Κτήριο, διαστάσεων 111 Χ 98 μ., με μεγάλη ορθογώνια αυλή που περιβάλλεται από στοές, καταστήματα και αποθήκες. Έχει δύο πρόπυλα, ένα ανατολικό ιωνικό και ένα δυτικό δωρικό, γνωστό ως πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς.
Κτίσθηκε μεταξύ 19-11 π.Χ. από τις δωρεές του Ιουλίου Καίσαρα και του Αυγούστου. Επί αυτοκράτορος Αδριανού πλακοστρώθηκε η αυλή. Μετά την επιδρομή των Ερούλων (267 μ.Χ.) και τον περιορισμό της Αθήνας μέσα στο υστερορωμαϊκό τείχος, το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της πόλης μεταφέρθηκε από την Αρχαία Αγορά στη Ρωμαϊκή Αγορά και στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού.
Κατά τη Βυζαντινή εποχή και την Τουρκοκρατία ο χώρος καταλήφθηκε από οικίες, εργαστήρια και εκκλησίες καθώς και το Φετιχιέ Τζαμί.
Συστηματικές ανασκαφές έγιναν από την
Αρχαιολογική Εταιρεία, αφού προηγήθηκαν οι απαραίτητες απαλλοτριώσεις και κατεδαφίσεις οικιών και άλλων κτηρίων (1837-45, 1890-91, 1910, 1930-31), από τους Ιταλούς αρχαιολόγους (1940-42) από τους Αναστάσιο Ορλάνδο και Παύλο Λαζαρίδη (1963-64) και από την Α΄Εφορεία Αρχαιοτήτων Ακροπόλεως (1955, 1965-66, 1968, 1984-85, 1989, 1991).
Σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής:
•
Η πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς στη δυτική πλευρά της Ρωμαϊκής Αγοράς. Μνημειώδης είσοδος με τέσσερις δωρικούς κίονες και αέτωμα από πεντελικό
μάρμαρο. Κατασκευάσθηκε από τις δωρεές του Ιουλίου Καίσαρα και του Αυγούστου και αφιερώθηκε από το Δήμο των Αθηναίων στην Αθηνά Αρχηγέτιδα (11 π.Χ.)
•
Το Ανατολικό Πρόπυλο με τέσσερις ιωνικούς κίονες από γκρίζο μάρμαρο Υμηττού (19-11π.Χ.), βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Ρωμαϊκής Αγοράς.
•
Το Φετιχιέ Τζαμί ή Τζαμί του Πορθητή (1456 μ.Χ.). Κτίσθηκε στο βόρειο μέρος της Ρωμαϊκής Αγοράς επάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής Βασιλικής.
•
Το Αγορανομείο. Ορθογώνιο κτήριο ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς. Σώζονται η πρόσοψη με τρεις θύρες που φέρουν τοξωτά υπέρθυρα και πλατύ κλιμακοστάσιο. Στο επιστύλιο επιγραφή αναφέρει ότι είναι αφιερωμένο στους Σεβαστούς θεούς και την Αθηνά Αρχηγέτιδα (1ος αιώνα μ.Χ.). Πιθανώς να ήταν Σεβαστείο, δηλαδή κτήριο για αυτοκρατορική λατρεία.
• Βεσπασιανές (δημόσια αποχωρητήρια). Ορθογώνιο κτήριο με προθάλαμο και τετράγωνη αίθουσα με πάγκους με οπές στις τέσσερις πλευρές και αποχετευτικό αγωγό από κάτω (1ος αιώνας μ.Χ.).
