Δημοτικό Διαμέρισμα Νιπιδιτού

  Μεγάλο χωριό σκαλωμένο στις δυτικές πλαγιές των Λασιθιώτικων βουνών. Στην παλιότερη γεωγραφική διαίρεση ανήκε στην επαρχία Πεδιάδος. Χτισμένο σε υψόμετρο 367 μέτρων απέχει από το Αρκαλοχώρι λίγο περισσότερο από εφτάμισι χιλιόμετρα, παρακάμπτοντας στο τοπωνύμιο «του Γαζέπη ο Μύλος» αριστερά από τον οδικό άξονα προς Βιάννο.
  Το όνομα του χωριού εικάζεται ότι είναι προελληνικό και πιθανόν ο αρχικός τύπος να ήταν Ιπηδητός, αφού με τη γραφή Ipidhito το συναντάμε στα βενετσιάνικα έγγραφα. Δεν γνωρίζουμε τη σημασία της προελληνικής ονομασίας του. Ο Νικόλαος Πλάτων στις δοκιμαστικές ανασκαφές που έκανε στο χωριό το 1956 ανάσκαψε εκτός από τον επιμήκη λακκοειδή τάφο με τα σημαντικά ευρήματα και ένα κτήριο μεγαλιθικό τετραγώνου σχήματος της Υστερομινωικής Ι εποχής (1560 - 1460 π.χ.) και από αυτό συμπεραίνει την προελληνική προέλευση του ονόματος που κατά την άποψή του ήταν εξ αρχής Νηπηδητός.
  Υπάρχει όμως η άποψη (περιοδικό ΟΝΟΜΑΤΑ Τεύχος 13 σελ 167 Αθήνα 1989 - 90) που δημοσιεύει ο μελετητής Γ. Μαλεφιτσάκης ότι η προέλευση του ονόματος είναι καθαρά ελληνική μιας και διακρίνονται οι λέξεις από τις οποίες παράγεται. Αυτές είναι το αρνητικό μόριο νη (=στερητικό μόριο) και τη λέξη πηδή = πηγή. Από τη σύνθεση των λέξεων αυτών προέρχεται το επίθετο νηπηδής = ο ξερός, ο άνυδρος, αυτός που δεν έχει πηγές. Επομένως το όνομα πρέπει να γράφεται με Η και όχι με Ι και σημαίνει τον τόπο που δεν έχει νερό, δηλαδή τον ξερότοπο.
  Η ιστορία του χωριού συνδέεται με τη γενικότερη ιστορική πορεία του τόπου και ακολουθεί αυτήν της ευρύτερης περιοχής. Δυστυχώς αν και τα ευρήματα από τις ανασκαφές δείχνουν ότι το χωριό υπάρχει από τα υστερομινωικά χρόνια δεν έχουμε καμία αναφορά σε πινακίδες ή σε κείμενα συνθηκών που να ταυτίζονται με τον αρχαίο οικισμό. Η πιθανότητα βέβαια να ονομαζόταν διαφορετικά ο οικισμός και να μην έχει ακόμη προσδιοριστεί το όνομά του είναι μεγάλη. Και αυτός ο οικισμός θα πρέπει να ανήκε στη χώρα των Αρκάδων.
  Οι πρώτες γραπτές πηγές που αναφέρονται στο χωριό είναι οι βενετσιάνικες του 1577 από τον Fr. Barozzi και έκτοτε αναφέρεται σε όλες τις απογραφές βενετσιάνικες και οθωμανικές και φυσικά τις ελληνικές. Θαυμάσιο επίσης είναι το περιβάλλον του χωριού με τα πλούσια δώρα της φύσης. Η οικονομία του χωριού σήμερα στηρίζεται κυρίως στα αγροτικά και ιδιαίτερα στα ελαιουργικά προϊόντα.