Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Με το όνομα αυτό είναι γνωστές δυο αρχαίες πόλεις της Μαγνησίας: η μια βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Μικροθήβες, στην οδό Βόλου - Αλμυρού, 4 χλμ. περίπου από την κωμόπολη Νέα Αγχίαλο, η άλλη βρίσκεται στη Νέα Αγχίαλο.
  Η πρώτη, που είναι αρχαιότερη, δεν αναφέρεται στην Ιλιάδα μεταξύ των πόλεων που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, το όνομά της όμως είναι γνωστό σε αρχαίους συγγραφείς (π.χ. Στράβων) και σε μεταγενέστερους περιηγητές. Η θέση της επιβεβαιώθηκε από ανασκαφικές έρευνες, που έγιναν το 1907. Το τείχος, ισχυρό και καλοκτισμένο, κατά το ισόδομο σύστημα, αποκαλύφθηκε σε αρκετό μήκος το 1972 από συνεργεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και μπορεί να χρονολογηθεί στον 4ο π.Χ. αι., που ήταν και η περίοδος κατά την οποία η πόλη είχε γνωρίσει τη μεγαλύτερη ακμή της. Η πόλη, την οποία τελικά κατέστρεψε ο Φίλιππος Ε΄ το 217 π.Χ., ήταν η σημαντικότερη της Θεσσαλίας, ως την εποχή που κτίστηκε η Δημητριάς.
  Η δεύτερη πόλη, που είχε το όνομα Φθιώτιδες Θήβαι, κτίστηκε στη θέση όπου στην αρχαιότητα υπήρχε η Πύρασος, αργότερα το Δημήτριον (από το ονομαστό ιερό της Δήμητρος, κατά τη μαρτυρία του Στράβωνος, του Λιβίου κ.ά.) και στη σύγχρονη εποχή η Νέα Αγχίαλος (5.421 κάτ.), που ιδρύθηκε το 1907 από πρόσφυγες προερχόμενους από την Αγχίαλο της Βουλγαρίας, σε απόσταση 18 χλμ. από τον Βόλο, στην οδό Βόλου -Αλμυρού -Λαμίας -Αθηνών.
  Μικρή ανασκαφική έρευνα απέδειξε ότι ο χαμηλός (29 μ.) κατάφυτος σήμερα χωματόλοφος («μαγούλα»), στα ανατολικά της Νέας Αγχιάλου, ήταν η ακρόπολη της Πυράσσου. Τα ευρήματα, λείψανα τοιχοποιίας επαλλήλων οικισμών και κυρίως κεραμικά σκεύη, ανήκουν στην κλασική, στη γεωμετρική, στη χαλκή, στη μεσοελλαδική και στη νεολιθική εποχή. Η Πύρασος υπήρχε κατά τους κλασικούς και τους μεταγενέστερους αιώνες και χρησίμευε ως λιμάνι της άνω πόλεως. Κατά τον 1ο π.Χ. αι. ο Στράβων την αναφέρει ως ερειπωμένη. Ασφαλώς θα την κατέστρεψε κι αυτή ο Φίλιππος Ε΄ το 217 π.Χ. Η πόλη ξαναβρήκε σιγά-σιγά τον κανονικό ρυθμό της ζωής της, πήρε, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, το όνομα Θήβαι κατά τον 2ο μ.Χ. αι. και έφθασε στο υψηλότερό της καλλιτεχνικό και πολιτιστικό επίπεδο κατά την παλαιοχριστιανική εποχή και ως το τέλος του 7ου αι. ΄Ετσι της αρμόζει απολύτως ο χαρακτηρισμός «χριστιανικαί θήβαι».
  Μακροχρόνιες ανασκαφές (του Γ. Σωτηρίου από το 1924 ως το 1956 και της 1ης περιφέρειας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων από το 1960 και μετά) έχουν αποκαλύψει σημαντικό αριθμό κτιρίων της αρχαίας πόλεως. Με τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν έχει επιχειρηθεί ο σχεδιαστικός προσδιορισμός της πορείας του τείχους, που προστάτευε την πόλη. Ο χώρος, τον οποίο περικλείει το τείχος, έχει διαστάσεις περίπου 600 - 480 μ. Μέχρι σήμερα έχουν προσδιοριστεί δέκα σημαντικά μνημεία της αρχαίας πόλεως: η ακρόπολη της Πυράσου, η βασιλική του Ελπιδίου (βασιλική Β'), το συγκρότημα των δημοσίων κτιρίων - αγορές, το επισκοπικό μέγαρο, η βασιλική του αγίου Δημητρίου (βασιλική Α΄), υπόκαυστο λουτρό δυτικά της βασιλικής, πλακόστρωτη λεωφόρος με καταστήματα - «έμβολος» - ανατολικά της βασιλικής, γυμνάσιο και λουτρό νοτίως της βασιλικής, έπαυλη βορείως της βασιλικής και η βασιλική του αρχιερέως Πέτρου (βασιλική Γ'), που είναι το μεγαλύτερο και πιο ενδιαφέρον μνημείο των Φθιωτίδων Θηβών.
  Αλλά και έξω από τα τείχη υπάρχουν σημαντικά κτίρια: η κοιμητηριακή βασιλική (βασιλική Δ') ΒΔ της Νέας Αγχιάλου, άλλη βασιλική, πέμπτη κατά σειρά, 2 χλμ. προς Δ. Έπαυλη του 3ου - 4ου μ.Χ. αι. κοντά στη θάλασσα, λουτρό και εκτεταμένα ψηφιδωτά δάπεδα ανατολικά του τείχους, άλλη λεωφόρος με καταστήματα ΝΑ του τείχους, νεκροταφεία με θολωτούς τάφους λαξευμένους στις πλευρές του λόφου ή υπόγειους θαλαμοειδείς με λάρνακες - σαρκοφάγους από τραχίτη, ερυθρωπό θεσσαλικό λίθο, χρονολογούμενους από τον 3ο ως τον 6ο μ.Χ. αι., και πολλά άλλα.
  Τα αντικείμενα, που έχουν βρεθεί στις ανασκαφές ή κατά τη διάνοιξη θεμελίων οικοδομών, αριθμούνται σε χιλιάδες και αντιπροσωπεύουν όλες τις εκδηλώσεις της τέχνης: γλυπτική, πλαστική, κεραμοπλαστική,χρυσοχοϊκή, ζωγραφική κλπ. Ιδιαίτερη εντύπωση προξενεί όχι μόνο ο αριθμός των κτιρίων πού έγιναν κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο (5ος - 6ος αι.), αλλά και οι μεγάλες διαστάσεις τους (π.χ. το μέχρι σήμερα ανασκαμμένο τμήμα της βασιλικής του αρχιερέως Πέτρου έχει μήκος 75 μ.) και ο πλούσιος διάκοσμός τους, ιδίως δε τα εκτεταμένα ψηφιδωτά δάπεδα, τα οποία συχνά βρίσκονται σε επάλληλα στρώματα, που αντιπροσωπεύουν τις διάφορες οικοδομικές φάσεις των Φθιωτίδων ή Χριστιανικών Θηβών. Η έκταση των ψηφιδωτών αυτών, η ενδιαφέρουσα τεχνική τους, η ποικιλία και ο πλούτος των εικονογραφικών και διακοσμητικών θεμάτων τους συντελούν ώστε η θεσσαλική πόλη να θεωρείται χαρακτηριστικότατος χώρος για τη σπουδή του διακοσμητικού αυτού είδους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά