Πληροφορίες τοπωνυμίου

Trapezus in Pontus

ΤΡΑΠΕΖΟΥΣ (Αρχαία πόλη) ΓΟΡΤΥΣ

Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Το Φίλιππο Ε'

ΗΡΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΑΡΚΑΔΙΑ
Ο Φίλιππος κατέλαβε την Ηραία κατά το συμμαχικό πόλεμο (περίπου στα 219 π.Χ) και την παρέδωσε μαζί με άλλες πόλεις που είχε καταλάβει στους συμμάχους του Αχαιούς (Εκδ. Αθηνών, Παυσανίου Περιήγησις, τόμ. 4, σελ. 281, σημ. 1).

Οι μεταναστεύσεις

ΖΑΤΟΥΝΑ (Χωριό) ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ
Η Ζάτουνα ήταν μια από τις πιο οικονομικά αναπτυγμένες κωμοπόλεις της επαρχίας μας κατά τήν περίοδο του ΙΗ' αιώνα. Η ορεινή μας τότε επαρχία, εκτός από τα σιτάρια της Ηραίας, παράγει ακόμη μαλλιά, μετάξια, πρινικόκκι, βελανίδια, αλλά και δέρματα, για τα οποία ήταν και πιο γνωστή η Ζάτουνα. Βέβαια όλα αυτά τα προϊόντα είναι εξαγώγιμα. Αν και η επαρχία μας είναι ορεινή και μακριά από τη θάλασσα, όχι μόνο προσέλκυσε έμπόρους, αλλά και οι ίδιοι οι κάτοικοί της συμμετείχαν ενεργά στο τότε εξαγωγικό εμπόριο. Αυτή η επαφή των κατοίκων με το εξαγωγικό εμπόριο είχε σαν αποτέλεσμα την πρώτη μετακίνηση αριθμού σημαντικών οικογενειών.
Για τη Γορτυνία δύο είναι οι πιο σημαντικοί εκπρόσωποι έστω αυτής της περιορισμένης πρώτης μετανάστευσης. Είναι ο Ζατουνίτης Ιωάννης Παπαδόπουλος και ο Ζυγοβιστινός Παναγιώτης Ζάρκος και οι δυο τους σημαντικοί έμποροι στην Καλαμάτα. στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. 'Ετσι μέσα από το εμπόριο άρχισε και η πρώτη μετανάστευση των Ζατουνιτών, για να φουντώσει μετά τα Ορλωφικά, στη μεγάλη αυτή επαναστατική εξέγερση, όπου και η Ζάτουνα έδωσε το παρών της με το «άξιο τέκνο» της τον Παίσιο Επίσκοπο Καρυουπόλεως, ο οποίος μετά άλλων παρακινούσε και στρατολογούσε το λαό. Μαζί και οι αδελφοί Παπαδόπουλοι. Η άφιξη των επιδρομέων Αλβανών, με τα άγρια και θηριώδη ένστικτα στο Μοριά, είχε φοβερά και ολέθρια αποτελέσματα για τα χωριά της επαρχίας μας. Οι Αλβανοί τον Απρίλιο του 1779 έκαψαν την Ζατουνα, έσφαξαν και εβασάνισαν κατοίκους και αρκετούς επούλησαν για δούλους! Στον κώδικα του Μ. Σπηλαίου διαβάζουμε για την επιδρομή των Αλβανών:
«Οι Αρβανίτες ήλθαν όχι ως άνθρωποι αλλά ωσάν θηρία ή σαν μια φωτιά και ωσάν ποταμός και τηυ αιματοχυσίαν οπού έκαμαν εις τους ευρεθέντας ταλαιπώρους χριστιανούς του Μορέος και τες σκλαβίες νόος ανθρώπινος αδυνατεί να τους λογαριάσει, οπού και ολον τον Μορέαν τον έγδυσαν εξ ολοκλήρουσι».
Οποιαδήποτε περιγραφή των παθών των κατοίκων προκαλεί φρίκη. Η ανθρώπινη ζωή δεν είχε τότε καμία αξία. Πολλές οικογένειες της Ζάτουνας τότε διελύθησαν, γιατί οι κάτοικοι μεταφέροντο στα διάφορα λιμάνια για να καταλήξουν στα ανθρωποπάζαρα της Ανατολής.
«Η Ζάτουνα, ως και η περί αυτήν χώρα, ήτο πυκνώς κατωκημένη, και αρκούντως ευημερούσα κωμόπολις. Αλλά οι Αλβανοι; αφού εφόνευσαν όσους ηδυνήθησαν, επώλησαν τους αιχμαλωτισθέντες εν Δημητσάνη και Ζατούνη εις τους πειρατάς της Βαρβαρίας, οίτιμες έδραμον εις τον κόλπον της Κυπαρισσίας, ίνα μετέσχωσι των λαιφύρων. Οικογένειαί τινες, καταφυγούσαι εις τα όρη, μόλις διεσώθηκαν...».
'Ετσι οι Αλβανοί, βρίσκοντας το χωριό έρημο, λογω του ότι οι κάτοικοι πήγαν για να σωθούν στις σπηλιές του Λούσιου ή στα γειτονικά βουνά, από τη μια μεριά το λεηλάτησαν και από την άλλη το έκαψαν... Πολλές φορές στα διάφορα σημεία που εκρύβοντο έδιναν μάχες με τους Αλβανούς, οι οποίοι τους πολιορκούσαν. Χαρακτηριστικό το επεισόδιο στη Μονή του Προδρόμου στις 16 Απριλίου 1779, που σώθηκαν δεκάδες χριστιανοί, από θαύμα. Πολλές φορές αναγκάζοντο να αφήνουν πίσω τα παιδιά τους - τα μωρά - για να μη προδοθούν απο τα κλάματά τους. Αναφέρεται τέτοιο...παράδειγμα όπου δύο Ζατουνίτισσες μάνες εγκατέλειψαν τα μωρά τους, τα οποία τα βρήκαν σώα μετά την επιστροφή τους. Το ένα μωρό ήταν ο Αγγελής Πετρόπουλος και το άλλο ο Αποστόλης Σωτηρόπουλος, που τον είχε αφήσει η μάνα του πάνω σ' ένα θάμνο. Καθημερινό το μαρτύριο του τρόμου και της αγωνίας για όσους σώθηκαν.
Η απροθυμία των ανθρώπων να καλλιεργήσουν γη, η έλλειψη καρπών, (τα πάντα είχαν καεί...) ανάγκασε αρκετούς κατοίκους της επαρχίας μας να φύγουν από αυτήν, μεταναστεύοντες. Ανάμεσά τους και δεκάδες Ζατουνίτες. Χαρακτηριστικό μπορούμε να πούμε παράδειγμα οι εύποροι άλλοτε αδελφοί Παπαδόπουλοι, οι οποίοι άφησαν τον Γιαννιώτη έμπορο Ευθύμιο Μανούσο σαν πληρεξούσιό τους για να πουλήσει το ιδιόκτητο χωριό τους Μάρκου, γιατί οι ίδιοι εκπατρίσθηκαν...
'Αλλοι Ζατουνίτες πήγαν στα νησιά, άλλοι δε στη Μ. Ασία. Εκεί στη Μ. Ασία βρήκαν προστάτη τον Καρά Οσμάν Ογλού, μεγαλογαιοκτήμονα, ένα είδος ηγεμόνα της Μ. Ασίας, που κατείχε την περιοχή της Περγάμου. Ανάμεσά τους, Δημητσανίτες με έντονη παρουσία καθώς και Στεμνιτσιώτες με οργανωμένη παροικία από εμπόρους και τεχνίτες. Τους Ζατουνίτες που εγκαταστάθηκαν στη Μ. Ασία, τους συναντάμε αργότερα, τους ίδιους και τους απογόνους τους, να συνδράμουν οικονομικά ή και προσωπικά με την επιστροφή τους τον μεγάλο ξεσήκωμα του 1821. 'Οπως οι: Γιωτόπουλος Γεώργιος - Βενετσιανόπουλος Γεώργιος (αρκετά ιστορικά έγγραφα το μαρτυρούν) κ.άλλοι. Με την πάροδο όμως των χρόνων η Ζάτουνα άρχισε και πάλι να μεγαλώνει, αφού ήδη ο φόβος των Αλβανών είχε περάσει κι είχαν κάνει την εμφάνισή τους πια οι κλέφτες. Ο πιό "γνωστός" κλέφτης της περιοχής μας ήταν ο Θανασσάς.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Συνδέσμου Ζατουνιτών

• http://www.zatounanet.gr/events_01.asp

Ιστορική διαδρομή

ΗΡΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΑΡΚΑΔΙΑ
Αρχαίοι Χρόνοι
  Η Ηραία ήταν μεγίστης σημασίας λόγω της θέσης της, στο δρόμο προς την ΄Ιλιδα, την ενδότερη Αρκαδία και την Αργολίδα. ΄Ηταν η πρώτη Αρκαδική πόλη που έκοψε νομίσματα στο β΄ μισό του 6ου π.Χ. αιώνα με τη κεφαλή της ΄Ηρας. ΄Ηταν δεύτερα σε κυκλοφορία μετά τα κορινθιακά. Μετά το 425 π.Χ. αρχίζει η κοπή νομισμάτων όχι πλέον με τη κεφαλή της ΄Ηρας, αλλά της ΄Αρτεμης, της Αθηνάς, του Πάνα, θεότητες που λατρεύονταν σ΄όλη την Αρκαδία. Ακόμη η Ηραία έκοψε και χάλκινα νομίσματα με τον τύπο της Αχαϊκής Συμπολιτείας αφού το 234 π.Χ. προσχώρησε σ΄ αυτήν και επίσης χάλκινα αυτοκρατορικά επί Σεπτιμίου Σεβήρου και Καρακάλα με την επιγραφή Ηραίων και Τύχην - ΄Ηλιον - Αλφειόν. Την οικονομική της κατάσταση μαρτυρούν και τα νομίσματα που βρέθηκαν στην Ολυμπία. Από τα νομίσματα παρακολουθούμε την πρώτη ιστορία της πόλης. Οι Ηραιάτες ήταν ήδη μέλη της αρκαδικής συμμαχίας του 5ου αιώνα π.Χ. Από τους καταλόγους των Ολυμπιονικών μαθαίνουμε για το ρόλο τους. Προκύπτει πάντως ότι μέλη μιας Ηραιάτικης οικογένειας πέτυχαν υψηλές επιδόσεις για τρεις συνεχείς γενιές. Ο Δημάρετος ο Ηραιεύς το 520 και το 516 π.Χ. πρώτευσε στην οπλιτοδρομία, ο γιός του Θεόπομπος νίκησε δύο(2) φορές στο πένταθλο, ενώ ο εγγονός του επίσης Θεόπομπος πρώτευσε δύο(2) φορές στη πυγμαχία. Οι πηγές αναφέρουν τρεις(3) ακόμη ολυμπιακές νίκες Ηραιατών και έτσι η Ηραία παίρνει δικαιωματικά ιδιαίτερη θέση στην Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι πηγές αναφέρουν πως ο στρατός της Ηραίας πολέμησε στη μάχη της Μαντινείας (468 π.Χ.) στο πλευρό των Σπαρτιατών. Αργότερα, το 369 π.Χ. οι Αρκάδες πυρπόλησαν την περιοχή της Ηραίας για τη συμμαχία της με τη Σπάρτη, η οποία συνεχίστηκε και μετά τη μάχη των Λεύκτρων. Στο τέλος βέβαια οι Ηραιάτες αναγκάστηκαν να ταχθούν με το μέρος της Αρκαδικής Ομοσπονδίας. Η Ηραία το 240 π.Χ. προσκολήθηκε στην Αχαϊκή Συμπολιτεία και στη ταραχώδη περίοδο που ακολούθησε κυριεύθηκε το 227 π.Χ. από τον Κλεομένη και το 222/221 από τον Αντίγονο Δώσωνα. Το 218 την κατέλαβε ο Φίλιππος της Μακεδονίας. Μια επιγραφή του 2ου αιώνα π.Χ. από την Ολυμπία αναφέρει φιλονικίες με τη γειτονική πόλη Αλίφειρα. Το όνομα της πόλης της Ηραίας απαντά επίσης στο Δίωνα από τη Προύσα (1ου - 2ου αιώνα μ.Χ.) Η πόλη γνώρισε νέα ακμή στη εποχή του Σεβήρου και του Καρακάλα. Τελευταία αναφορά της Αρχαίας Ηραίας γίνεται από το Πτολεμαίο. Μετά τη κατάλυση του αρχαίου Ελληνικού Κόσμου η πόλη της Ηραίας καταστράφηκε και ερειπώθηκε. Το Μεσαίωνα η πόλη σχεδόν εξαφανίζεται. Ο Παυσανίας τοποθετεί την πόλη σε απόσταση 15 στάδια ανατολικά του Ποταμού Λάδωνα και στη δεξιά όχθη του ποταμού Αλφειού. Η πόλη απλωνόταν και στη κοιλάδα του ποταμού. Αναφέρει ότι υπάρχουν εγκαταστάσεις περιπάτων με μυρσίνες, δέντρα και επίσης λουτρά. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει στα Θρησκευτικά οικοδομήματα της πόλης. Τονίζει πως στην Ηραία υπήρχαν δύο(2) ναοί του Διονύσου με την επωνυμία Πολίτης και Αυξίτης και λατρευτικό συγκρότημα όπου τελούνταν οργιαστικές τελετές προς τιμήν του Διονύσου. Αναφέρει επίσης ναούς αφιερωμένους στον Πάνα και την Ήρα. ΄Ολων αυτών των ναών οι θέσεις δεν έχουν προσδιοριστεί με ακρίβεια από την αρχαιολογική σκαπάνη. Στα χρόνια του Παυσανία (2ον αιώνα μ.Χ.) η πόλη και ο ναός της ΄Ηρας, που σωζόταν σε ερείπια, θεωρούνταν ότι ιδρύθηκε από τον επώνυμο ήρωα Ηραιέα (γιό του Λυκάονος). Πάντως το αρχαιότερο νόμισμα που κόπηκε στην Ηραία, μεταξύ 510 π.Χ. - 470 π.Χ. και που παριστάνει γυναικεία κεφαλή που φέρει διάδημα και καλύπτεται από πέπλο, αποδίδεται από ορισμένους μελετητές στην ΄Ηρα από την οποία το πιθανότερο πήρε το όνομά της η πόλη. Νομισματικές μαρτυρίες μας επιτρέπουν επίσης να εικάσουμε ότι στην Ηραία λατρευόταν και η Αθηνά, η ΄Αρτεμης και η Τύχη.
Νεότεροι χρόνοι
  Στηριζόμενοι στις φιλολογικές μαρτυρίες περιηγητές του 19ου αιώνα, εντόπισαν τη θέση της αρχαίας πόλης της Ηραίας στη δεξιά όχθη του Αλφειού ποταμού, νοτιοδυτικά του σημερινού χωριού ΄Αγιος Ιωάννης. Συγκεκριμένα επισημάνθηκαν υπολείμματα τοίχων, λείψανα ίσως ρωμαϊκών λουτρών και μέσα στην εκκλησία του χωριού κομμάτια κιόνων. Το Φθινόπωρο του 1930 ο αρχαιολόγος Αλέξ. Φιλαδελφεύς διεξήγαγε περιορισμένης κλίμακας αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή της Ηραίας. Αποκάλυψε κτήρια που περιείχαν δύο(2) ρωμαϊκά ψηφιδωτά, μία(1) αίθουσα με υπόκουστο, τα ερείπια ενός τετράγωνου οικοδομήματος (4,20 Χ 4,20) στη θέση "Παλιοεκκλησιά" που το ταύτισε μ΄ έναν από τους ναούς που αναφέρει ο Παυσανίας. Στους πρόποδες του λόφου Ανεμοδούρα, στη θέση "Βαμβακιά" αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια μιας "δημόσιας κρήνης" ή ενός "Νυμφαίου", που ο Φιλαδελφεύς το θεώρησε κατοικία του Πάνα και των Νυμφών. Στην Εκκλησιά του χωριού (΄Αγιος Ιωάννης) σώζονται ακόμη και σήμερα κομμάτια κιόνων από ασβεστόλιθο.
Κείμενο: Νίκος Ι. Κωστάρας

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Ηραίας

• http://arcadia.ceid.upatras.gr/hraia/istoria/diadr...

ΣΤΕΜΝΙΤΣΑ (Χωριό) ΤΡΙΚΟΛΩΝΕΣ
  Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο αρχαίος Υψούς χτίστηκε από τον Υψιούντα, έναν από τους πενήντα γιους του βασιλιά της Αρκαδίας Αυκάονα. Οι πληροφορίες όμως που έχουμε για τον αρχαίο Υψούντα είναι ελάχιστες. Εικάζεται ότι η θέση της αρχαίας πόλης ήταν στην περιοχή της σημερινής Στεμνίτσας. Ο Παυσανίας τον 2ο αιώνα μ.Χ. περιγράφει την περιοχή με βουνά και άγρια Θηρία. Ο Υψούς, πάντως, δεν φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην αρχαιότητα. Μάλλον επρόκειτο για μια μικρή πολίχνη που υπαγόταν στη σημαντική πόλη της Γόρτυνας.   Υπάρχουν και άλλων πόλεων ερείπια: του Θυραίου... και του Υψούντα, πάνω από την πεδιάδα, σε βουνό που λέγεται κι αυτό Υψούς. Η χώρα μεταξύ Θυραίου και Υψούντα είναι όλη ορεινή και γεμάτη από άγρια ζώα.
Παυσανίας, Αρκαδικά VIII,35,7
  Ελλιπείς είναι οι γνώσεις μας και για τη μεσαιωνική ιστορία της Στεμνίτσας. Η εκδοχή της εγκατάστασης Σλάβων στη Στεμνίτσα, και στην Πελοπόννησο γενικά, μεταξύ 7ου και 10ου αιώνα μ.Χ., είναι ένα ζήτημα ανοιχτό ακόμη στην ιστορική έρευνα. Είναι εξακριβωμένο, όμως, ότι τα τοπωνύμια Στεμνίτσα (τόπος δασώδης και σκιερός), Κλινίτσα, Λιμποβίσι, Χρυσοβίτσι και Ζυγοβίστι, που απαντώνται στην περιοχή, καθώς και πολλά άλλα τοπωνύμια στην ορεινή Αρκαδία, είναι σλαβικής προέλευσης.
  Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1204-1430), η περιοχή της Στεμνίτσας ανήκει σε ένα από τα 22 φέουδα της νότιας Γορτυνίας που παραχωρήθηκαν στον Γάλλο ευγενή Ούγο ντε Μπρυγέρ. Η χρονολογία ίδρυσης της Στεμνίτσας στη σημερινή της θέση παραμένει ανεξακρίβωτη. Ως τα μέσα, πάντως, του 14ου αιώνα η Στεμνίτσα δεν πρέπει να ήταν σημαντικός οικισμός.
  Για πρώτη φορά εμφανίζεται σε χάρτη και σε γραπτές πηγές τον 16ο αιώνα, ενώ κανένα μνημείο της δεν είναι χρονολογημένο με βεβαιότητα πριν από τον αιώνα αυτό. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία είναι ένα οθωμανικό κατάστιχο καταγραφής φορολογουμένων που ανάγεται στην περίοδο 1512/20. Σύμφωνα με αυτό, η Στεμνίτσα είχε ένα μουσουλμανικό νοικοκυριό, 160 χριστιανικά, τρεις χριστιανές χήρες και 27 άρρενες χριστιανούς, άγαμους και φορολογούμενους, συνολικά, δηλαδή, 191 φορολογουμένους. Ως τις αρχές του 17ου αιώνα ο φορολογούμενος πληθυσμός κυμαινόταν μεταξύ 191 και 273 ατόμων (πληροφορία του καθηγητή Ι. Αλεξανδρόπουλου).

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Τρικολώνων

Ιστοσελίδα Δήμου Τρικολώνων
• http://www.trikolonon.gr/hchistory1.htm (5 φωτ.)