωρήθηκε ο σημαντικότερος και διασημότερος λυράρης-τραγουδιστής (ή λυριστής, όπως αναφέρουν οι ετικέτες των δίσκων της εποχής) που πέρασε ποτέ από την Αμερική.
  Στο πέρασμα του, κατά τη διάρκεια των πολύμηνων περιοδειών που πραγματοποιούσαν οι διάφορες κομπανίες των ελλήνων μουσικών, ξεσήκωνε όχι μόνο τους Κρητικούς των περιοχών όπου έπαιζε, αλλά και ανθρώπους από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Και όχι μόνο, αφού με το πέρασμα των χρόνων εμπλούτισε το ρεπερτόριό του με τραγούδια από διάφορες περιοχές του ελληνισμού αλλά και από γειτονικές μεσογειακές χώρες. "Με όση άνεση και ευχέρεια απέδιδε τα τραγούδια της μουσικής παράδοσης της Κρήτης, το ίδιο τέλεια έπαιζε σφουγγαράδικα τραγούδια, σκοπούς και ταξίδια από τα βάθη της Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, ως και τους γρήγορους ήχους των λαών της Βαλκανικής, ρεμπέτικα ή ελαφρά τραγούδια της πατρίδας, ως και κλασικούς χορούς των ευρωπαϊκών σαλονιών", σημειώνει ο Γιώργος Στυλιανάκη σε άρθρο του για τον θάνατο του Χαρίλαου Κρητικού στον "Κήρυκα" των Χανίων τον Φεβρουάριο του 1979. Παρόμοιος όμως ήταν και ο ξεσηκωμός των συμπατριωτών του στις λίγες φορές όπου βρέθηκε στην Κρήτη στα χρόνια του Μεσοπολέμου:
  "Στη δράση του μόνο μια φορά -το 1936- λέγεται πως ήρθε εδώ και τον συνωστισμό που προκάλεσε η έλευση του τον παρομοιάζουν οι παλιοί -απλοϊκοί ίσως- με την κηδεία του Εθνάρχη", σημειώνει, ως άνω, ο Γ. Στυλιανάκης. Ο Χαρίλαος Κρητικός ανήκε στους -λίγους δυστυχώς- Έλληνες μουσικούς της πρώτης γενιάς των μεταναστών που διατήρησαν σχέσεις και επαφές με την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Αναφέρονται, από πληροφορίες, ταξίδια του το 1923, το 1926, το 1932, το 1936 στην Κρήτη, όπου έμενε για μικρά χρονικά διαστήματα και επέστρεφε στην Αμερική.
  Λέγεται ότι το 1928 επέστρεψε για λίγο στην Κρήτη και συναντήθηκε με πολλούς μουσικούς της εποχής, μεταξύ των οποίων ο μεγάλος Χανιώτης βιολάτορας Γιώργος Μαργιάνος, από τον οποίο έμαθε αρκετές μελωδίες, καθώς και οι μεγάλοι Ρεθεμνιώτες μουσικοί Ανδρέας Ροδινός και Γιάννης Μπερνιδάκης (Μπαξεβάνης), που τον κέρδισαν με τις ικανότητές τους και διοργάνωσαν στην προκυμαία του Ρεθύμνου ένα διήμερο γλέντι που άφησε εποχή (συγκινητική λογοτεχνική περιγραφή του γεγονότος κάνει ο Νίκος Αγγελής στο συγκλονιστικό βιβλίο του «Στον Ίσκιο της Μαδάρας», στο αφήγημά του για το Ροδινό).Ο Χαρίλαος αν και παίζει στο πάλκο από τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα, στη δισκογραφία εμφανίζεται το 1926, ιδρύοντας μαζί με άλλους μια δική τους εταιρεία δίσκων με το όνομα "Φάρος" (Pharos).
  Συνέβη και με άλλoυς - διάσημους στα χρόνια του Μεσοπολέμου, αλλά και κατόπιν - καλλιτέχνες να μην εντάσσονται στις μεγάλες δισκογραφικές εταιρείες της Αμερικής (Columbia και RCA Victor), αλλά να δημιουργούν δικές τους μονάδες παραγωγής, αφενός για να ελέγχουν το ρεπερτόριο τους, αφετέρου για να συμμετέχουν και στα πιθανά κέρδη. Στην περίοδο των 78 στροφών έχουν καταγραφεί - μέχρι στιγμής - 35 τέτοιες μικρές ελληνικού ρεπερτορίου εταιρείες.
  Δυστυχώς, για αγνώστους λόγους, η δισκογραφική παρουσία του Χαρίλαου στα χρόνια του Μεσοπολέμου δεν ήταν ανάλογη της μεγάλης του φήμης και της καλλιτεχνικής δράσης του. Με την εταιρεία Pharos ηχογραφεί το 1926-27 14 τραγούδια, εκ των οποίων πέντε παραδοσιακά ρεμπέτικα και εννέα κρητικά. Ο Χαρίλαος μας κληροδότησε κλασικά κρητικά τραγούδια, όπως τα περίφημα συρτά "Το ξηροστεριανό νερό" και "χι λουσακιανό κρασί".
  Η αποτύπωση και η καταγραφή ρεμπέτικων από τον Χαρίλαο Κρητικό, με τη φωνή και τη λύρα του, άνοιγε ένα ενδιαφέρον κεφαλαίο στη διερεύνηση της ιστορίας του ρεμπέτικου, ενώ ταυτόχρονα φανέρωνε και τη διείσδυση του μουσικού αυτού είδους σε μουσικούς χώρους που δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί. Ο Χαρίλαος ηχογραφεί στη δεκαετία του '30 άλλα 12 τραγούδια (τέσσερα με την Columbia και οκτώ με την Orthophonic, που επανατυπώνονται και από την RCA Victor) εκ των οποίων πέντε ακόμη ρεμπέτικου ύφους και επτά κρητικά. Η δισκογραφική παρουσία του Χαρίλαου συνεχίζεται και μεταπολεμικά, ηχογραφώντας ομοίως ρεμπέτικα και κρητικά τραγούδια σε μικρές ελληνικές εταιρείες της Αμερικής, όπως η Grecophon, η Kaliphon, κ.α.
  Η παρουσία του στο πάλκο ήταν συνεχής μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στη δεκαετία του '50 υποδέχεται κι αυτός μαζί με το Γιώργο Κατσαρό (Θεολογίτη) -τη νεότερη γενιά των ελλήνων μουσικών που περιοδεύουν ή εγκαθίστανται στην Αμερική. Ο Κώστας Καπλανής, που έπαιξε και έζησε πολλά χρονιά μαζί του τον περιγράφει σαν ένα γλυκύτατο, χιουμορίστα και ενωτικό συνάδελφο, με τεράστια ευχέρεια στη σύνθεση μαντινάδων, συντροφικό και πάνω απ' όλα εξαίσιο εκτελεστή Τα τελευταία χρόνια της ζωής του θέλησε να επιστρέψει στην Κρήτη για να παίζει εκεί μέχρι την τελευταία του πνοή. Αλλά δεν πρόλαβε. Από τον γάμο του απέκτησε δυο γιους, ενώ πολλά μέλη της οικογένειας του ζουν στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Πέθανε το 1978 στις ΗΠΑ και θάφτηκε στο χωριό του. Στον ύστατο αποχαιρετισμό του φίλου του δικηγόρου Γ. Στυλιανάκη (ως άνω) αναφέρονται ακόμη τα παρακάτω: Όμως ο Χαρίλαος, ο αξέχαστος για χιλιάδες φίλους του Χαρίλαος, όσα κι αν πούμε δεν περιγράφεται με ξερά γράμματα. Περιγράφεται μόνο με την αίσθηση της υπέροχης μουσικής του. Και όσο κι αν τον είπαν "θεό της μουσικής" (στην Αμερική), ή "Μπουγιούκ Σειτάν". δηλαδή "Μεγάλο Διάβολο", οι Ανατολίτες, ή "Παγκανίνι της λύρας" (Στην Αθήνα το 1958), ή πως αλλιώς ένιωθε ο κάθε μακάριος ακροατής του, έφυγε όπως όλοι. Το "ιερό τέρας" όσο κι αν κυριάρχησε για 70 χρόνια στο μουσικό στερέωμα της Αμερικής και έμεινε "σφάχτης" στην καρδιά του κάθε επαναστάτη, έσβησε χωρίς πόνο, όπως έλεγε το τηλεγράφημα. Όσο κι αν μπήκε στο Πάνθεον των τριών μεγάλων της λύρας, (μαζί με τον Νταμουρή Τζεμίλ Μπέη και το Λάμπρο Λεονταρίτη, που και οι δυο ήταν Πολίτες), άφησε τον κόσμο αυτό με δυο κοινούς καημούς. Που δεν μπορούσε πια να παίξει και να εκφράσει το πύρινο πάθος της ψυχής του και που δεν πέθανε στην Κρήτη του".

από κείμενο του Παν. Κουνάδη στο Δίφωνο
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/harilaos.htm (3 φωτ.)

Σήφης Καντηλιεράκης (Καντηλιέρης)

ΠΑΝΑΓΙΑ (Οικισμός) ΚΕΡΑΜΕΙΕΣ
1906
  Ο Σήφης Καντηλιεράκης ή Καντηλιέρης γεννήθηκε το 1906 στο ριζίτικο χωριό την Παναγιά Κεραμιών του νομού χανίων. Η τραχειά φύση της περιοχής του τον έκανε άριστο ριζίτη τραγουδιστή. Η φωνή του γνήσια, παραδοσιακή και σωστή αλλά και οι άριστες γνώσεις στο ριζίτικο τραγούδι ήταν τα χαρακτηριστικά που τον έκαναν να ξεχωρίσει. Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρείται ένας από τους πλέον άριστους γνώστες του ριζίτικου τραγουδιού σε όλη την Κρήτη. Έγραψε τους στίχους σε περίπου είκοσι ριζίτικα τραγούδια. Πολέμησε στην Αλβανία το 1940. Όμως οι πολιτικές του πεποιθήσεις εκείνη τη δύσκολη περίοδο τον έκαναν να ζήσει το δικό του γολγοθά. Δυό φορές κληρωτός, εικοσιεπτά χρόνια φυλακή εξορία και στρατιώτης. Πήγε στρατιώτης και για τον αδερφό του που φυγοδικούσε και σαν αριστερός δέκα χρόνια εξορία. Στο χωριό του έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και σεβασμού από τους συγχωριανούς του. Ήταν ένας άνθρωπος που πέρασε πολλά, που πόνεσε, που πικράθηκε, αλλά ποτέ δεν παραιτήθηκε από τη μεγάλη του αγάπη στο ριζίτικο. Τραγουδούσε, συνέθετε και πάνω απ' όλα διέδωσε και διέσωσε τα μοτίβα και τους στίχους του γνήσιου ριζίτικου τραγουδιού. Και κατ' ομολογία στο γιο του και γνωστό βιολάτορα σήμερα τον Σταύρο Καντηλιέρη, είπε ότι τα πιο πολλά τραγούδια τα έμαθε στην εξορία, στη φυλακή από παλιούς γέροντες που κατοικούσαν στα χωριά της «ρίζας», δηλ. στις υπόριες των Λευκών Ορέων. Εκεί λοιπόν κατέγραψε με τη γνήσια μορφή και τους σωστούς σκοπούς γύρω στα εκατό παλιά τραγούδια! Η προσφορά του σήμερα αναγνωρίζεται από όλους τους φίλους της γνήσιας Κρητικής μουσικής και ιδιαίτερα δε του ριζίτικου τραγουδιού. Μια παραδοσιακή μορφή, μια ατόφια παρουσία που παρόλες τις δυσκολίες κρατήθηκε ψηλά!
«Παιδιά γιάντα τσοι διώχνουνε του τόπου τσ' αντρειωμένους...»

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/kantilieris.htm (1 φωτ.)

Ασπασία Παπαδάκη

ΠΛΑΚΑ (Χωριό) ΒΑΜΟΣ
1932
  Το στερνοπαίδι μιας τετραμελούς οικογένειας η Ασπασία Παπαδάκη, γεννήθηκε το 1932 στο χωριό Πλάκα της επαρχίας Αποκορώνου Χανίων. η οικογένεια της έχει να επιδείξει έναν πλούσιο κατάλογο με λαϊκούς μουσικούς, βιολάτορες, λυράρηδες, λαουτιέρηδες και τραγουδιστές. Ο πατέρας της Φραγκιός Παπαδάκης, έπαιζε λαούτο και ήταν αδελφός του ξακουστού λυράρη Μιχάλη Παπαδάκη ή Πλακιανού. Ο αδελφός της Παύλος σπουδαίος λαουτιέρης και τραγουδιστής ήταν συνεργάτης από το ξεκίνημα της. Η Ασπασία είναι η πρώτη γυναίκα λυράρισσα που έχει να παρουσιάσει η Κρήτη. Σε ηλικία 14 ετών κατασκευάζει μόνη της την πρώτη της λύρα και αρχίζει να μαθαίνει. Σε λίγους μήνες άρχιζε να παίζει τους πρώτους της σκοπούς. Βλέποντας η μητέρα της - ο πατέρας της είχε πεθάνει - ότι η Ασπασία είχε πάρει στα σοβαρά τη λύρα, άρχισε να αντιδρά λέγοντας ότι δεν είναι όμορφο για μια γυναίκα να παίζει λύρα και ότι η λύρα είναι μόνο για τους άντρες. Μάλιστα για να την μεταπείσει της αγοράζει ένα βιολί. Με αυτό το βιολί έμαθε να παίζει και μάλιστα συνέχισε μέχρι και το 1959. Το 1960 έρχεται με τον αδερφό της Παύλο και μένουν μόνιμα στα Χανιά. Η ευκαιρία να ξαναπιάσει και πάλι τη λύρα της δόθηκε όταν καλεσμένη με τον αδερφό της του Ρ/Σ Χανίων για ηχογράφηση εκπομπής, τους απέκλεισαν γιατί ήθελαν συγκρότημα με λύρα και όχι με βιολί. Αυτό το περιστατικό ήταν η αρχή, γιατί στη συνέχεια η Ασπασία παρατάει το βιολί και πιάνει τη λύρα. Έκτοτε αφιερώθηκε αποκλειστικά σ' αυτήν.
  Ηχογράφησε για πρώτη φορά το 1962 σε δίσκο 45" το Συρτό με τίτλο Παράξενο Πουλί. Με τον αδερφό της Παύλο, που την συνοδεύει πάντα με το λαούτο, έχουν κάνει πολυάριθμες εμφανίσεις σε γάμους, πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/papadaki_aspasia.htm

Μανώλης Καρτσωνάκης (Καρτσώνης)

ΠΟΛΥΡΡΗΝΙΑ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
1929
  Αλλος ένας βετεράνος μουσικός προστίθεται στην μεγάλη λίστα των καλλιτεχνών του νησιού μας. Ο Μανώλης Καρτσωνάκης είναι από τους κορυφαίους λαγουτιέρηδες της μεταπολεμικής εποχής κυρίως. Γεννήθηκε το 1929 στην Πολυρρήνια Κισσάμου και κατάγεται από τα Καρφιανά Κισσάμου, μια μικρή και γραφική γειτονιά κοντά στην παλαιά πολιτεία της Πολυρρήνιας.
  Από μικρός έδειξε την κλίση του στην μουσική. Στα μαθητικά του χρόνια έπαιζε μαντολίνο και διασκέδαζε τους συμμαθητές του και τους συγχωριανούς του. Ήταν ανηψιός του αειμνήστου δασκαλου, του Μιχάλη Κουνέλη, παρόλο που ήταν σχεδόν συνομήλικοι. Μαζί με τον Μιχάλη Κουνέλη αποτέλεσαν μια από τις πλέον θρυλικές ζυγιές του νομού Χανίων για παραπάνω από σαράντα χρόνια. Αγαπητός και αποδεκτός από όλους ο Μανώλης Καρτσωνάκης, άξιος συνεργάτης του Μιχάλη Κουνέλη. Έπαιξε ακόμα και με πολλούς άλλους βιολάτορες των Χανίων (Μαύρος, Χριστοφοράκης, Γουβεράκης κ.α.). Τεχνίτης μοναδικός, πρίμο και σόλο λαγούτο, πενιές και δεξιοτεχνικά πατήματα και το τραγούδι του άκρως λεβέντικο. Ο Μανώλης Καρτσωνάκης ήταν αδελφός με τον αείμνηστο Βασίλη Καρτσωνάκη, αυτό το μοναδικό «αηδόνι» της Κισσάμου. Μαζί με τον αδελφό του, τον Μιχάλη Κουνέλη, τον Γρηγόρη Μαθιουδάκη και τον Στέλιο Λαϊνάκη εμφανίστηκε στην Φλωρεντία της Ιταλίας το 1997, στα πλαίσια μουσικού φεστιβάλ, όπου και με τους παραπάνω απέσπασε τα καλύτερα σχόλια. Ο Μανώλης Καρτσωνάκης επηρεάστηκε από τους κορυφαίους λαγουτιέρηδες της εποχής του (Μαυροδημητράκης, Κουτσουρέλης, Λεφάκης) και με αυτά τα λαμπρά παραδείγματα «κέντησε» τις πενιές του, χωρίς ποτέ να πάρει τη θέση του «πασοδόρου», αλλά μία γνήσια μουσική έκφραση και τέχνη.
  Συνεργάστηκε και βοήθησε τα νέα βλαστάρια της μουσικής μας στα πρώτα τους βήματα (Περικλής Τζουγανάκης, Θοδωρής Πολυχρονάκης κ.α.) δίνοντας απλόχερα την τέχνη του και τις γνώσεις του στην νέα γενιά.
  Ο Μανώλης Καρτσωνάκης ζει σήμερα στην Κίσσαμο και αναπολεί τις παλιές καλές εποχές, εποχές που ο ίδιος τις βίωσε και τις ένοιωσε, εποχές που τις μεταδίδει στις νεώτερες γενιές.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/kartsonakis.htm (1 φωτ.)

Μιχάλης Κουνέλης

1928 - 1999
  Αν ο Χάρχαλης έμεινε σαν δόξα διασώζοντας τα συρτά, αν ο Τσέγκας έγινε θρύλος, αν ο Κουτσουρέλης έγραψε ιστορία και ο Μαριάνος έγινε υπόδειγμα, ο Μιχάλης Κουνέλης υπήρξε ο τελευταίος συγκροτημένος κρίκος στη χρυσή αλυσίδα του μουσικού πολιτισμικού γίγνεσθαι στην Κίσσαμο. Πολύπλευρος και πολυτάλαντος, δεν ήταν μόνο βιολάτορας και τραγουδιστής, αλλά και ανεκδοτολόγος και άνετος αφηγητής, αστείος και ευχάριστος τύπος με δυνατή μνήμη, διακριτικότητα και κρίση.
(Χαράλαμπος Ανουσάκης
μουσικός, ερευνητής)
  Ο Μιχάλης Κουνέλης γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1928 (γραμμένος στα μητρώα 19.1.1929) στα Καρφιανά Πολυρρήνειας. Πατέρας του ήταν ο μεγάλος μουσικός Κουνελοκωστής, ένας από τους κορυφαίους της εποχής του.
  Σε μια συνέντευξη που είχα μαζί του πριν από λίγες μέρες μου έλεγε: «Οταν θα πω τη λέξη Λουσακιές γεμίζει το στόμα μου, είμαι περήφανος, γιατί η καταγωγή μας ουσιαστικά είναι λουσακιανή. Στο Γαλουβά γεννήθηκε ο πατέρας μου, ο παππούς μου και από τις Λουσακιές κατάγεται και η μητέρα του πατέρα μου, το γένος Μαραγκουδάκη.»
  Σχολείο πήγαινε στην Πολυρρήνεια, που το διέκοψε στην τετάρτη Δημοτικού λόγω του Πολέμου το 1940. Το ταλέντο του φάνηκε όταν ήταν μικρός. Επειδή το βιολί του πατέρα του ήταν μεγάλο και δεν μπορούσε να παίξει, του αγόρασε μια λύρα από τον Αλιφιεροστελιανό (Λιμπινιανά Λουσακιών).
  Στο Δημοτικό Σχολείο με τον ανηψιό του Μανώλη Κατσωνάκη (είχαν σχεδόν την ίδια ηλικία) ήταν το μουσικό δίδυμο. Τις περισσότερες μέρες του σχολείου αντί για βιβλία κρατούσαν τα μουσικά όργανα.
  Σε ηλικία 9 ετών ο πατέρας του του αγόρασε καλύτερη λύρα, από τον Ροδουσάκη Κυριάκο, πατέρα του Γιώργου Ροδουσάκη. «Στην ηλικία αυτή» όπως έλεγε «έπαιξε παληκαρίσια». Σε ηλικία 10 χρόνων ο πατέρας του του αγόρασε ένα βιολί από τον Τζανουδάκη Αντώνη από το Πάνω Παλιόκαστρο. Το πρώτο του επίσημο γλέντι έγινε τα Χριστούγεννα του 1942 στο γάμο του Μανώλη Βαρουχάκη, με κουμπάρο τον Γεώργιο Κουτσουρέλη και συνεργάτη τον Μανώλη Καρτσωνάκη. Όμως το πρώτο του γλέντι είχε γίνει την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1939 στο γάμο του Μανώλη Κατσικανδαράκη από την Καμάρα. Καλεσμένος για να παίξει ήταν ο πατέρας του ο Κουνελοκωστής, αλλά, επειδή δεν έβρισκε λαγουτιέρη, πήρε το γιο του και τον συνόδευσε με τη λύρα του. Σε πολλά γλέντια εκείνη την εποχή το δεύτερο όργανο ήταν η λύρα.
  Ο Μιχάλης Κουνέλης και ο Μανώλης Καρτσωνάκης ήταν και είναι το αξέχαστο δίδυμο της κρητικής μουσικής. Τους είχαν βγάλει «τα Καρφιανάκια» ή «Κουνελάκια».Το 1957 αρραβωνιάστηκε την Μαρία Ειρηνάκη από την Πολυρρήνεια και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους παντρεύτηκαν. Σταθμός στη ζωή του, που τον ανέδειξε ως καλλιτέχνη, ήταν η μετάβασή του στην Αθήνα. Πήγε το 1957 και έμεινε μέχρι το 1982. Έπαιξε μαζί με τον αγαπητό του φίλο Παναγιώτη Καστάνη.
  Ήταν το μοναδικό βιολί που έπαιζε στην Αθήνα και η αγάπη του κόσμου ήταν μεγάλη. Όπως ο ίδιος έλεγε, ήταν ο «χρυσός αιώνας» της κρητικής μουσικής η περίοδος εκείνη. Στην Αθήνα έγραψε και το μοναδικό του δίσκο, με τον Παναγιώτη Καστάνη. Έχει γράψει όμως και αρκετές κασέτες στο Καστέλι στο στούντιο του Ιωάννη Σταματάκη, το οποίο έχει συμβάλει σημαντικά στη διάδοση της κρητικής μουσικής.
  Το πρώτο ταξίδι του με τον Μιχάλη Πολυχρονάκη έγινε στις 20 Νοεμβρίου 1981. Καλεσμένοι από την Παγκρήτια Αδελφότητα της Νέας Υόρκης. Κάθησαν μέχρι και τις 27 Ιανουαρίου 1982. Στη διάρκεια της παραμονής των έπαιξαν σε διάφορες πόλεις της Αμερικής. Στην Αμερική έκανε συνολικά 8 ταξίδια, με πολύ μεγάλη επιτυχία. Έχει επίσης γυρίσει όλη την Ελλάδα και διάφορα μέρη της Ευρώπης. Η φήμη του ξεπέρασε τα τοπικά σύνορα και όπου υπάρχει Κρητικός τον γνωρίζει και τον ακούει μέσα από δίσκους και κασέτες. Ωστόσο, το σημαντικότερο, το αξιολογότερο και ανεκτίμητο έργο του είναι το έργο του ως δασκάλου... Μέσω των μαθητών του κατέκτησε το πρώτο και το δεύτερο βραβείο (Παπαδάκης Μιχάλης και Χαρτζουλάκης Δημήτρης) [...]
  Ο Μιχάλης Κουνέλης έφυγε από τη ζωή στις 8 Σεπτέμβρη του 1999.

Κώστας Βασιλάκης, Θοδωρής Ρηγινιώτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/kounelis.htm (5 φωτ.)

Καντέρης Γεώργιος

ΣΕΛΛΙΑ (Χωριό) ΒΑΜΟΣ
1877 - 1963
Γεννήθηκε το 1877 στα Σελλιά Αποκορώνου. Ασχολούνταν με τα χωράφια του πατέρα του και παράλληλα ανέπτυσε το ταλέντο του στη λύρα. Παντρεύτηκε στα 23 του χρόνια, απέκτησε πέντε παιδιά και βοήθησε και αυτός στον αγώνα εναντίον των Τούρκων τις δύσκολες εκείνες μέρες, όχι μόνο στην περιοχή του Αποκόρωνα αλλά και σε άλλες περιοχές της Κρήτης. Το 1908 μετανάστευσε για πρώτη φορά στην Αμερική, όπου έμεινε για περίπου δύο χρόνια μαζεύοντας κάποιες οικονομίες και ξαναέφυγε το 1911 όπου μέχρι το 1933 έζησε την πιο γόνιμη περίοδο της ζωής του. Ήταν από τους πρώτους Κρήτες που ηχογράφησε δίσκους 78'' στην εταιρεία VICTOR, ενώ η επιτυχία του ήταν μεγάλη στους Κρήτες της Αμερικής. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα του απέφερε εισοδήμα ικανοποιητικό για μια άνετη ζωή. Μετά την επιστροφή του στην Κρήτη, εμφανίστηκε σε πολλές εκδηλώσεις μια εκ των οποίων έμεινε ιστορική καθώς έπαιξε στην παραλία του Ρεθύμνου με το Χαρίλαο και το Ροδινό. Ο Καντερογιώργης όπως ήταν επίσης γνωστός, έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην πόλη των Χανίων, όπου διασκέδαζε με τη λύρα του μέχρι το θάνατο του (1963).

Φωτογραφία και αποσπάσματα από το βιβλίο του Αθανάσιου Π. Δεικτάκη, "Χανιώτες Λαϊκοί Μουσικοί που δεν υπάρχουν πια", Καστέλι Κισάμου 1999
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/kanteris.htm (1 φωτ.)

Σαριδάκης Νίκος (Μαύρος)

ΣΚΟΥΤΕΛΩΝΑΣ (Οικισμός) ΚΟΛΥΜΒΑΡΙ
1910 - 1994
  Ο Μαύρος, που το πραγματικό του όνομα είναι Νίκος Σαριδάκης, γεννήθηκε το 1910 στο Σκουτελώνα Κισσάμου του νομού Χανίων. Το ψευδώνυμο «Μαύρος» του έμεινε από τα παιδικά του χρόνια, επειδή ήταν πολύ μελαχροινός. Αρχισε να ασχολείται με το βιολί από τα 10 του χρόνια και σε ηλικία 15 χρονών πρωτόπαιξε σε γλέντι στο χωριό του. Στη μακρόχρονη καλλιτεχνική του σταδιοδρομία συνεργάστηκε με πολλούς και σημαντικούς οργανοπαίχτες της περιοχής του, μεταξύ των οποίων ο Γιώργος Κουτσουρέλης, ο Μ.Πολυχρονάκης, ο Μανώλης Θεοδωράκης, ο Λευτέρης Ντουρουντάκης, ο Στέλιος Λαϊνάκης και ο αδικοχαμένος (σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα) Αντώνης Γερεουδάκης (Μαρουβάς).
  Ο Μαύρος, που ήταν αγράμματος (δεν πήγε σχολείο), αν και αυτοδίδακτος στο βιολί, διακρίθηκε και μεγαλούργησε ως δημιουργός και μεγάλος σολίστας στο όργανο αυτό, αλλά και ως άνθρωπος με ήθος σπάνιο. Η δεξιοτεχνία του, το προσωπικό του ύφος και το γεμάτο ευαισθησία παίξιμό του σπανίζουν σήμερα. Η πιο γόνιμη περίοδος της σταδιοδρομίας του, κυρίως στη δυτική Κρήτη, ήταν η περίοδος 1935-1965. Την πρώτη του δισκογραφική εμφάνιση την πραγματοποιεί το 1938, ηχογραφώντας μαζί με το Γιώργη Κουτσουρέλη ένα δίσκο 78 στροφών, που περιείχε το περίφημο «Κολυμπαριανό συρτό», τραγουδισμένο από τη σπουδαία φωνή του Κισσαμίτη τραγουδιστή Θεοχάρη Τζινευράκη, που έγινε μεγάλη επιτυχία την εποχή εκείνη και σήμερα θεωρείται κλασικό τραγούδι.
  Στη συνέχεια και συγκεκριμένα μετά τον Πόλεμο και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960, συμμετέχει σε αρκετές ηχογραφήσεις με τους προαναφερθέντες συνεργάτες του.
  Ο Μαύρος συνέχισε σε μεγάλη ηλικία να παίζει το αγαπημένο του βιολί, όχι όμως επαγγελματικά, αλλά για τους φίλους και συγχωριανούς του στο Σκουτελώνα, όπου διέμενε. Για τη μεγάλη προσφορά του στη μουσική μας παράδοση ο φιλόμουσος κρητικός λαός τον ευχαριστεί. Ο Νίκος Σαριδάκης έφυγε από τη ζωή στις 23 Αυγούστου 1994. Η κόρη του Αριάδνη έγραψε στο μνήμα του:
"Φίλε πού 'ρθες στον τάφο μου, μην κλάψεις για τον πόνο,
τραγούδησε ψιθυριστά ένα σκοπό μου μόνο"

Αθ.Δεικτάκη, από τα κείμενα στους "Πρωτομάστορες", Στέλιος Αεράκης και το "Χανιώτες Λαϊκοί Μουσικοί που δεν υπάρχουν πια"
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mavros.htm (1 φωτ.)

Παπά Αγγελος Ψυλλάκης

ΣΦΑΚΙΑ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ
  Σφακιανός στην καταγωγή, ήταν εφημέριος του ιερού ναού του αγίου Χαραλάμπους στα Λενταριανά (συνοικία των Χανίων). Ανέπτυξε μεγάλο κοινωνικό έργο στην περιοχή, ασχολήθηκε όμως συστηματικά και με το ριζίτικο τραγούδι, τραγουδώντας, από τη δεκαετία του '70, σε πολλές μουσικές εκδηλώσεις, καθώς και σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές.
  Η παρουσία του προκάλεσε αρκετές συζητήσεις, όπως συμβαίνει σε κάθε ρηξικέλευθη πρωτοβουλία υπομένοντας τις συζητήσεις αυτές, κατ' ουσίαν άνοιξε το δρόμο για την επίσημη ενασχόληση του κλήρου με την παραδοσιακή μας μουσική - ενασχόληση που υπήρχε και πριν, κατά περιπτώσεις, στα ελληνικά χωριά, αλλά δεν είχε λάβει ορατή μορφή στη σύγχρονη κοινωνία μέχρι τότε.
  Το 1976 εξέδωσε το δίσκο Οι ρίζες της γενιάς μου, τ' αληθινά ριζίτικα (Pan-Vox A/A4551), ο οποίος το 1997, λίγο μετά το θάνατό του, επανακυκλοφόρησε σε ψηφιακή μορφή (CD) από την ΜΒΙ (SPV 9).
  Το 1978 εξέδωσε το δίσκο Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη (Calyrso A/A6953), όπου περιλαμβάνονται αρκετά ακόμη ριζίτικα και μεγάλο μέρος του ομώνυμου έπους του 1876 που διεκτραγωδεί μεγαλειωδώς την επανάσταση του 1770 και το μαρτυρικό τέλος του Σφακιανού αρχηγού Ιωάννη Βλάχου (Δασκαλογιάννη). Στο δίσκο αυτό συνοδεύεται με τη λύρα του Χαράλαμπου Γαργανουράκη (μελωδία στο τραγούδι, ισοκράτημα στα ριζίτικα).
  Σχεδίαζε και τρίτο δίσκο κατά το 1994, αλλά τον πρόλαβε ο θάνατος.
  Το ύφος του ήταν ιδιότυπο και προσέγγιζε περισσότερο το ύφος της εκκλησιαστικής μουσικής παρά το λαϊκό ύφος του ριζίτικου τραγουδιού, πράγμα που προκάλεσε πολλές επικρίσεις και επηρέασε την αποδοχή του έργου του από το κοινό των περιοχών, στις οποίες παραδοσιακά αναπτύχθηκε το ριζίτικο.
  Μετά από μακροχρόνια επώδυνη πάλη με την επάρατη νόσο και ενώ προσωρινά φάνηκε να την ξεπερνά, παρέδωσε το πνεύμα την άνοιξη του 1996, σε ηλικία 62 ετών. Κηδεύτηκε στα Λενταριανά, όπου ήταν και η ενορία του, παρουσία πλήθους κόσμου και εκπροσώπων των τοπικών αρχών.

Θοδωρής Ρηγινιώτης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/psilakis.htm (1 φωτ.)

Δημήτρης Ξανθουδάκης

ΤΣΙΣΚΙΑΝΑ (Οικισμός) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΕΛΙΝΟ
1887 - 1942
Καταγόταν από τα Τσισκιανά Σελίνου και από μικρός βγήκε στα γλέντια της περιοχής με την λύρα του. Καλός τεχνίτης του οργάνου και μερακλής. Έφυγε νέος και μετανάστευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Εξού και το παρατσούκλι του «Αλεξανδρινός». Στην Αλεξάνδρεια άνοιξε εστιατόριο και έπαιζε με την λύρα του στους πελάτες. Εμπλούτισε το ρεπερτόριο του με άλλα ακούσματα. Σαράντα ετών ξανάρθε στην Κρήτη, όχι όμως σαν επαγγελματίας λυράρης, απλά συμμετείχε στις αυτοσχέδιες χαροκοπιές.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/mousikoi_selinou.htm

Νικόλαος Χαρχαλάκης (Χάρχαλης)

ΧΑΡΧΑΛΙΑΝΑ (Οικισμός) ΧΑΝΙΑ
1884 - 1974
  Ο Νικόλαος Χάρχαλης (το πραγματικό του όνομα ήταν Νικόλαος Χαρχαλάκης) γεννήθηκε το 1884 στα Χαρχαλιανά Κισσάμου του νομού Χανίων, περιοχή με μεγάλη με μεγάλη μουσική παράδοση, που είχε αναδείξει πολλούς και σπουδαίους μουσικούς.
  Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σολίστες του βιολιού στη δυτική Κρήτη και η καλλιτεχνική παρουσία του σφράγισε έντονα και για πολλές δεκαετίες τη μουσική συνείδηση του λαού της περιοχής των Χανίων.
  Η πιο πλούσια και καρποφόρα από πλευράς καλλιτεχνικής δραστηριότητας περίοδος για το Χάρχαλη ήταν από το 1910 έως το 1940. Την περίοδο αυτή, και συγκεκριμένα το 1928, με συνεργάτη το σπουδαίο λαουτιέρη της εποχής εκείνης Σταύρο Μαυροδημητράκη ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο, που περιείχε δύο περίφημα συρτά: τον "Χανιώτικο" και τον "Αποκορωνιώτικο συρτό", που σήμερα θεωρούνται κλασικά και οι συγκεκριμένες δισκογραφικές τους εκτελέσεις θεωρούνται από τις πιο αξιόλογες εμπεριέχουν δε και το σπουδαίο και ιδιόμορφο τραγούδι του Χάρχαλη. Η προσφορά του στη μουσική μας παράδοση υπήρξε μεγάλη και γι' αυτό ο Σύλλογος Μουσικών Χανίων "Ο Χάρχαλης" τον τίμησε δίνοντας το όνομά του στην επωνυμία του Συλλόγου.
  Ο Χάρχαλης έζησε όλα του τα χρόνια στο χωριό του μέχρι τα βαθιά γεράματα που πέθανε σε ηλικία 90 χρονών το 1974. (από τους «Πρωτομάστορες», Κασσετίνα 10 δίσκων, Αεράκης ΚΜΕ)
  Υπάρχει η άποψη ότι το ταλέντο είναι μια μορφή κληρονομιάς. Όπως και μια άλλη άποψη ότι είναι αποτέλεσμα παιδείας και καλλιέργειας. Ο Νικολής Χάρχαλης είχε κληρονομήσει το μουσικό ταλέντο από τους προγόνους του, αλλά και το καλλιέργησε στην πορεία. Από τους λίγους μουσικούς που το όνομα τους σήμερα παραπέμπει σε ιερό ευαγγέλιο. Τον είπαν πρωτομάστορα, δάσκαλο, θεμέλιο λίθο, θρύλο. Ίσως όλα αυτά μαζί. Το ψεγάδι στο παίξιμο του ήταν μια λέξη ανύπαρκτη. Ο ίδιος, ποτέ με έπαρση, φρόντιζε να χαμηλώνει τους τόνους και τις οξείες που συνόδευαν το όνομα του. Τα Χαρχαλιανά Κισσάμου, μια πολύ μικρή γειτονιά, γέννησαν μια τόσο μεγάλη μορφή. Το 1884 γεννήθηκε και εκεί πέθανε. Ποτέ δεν αποχωρίστηκε το χωριό του, παρόλο που η οικονομική του άνεση του επέτρεπε να κατοικήσει ακόμα και σε μεγάλη πόλη. Ο πατέρας του ήταν από τους καλύτερους τραγουδιστές και χορευτές της εποχής του. Ίσως από εκεί να κληρονόμησε την ομορφιά της φωνής του. Η μητέρα του καταγόταν από τον Αερινό Κισσάμου και ήταν αδελφή του μεγάλου βιολάτορα, του Φελεσογιάννη. Η μουσική όπως καταλαβαίνουμε ήταν ριζωμένη βαθειά στο σπιτικό του Χάρχαλη. Τα ακούσματα, την εποχή που ήταν παιδί, ήσαν γνήσια και καθαρά. Οι μουσικοί της περιοχής, ένας κι ένας: Ματζουράνας, Κιόρος Γ', Μανιατογιάννης, Καναρίνης, Βουρογιάννης, Φελεσογιάννης, Νικηφόρος Μαυροδημητράκης, Ανδρέας Μαριάνος, Μπαλαμπός, Παλιμέτης, Καραγκιουλές κ.α. Όλοι αυτοί ώθησαν τον Χάρχαλη ώστε να ασχοληθεί ενεργά με την παραδοσιακή μουσική. Πρωτόπιασε, μαθητής ακόμα του δημοτικού, μια αυτοσχέδια λύρα και την σκάλιζε ώστε να μάθει τους πρώτους σκοπούς. Γρήγορα όμως πήρε ένα βιολί. Οι βάσεις του γερές. Ο Φελεσογιάννης και κατόπιν ο Παλιμετάκης ήταν οι πρώτοι του δάσκαλοι. Μαζί τους έμαθε την τέχνη του βιολιού και τους παλιούς αθάνατους σκοπούς. Αλλά και τα ακουστικά παραδείγματα από τους άλλους βιολάτορες ήταν επίσης σημαντικά. Όλα αυτά τα επεξεργαζόταν με μεγάλη λεπτομέρεια και σιγά σιγά άρχιζε να βγάζει και να σχεδιάζει τον δικό του προσωπικό ήχο, το δικό του παίξιμο.
  Δεν άργησε να βγει στα γλέντια. Το όνομά του μαθεύτηκε πολύ γρήγορα από τον κόσμο. Τα καλέσματα πύκνωσαν και ο ίδιος άρχισε πλέον να καταλαβαίνει ότι ο κόσμος τον ήθελε. Η Κίσσαμος πλέον ήταν πολύ μικρή για να χωρέσει το ταλέντο του. Έπαιξε και στις άλλες επαρχίες του νομού Χανίων και η απήχηση ήταν και εκεί η ίδια. Τα κύρια χαρακτηριστικά του ήταν τα εξής: Ποτέ δεν βγήκε έξω από τα μέτρα (χρόνος) του συρτού. Οι μαντινάδες του ταίριαζαν με τον χορευτή και με τον σκοπό που έπαιζε. Χώριζε την μαντινάδα και στο τελείωμα του σκοπού έλεγε την επόμενη χωρίς να βγεί από τα μέτρα. Ήταν λαρυγγόφωνος, τραγουδούσε πολύ δυνατά και ψηλά έτσι ώστε να ακούγεται σε όλους, ιδιαίτερα τότε που τα μηχανήματα και τα μικρόφωνα ήταν ανύπαρκτα. Ποτέ δεν παρεκτράπηκε, δεν μέθυσε, δεν παρεξηγήθηκε με κανέναν κατά την διάρκεια του γλεντιού του. Αποχωριζόταν το πάλκο μόνο για να κατέβει στην τάβλα να τραγουδήσει με τον κόσμο ή όταν ήθελε να χορέψει με την συνοδεία μόνο του λαγούτου. Και ένα λαμπρό χαρακτηριστικό ακόμα . Ποτέ δεν έπαιζε τον ίδιο σκοπό δεύτερη φορά, το ρεπερτόριο του άλλωστε ήταν πλουσιότατο.
  Ποτέ δεν ονόμαζε τον εαυτό του συνθέτη, συνθέτες θεωρούσε όλους τους παλαιότερους. Όμως με την σειρά του και αυτός άφησε στην μουσική μας δύο κλασσικότατους συρτούς, τον Συρτό του Χάρχαλη ή Χαρχαλιανό το 1914 και τον Θερισσιανό ή Χαρχαλίστικο το 1923, συρτό αφιερωμένο στους Θερισσιανούς πολεμιστές της επανάστασης του 1905. Όταν δεν είχε γλέντια, η αυλή του γέμιζε από μικρά παιδιά που ήθελαν να μάθουν βιολί κοντά στον λαμπρό μουσικό. Σπάνιες όμως αυτές οι ανάπαυλες, ο Χάρχαλης έλειπε συνεχώς στα γλέντια, από την Κίσσαμο και το Σέλινο, μέχρι τα Κερεμειά και τα Σφακιά, μέρες ολόκληρες, εβδομάδες. Η περιουσία που απέκτησε ήταν σημαντική, την οποία και διαχειρίζονταν η γυναίκα του και τα παιδιά του.
  Στα γλέντια του τον συντρόφευσαν με τις πενιές τους ο Σταύρος Μαυροδημητράκης, ο Γιώργης Κουτσουρέλης, ο Βασίλης Σκευάκης, ο Αντώνης Κλεινάκης, ο Στεφανής Λιονάκης, ο Λέφας κ.α.
  Η παρουσία του στην δισκογραφία ξεκινά το 1928, μαζί με τον Σταύρο Μαυροδημητράκη, όπου ηχογραφεί και τραγουδά τον Χανιώτικο συρτό σημειώνοντας τότε μεγάλη επιτυχία. Ο Χάρχαλης στην κορυφή της δόξας του όμως θα βιώσει μια μεγάλη στενοχώρια. Οι κοινωνικές καταστάσεις και η κουλτούρα τότε του κόσμου ήταν αυστηρά εμπόδια στις ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων. Αυτή την νοοτροπία την πλήρωσε με την ζωή του ο μονάκριβος γιός του Χάρχαλη. Από τότε σταμάτησαν τα γλέντια, το βιολί βουβάθηκε, ο Χάρχαλης έπεσε με μελαγχολία. Πολλά χρόνια πέρασαν όσπου να το ξαναπιάσει. Οι παρακλήσεις ήταν πολλές, αλλά ακόμα μεγαλύτερη η δίψα του Χάρχαλη για την μουσική. Ξανάπιασε το βιολί, όχι όμως για να παίζει στα μεγάλα γλέντια, μόνο για τα φιλικά του πρόσωπα, για τους συγγενείς και πιο πολύ για τον ίδιο του τον εαυτό. Ασχολήθηκε πολύ με την έρευνα των παλιών συρτών. Τα μάζεψε, τα έβαλε σε σειρές, διατήρησε τις γνήσιες πατρότητες τους και τα διέδοσε στους νεώτερους του μουσικούς. Ποτέ δεν κατηγόρησε κάποιον καλλιτέχνη, πάντα είχε κάποιο καλό λόγο να πεί για όλους. Την εποχή που ο ίδιος μεσουρανούσε, ο Γιώργης Μαριάνος ήταν το άλλο μεγάλο όνομα. Πολλά ειπώθηκαν για τις σχέσεις τους, ο Χάρχαλης όμως πάντα παραδεχόταν την αξία του Μαριάνου χωρίς ποτέ να τον κατηγορήσει.
  Στο καφενείο του Γιώργη Κουτσουρέλη ο Χάρχαλης έπαιζε αρκετά συχνά για τις φιλικές παρέες μέχρι τα γεράματα του που αποτραβήχθηκε στο χωριό του.
  Στις αρχές της δεκαετίας του '70, λίγο καιρό πρίν φύγει από την ζωή, ηχογράφησε μαζί με τον Γιώργη Κουτσουρέλη και τον Μανώλη Γαλάνη μια σειρά από ερασιτεχνικές πομπίνες με παλιά κισσαμίτικα συρτά. Ο Χάρχαλης έδωσε μια σωστή και άριστη γραμμή τόσο στο παίξιμο του βιολιού, όσο και στην απόδοση των τοπικών μουσικών μοτίβων (συρτά/πεντοζάλι/ρουμαθιανή σούστα). Οι Χανιώτες καλλιτέχνες, βαθειά αισθανόμενοι την προσφορά του, έδωσαν στον σύλλογο τους το όνομα του μεγάλου μουσικού.
  Ο Χάρχαλης παρόλες τις ταλαιπωρίες και τις στενοχώριες, έζησε πολλά χρόνια, στα ενενήντα του αποχαιρέτησε τον κόσμο, εκεί που τον γνώρισε, εκεί τον άφησε, στα Χαρχαλιανά, όπου και αναπαύεται. Μια μεγάλη μορφή, ένας καλλιτέχνης υψηλού επιπέδου και ήθους, μια κολώνα της κρητικής μουσικής.

Κώστας Βασιλάκης
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της cretan-music.gr

• http://www.cretan-music.gr/harhalis.htm (2 φωτ.)

Μάρω Δούκα

ΧΑΝΙΑ (Πόλη) ΚΡΗΤΗ
1947

• http://www.greece2001.gr/writers/MaroDouka.html (1 φωτ.)

Ιωάννα Καρυστιανή

• http://www.greece2001.gr/writers/IoannaKaristiani.... (2 φωτ.)

Ζυμβρακάκης

ΚΥΔΩΝΙΑ (Επαρχία) ΧΑΝΙΑ
Μέλη της οικογένειας διακρίθηκαν ως εθνικοί αγωνιστές και στρατιωτικοί.

Σκουλάς

ΛΑΚΚΟΙ (Χωριό) ΜΟΥΣΟΥΡΟΙ

Νίκος Σκουλάς

• http://www.nikosskoulas.gr/gr/index.asp?p=1-2

Lycidas of Cydonia

ΚΥΔΩΝΙΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΝΙΑ

Perseus: R. J. Cholmeley, M.A., The Idylls of Theocritus
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Ευτύχης Δαμιανάκης

ΚΑΝΤΑΝΟΣ (Χωριό) ΧΑΝΙΑ

• http://www.damianakis.gr/

Lucillus (Loukillos)

ΤΑΡΡΑ (Αρχαία πόλη) ΣΦΑΚΙΑ
Lucillus (Loukillos) of Tarrha, in Crete, wrote a work on the city of Thessalonica (Steph. Byz. s. v. Phessalonike), a commentary on the Argonautica of Apollonius Rhodius, and a collection of Proverbs, which, with those of Didymus of Alexandria, appear to have been the source of most of the later collections of the kind. Thus Zenobius expressly states that he collected his proverbs from Lucillus and Didymus. The proverbs of Lucillus are also quoted by Tzetzes (Chil. viii. 149), by Apostolius, and by Stephanus (s. v. Tarra, reading Loukillos for Loukios, comp. s. v. Kalarna)

This text is from: A dictionary of Greek and Roman biography and mythology, 1873 (ed. William Smith). Cited Oct 2006 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...