Πληροφορίες τοπωνυμίου

Το Θαλάσσιο Πάρκο

ΑΛΟΝΝΗΣΟΣ (Νησί) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ
  Αποκαλούνται ερημόνησα, αλλά είναι ένας κόσμος γεμάτος ζωή, αφού αποτελούν ιδανικό βιότοπο σπάνιας πανίδας και χλωρίδας.
  Βρίσκονται δίπλα στην Αλόννησο και αποτελούν τον πυρήνα του Θαλάσσιου Πάρκου. Η Περιστέρα, οι Δύο Αδελφοί, η Κυρά-Παναγιά, τα Σκάντζουρα, τα Γιούρα, το Πιπέρι και Ψαθούρα, είναι τα ερημόνησα.
  Το νησί Πιπέρι είναι το κέντρο του Πάρκου και η προσέγγιση εδώ είναι απαγορευμένη. Ο επισκέπτης μπορεί, σεβόμενος τους ισχύοντες περιορισμούς, να γνωρίσει από κοντά την περιοχή, να απολαύσει το ξεχωριστό φυσικό τοπίο του Πάρκου και, αν είναι τυχερός να συναντήσει τη μεσογειακή φώκια.
  Από την Αλόννησο η επίσκεψη στο Θαλάσσιο Πάρκο είναι εύκολη υπόθεση, καθώς οργανώνονται συνεχώς ημερήσιες εκδρομές στα Ερημόνησα. Η θαλάσσια εκδρομή στην Ψαθούρα, στο μοναστήρι της Κυράς-Παναγιάς ή στον όρμο του Πλανήτη, συντροφιά με τα δελφίνια, είναι μια ξεχωριστή εμπειρία.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Νοέμβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο των Ε.Ο.Τ. - Νομαρχίας Μαγνησίας - Νομαρχιακής Επιτροπής Τουριστικής Προβολής Μαγνησίας (Ν.Ε.Τ.Π.).

Βιότοπος των Κουκουναριών

ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙΕΣ (Παραλία) ΣΚΙΑΘΟΣ
  Ο Βιότοπος των Κουκουναριών βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της Σκιάθου σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από την πόλη και το λιμάνι.
  Είναι ένας από τους τρεις σπάνιους βιότοπους που έχουμε στη χώρα μας. Οι άλλοι δύο βρίσκονται στον Σχοινιά του Μαραθώνα Αττικής και στην Μανολάδα Αχαϊας αντίστοιχα. Τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του μοναδικού αυτού βιότοπου. Η αμμώδης παραλία, το δάσος των Κουκουναριών (pinus pinea) και η λίμνη με τα ημίγλυκα νερά.
  Ο σπάνιος αυτός συνδυασμός δίνει το πανέμορφο τοπίο, στο οποίο αυτή τη στιγμή βρίσκεστε.
  Σε δύο αντιμαχόμενες εκδοχές, από παλαιοβοτανική άποψη αποδίδεται η προέλευση της Κουκουναριάς του πανέμορφου αυτού πεύκου που έχει κύρια χαρακτηριστικά τη σκακιοειδή ή επίπεδη κορυφή και το μεγαλύτερο ύψος (15-18 μέτρα), από το συχνότερα απαντώμενο είδος της χαλεπίου πεύκης (pinus halepensis).
  Η πρώτη υποστηρίζει ότι η κουκουναριά λόγω του ύψους της καλλιεργήθηκε από τους Ενετούς για να χρησιμοποιηθεί σαν πρώτη ύλη στη ναυπηγική.
  Η δεύτερη άποψη θέλει το σπάνιο αυτό είδος να είναι αυτοφυές σε βιότοπους που τους χαρακτηρίζουν συγκεκριμένες εδαφοκλιματικές συνθήκες.
  Από εδαφολογική άποψη προτιμά τα αμμώδη εδάφη με καλή αποστράγγιση και αρκετή υγρασία.
  Από κλιματική ένα ήπιο παραθαλάσσιο περιβάλλον όπου δεν παρατηρούνται απότομες και μεγάλες μεταβολές θερμοκρασιών, αλλά επικρατεί μεγάλη ηλιοφάνεια, καθόλη τη διάρκεια του έτους.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Σκιάθου.

Πέτρινα Τοξωτά Γεφύρια

ΑΡΓΑΛΑΣΤΗ (Δημοτική ενότητα) ΝΟΤΙΟ ΠΗΛΙΟ
 Η απαράμιλλη αρχιτεκτονική των Ηπειρωτών μαστόρων και η τεχνική κατεργασίας της πέτρας είναι αποτυπωμένες στα πέτρινα τοξωτά γεφύρια του Πηλίου. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο κάθε γεφύρι εντάσσεται στο φυσικό περιβάλλον. Υπάρχουν τα ακόλουθα γεφύρια:
•Κατσιλοχώρι Βρίσκεται εντός της Αργαλαστής, στην είσοδο του χωριού.
•Ρέμα Ροδιάς. Βρίσκεται στη διαδρομή Αργαλαστή - Λεφόκαστρο.
•Λεφόκαστρο. Βρίσκεται εντός του οικισμού Λεφόκαστρου.
•Καρύδι. Το γεφύρι βρίσκεται στη διαδρομή Αργαλαστή - Ξινόβρυση.
•Αμμουρτσιά. Το γεφύρι βρίσκεται στη διαδρομή Αργαλαστή - Κάλαμος.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Αργαλαστής

• http://www.argalasti.gr/attract_archit.htm

Τοξωτή γέφυρα

ΚΕΡΑΣΙΑ (Χωριό) ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΡΑΙΟΣ
  Στο κέντρο περίπου του χωριού Κερασιά βρίσκεται η λιθόκτιστη τοξωτή γέφυρα που συνδέει τα δύο τμήματα του χωριού στις όχθες του Κερασιώτη ποταμού. Αποτελείται από δύο άνισα τόξα κατασκευασμένα από καλοδουλεμένους γκριζοπράσινους σχιστόλιθους και ενισχυμένα με μεταλλικούς συνδέσμους. Το κατάστρωμα του δρόμου έχει έντονες κλίσες και είναι επενδεδυμένο με λιθόστρωτο "καλντερίμι" πλάτους περ. 3.00 μ.
  Κτίστηκε το 1886.
  Το 1988 κηρύχτηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
  Επισκευή της γέφυρας έγινε το 1993.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία περιλαμβάνει και φωτογραφία.

Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού
• http://www.culture.gr/2/21/213/21305n/g213en07.htm... (1 φωτ.)

ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
Τα λιθόχτιστα τοξωτά γεφύρια στη Λέστιανη, το Λοζίνικο, στο Αλεβίζι, στην Κακονά και το γεφύρι της Καριάς, είναι αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Ιστοσελίδα Κοινότητας Μακρινίτσας
• http://users.otenet.gr/~makrin/nat_gr.htm (3 φωτ.)

Δάσος Κουρί

ΑΛΜΥΡΟΣ (Πόλη) ΜΑΓΝΗΣΙΑ

Τρένο Πηλίου, ο "Μουτζούρης"

ΑΝΩ ΛΕΧΩΝΙΑ (Κωμόπολη) ΒΟΛΟΣ

• http://www.volos-m.gr/cityguidenew/dromologia/tt_p...

Τρένο Πηλίου, ο "Μουτζούρης"

ΜΗΛΙΕΣ (Κωμόπολη) ΝΟΤΙΟ ΠΗΛΙΟ

• http://www.volos-m.gr/cityguidenew/dromologia/tt_p...

Μονή Παναγίας Κεχριάς

ΚΕΧΡΙΑ (Παραλία) ΣΚΙΑΘΟΣ
Τηλέφωνο: +30 24270 23333
Φαξ: +30 24270 23333
  Η εκκλησία της Παναγίας βρίσκεται σε μια κοιλάδα κατάφυτη από ελιές και πεύκα, εποπτεύοντας από ψηλά μια από τις ωραιότερες παραλίες της Σκιάθου, την Κεχριά. Από εδώ ξεκινά το ανηφορικό μονοπάτι που διασχίζει ρεματιές με παλιούς νερόμυλους και φτέρες, για να καταλήξει στη μονή της Κεχριάς. Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 16ο αι. και αφιερώθηκε στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σήμερα απομένει μόνο το κατάγραφο από τοιχογραφίες καθολικό του, που στη σωζόμενη μορφή του ανήκει στο 18ο αι.

Παναγία Πορταρέα

ΠΟΡΤΑΡΙΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
  Ο μονόχωρος ξυλόστεγος ναΐσκος της Παναγίας Πορταρέας στην Πορταριά χτίστηκε τον 16° αι. πάνω στο βυζαντινό μονίδριο της Παναγίας Πορταρέας.
  Εργασίες συντήρησης που έγιναν τα τελευταία χρόνια στο μνημείο απέδειξαν ότι από τον αρχικό βυζαντινό ναό διασώζονται στα χαμηλά μέρη της βόρειας, νότιας και ανατολικής πλευράς τμήματα της τοιχοποιίας και ότι αυτός είχε τις ίδιες διαστάσεις με εκείνες του ναού του 16ου αι. Η μικρή αυτή μονή ήταν όπως πληροφορούμαστε από τις πηγές, αρχαιότερη από την μονή Προδρόμου Νέας Πέτρας, στην οποία και ανήκε μετά την ίδρυση της ( (1972) η χρονολογία ανέγερσης της τοποθετείται με πολλή πιθανότητα στο πρώτο μισό του 13ου αι.) Στον ναΐσκο υπάρχουν τοιχογραφίες του 16ου αι.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Δήμου Πορταριάς

• http://www.portaria.gr/PanagiaPortarea.asp (1 φωτ.)

Μονή Αγίας Βαρβάρας

ΣΚΟΠΕΛΟΣ (Κωμόπολη) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ
  Η Αγία Βαρβάρα φρουριακή ως προν την εμφάνιση βρίσκεται κοντά στην γυναικεία Μονή του Τιμίου Προδρόμου. Σε αντίθεση με την Μονή του Προδρόμου που κατοικείται απο τις μοναχές η Αγία Βαρβάρα είναι ακατοίκητη.
  Το καθολικό και οι πολύ ψηλοί τοίχοι του περιβόλου διατηρούνται στην αρχική τους μορφή ωστόσο τα κελιά είναι μεταγενέστερες κατασκευές.
  Η ημερομηνία κατασκευής του Μοναστηριού δεν είναι γνωστή, ωστόσο μια μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε φέρει το έτος 1697 αλλά το πιθανότερο είναι αυτή η επιγραφή να αναφέρεται σε επισκευή του καθολικού και όχι στην οικοδόμηση του Ναού. Η Αγία Βαρβάρα όπως φαίνεται απο την Μονή του Προδρόμου.
  Η κάτοψη του καθολικού που είναι σε σχήμα Τ, οι βαριές αναλογίες που παρατηρούνται και ο διαχωρισμός των τριών μερών του Ναού της Μονής σύμφωνα με τους αρμόδιους αρχαιολόγους της 7ης εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων μεταξύ των οποίων και η κ. Ασπασία Ντίνα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Ναός είναι πολύ παλαιότερος. Το σχέδιο της Μονής αποτελεί εξαίρεση σε σχέση με άλλους Ναούς της Σκοπέλου. Ανήκει στο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο αλλά οι αναλογίες του τρούλου είναι βαριές.
  Το ξυλόγλυπτο, επίχρυσο τέμπλο που κοσμεί την Μονή είναι πολύ παλαιότερα απο την προαναφερθείσα χρονολογία που βρέθηκε στην μαρμάρινη πλάκα. Στη κορυφή του βρίσκεται ο Μέγας Σταυρός και κάτω απο αυτόν σε παράλληλες σειρές η Μεγάλη Δέηση, κληματίδα, 21 εικονίδια των μεγάλων εορτών υπό τοξύλλια, κληματίδα με τους 12 προφήτες και την Θεοτόκο στη μέση και στο τέλος οι εικόνες του τέμπλου.

Το Κάστρο

ΣΚΙΑΘΟΣ (Νησί) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ
  Γύρω στα μέσα του 14ου αιώνα, λόγω των συνεχών πειρατικών επιδρομών, οι Σκιαθίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την αρχαία πόλη Σκίαθο και να ιδρύσουν την πόλη τους στο Κάστρο, μια χερσόνησο στο βόρειο τμήμα του νησιού, η οποία ήταν ένα φυσικό φρούριο. Για να ενισχύσουν το φυσικό αυτό φρούριο, το έκλεισαν με τείχη διάσπαρτα με πολεμίστρες και κανόνια, τα οποία κυρίως προς την ξηρά, ήταν ισχυρότατα και πανύψηλα. Η επικοινωνία του φρουρίου με την ξηρά γινόταν με μια ξύλινη κινητή γέφυρα, η οποία ένωνε την πύλη του φρουρίου με το απέναντι ύψωμα. Σε περίπτωση ανάγκης αυρόταν προς το εσωτερικό του Κάστρου, μη επιτρέποντας έτσι την είσοδο στους εχθρούς. Πάνω από την πύλη υπήρχε μια ταράτσα με την απαραίτητη.
   Από την ίδρυσή του ως το 1453 το Κάστρο το εξουσίαζαν οι Βυζαντινοί, στη συνέχεια ως το 1538 οι Ενετοί και ως το 1821 οι Τούρκοι. Για ένα μικρό διάστημα γύρω στο 1660, το Κάστρο πέρασε και πάλι στα χέρια των Ενετών. Όλα αυτά τα χρόνια η ζωή των κατοίκων του ήταν πολύ δύσκολη και μερικές φορές ακόμα και μαρτυρική, αφού εκτός από τις συνεχείς επιδρομές των πειρατών και επίδοξων κατακτητών, αντιμετώπιζαν και το πρόβλημα της έλλειψης χώρου στο εσωτερικό του φρουρίου. Έτσι, τα σπίτια ήταν μικρά και χτισμένα το ένα πολύ κοντά στο άλλο. Παρ' όλα αυτά όμως, στο Κάστρο υπήρχαν περισσότερα από είκοσι εκκλησάκια, ως και τζαμί χωρίς μιναρέ από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς και οι απαραίτητες δεξαμενές για νερό, ενώ το Νεκροταφείο βρισκόταν έξω από την πόλη.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2002 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Σκιάθου

• http://www.n-skiathos.gr/html/sights/kastro/kastro... (9 φωτ.)

Μπούρτζι

ΣΚΙΑΘΟΣ (Κωμόπολη) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ
  Το Μπούρτζι είναι μια μικρή χερσόνησος, η οποία χωρίζει στα δύο το λιμάνι της Σκιάθου και κατά το παρελθόν ήταν φρούριο. Το φρούριο ιδρύθηκε από τους αδελφούς Γκίζι, οι οποίοι κατέλαβαν τη Σκίαθο το 1207. Ήταν περιτειχισμένο με επάλξεις και πολεμίστρες και δεξιά και αριστερά της πύλης είχε δύο στρογγυλούς πύργους. Το ύψος του τείχους όμως, είναι αδύνατον να προσδιοριστεί από τα σημερινά απομεινάρια του. Ακόμα, στο φρούριο υπήρχε δεξαμενή και ένα εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, προστάτη των Ενετών, το οποίο πιθανότατα έχτισαν οι αδελφοί Γκίζι. Λόγω της εκκλησίας αυτής, το Μπούρτζι ονομαζόταν και "Καστέλλι του Αγίου Γεωργίου". Το φρούριο καταστράφηκε το 1660 όταν κατάλαβε το νησί ο Ενετός ναύαρχος Φραγκίσκος Μοροζίνι. Το 1823 μέσα από τις ερειπωμένες πολεμίστρες του οι κάτοικοι του νησιού, Σκιαθίτες και πρόσφυγες, κατάφεραν να απωθήσουν τον Τοπάλ-πασά.
   Μετά την απελευθέρωση, στο Μπούρτζι λειτούργησε το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο του νησιού, ενώ το 1906 στο κέντρο της χερσονήσου χτίστηκε δημοτικό σχολείο, δωρεά του Ανδρέα Συγγρού. Στην είσοδό του βρίσκεται από το 1925 η προτομή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Σήμερα, το Μπούρτζι είναι πραγματικά ένας σπάνιος τόπος αναψυχής, κατάφυτο από πεύκα, πάντα δροσερό, με μαγευτική θέα. Από το παλιό φρούριο σώζονται λίγα υπολείμματα από τα τείχη, καθώς επίσης διακρίνονται αριστερά και δεξιά του δρόμου που οδηγεί στην είσοδο του παλιού σχολείου, οι θέσεις που βρίσκονταν η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και η δεξαμενή του φρουρίου.
   Το παλιό δημοτικό σχολείο έχει μεταμορφωθεί με πρωτοβουλία της σημερινής δημοτικής αρχής, σε πολιτιστικό κέντρο, με καλαίσθητες και λειτουργικές αίθουσες συνεδριάσεων και ένα ονειρικό πραγματικά θερινό θέατρο, στο οποίο κάθε καλοκαίρι δίνονται επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις. Ακόμα, μέσα στο Μπούρτζι λειτουργεί δημοτικό καφενείο, στο οποίο οργανώνονται ξεχωριστές βραδιές, που ταιρίαζουν με το ύφος και την ατμόσφαιρα της μικρής καταπράσινης χερσονήσου.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2002 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Σκιάθου

• http://www.n-skiathos.gr/html/sights/mpourtzi/Mpou...

Μεσαιωνικό κάστρο

ΣΚΟΠΕΛΟΣ (Κωμόπολη) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ

ΠΟΡΤΑΡΙΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
Στη θέση Κάραβος. Σε απόσταση δέκα λεπτών βρίσκονται και οι πηγές.

ΑΡΓΑΛΑΣΤΗ (Δημοτική ενότητα) ΝΟΤΙΟ ΠΗΛΙΟ
Σημεία αξιόλογου ενδιαφέροντος χαρακτηρίζονται οι πολυάριθμες βρύσες που βρίσκονται σε όλους τους οικισμούς του Δήμου και παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον λόγω των χαρακτηριστικών επιγραφών. Υπάρχουν οι βρύσες Κοένη, Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, Λεφοκάστρου και Κούβλου.

Ιστοσελίδα Δήμου Αργαλαστής
• http://www.argalasti.gr/attract_archit.htm

Αγία Μαρίνα

ΚΙΣΣΟΣ (Χωριό) ΖΑΓΟΡΑ-ΜΟΥΡΕΣΙ

Παπαγιάννη

Νταϊμάκι

ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
Οι κρήνες ξεπερνούν τις 50 τον αριθμό σ' ολόκληρη τη Μακρινίτσα και συμπληρώνουν τον πολεοδομικό της εξοπλισμό. Πολλές είναι διακοσμημένες με πλούσια λιθανάγλυφα.

Ιστοσελίδα Κοινότητας Μακρινίτσας
• http://users.otenet.gr/~makrin/wat_gr.htm (3 φωτ.)

ΣΤΑΓΙΑΤΕΣ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
Ένα ακόμη πράγμα για το οποίο πρέπει να είναι περηφανείς οι Σταγιάτες είναι τα πλούσια νερά τους. Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται μια παραδοσιακή βρύση, η οποία χτίστηκε επί τουρκοκρατίας και επάνω της είναι τοποθετημένη μια πλάκα με την επιγραφή κάποιου Τούρκου, όπως αναφέρουν οι παλιοί, στην οποία, ο ίδιος ο Τούρκος, γράφει ότι η άρρωστη γυναίκα του γιατρεύτηκε από τα γάργαρα νερά της.

Ιστοσελίδα Δήμου Πορταριάς
• http://www.portaria.gr/aksioSta.asp (3 φωτ.)

Φούρνος του Βελέντζα

ΑΛΛΗ ΜΕΡΙΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
  Είναι κτίσμα ισόγειο, λιθόκτιστο, με κάτοψη ορθογωνική διαστάσεων 9 x 12 μ. περίπου. Η στέγη του είναι ξύλινη και καλύπτεται από κεραμίδια "βυζαντινού" τύπου και μία περιμετρική ζώνη από σχιστολιθικές πλάκες. Στους πεσσούς ανάμεσα στα μεγάλα κουφώματα ο σπουδαίος λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ζωγράφισε εννέα τοιχογραφίες- οκτώ στο εσωτερικό και μία στην κύρια όψη του κτηρίου.   Kτίστηκε το 1897. Χρησιμοποιήθηκε ως αρτοποιείο και έπαψε να λειτουργεί το 1950. Η διακόσμησή του από τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο έγινε το 1910.
  Σήμερα ανήκει στην οικογένεια Σταύρου Μελίνη. Το 1965 χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
  Το κτήριο συντηρήθηκε το 1986. Ενισχύθηκαν οι τοιχοποιίες, αντικαταστάθηκε η στέγη, επιδιορθώθηκαν τα επιχρίσματα και έγινε χρωματισμός του μνημείου.
  Είναι κτίσμα ισόγειο, λιθόκτιστο, με κάτοψη ορθογωνική διαστάσεων 9 x 12 μ. περίπου. Η στέγη του είναι ξύλινη και καλύπτεται από κεραμίδια "βυζαντινού" τύπου και μία περιμετρική ζώνη από σχιστολιθικές πλάκες. Στους πεσσούς ανάμεσα στα μεγάλα κουφώματα ο σπουδαίος λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ζωγράφισε εννέα τοιχογραφίες- οκτώ στο εσωτερικό και μία στην κύρια όψη του κτηρίου.
  Kτίστηκε το 1897. Χρησιμοποιήθηκε ως αρτοποιείο και έπαψε να λειτουργεί το 1950. Η διακόσμησή του από τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο έγινε το 1910.
  Σήμερα ανήκει στην οικογένεια Σταύρου Μελίνη. Το 1965 χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
  Το κτήριο συντηρήθηκε το 1986. Ενισχύθηκαν οι τοιχοποιίες, αντικαταστάθηκε η στέγη, επιδιορθώθηκαν τα επιχρίσματα και έγινε χρωματισμός του μνημείου.
  Αποτελεί αποθηκευτικό-βοηθητικό χώρο της παρακείμενης κατοικίας.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία περιλαμβάνει και φωτογραφία.

Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού
• http://www.culture.gr/2/21/213/21305n/g213en03.htm... (1 φωτ.)

Παρθεναγωγείο

ΑΡΓΑΛΑΣΤΗ (Χωριό) ΝΟΤΙΟ ΠΗΛΙΟ
  Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το κτίριο του Παρθεναγωγείου (δωρεά Γ. Γεωργατζή), το οποίο ανακαινίστηκε πρόσφατα και διευθυντής του στις αρχές του 20ου αιώνα, ήταν ο φιλόλογος και ποιητής Κώστας Βάρναλης.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Αργαλαστής.

Το Ελληνομουσείο

ΖΑΓΟΡΑ (Κωμόπολη) ΜΑΓΝΗΣΙΑ
Η Ιστορία του σχολείου
  Τα γεγονότα που σημάδεψαν την εξελικτική πορεία του σχολείου και της παιδείας στη Ζαγορά από τότε και μετά είναι άμεσα συνδεδεμένα με δύο πρόσωπα, τον Ιωάννη Πρίγκο και τον Πατριάρχη Καλλίνικο.
  Οι Δημητριείς, οι τόσο προσεκτικοί σε επαίνους γράφουν: «Από τη Ζαγορά ευγήκαν κατά καιρούς άξιοι άνθρωποι πολλοί, εκείνοι όμως όπου είναι άξιοι να διαιωνιστεί το όνομα τους είναι μόνο δύο. Κωνσταντίνος Μαυρίκιος... και ο Ιωάννης Πρίγκος ο οποίος εχρημάτισε πραματευτής εις την Ολλανδία με πολλή φήμη και ευεργέτης της πατρίδας του ειπέρ τις άλλος...»
  Ο Πρίγκος ξενιτεύτηκε από νωρίς στη Σμύρνη, στην Αλεξάνδρεια, στη Βενετία, στο Αμστερνταμ όπου έζησε είκοσι χρόνια και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του το 1776. Η πίκρα του γιατί δεν έμαθε γράμματα και η πίστη του ότι τα γράμματα κάνουν ανθρώπους μια φράση που έγραψε πολλές φορές στα σημειώματά του τον βοήθησαν να ξεπεράσει τον ίδιο του τον εαυτό. Έμαθε μόνος του να γράφει και να διαβάζει και ανακάλυψε πως «είναι η σοφία σαν πλούτος και όποιος τον φυλάει τον πλούτο τον έχει όποιος δεν τον ψηφά και τον σκορπά τον στερείται».
  Με την επιθυμία να φανεί ωφέλιμος στην πατρίδα του, άρχισε να στέλνει βιβλία για το σχολείο που θυμόνταν ότι λειτουργούσε στον Αγ. Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η αρχή έγινε το 1762. Το 1765 πληροφορείται ότι τα βιβλία μένουν αχρησιμοποίητα γιατί δεν ξέρει κανείς να τα διαβάσει, αφού το σχολείο έχει πάψει να λειτουργεί λόγω έλλειψη πόρων. Την ίδια περίπου εποχή, αρχίζει τις χρηματικές του ενισχύσεις για την επαναλειτουργία του σχολείου. Προηγουμένως όμως, θέλοντας να ενισχύσει τους 1.000 περίπου τόμους των βιβλίων, που με κόπους είχε στείλει, έφτιαξε "οικίαν λίθινη" πλάι στο σχολείο, για να στελεχωθεί η βιβλιοθήκη. Η επαναλειτουργία του σχολείου άρχισε το 1767. Όταν το 1776 επέστρεψε στη Ζαγορά, βοηθούμενος από τον Πατριάρχη Καλλίνικο, άνθρωπο μορφωμένο, σοβαρό και με μεγάλο κύρος, έπεισε και άλλους Ζαγοριανούς έμπορους να χρηματοδοτήσουν την ανέργεση νέου οικοδήματος για να στεγασθεί στο σχολείο.
  Το 1777 το νέο κτίριο είχε τελειώσει στην ίδια θέση που ήταν το παλιό, μπροστά από το εκκλησάκι του Προδρόμου. Είχε μια μεγάλη αίθουσα διδασκαλίας και επικοινωνούσε με το κτίριο της βιβλιοθήκης. Είχε ακόμα χώρους που χρησίμευαν για την διαμονή των δασκάλων, των μαθητών που ήταν από γειτονικά χωριά. Το νέο σχολείο ήταν ένα σημαντικό γεγονός όχι μόνο για τη Ζαγορά, αλλά και για το Πήλιο. Με τη διδακτική του ύλη σε πιο σύγχρονες βάσεις και την πλούσια βιβλιοθήκη που διέθετε, αποτελούσε πλέον σχολή, Ελληνομουσείο, όπως συνήθιζαν να ονομάζουν τότε τα ανώτερα σχολεία. Η λειτουργία του συνεχίστηκε μετά από αρκετές περιπέτειες μέχρι το 1790. Τότε άρχισαν να σφετερίζονται οι προεστοί τα χρήματα που είχε προικοδοτήσει ο Πρίγκος για το μισθό του δασκάλου και το σχολείο άλλοτε είχε δάσκαλο και άλλοτε όχι.
  Τώρα πλέον οι πλούσιοι Ζαγοριανοί έστελναν τα παιδιά τους στ' Αμπελάκια, που τότε ήταν στη μεγάλη τους ακμή και είχαν μια από τις καλύτερες σχολές. Το 1800 άρχισε η επαναλειτουργία του Ελληνομουσείου, για να σταματήσει πλέον οριστικά, τα πρώτα μετά την επανάσταση χρόνια. Οι δημογέροντες το 1876, γκρέμισαν το σχολείο και χρησιμοποίησαν τις πέτρες του, για να χτίσουν το περίβολο του νεκροταφείου της συνοικίας του Αγίου Γεωργίου και να στρώσουν το καλντερίμι που οδηγεί ως εκεί. Έτσι καταγγέλλει ο Γ. Κορδάτος. Ο Νικαρούσης αναφέρει ότι «η βιβλιοθήκη, ερειπωθήσα κατηδαφίσθη το 1886...». Ανεξάρτητα το πότε κατεδαφίσθηκε το σχολείο και η βιβλιοθήκη, εκείνο που έχει σημασία είναι ότι καταστράφηκε ένα μνημείο με ιστορική και καλλιτεχνική αξία. Ο γέρο εργολάβος Ζαφείρος Αγγελή Στεργίου που έκανε την κατεδάφιση διηγήθηκε πολλές φορές ότι η βιβλιοθήκη ήταν εσωτερικά ζωγραφισμένη και έμοιαζε με ναό. Μετά την κατεδάφιση το μόνο που απόμεινε ήταν το παράρτημα της βιβλιοθήκης όπου έμειναν οι δάσκαλοι. Αυτό ακριβώς το κτίσμα που σήμερα θεωρείται «Σχολείο του Ρήγα», κατά το 1942 κάηκε, με αποτέλεσμα να πέσει ο ένας τοίχος του. Αργότερα το Υπουργείο Παιδείας φρόντισε να ξαναχτιστεί το καμένο κομμάτι.
Η αρχιτεκτονική του ελληνομουσείου
  Το «Ελληνομουσείο» ανήκει στην λεγόμενη λαϊκή αρχιτεκτονική της Βορείου Ελλάδος και έχει κτιστεί με την τεχνική που κτίζονταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τα μεγάλα σπίτια-πύργοι του Πηλίου.
  Την εποχή εκείνη, οι κομπανίες των λαϊκών μαστόρων που ξεκινούσαν από την Ήπειρο και τα χωριά της Δυτικής Μακεδονίας, περιόδευαν σε όλη την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο Πήλιο, σε κάθε γωνιά, υπάρχουν έργα με ανεξίτηλα σημάδια της παρουσίας τους, πότε μια υπογραφή και πότε ανάγλυφες ανδρικές μορφές, σύμβολο του πρωτομάστορα και σφραγίδα της οικοδομικής συντεχνίας. Στην εποχή που μας απασχολεί στην Ζαγορά, αλλά και σε όλο το Πήλιο, μάστοροι από το χωριό Ζουπάνι της Ηπείρου έχτιζαν εκκλησίες, βρύσες, σπίτια, γεφύρια. Γι αυτό το πιο πιθανό είναι, οι τεχνίτες που έχτισαν το Ελληνομουσείο να ήταν Ηπειρώτες. Η ανασφάλεια που επικρατούσε στη Ζαγορά εξαιτίας των Αρβανιτών και των Ελλήνων κλεφτών επέβαλε του τύπο της οχυρωμένης κατοικίας όπως είχε μεταμορφωθεί από τον οχυρό πύργο του μεσαίωνα στον τύπο κατοικίας με διατηρούμενο το φρουριακό χαρακτήρα μόνο στο ισόγειο ή και στον ημιώροφο.
  Το Ελληνομουσείο, τυπολογικά ανήκει σ' αυτήν την κατηγορία σπιτιών, με κάτοψη σε σχήμα Γ. Τα οικοδομικά υλικά και η τεχνική η οποία έχει εφαρμοστεί στο Ελληνομουσείο χαρακτηρίζονται από χονδρούς τοίχους του ισογείου (0,80 μ. περίπου) είναι χτισμένοι με μεγάλες πέτρες και τα κενά ανάμεσα τους γεμίζονται με μικρότερα λιθαράκια. Δεν υπάρχει συνεκτικό υλικό. Οι ξυλόδεσμοι (χατίλια) που ζώνουν το κτίριο, δεν βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο στις γωνίες, αλλά εδράζεται ο ένας στον άλλο κι αφήνουν τις άκρες των ξύλων τους ορατές. Οι «κάλπες», τα κάθετα προς τους ξυλοδαρμούς ξύλα που τους συνδέουν κατ' αποστάσεις, φθάνουν μέχρι την εσωτερική επιφάνεια της τοιχοποιίας κι αφήνουν γυμνές τις άκρες τους. Αυτό γίνεται για να μην σαπίσουν τα ξύλα. Ξυλόδεσμοι υπάρχουν ακόμα στο ύψος των δοκαριών του πατώματος, καθώς και πάνω απ' τα υπέρθυρα των παραθύρων. Ο βορεινός τοίχος δεν έχει ξυλόδεσμους, τουλάχιστον στην εξωτερική του επιφάνεια. Στις γωνιές μεγάλες πέτρες ενισχύουν την κατασκευή. Η αργολιθοδομή των εξωτερικών τοίχων, συνεχίζεται στον όροφο σε όλες τις πλευρές εκτός από την ανατολική. Έτσι δένεται καλύτερα η οικοδομή. Η μείωση του πάχους των τοίχων στο όροφο έγινε για λόγους αντοχής και προς όφελος του εσωτερικού χώρου. Το δάπεδο του ορόφου, είναι από χοντρές σανίδες καρφωμένες απ΄ευθείας στα πατόξυλα. Τα μήκη τους είναι τυχαία με αποτέλεσμα η διάταξη που ακολουθούν να παρουσιάζεται ακανόνιστη. Όλα τα παράθυρα των οντάδων έχουν χονδρές κάσσες και ξύλινο κιγκλίδωμα. Τα εσωτερικά τους φύλλα ανοίγουν και ακουμπούν στο πάχος του τοίχου. Το κτίριο σήμερα είναι ότι απόμεινε από το συγκρότημα της βιβλιοθήκης και του σχολείου. Το σημερινό κτίριο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επικοινωνούσε στον όροφο με παραπλεύρως και προς Β, ευρισκόμενο κτίριο.
  Όταν έγινε η κατεδάφιση, το άνοιγμα από το οποίο γινόταν η επικοινωνία κλείστηκε με πέτρες. Οι πληροφορίες συγκλίνουν στο ότι το κτίριο αυτό ήταν η βιβλιοθήκη. Πιθανόν το υπάρχον κτίσμα, η βιβλιοθήκη και το σχολείο με το οικοτροφείο του να σχημάτιζαν τη διάταξη Π, έτσι ώστε η εσωτερική, προφυλαγμένη από τον Βορρά και ανοικτή προς το Νότο αυλή άφηνε το φως και τη ζεστασιά του ήλιου να μπαίνουν ελεύθερα στους χώρους του συγκροτήματος.
  Το κτίσμα του "Ελληνομουσείου" με την αυστηρή φρουριακή μορφή στις τρεις όψεις του, τα μεγάλα πάχη των τοίχων, τα μικρά παράθυρα και την "εσωστρεφή" κτιριολογική διαμόρφωση του ισογείου, κατάλληλη για την άμυνα των ενοίκων, δείχνει καθαρά την καταγωγή του. Από τον βυζαντινό πύργο, το γνωστό ως αρβανίτικη κούκλα, που επικρατούσε στη Θεσσαλία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κράτησε αυτά τα χαρακτηριστικά. Αλλά οι ρίζες του δεν ανοίγονται μόνο σε παραδείγματα του μεσαίωνα. Έχει κρατήσει κι από την αρχαία πλατυμέτωπη κατοικία με "προστώον" τα εν σειρά δωμάτια στον όροφο, τον ηλιακό κλεισμένο όμως με ελαφρά κατασκευή κι ακόμα την κατά μήκος κυρίαρχη διάσταση.
  Η μορφή του, αποτέλεσμα της συναντήσεως των δύο αυτών προτύπων όπως αλληλοσυμπλέχτηκαν στην μακρόχρονη εξελικτική τους πορεία είναι λιτή και σοβαρή. Το καθαρό κλειστό σχήμα και η αυστηρή επιφάνεια της αργολιθοδομής που διακόπτεται μόνον από τους οριζόντιους ξυλόδεσμους, τα ανοίγματα των παραθύρων και τις όψεις του είναι ορατές από το δρόμο βαρειές. Στην ανατολική πλευρά που βλέπει στην αυλή ο βαρύς αμυντικός χαρακτήρας της μορφής σπάει. Η μονοκόμματη λίθινη επιφάνεια της όψεως της ισογείου ελευθερώντας από το σκληρό ορθογωνικό σχήμα της κατόψεως και απλώνεται ελεύθερα, δημιουργώντας τα δύο σκέλη του Γ. Οι λευκές επιχρισμένες επιφάνειες των σαχνισιών επάνω στα ρυθμικά επαναλαμβανόμενα δοκάρια δίνουν ένα τόνο πιο ανθρώπινο στο κτίσμα. Και η "αστρέχα" , το γείσωμα της στέγης με την αρκετή έντονη προεξοχή της, τονίζει το τελείωμα των κάτασπρων επιφανειών. Τα μοναδικά στοιχεία που διακοσμούν την όψη είναι τα κεφάλια των φουρουσιών που στηρίζουν τα ξεπεταχτά και τα πολλά μικρά δοκαράκια (φτενόξυλα, μερτέκια) που αντιστηρίζουν την αστρέχα.
  Με τα αρχοντικά που συναντούμε στον μακεδονικό χώρο και που ακολουθούν την παραδοσιακή μεταβυζαντινή οικοδομική, όπως διαμορφώθηκε στα χρόνια της τουρκικής κατακτήσεως, δεν μπορούμε να πούμε ότι μοιάζει το "Ελληνομουσείο". Μόνο στην κάτοψη, ξεφεύγοντας από το αυστηρά γεωμετρικό σχήμα των Πύργων διαπλάστηκε ανάλογα με τις ανάγκες όπως κι εκείνα. Ούτε και ως προς την εσωτερική διακόσμηση μπορεί να συγκριθεί με τα αρχοντικά των αστικών κέντρων της Βόρειας Ελλάδας. Όπως λέει και ο καθηγητής Μέγας, αποτελεί την "προβαθμίδα" της εξελίξεως "της επιχωριγούσης εν τη Ανατολική Θεσσαλία οικοδομίας" που έφτασε στο αποκορύφωμα της στα μοναδικά αρχοντικά των Αμπελακίων. Απόδειξη αυτού είναι η ομοιότης της κατόψεως του "Ελληνομουσείου" με την κάτοψη του αρχοντικού του Δημ. Σβαρτς στα Αμπελάκια. Είναι γεγονός ότι και με τα αρχοντικά της Σιάτιστας παρουσιάζει ομοιότητα ως προς το σχήμα Γ της κατόψεως. Οι λόγοι άμυνας των αρχαιοκτισμένων αρχοντικών, που έμεναν αφύλακτα στις ληστρικές επιδρομές. Όμως η ομοιότης των κατόψεων του αρχοντικού του Δ. Σβαρτς και του Ελληνομουσείου δεν περιορίζεται μόνο στο σχήμα, αλλά και στην εσωτερική διάθρωση των χώρων. Έτσι θα μπορέσουμε να πούμε ότι το Ελληνομουσείο ανήκει στον προτελευταίο κρίκο της αλυσίδας των διαδοχικών μορφών, που ακολούθησε η λαϊκή μας αρχιτεκτονική για να καταλήξει στην κομψότητα της μορφής και τον πλούτο της εσωτερικής διακοσμήσεως των αρχοντικών.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ζαγοράς

Ιστοσελίδα Δήμου Ζαγοράς
• http://www.zagora.gr/HELLENIC_MUSEUM/em.htm (2 φωτ.)

Ξενοδοχείο "Θεοξένεια"

ΠΟΡΤΑΡΙΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
  Στο κέντρο της Πορταριάς δεσπόζει το ξακουστό σε όλους «Θεοξένεια», το πολυτελέστερο ξενοδοχείο των Βαλκανίων της προπολεμικής περιόδου, το οποίο φιλοξένησε σημαντικά πρόσωπα της εποχής πριν την καταστροφή του από τους Γερμανούς στον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα στα χαλάσματα του «Θεοξένεια» πραγματοποιούνται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του Δήμου, ο οποίος έχει σκοπό να διαμορφώσει τον κήπο του σε ανοικτό θεατράκι.
  Η λειτουργία του Μέγα «Θεοξένεια» άρχισε το 1905. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε σε τρία χρόνια από τον μηχανικό Μ. Αργύρη. Ο Κ. Αθανασάκης (ιδιοκτήτης) θέλησε να κατασκευάσει μια ξενοδοχειακή μονάδα που αντίστοιχη της δεν υπήρχε στα Βαλκάνια, με στόχο την φιλοξενία στο πανέμορφο χώρο του Πηλίου και της Πορταριάς κυρίως επιχειρηματιών και κοσμικών από το χώρο της Ελλάδος και της εγγύς Ανατολής, τους οποίους γνώριζε μέσω των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων στην Αίγυπτο.
  Πράγματι η λειτουργία του «Θεοξένεια» καθόρισε νέους τρόπους ξενοδοχείασης με ένα υψηλό επίπεδο ανέσεων. Τα 25 περίπου δωμάτια χαρακτηρίζονταν από πολυτέλεια και ανέσεις μοναδικές για εκείνη την περίοδο. Στο ισόγειο φιλοξενούνταν το εστιατόριο και η μεγάλη σάλα δεξιώσεων όπου οι βεγγέρες συνοδεία του «κλειδοκύμβαλου» διαδεχόταν η μια την άλλη κατά την θερινή περίοδο. Στο μπροστινό μέρος του ξενοδοχείου είχε διαμορφωθεί κήπος, στις αλέες του οποίου συχνά περπατούσαν οι ένοικοι του αλλά και επώνυμοι του Βόλου και της Πορταριάς. Στο πίσω μέρος υπήρχε διαμορφωμένος χώρος για τέννις και σιντριβάνι για την ψυχαγωγία των μικρών ενοίκων ενώ από εκεί ξεκινούσαν και οι παρέες καβάλα στα άλογα για τους ημερήσιους περιπάτους τους προς την κορυφή του Πηλίου.
  Το «Θεοξένεια» ήταν ένας λόγος που η Πορταριά στράφηκε προς τον τουρισμό ιδίως μετά το Βασιλικό διάταγμα του 1920 που τη χαρακτήριζε χώρου ιδιαιτέρου φυσικού κάλους μαζί με την Κηφισιά και την Ύδρα. Στις επώνυμες παρέες που συγκροτούνταν κάθε χρόνο την θερινή περίοδο στο «Θεοξένεια», σημαντική θέση κατέχει ο κύκλος του βουνού απαρτιζόμενος από λογοτέχνες.
  Η πορεία του ξενοδοχείου συνεχίστηκε ως το 1940 οπότε επιτάχθηκε από την Ιταλική διοίκηση και χρησιμοποιήθηκε ως διοικητήριο ενώ την χαριστική του βολή δέχτηκε τον Αύγουστο του 1944, όταν βομβαρδίστηκε η Πορταριά και κάηκαν πολλά από τα αρχοντικά της. Μεταξύ αυτών και το «Θεοξένεια», του οποίου σήμερα οι τοίχοι ορθώνονται σκεπασμένοι από κισσούς δίνοντας στον επισκέπτη μια άποψη του παρελθόντος του.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Πορταριάς

• http://www.portaria.gr/aksioPortariaTeoksenia.asp (3 φωτ.)

Το παλιό καρνάγιο

ΤΡΙΚΕΡΙ (Λιμάνι) ΝΟΤΙΟ ΠΗΛΙΟ

Νανοπούλειος Σχολή

ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ (Χωριό) ΖΑΓΟΡΑ-ΜΟΥΡΕΣΙ
Τηλέφωνο: +30 24230 49238
  Πρόκειται για ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, όπως διαμορφώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα στην περιοχή του Πηλίου. Είναι λιθόκτιστο με όψεις από εμφανή λιθοδομή, με ένα κεντρικό διώροφο τμήμα και δύο ισόγειες πλαϊνές προεκτάσεις. Η ξύλινη στέγη του καλύπτεται απο σχιστολιθικές πλάκες της περιοχής. Ο επιβλητικός όγκος του κτηρίου, τα φυσικά χρώματα των υλικών δομής του και οι ιδιαίτερα επιμελημένες κατασκευαστικές λεπτομέρειες δημιουργούν ένα αρμονικό σύνολο με το πλούσιο φυσικό περιβάλλον του Πηλίου.
  Κτίστηκε το 1909 με δωρεά του ευεργέτη Νικ. Νανόπουλου και πρωτολειτούργησε ως Οικονομικό Γυμνάσιο.
  Το 1985 χαρακτηρίστηκε ως Έργο Τέχνης.
  Εργασίες επισκευής του κτηρίου έγιναν το 1993.
  Στον όροφο του κεντρικού τμήματος στεγάζεται το Δημοτικό Σχολείο του χωριού.

Τύμβος πεσόντων

ΔΡΑΚΕΙΑ (Χωριό) ΠΗΛΙΟΝ
  Η Δράκεια είναι γνωστή για την προσφορά της στον αγώνα κατά των Γερμανών μια και το Δεκέμβριο του ’43 οι κατακτητές εκτέλεσαν ομαδικά 118 πατριώτες.
  Γι’ αυτή την προσφορά της εντάχθηκε πρόσφατα στον κατάλογο των "ΜΑΡΤΥΡΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ", και ο Δήμος Αγριάς συμμετέχει στο ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ, για την ανάδειξη και προβολή του ιστορικού αυτού γεγονότος. Ο τύμβος των πεσόντων αποτελεί σημείο αναφοράς του χωριού όπου οι επισκέπτες μπορούν να αποτίσουν φόρο τιμής.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Νοέμβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχιακής Επιτροπής Τουριστικής Προβολής Μαγνησίας.

ΚΙΣΣΟΣ (Χωριό) ΖΑΓΟΡΑ-ΜΟΥΡΕΣΙ
Προτομές Ρήγα Φεραίου
Μνημείο πεσόντων 1940
Αναμνηστική στήλη σχολείου Ρήγα Φεραίου

Αρχοντικό Ζαφειρίου

ΑΓΙΟΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ (Οικισμός) ΒΟΛΟΣ
  Ισως ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά νεοκλασσικά δείγματα πηλιορείτικης δόμησης, υψηλής αισθητικής έκφρασης.
  Το σπίτι της Γαρυφαλιάς Ζαφειρίου στον Αγιο Ονούφριο, αποτελεί δικαιολογημένα το «κόσμημα» του Δήμου Ιωλκού και δεν θα μπορούσε παρά να είναι σήμερα αυτό ακριβώς, που και η Δημοτική Αρχή της Ιωλκού καμαρώνει πως διαθέτει, ένα σημαντικό δηλαδή Κέντρο Πολιτισμού, για ολόκληρη την περιοχή και για τη Μαγνησία.
   Την «υποδοχή», περιήγηση και «φιλοξενία» στους χώρους του Αρχοντικού Ζαφειρίου αφήνουμε να κάνει, με τη δικαιωματική χρήση της γραφίδας του επαϊοντος, ο ίδιος ο Προϊστάμενος της 5ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων, αχιτέκτονας μηχανικός, κ. Δημήτρης Παλιούρας, ο οποίος σε ένα του σύντομο πόνημα για το Αρχοντικό, περιγράφει και τις τάσεις της εποχής που το δημιούργησε.
Περιγραφή του κτηρίου
  Το σπίτι κτίστηκε γύρω στα 1895, όπως προκύπτει από τον έλεγχο των συμβολαίων αγοραπωλησίας του. Βρίσκεται στον κεντρικό πυρήνα του οικισμού και στα δεξιά του κεντρικού ασφαλτόδρομου, λίγο πριν την κεντρική πλατεία (του Αγίου Ονουφρίου).
  Είναι κτισμένο στη γωνία ενός στενόμακρου οικοπέδου, εμβαδού 916,40 τ.μ., έχει μεσημβρινό προσανατολισμό και αποτελείται από την κύρια κατοικία και το παράσπιτο, που είναι σε επαφή με τη δυτική όψη.
 Αναπτύσσεται σε τρεις στάθμες, το ισόγειο, τον όροφο και το ημιϋπόγειο και είναι λιθόκτιστο και στεγασμένο με ξύλινη τετρακλινή στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια βυζαντινού τύπου (λούκια). Το εσωτερικό της στέγης είναι διαμορφωμένο σε μικρή σοφίτα, η οποία φωτίζεται από μια ειδικά διαμορφωμένη κατασκευή πάνω από τη νότια κλίση της στέγης.
  Η κατοικία έχει εξωτερικές διαστάσεις 10,20 Χ 8,90 και το παράσπιτο 4,30 Χ 4,30 μ. και το πάχος των λιθοδομών της είναι περί τα 0,70 μ.
  Η κάτοψή του έχει τριμερή διάταξη των χώρων της, στο ισόγειο με ένα διαμπερή διάδρομο στο κέντρο, στην αρχή του οποίου βρίσκεται η κυρία είσοδος, η οποία διαχωρίζεται από τον υπόλοιπο διάδρομο με ένα ξύλινο τζαμωτό ανεμοφράκτη και στο βάθος του το ξύλινο κλιμακοστάσιο για την κάθετη επικοινωνία των ορόφων. Δεξιά και αριστερά του διαδρόμου υπάρχουν από δύο δωμάτια, ενώ στο βάθος της δεξιάς πλευράς υπάρχει και ένας μικρός χώρος υγιεινής, ο οποίος επικοινωνεί κάτω από την ξύλινη σκάλα.
  Στον όροφο, η σκάλα οδηγεί σε ένα μικρό προθάλαμο, όπου στα αριστερά του βρίσκεται η κουζίνα και μπροστά της το καθιστικό. Δεξιά του προθάλαμου υπάρχει ένα δωμάτιο και μπροστά του προθάλαμου υπάρχει η μεγάλη σάλα, η οποία λειτουργούσε ως το σαλόνι του σπιτιού.
  Το υπόγειο έχει και αυτό τριμερή διάταξη, η οποία διαμορφώνεται από τα λιθόκτιστα στοιχεία της φέρουσας κατασκευής του και χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες. Επικοινωνούσε απ' ευθείας με την αυλή, με τη δεύτερη είσοδό του που βρίσκεται στη δυτική όψη, όπως επίσης και με το παράσπιτο με εσωτερικό λιθόκτιστο κλιμακοστάσιο.
  Η πρόσοψή του οργανώνεται συμμετρικά στον κατακόρυφο άξονα συμμετρίας και είναι λιτή χωρίς πολλά διακοσμητικά στοιχεία.
  Στο κέντρο του ισογείου υπάρχει η είσοδος, η οποία είναι ξύλινη ταμπλαδωτή, με οριζόντιο τζαμωτό φεγγίτη πάνω της, ο οποίος προστατεύεται από περίτεχνη σφυρήλατη σιδεριά. Πλαισιώνεται από δυο λίθινες παραστάδες στο μισό ύψος τους, ενώ στην ερχική τους μορφή θα πρέπει να συνέχιζαν με τραβηχτό επίχρισμα μέχρι την κορυφή του ανοίγματος και θα κατέληγαν σε επίκρανα που θα στήριζαν το ψευδοεπιστήλιο, τη ζωφόρο και το γείσο, σύμφωνα με τις διαμορφώσεις των εισόδων αυτήν την περίοδο.
  Δεξιά και αριστερά της εισόδου υπάρχει από ένα παράθυρο, ενώ η ίδια διάταξη των ανοιγμάτων επαναλαμβάνεται και στον όροφο.
  Το ισόγειο χωρίζεται αισθητικά από τον όροφο με οριζόντιο γείσο διαμορφωμένο με κυμάτια, ενώ οι γωνιές του ορόφου διαμορφώνονται με παραστάδες που καταλήγουν σε επίκρανα, που φαίνονται να στηρίζουν το επιστήλιο, τη ζωφόρο και το γείσο του κτηρίου, κατασκευασμένα με εργαλεία από τραβηχτά επιχρίσματα.
  Στο κέντρο του ορόφου, πάνω από την κύρια είσοδο, υπάρχει μικρό μπαλκόνι, το οποίο στηρίζεται σε δυο μαρμάρινα λιθανάγλυφα φουρούσια, τα οποία φέρουν τη μαρμάρινη λιθανάγλυφη μπαλκονόπλακα και προστατεύεται από την περίτεχνη σιδεριά, η οποία αποτελείται από σφυρήλατα και χυτά στοιχεία.
  Οι υπόλοιπες όψεις του είναι απλές, χωρίς ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία, αφού σ' αυτές τις κατασκευές η έμφαση δινόταν πάντα στην πρόσοψή τους.
  Τέλος, τα ζεστά χρώματα της ώχρας, του ξύλου και του κεραμιδιού δημιουργούν ένα αρμονικό και ενδιαφέρον χρωματικό σύνολο, το οποίο σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα μορφολογικά και δομικά του στοιχεία και την αρμονική ένταξη στο περιβάλλον του, το καθιστούν ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα δείγματα αστικής αρχιτεκτονικής στην περιοχή του Πηλίου.
Η Ζωγραφική διακόσμηση
  Η ακτινοβολία της καινούργιας καλλιτεχνικής έκφρασης στη ζωγραφική διακόσμηση των σπιτιών που διαμορφώθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα, μεταδόθηκε σιγά - σιγά και στην περιφέρεια. Οι λόγοι της επικράτησης αυτής της τεχνοτροπίας ήταν κυρίως η αναφορά της στην αρχαιότητα, που ήταν πηγή υπερηφάνειας και αισιοδοξίας για τη μικρή, φτωχή και κατεστραμμένη Ελλάδα από τη μακροχρόνια σκλαβιά της. Ετσι και στην περιοχή του Πηλίου, η ακτινοβολία του νεοκλασσικού Βόλου δημιουργεί ένα ρεύμα για την εσωτειρκή διακόσμηση των σπιτιών κυρίως με οροφογραφίες που μιμούνταν τα αστικά πρότυπα.
  Τη διακόσμηση αυτών των σπιτιών αναλάμβαναν κυρίως ντόπιοι κοσμηματογράφοι, που δημιουργούσαν πολλές φορές ενδιαφέροντα ζωγραφικά σύνολα, όπως ο Ι. Καρδάσης στο Αρχοντικό του Ιωαννίδη στον Αγιο Γεώργιο Νηλείας και η ζωγραφική διακόσμηση της οικίας Ζαφειρίου που εξετάζουμε, ο καλλιτέχνης της οποίας, μέχρι στιγμής, μας είναι άγνωστος.
  Ενδεχομένως, όμως, με τον καθαρισμό και των υπολοίπων ταβανιών και κυρίως της σάλας του ορόφου, η οποία θα ήταν διακοσμημένη με μεγαλύτερη επιμέλεια από τους υπόλοιπους χώρους, οι οποίοι έχουν ασβεστοχρισθεί μεταγενέστερα, να μας αποκαλύψουν και την ταυτότητα του καλλιτέχνη.
  Η ζωγραφική διακόσμηση της οικίας Ζαφειρίου εντοπίζεται κυρίως στις οροφές, με παραστάσεις φυτικών κυρίως μοτίβων, νεκρές φύσεις, παραστάσεις αρχαίων μνημείων όπως ο Παρθενώνας, διάφορες πόλεις όπως η Νεάπολι με τον Βεζούβιο κ.λπ. Σε ορισμένα δωμάτια, ο ζωγραφικός διάκοσμος κατεβαίνει και στην ανώτερη ζώνη των κάθετων τοίχων, δημιουργώντας ένα είδος ζωφόρου με ανάλογα των οροφών διακοσμητικά μοτίβα.
  Η κατάσταση διατήρησης των ζωγραφικών επιφανειών είναι αρκετά καλή, χρειάζονται στερέωση για προληπτικούς λόγους και κυρίως χρειάζονται καθαρισμό από τους ρύπους, αισθητική αποκατάσταση εκεί που απαιτείται και καθαρισμό των οροφών που έχουν ασβεστοχρισθεί».
  Όπως ο κ. Δημ. Παλιούρας μας πληροφορεί, καταλήγοντας την αναφορά του στο Αρχοντικό Ζαφειρίου, «5η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων από την αρχή της ίδρυσής της, άρχισε να ασχολείται με την οικία Ζαφειρίου και ήδη από το 1981 ενέκρινε μελέτη επισκευής και αποκατάστασης του σπιτιού και δανειοδότησε τις εργασίες με ευνοϊκούς όρους».
  Στη συνέχεια, την πρότεινε για χαρακτηρισμό στο Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο με την Υ.Α. 1730/2761/7.685 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 408/β/4.7.85 ως έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.1469/50 «Περί ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέρων του 1830». Αργότερα, με υπόδειξη της Εφορείας, η οικία Ζαφειρίου αγοράστηκε από το Δήμο Ιωλκού, ο οποίος (ήδη) στεγάζει σ' αυτή διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες.

Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ιωλκού

• http://www.iolkos.gr/zafeiriou.htm (4 φωτ.)

Αρχοντικό Χατζηαναστάση

ΑΝΑΚΑΣΙΑ (Κωμόπολη) ΒΟΛΟΣ
  Το αρχοντικό Χατζηανάσταση, γνωστό σήμερα ως οικία Κοντού και Μουσείο Θεόφιλου, βρίσκεται στην Ανακασιά του Δήμου Ιωλκού, στα βορειοανατολικά της κεντρικής πλατείας και συγκεκριμένα στην οδό Μουσείου Θεόφιλου αρ. 211. Αρχικά το Αρχοντικό ήταν ιδιοκτησίας της οικογένειας Χατζηαναστάση μέχρι και το 1905 που το αγόρασε ο Ανωβολιώτης μυλωνάς Γιάννης Κοντός.
  Αμέσως μετά την αγορά ο νέος ιδιοκτήτης προέβει σε διάφορες οικοδομικές εργασίες εκσυγχρονισμού της νέας κατοικίας του και προσαρμογής της στα τρέχοντα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής, που αλλοίωσαν σε σημαντικό βαθμό την αρχική αρχιτεκτονική σύνθεση του κτηρίου.
  Το 1912, σε συνέχεια των οικοδομικών εργασιών, ξεκίνησε και ένα πρόγραμμα ζωγραφικής διακόσμησης της σάλας του τελευταίου ορόφου από τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ. Με τους σεισμούς του 1955 που έπληξαν την περιοχή, το Αρχοντικό έπαθε εκτεταμένες καταστροφές, τόσο στον φέροντα οργανισμό, όσο και στα επί μέρους στοιχεία και κυρίως στις τοιχογραφίες, πολλές από τις οποίες θρυμματίσθηκαν και έπεσαν στο πάτωμα.
  Το 1962 το υπουργείο Πολιτισμού για να προστατεύσει αυτό το μοναδικό μνημείο για την περιοχή, το χαρακτήρισε με την Υ.Α. 7998/1.8.62 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 279/β/9.8.62 «ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο» συμφωνά με τις διατάξεις του Ν. 1469/50 «περί ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του 1830» και το 1965 το αγόρασε προκειμένου να το χρησιμοποιήσει για αρχαιολογικούς σκοπούς.
   Ακολούθησαν το 1966 οι εργασίες αναστήλωσης του Αρχοντικού, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1967 και παράλληλα έγινε και η συντήρηση των τοιχογραφιών, από εξειδικευμένα συνεργεία του Υπουργείου Πολιτισμού.
   Με τους σεισμούς του 1980 που έπληξαν για δεύτερη φορά την περιοχή της Μαγνησίας τα τελευταία χρόνια, το Αρχοντικό έπαθε εκ νέου και άλλες ζημιές, πολύ μικρότερης έκτασης όμως, που έδωσαν την αφορμή για νέο πρόγραμμα οικοδομικών εργασιών αποκατάστασης των ζημιών συντήρησης των τοιχογραφιών και διευθέτησης του περιβάλλοντα χώρου, που εκτελέστηκαν από την 5η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ, οπότε το Αρχοντικό απέκτησε τη σημερινή του όψη.
Η αρχιτεκτονική του κτηρίου
  Το Αρχοντικό στην αρχική του μορφή ήταν τριώροφο, λιθόκτιστο στο μεγαλύτερο μέρος του, εκτός από μεγάλα τμήματα του τελευταίου ορόφου που είναι κατασκευασμένα από ελαφριά κατασκευή (τσατμάς). Η ελαφριά αυτή κατασκευή προεξέχει προς όλες τις κατευθύνσεις, έξω από το λίθινο περίγραμμα του κτηρίου δημιουργώντας τα γνωστά σαχνισιά της κλασικής Πηλιορείτικης Αρχιτεκτονικής. Είχε φρουριακό χαρακτήρα και διατηρούσε πριν τις επισκευές του 1905, όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις οχυρωματικές κατοικίες του δευτέρου μισού του 18ου και του πρώτου μισού του 19ου αιώνα στην περιοχή του Πηλίου.
  Από τις μεταγενέστερες οικοδομικές εργασίες που έγιναν στο κτήριο, όλα τα μπάζα εναποτέθηκαν στην μπροστινή του αυλή με αποτέλεσμα το ισόγειο να μεταβληθεί σε ημιυπόγειο, η δε κύρια όψη του να χάσει τον πυργοειδή της χαρακτήρα.
  Οι βασικές μεταβολές που έγιναν στην κάτοψη του ισογείου κατά τις εργασίες του 1905, ήταν η μετατόπιση του κλιμακοστασίου από την σάλα του ισογείου στο πίσω μέρος του σπιτιού και η μεταφορά της σάλας από την αριστερή στη δεξιά πλευρά του κτηρίου με αντίστοιχη μετακίνηση και του χειμωνιάτικου δωματίου.
  Στο μεσοπάτωμα έγιναν οι περισσότερες μεταβολές με κυριότερες από αυτές την κατάργηση της μετωπικής σάλας και τη διαμόρφωση ενός στενόμακρου διαδρόμου στο κέντρο της κάτοψης, στο βάθος του οποίου μεταφέρθηκε το νέο κλιμακοστάσιο, ενώ τα δωμάτια διαμορφώθηκαν δεξιά και αριστερά του διαδρόμου. Ένα από τα δωμάτια, το βορειοανατολικό, μετασκευάστηκε σε σύγχρονη για την εποχή του κουζίνα, ενώ διευρύνθηκαν και όλα τα παράθυρα της στάθμης αυτής. Επίσης έγινε η μετατροπή του κεντρικού παραθύρου με τη φουσκωτή σιδεριά σε κύρια είσοδο του σπιτιού με την προσθήκη και του εξω­τερικού λιθόκτιστου κλιμακοστασίου.
  Στον τελευταίο όροφο οι μεταβολές ήταν πολύ μικρότερης έκτασης και εντοπίζονται στη μετατόπιση του κλιμακοστασίου από την μετωπική σάλα, στο βάθος του στενού κάθετου σκέλους της, μπροστά από την υπερύψωση του χώρου αυτού, ενώ σφραγίσθηκαν και όλοι οι πολύχρωμοι γύψινοι φεγγίτες πάνω από τα παράθυρα.
  Στην πρόσοψη του σπιτιού και κυρίως στους κατώτερους ορόφους προστέθηκαν νεοκλασσικά μορφολογικά στοιχεία, όπως τα κυφωτά επιχρίσματα του ημιυπόγειου, τα επιχρίσματα με τις ραβδώσεις στο μεσοπάτωμα, οι διακοσμητικές ταινίες από τραβηχτά επιχρίσματα μεταξύ των ορόφων, τα πλαίσια των παραθύρων και το περίτεχνο νεοκλασικό περιθύρωμα της νέας εισόδου.
Η ζωγραφική του κτηρίου
Το 1912 άρχισε η ζωγραφική διακόσμηση του σπιτιού και συγκεκριμένα της σάλας του δευτέρου ορόφου, από τον ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ. Στο φιλόξενο αυτό σπίτι του μυλωνά Γιάννη Κοντού ο Θεόφιλος θα βρει καταφύγιο και κάτω από την ασφάλειά της προστασίας του ιδιοκτήτη θα δημιουργήσει ένα από τα σημαντικότερα και πιο ολοκληρωμένα έργα του. Στην τοιχογραφία που έχει θέμα «Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συναθροίζει εις την Λίμνην Λέρνην τους νικητάς του Δράμαλη το 1822», διαβάζουμε την υπογραφή του και το έτος κατασκευής της. Η τοιχογραφία αυτή πιστεύουμε πως είναι η πρώτη που κατασκευάστηκε και ακολούθησαν οι υπόλοιπες, οι οποίες σύμφωνα με μαρτυρίες των πρώην ιδιοκτητών έγιναν σταδιακά και διήρκεσαν μερικά χρόνια.
  Το ζωγραφικό πρόγραμμα της οικίας Κοντού χωρίζεται σε δυο ζώνες: Την κάτω ζώνη που φθάνει μέχρι τα μισά περίπου των παραθύρων και την πάνω που φθάνει μέχρι λίγο κάτω από το ταβάνι.
  Στην κάτω ζώνη ο Θεόφιλος ζωγράφισε διάφορα διακοσμητικά θέματα, όπως μια μεγάλη ποικιλία από γλάστρες με λουλούδια και πουλιά, συντριβάνια, αγρίμια και σκηνές κυνηγίου, ενώ στα αριστερά της σκάλας πλάι στην πόρτα του δωματίου ζωγράφισε τον Γιάννη Κοντό καβάλα στο άλογο του.
  Ακολουθεί η πάνω ζώνη στην οποία βρίσκονται 14 μεγάλοι πίνακες με θέματα παρμένα από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 για τα οποία χρησιμοποίησε ως πρότυπα, κατά κύριο λόγο, τους πίνακες του ζωγράφου Peter Fon Ess.
  Στις τέσσερις παραστάδες της στενής κεραίας της σάλας, ο Θεόφιλος ζωγράφισε τέσσερις θεούς του Ολύμπου, τον Αρη, την Αφροδίτη, τον Ερμή και την Αθηνά.
  Στον τυφλό τοίχο ζωγράφισε μια μεγάλη τοπιογραφία με θέμα την Ανακασιά και στο βάθος τη Μακρινίτσα με τον κάραβο της Πορταριάς στο πλάι της.
  Στα τμήματα πάνω από τα παράθυρα και τις πόρτες, γέμισε τα κενά με θέματα ανάλογα της κάτω ζώνης, όπως γλάστρες με λουλούδια και πουλιά, βασιλικούς θηραιούς, διάφορα ερπετά κ.ά.
   Το ζωγραφικό έργο της οικίας Κοντού και κατ' επέκταση ολόκληρο το έργο του ζωγράφου της περιόδου του Βόλου, είναι έντονα επηρεασμένο από την βυζαντινή τέχνη, αφού τα πρώτα διδάγματα του, ο ζωγράφος τα πήρε από τον παππού του, που ονομάζονταν Κωνσταντής Ζωγράφος και ήταν ένας από τους ονομαστότερους αγιογράφους της Λέσβου.
  Η επιρροή αυτή φαίνεται στις έντονες διαβαθμίσεις των τόνων σε σκούρα και φωτεινά χρώματα που μας δίνουν ένα έργο τελείως διαφορετικό από αυτό της περιόδου της Μυτιλήνης στο οποίο χρησιμοποιούνται περισσότεροι ενδιάμεσοι τόνοι και το οποίο πολλοί μελετητές του το θεωρούν και πιο ώριμο.

Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ιωλκού

• http://theofilos.iolkos.gr (12 φωτ.)

Αρχοντικό Τριαταφύλλου

ΔΡΑΚΕΙΑ (Χωριό) ΠΗΛΙΟΝ

Το σπίτι του Παπαδιαμάντη

ΣΚΙΑΘΟΣ (Κωμόπολη) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ
  Το σπίτι που γεννήθηκε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στις 4 Μαρτίου του 1851 δεν υπάρχει σήμερα. Πουλήθηκε και οι αγοραστές του το κατεδάφισαν. Ο Παπαδιαμάντης μεγάλωσε και πέθανε στο καινούριο σπίτι που έχτισε ο πατέρας του το 1860, όπως αναφέρει η εντοιχισμένη επιγραφή σε έναν τοίχο του. Αυτό το σπίτι βρίσκεται 100 περίπου μέτρα μέσα από την ανατολική παραλία της πόλης, σε ένα στενό δρόμο που είναι αδιέξοδος, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι πάροδος της σημερινής οδού Παπαδιαμάντη. Είναι δίπατο, με ανώγι και το κατώγι του. Το κατώγι του είναι ένας άβερτος χώρος με ένα πηγάδι στη μέση. Το ανώγι αποτελείται από τρία δωμάτια και μία στενόμακρη είσοδο που οδηγεί στα τρία δωμάτια. Αριστερά, καθώς μπαίνουμε είναι το χειμωνιάτικο δωμάτιο με το ιστορικό τζάκι του. Εκεί πέρασε τις επιθανάτιες στιγμές του ο μεγάλος ένοικος του σπιτιού. Πάνω στο τζάκι υπήρχαν δύο ραφάκια με τις κούπες και τα φλυτζάνια του σπιτιού. Το μικρότερο προς τα δεξιά δωμάτιο ήταν στην αρχή παπαδικό. Εκεί ο παπάς Αδαμάντιος, ο πατέρας του Αλέξανδρου, είχε τα βιβλία και τα άμφιά του. Αργότερα, το πήρε ο Αλέξανδρος και το έκανε γραφείο και υπνοδωματιό του. Ήταν σωστό κελλί μοναστηριού με ένα παράθυρο, ένα χωνευτό ντουλαπάκι στον τοίχο και το στενό κρεβάτι του. Απέναντι ακριβώς από την είσοδο βρίσκεται η σάλα του σπιτιού με μοναδική πολυτέλεια ένα χρωματιστό ρόμβο στο ταβάνι. Το σπίτι είναι ένα γενικά απλό, λιτό και απέριττο νησιώτικο σπίτι. Σήμερα η παλιά είσοδος του σπιτιού που ήταν προς τη Δυτική πλευρά είναι κλεισμένη πια. Η είσοδος του σπιτιού έχει μεταφερθεί στην Ανατολική πλευρά, όπου οι επισκέπτες ανεβαίνουν στο σπίτι-μουσείο από μια εξωτερική ξύλινη σκάλα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2002 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Σκιάθου

• http://www.n-skiathos.gr/html/sights/papadiamantis... (4 φωτ.)

ΚΑΤΩΧΩΡΙ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
Eνα από τα Μουσειακά του μνημεία είναι και το Δημοτικό Ελαιοτριβείο το οποίο ο Δήμος έχει διαμορφώσει σε μουσείο, καθώς διατηρεί τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας με όλα τα μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν από τον 19° αιώνα.

Ιστοσελίδα Δήμου Πορταριάς
• http://www.portaria.gr/aksioKati.asp (3 φωτ.)

Πλατεία Μπράνη

ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
Χώρος χαρακτηρισμένος ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους είναι η "Μπράνη", η πλατεία στην είσοδο του οικισμού με τη ρεματιά καθώς και η κεντρική πλατεία του χωριού, το γνωστό "παζάρι" με την κρήνη της "τα Λιοντάρια", τα υπεραιωνόβια πλατάνια, την εκκλησία του Αγίου Ιωάννου, την καταπληκτική θέα προς το Βόλο. Μεγάλης ομορφιάς είναι η ρεματιά "Μέγα ρέμα" αρχή του ποταμού Κραυσίδωνα. Στο ύψος της συνοικίας Κουκουράβα υπάρχουν υδροτριβεία "ντριστέλες" και τα ερειπωμένα πια βυρσοδεψεία που άκμασαν τον 19ο αι. και λειτουργούσαν ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της Κοινότητας Μακρινίτσας

Ιστοσελίδα Κοινότητας Μακρινίτσας
• http://users.otenet.gr/~makrin/nat_gr.htm (3 φωτ.)

Πύργοι στο Μαυραγάνι & Ελληνικό

ΓΛΩΣΣΑ (Χωριό) ΣΚΟΠΕΛΟΣ
Ο πύργος στο Μαυραγάνι απέχει μισή ώρα από τη Γλώσσα και αποτελείται από κυκλικό κτίριο με μεγάλη τετράγωνη αυλή. Όπως και ο πύργος του Ελληνικού κατασκευάστηκε για την ενίσχυση της βόρειας περιοχής της Γλώσσας, μέσα στα πλαίσια μιας ευρύτερης δραστηριότητας οικοδόμησης αμυντικών έργων. Από τον πύργο θα μπορούσαν να ειδοποιήσουν την πόλη ή ακόμα και να προστατευθούν σε περίπτωση κινδύνου. Τον πύργο του Ελληνικού. Η στρατηγική του θέση τον καθιστούσε ιδιαίτερα σημαντικό, για αυτό και η κατασκευή του ήταν ισχυρότατη. Σήμερα δεν σώζεται σε καλή κατάσταση.

Ιστοσελίδα Δήμου Σκοπέλου
• http://www.skopelos.gr/gr/index.asp?p=12-3

ΑΛΛΗ ΜΕΡΙΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
  Ο ανηφορικός δρόμος που την ενώνει με το Βόλο, σε οδηγεί στην κεντρική πλακόστρωτη πλατεία, με τη μαγευτική θέα και τον υπεραιωνόβιο πλάτανο. Δίπλα η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με το θαυμάσιο περιβάλλοντα χώρο και τη μαρμάρινη βρύση, που τρέχει συνεχώς γάργαρο νερό. Περπατώντας τα λιθόστρωτα δρομάκια του χωριού θα βρεθείς στο φούρνο του Βελέντζα και θα θαυμάσεις τις εννέα περίφημες τοιχογραφίες του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, που έζησε στην περιοχή μας ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του, στις αρχές του αιώνα.
  Πιο πάνω, δεσπόζει το νεοκλασικό αρχοντικό του Χατζηαργύρη, κλεισμένο γύρω - γύρω από πετρόχτιστο πανύψηλο μαντρότοιχο και η γαλιάγρια Γκουντέλια, η οποία διατηρείται ακόμη σε καλή κατάσταση. Συνεχίζοντας την περιπλάνηση, τα βήματα σου θα σε φέρουν στα εξωκλήσια των Αγίων Αποστόλων, των Ταξιαρχών, του Αγίου Ιωάννου.
  Θα θαυμάσεις ακόμη τις όμορφες τοποθεσίες των Αγίων Αποστόλων με τα αιωνόβια πλατάνια να σκεπάζουν ολόκληρο το χωριό, το περίφημο πλατανοδάσος στην κοίτη του Αναύρου, τον πευκόφυτο λόφο του Αγίου Ιωάννου (Τούμπα) όπου ο Δήμος με καλαίσθητες παρεμβάσεις έχει διαμορφώσει το χώρο ώστε ο επισκέπτης να ησυχάζει και να ηρεμεί δίπλα στην πέτρινη βρύση.
  Θα εντυπωσιαστείς από τις ποικιλίες των λουλουδιών, που καλλιεργούνται στα σύγχρονα ανθοκήπια. θα δοκιμάσεις οπωσδήποτε τους νόστιμους μεζέδες που σερβίρονται στις ταβέρνες και θα ξεδιψάσεις στις παραδοσιακές κοινόχρηστες βρύσες με άφθονο πηγαίο νερό.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Πορταριάς

• http://www.portaria.gr/aksioAli.asp (4 φωτ.)

Ο Λόφος της Επισκοπής

ΑΝΩ ΒΟΛΟΣ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
   Η περίβλεπτος "βίγλα", του Δήμου Ιωλκού (Ανω Βόλου), που ατενίζει εκτεινόμενη την πόλη του Βόλου και τον πέρα απ' το λιμάνι θαλάσσιο χώρο, ίσαμ' εκεί που φθάνει το μάτι! Ισως ο πλέον ιστορικός χώρος του Δήμου Ιωλκού, με αποτυπωμένη στην κορυφή του λόφου, τη θρησκευτική, κυρίως, πορεία όλης της περιοχής, στις επάλληλες φάσεις της.
  Πολύτιμα στοιχεία, που δανειστήκαμε από το βιβλίο "Η Μαγνησία και το Πήλιο στον ύστερο Μεσαίωνα (1204-1423, Βόλος 1998, Κεφ.: "Η Εκκλησιά της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο λόφο της Επισκοπής Ανω Βόλου) του ακαταπόνητου ερευνητή και μελετητή της Μεσαιωνικής ιστορίας της Μαγνησίας, συντοπίτη δικηγόρου Απόστολου Δ. Παπαθανασίου, διαβάζουμε σχετικώς:

  "O λόφος της Επισκοπής, στο κέντρο περίπου του σημερινού Ανω Βόλου, του Δήμου Ιωλκού, όπως φαίνεται από τα ερείπια των οχυρώσεων, πρέπει να ήταν κατοικημένος από τα πανάρχαια ακόμη χρόνια. Το σημερινό του όνομα (Επισκοπή), είναι μεταγενέστερο και ανάγεται στον ύστερο Μεσαίωνα. Το όνομα του λόφου (Επισκοπή) οφείλεται στην εκκλησία και στο κτίριο που χρησίμευε ως κατοικία και έδρα του Επισκόπου Δημητριάδος μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους (1423), την ερήμωση της Δημητριάδας και την εκδίωξη του χριστιανικού πληθυσμού και από το κάστρο των Αγίων Θεοδώρων. Το κτίριο αυτό (επισκοπείο) δεν σώζεται σήμερα πάνω στο λόφο, αλλά μόνο τα ερείπιά του. Σύμφωνα με την εντοιχισμένη επιγραφή (κτητορική) στη βορεινή είσιοδο της σημερινής εκκλησίας (υπέρθυρο) ο επίσκοπος της Δημητριάδας Κάλλιστος αναφέρεται ως «κτήτωρ», το έτος ζρμζ' από κτίσεως κόσμου, δηλαδή το έτος 1639 (7147-5508) από Χριστού γεννήσεως. Ο επίσκοπος Κάλλιστος υπήρξε διάδοχος του επισκόπου Αγαπίου, ο οποίος (κατά τον Ζ. Εσφιγμενίτη) σκοτώθηκε από τους Τούρκους το έτος 1610, εποχή που οι τελευταίοι κάτοικοι της Δημητριάδας -πάντοτε κατά τον Ζ. Εσφιγμενίτη- εγκατέλειψαν οριστικά τη φθίνουσα Δημητριάδα και εγκαταστάθηκαν στο σημερινό χώρο του Ανω Βόλου, γύρω από το λόφο της Επισκοπής, όπου εγκαταστάθηκε και ο διάδοχος του Αγαπίου, επίσκοπος Κάλλιστος.
  Η τοπογραφία του χώρου (απότομη έξαρση βραχώδους υψώματος με δυνατότητα προσβάσεως μόνο από τη βόρεια πλευρά), η χωροθέτηση των ερειπίων των τειχών (συνεχής τειχισμός, περίκλειστης δομήσεως επάλληλων αρχαίων και βυζαντινών τειχών), τα υπάρχοντα λείψανα οικοδομών και κτισμάτων και η ύπαρξη υδατοδεξαμενής (κινστέρνας) πιθανολογούν, όχι μόνο τη συνεχή οίκηση του λόφου κατά την βυζαντινή περίοδο, αλλά και την ύπαρξη πολίσματος, φρουρίου ή και μονής βυζαντινής -κατά την πιθανότερη εκδοχή- πάνω στο λόφο.
  Η εκκλησία που υπάρχει σήμερα στο λόφο είναι, όπως φαίνεται από τη ναοδομία της και τα υλικά της κατασκευής της, παλιό βυζαντινό κτίσμα στην αρχική του μορφή της τρίκλιτης βασιλικής χωρίς τρούλο. Ο ναός έχει υποστεί πολλές μεταρρυθμίσεις και τροποποιήσεις στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Η σημερινή τοιχογραφία που υπάρχει στο νάρθηκα, πιθανολογείται ότι έγινε από τον επίσκοπο Κάλλιστο, ο οποίος έκτισε και το οικοδόμημα του επισκοπείου που δεν σώζεται σήμερα. Το κλίτη χωρίζονται από κιονοστοιχία που αποτελείται από δύο κίονες στην κάθε πλευρά (τρίκλιτος δικιόνιος ναός). Μεταγενέστερα (περίοδος Τουρκοκρατίας) προστέθηκε στη δυτική πλευρά διώροφος εξωνάρθηκας με 3 καμάρες και στη νότια πλευρά ο σημερινός υπάρχων μονόροφος ξυλεπίστεγος εξωνάρθηκας. Η Εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Τα ενσωματωμένα στους τοίχους (βόρειο, νότιο και ανατολικό) ποικίλα γλυπτά σχήματα, σύμβολα, γράμματα, πτηνά, επιπεδόγλυφες σε μάρμαρο ή πέτρα παραστάσεις, ανήκουν σε παλιότερες εποχές και προέρχονται από τα ερείπια παλιότερης, κατά πάσα πιθανότητα, μονής, που προϋπήρχε στον ίδιο χώρο, άγνωστο πότε και πώς καταστράφηκε.
  Ο βυζαντινολόγος F. Hild -συνεχίζει ο Απόστολος Δ. Παπαθανασίου- αναφέρει ότι στο λόφο της Επισκοπής βρέθηκαν ερείπια των πρώτων χριστιανικών χρόνων, όπως ένα θεοδοσιανό κιονόκρανο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε με τα υλικά για την οικοδόμηση της σημερινής εκκλησιάς.».
  Για το καμπαναριό της Εκκλησίας ο συγγραφέας σημειώνει ότι πρόκειται για "κτίσμα μεταγενεστέρων χρόνων".
Aλλες αναφορές
  Τον φερώνυμο λόφο της Επισκοπής αναφέρει ως επισκοπική έδρα και ο Αργύρης Φιλιππίδης, στο έργο του «Γεωγραφία Μερική». Γράφει ο Ι. Κορδάτος στην «Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγυιάς», μνημονεύοντας σχετικό χωρίο του Μηλιώτη λόγιου: «Απέναντι από τον μαχαλάν της Ανακασιάς, κατανατολάς, είναι τεπές (τουρκ.=ύψωμα), υψηλότερα από τον Βόλον. Κι εδώ είναι η Επισκοπή, εδώ κάθονταν πρώτα ο Επίσκοπος Δημητριάδος. Εχει εκκλησίαμ και κονάκια περιτριγυρισμένη με κάστρο».
  Σε άλλο, ωστόσο, σημείο αναφέρει ο Κορδάτος, ότι η κατοίκηση του επισκόπου, στο λόφο δεν ήταν μόνιμη. Επικαλούμενος τον Ν. Ρηματισίδη, ο συγγραφέας λέει ότι «.στον Ανω Βόλο, όπως είπαμε, έμενε στα παλιά χρόνια και ο επίσκοπος Δημητριάδος. Είχε την έδρα του στον ψηλό λόφο, που ως τα σήμερα λέγεται Ε π ι σ κ ο π ή. Δεν ήταν όμως μόνιμη η κατοικία του, πολλές φορές πήγαινε και στη ζαγορά». Και υποσημειώνει, στο σημείο αυτό, ο Γιαάννης Κορδάτος, επικαλούμενος τους Δημητριείς: «Κατά το έβγα του 18ου αιώνα, ο επίσκοπος έμενε στη Ζαγορά, επειδή φοβότανε τους Τούρκους. Πιο πιθανό, όμως είναι, πως προτιμούσε τη Ζαγορά για να μπορεί να παίρνει ευκολότερα πεσκέσια και δοσίματα από τις εκκλησίες των χωριών του ανατολικού Πηλίου.».
  Την επισήμανση αυτή (χωρίς την ερμηνεία του Κορδάτου), κάνει και ο Δημήτρης Κ. Τσοποτός, στο βιβλίο του «Η Ιστορία του Βόλου, κεφ. Η Επισκοπή Δημητριάδος και δικαιοδοσία αυτής, σελ. 297».
Την ταύτισαν με την ακρόπολη της Ιωλκού!
  Το επιβλητικό του λόφου, η δεσπόζουσα γεωφυσική του θέση και κυρίως τα σημαντικά μνημειακά ευρήματα, προκάλεσαν, κατά καιρούς, σύγχυση και την (εσφαλμένη ως απεδείχθη, βεβαίως) εντύπωση ότι στο λόφο της Επισκοπής ήταν η ακρόπολη της Ιωλκού!
  Όπως αναφέρει ο Δ. Κ. Τσοποτός στο πιο πάνω βιβλίο του, «ο W. M. Leake τοποθετεί την Ακρόπολιν της Ιωλκού επί του λόφου της Επισκοπής, στον Ανω Βόλο.». (Τravels in Northern Greece, τομ. Δ', σελ. 375).
  Την αυτή άποψη, κατά τον Δ. Κ. Τσοποτό πάντα, είχαν και αρκετοί άλλοι «ξένοι τε και ημέτεροι, αρχαιολογούντες και περιηγηταί, κατά διαφόρους εποχάς.».

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Δήμου Ιωλκού

• http://www.iolkos.gr/episkopi.htm (1 φωτ.)

Λόφος Γορίτσας

ΓΟΡΙΤΣΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
   Ο λόφος της Γορίτσας βρίσκεται στην είσοδο του Παγασητικού κόλπου και αποτελεί ένα φυσικό μικρό ύψωμα περίπου 200μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
   Καταλαμβάνει το νοτιοανατολικό τμήμα της πόλης του Βόλου και συνορεύει νότια και δυτικά με την παραλιακή οδό Βόλου - Αγριάς, βόρεια και δυτικά με την πόλη του Βόλου και ανατολικά με το εργοστάσιο των τσιμέντων της ΑΓΕΤ. Βορειοδυτικά του λόφου απλώνεται η μεγάλη πεδιάδα της πόλης του Βόλου και νοτιοανατολικά η πεδιάδα της Αγριάς και των Λεχωνίων. Ο λόφος στο βόρειο τμήμα του ενώνεται με ένα στενό λαιμό με τον κύριο ορεινό όγκο του Πηλίου.
Ιστορικά στοιχεία
   Την σημαντική της γεωπολιτική θέση, φαίνεται πως οι κάτοικοι της περιοχής εκμεταλλεύτηκαν και σε εποχές προηγούμενες των, ιστορικών χρόνων. Με βεβαιότητα όμως αυτό συνέβη κατά τους ιστορικούς χρόνους και μάλιστα τον 4ο αιώνα από τους Μακεδόνες επί Φιλίππου του Β', όπου κτίστηκε στο χώρο μεγάλη οχυρωμένη πόλη.
   Το χαμηλότερο σημείο της κορυφογραμμής του λόφου, στο Β.Α, τμήμα του, εξασφάλιζε τη χερσαία επικοινωνία μεταξύ των δύο πεδιάδων. Για το λόγο αυτό συμπεριέλαβαν οι Μακεδόνες το συγκεκριμένο τμήμα εντός των τειχών και στις άκρες του δημιούργησαν τις δύο από τις τρεις σημαντικές πύλες της πόλης (Βόρεια και Ανατολική), έτσι ώστε να ελέγχουν πλήρως την διέλευση ανθρώπων και εμπορευμάτων. Η τρίτη πύλη ήταν εκείνη προς δυσμάς και κατέληγε στην θάλασσα. Μια τέταρτη, ελάσσονος όμως σπουδαιότητας πύλη, υπήρχε και στα νότια του τοίχους η οποία φαίνεται πως εξυπηρετούσε μόνο στρατιωτικούς σκοπούς.
  Oι πληροφορίες που έχουν σχέση με τον λόφο της Γορίτσας και την εποίκιση της δεν είναι ξεκάθαρες. Η πόλη ανάλογα με τον ερευνητήκαι την εποχή που αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας, ταυτίστηκε γνωστές πόλεις της περιοχής, όπως της Ιωλκού, της Δημητριάδος ή του Ορμινίου.
   Στην προσπάθεια εξακρίβωσης της ταυτότητος της, αξιοποιήθηκαν πληροφορίες κυρίως γεωγραφικής και τοπογραφικής φύσεως από αρχαίες πηγές. Μικρής κλίμακας ανασκαφικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν κατά το παρελθόν, σημαντικότερη των οποίων ήταν εκείνη των αρχαιόφιλων ιδιωτών θ. Πολυζώη και Ν. Βασιλάκου το 1931, και μάλιστα με ίδιες δαπάνες, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η αποκάλυψη του Προμαχώνα. Συστηματικότερη έρευνα στο χώρο, σε επίπεδο αποτύπωσης και χαρτογράφησης του, πραγματοποιήθηκε στην δεκαετία του 1970 από ομάδα ολλανδών αρχαιολόγων με επικεφαλής τον ιστορικό S. Bakhuizen, ο οποίος και υποστήριξε την άποψη της μακεδόνικης πόλης του 4ου αιώνα όπως ήδη έχει αναφερθεί.
   Είναι άξιο προσοχής και μελέτης η θαυμαστή αξιοποίηση των φυσικών προτερημάτων του χώρου στην κατασκευή της πόλης, σε ότι αφορά τα μέτρα προστασίας της, αλλά και τις αρχές που ακολουθήθηκαν στο σχεδιασμό της γενικότερα. Αξιοποιήθηκαν τα γεωφυσικά δεδομένα του χώρου όπως η θέα και ο προσανατολισμός, και δομήθηκαν οικοδομικά τετράγωνα, δρόμοι και κοινόχρηστοι χώροι, με τέτοιο τρόπο, ώστε να μειωθούν στο ελάχιστο τα μειονεκτήματα της κλίσης του εδάφους αξιοποιώντας πλήρως τα πλεονεκτήματα της. Η πόλη οικοδομήθηκε με βάση το Ιπποδάμειο σύστημα.
   Εικάζεται ότι την πόλη μπορούσαν να κατοικήσουν 3.000 με 3.500 άνθρωποι και στα οικοδομικά της τετράγωνα μπορούσαν να κτιστούν 400 με 450 σπίτια. Η πόλη που κατοικήθηκε από το 350 έως το 250 π.Χ. γρήγορα εγκαταλείφθηκε, όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής διέταξε αναγκαστικό εποικισμό της Δημητριάδας και ο χώρος ποτέ δεν ξανακατοικήθηκε. Αυτό θα ήταν μια ευκαιρία διατήρησης της πόλης και της οχύρωσης της ως τις μέρες μας σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Δεν συνέβη όμως γιατί οι νέοι οικιστές των γύρω περιοχών χρησιμοποίησαν το προσφερόμενο εγκαταλελειμμένο οικοδομικό υλικό σαν πρώτη ύλη για τις ανάγκες τους.
   Σήμερα ο χώρος της αρχαίας πόλης είναι ένα ανοικτό αρχαιολογικό μνημείο και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της οχύρωσης της, των ειδικών κατασκευών μέσα στα όρια της πόλης που κυρίως έχουν σχέση με την οργάνωση της και κάποιων κατασκευών εκτός των τειχών.
  Σημαντικότερο όλων είναι, όπως προαναφέρθηκε, ο Προμαχώνας. Πρόκειται για κορυφαίο οχυρωματικό έργο, του οποίου σώζεται στο ακέραιο η λίθινη βάση ύψους τριών μέτρων. Ο Προμαχώνας βρίσκεται στο υψηλότερο, εγγύτερο σημείο του λαιμού, που ενώνει τον λόφο με το Πήλιο και προστάτευε το πιο ευάλωτο σημείο της οχύρωσης όπως και τις δύο πύλες της πόλης τη Βόρεια και την Ανατολική.
  Σε όλο το μήκος του περίπου τριών χιλιομέτρων τείχους έχει καταμετρηθεί μία σειρά από άλλους 32 πύργους μικρότερης κατασκευαστικής αξίας, σε άνισες αποστάσεις, που συμπλήρωναν την οχύρωση της πόλης και αυτό γιατί η φυσική οχύρωση του λόφου στα συγκεκριμένα σημεία δεν απαιτούσε μεγάλης κλίμακας έργα. Σε όλο αυτό το μήκος σώζονται σήμερα τμήματα αρκετών από τους πύργους αυτούς. Ίχνη εντοπίζονται επίσης και από τις πύλες.
   Εντός της πόλεως σημαντική θέση κατέχει ο χώρος της Ακρόπολης, που καταλαμβάνει έκταση 135 μέτρων μήκους επί 80 μέτρων πλάτους και είχε μια δεύτερη οχύρωση. Στο χώρο της Ακρόπολης διαπιστώθηκε η ύπαρξη 5 δεξαμενών ύδατος καθώς και τμήματα του αποχετευτικού αγωγού της αρχαίας πόλης. Η σημερινή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής αποτελεί παράδειγμα του τρόπου που χρησιμοποιήθηκε το έτοιμο υλικό της αρχαίας πόλης. Συνεχίζοντας στην κορυφογραμμή του λόφου, βορειοδυτικά της Ακρόπολης βρίσκεται ο δεύτερος σε σπουδαιότητα πύργος.
   Σημαντικό επίσης οχυρωματικό έργο είναι η εξέδρα που βρίσκεται έξω από τη μικρή, δευτερεύουσας σημασίας νότια πύλη.
   Στο εσωτερικό της πόλης, κυρίως μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1996, εντοπίζονται σχετικά εύκολα ίχνη των θεμελίων των κτιρίων και κάποιες από τις κατασκευές των κοινόχρηστων χώρων όπως είναι η κυκλική και η τετράγωνη κατασκευή στην τριγωνική πλατεία, και η υπόγεια στοά γνωστότερη με το όνομα "λαγούμι" που έχει ερευνηθεί σε μήκος 60,0μ.
   Εκτός των τειχών σημαντικής αξίας είναι το ταφικό μνημείο έξω από την δυτική πύλη, το σπήλαιο του θεού Διός του Μειλιχίου κάτω από ανατολική πύλη και τα σημαντικά και οργανωμένα λατομεία προς βορρά του λόφου, προς το Πήλιο. Λατομεία συναντάει κανείς τοπικά και στο εσωτερικό της πόλης, όπως κοντά στην δυτική πύλη και στη βάση του μεγάλου πύργου στην κορυφογραμμή του λόφου.
   Η υδροδότηση της πόλης με κατάλληλο πόσιμο νερό και η κάλυψη των αναγκών των κατοίκων της γινόταν από πηγή που βρισκόταν σε απόσταση περισσότερη των τριών χιλιομέτρων και σε υψόμετρο 290 μ. και μέσω ενός αγωγού λαξευμένου στο βράχο. Στις δεξαμενές αποθήκευαν νερό το οποίο χρησιμοποιούσαν όταν λόγοι ανάγκης το επέβαλαν.
   Η πόλη τέλος είχε δύο νεκροταφεία, ένα πάνω από τα νεώτερα λατομεία του 19ου αιώνος και το άλλο στην πεδιάδα της Αγριάς.
Σχέση του λόφου με τους αρχαίους οικισμούς της περιοχής
   Η πλούσια σε μυθολογική παράδοση ευρύτερη περιοχή του κόλπου του Βόλου είχε διαρκή κατοίκηση σε όλες σχεδόν τις περιόδους. Οι αρχαίοι οικισμοί της περιοχής από το τέλος του περασμένου αιώνα αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης πολλών και σημαντικών ερευνητών.
  Οι πιο κοντινοί με το λόφο της Γορίτσας αρχαίοι οικισμοί στους οποίους έχουν πραγματοποιηθεί ανασκαφικές εργασίες είναι: ο οικισμός στη συνοικία "Παλιά" του Βόλου, ο νεολιθικός και μυκηναϊκός οικισμός στο Διμήνι, ο μυκηναϊκός οικισμός στη θέση "Πευκάκια", ο αρχαίος οικισμός των Παγασών και η πόλη της Δημητριάδας και ο αρχαίος οικισμός των Αμφανών στη θέση "Σωρός". Σε μεγαλύτερη απόσταση συναντάει κανείς το νεολιθικό οικισμό του Σέσκλου.

Το κείμενο παρατίθεται τον Δεκέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ιωλκού

• http://www.iolkos.gr/goritsa.htm (3 φωτ.)

ΖΑΓΟΡΑ (Δημοτική ενότητα) ΜΑΓΝΗΣΙΑ

Ιστοσελίδα Δήμου Ζαγοράς
• http://www.zagora.gr/FOTOGRAFIKO_ARCIO/SMALL/real.... (121 φωτ.)

ΠΟΡΤΑΡΙΑ (Δημοτική ενότητα) ΒΟΛΟΣ

Ιστοσελίδα Δήμου Πορταριάς
• http://www.portaria.gr/Panorama.asp?mnimg=img/Pano... (5 φωτ.)

ΠΟΡΤΑΡΙΑ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ
•Πηγή Μάνας (διαμορφωμένος χώρος με πλακόστρωτη πλατεία, κιόσκι ανάπαυλας ανάμεσα σε πλατάνια και νερά).
•Καταρράκτης Κάραβος (μικρός φυσικός καταρράκτης, όπου ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει από ψηλά την Πορταριά και να περάσει κάποιες ώρες χαλάρωσης στο καφενεδάκι που υπάρχει εκεί).
•Πλατεία Αδάμενας (ιδανικό μέρος χαλάρωσης και αναψυχής, σημείο έναρξης του μονοπατιού προς την Πηγή Μάνας).
•Κεντρική Πλατεία «Μελίνας Μερκούρη» (περιτριγυρισμένη από ξενοδοχεία και ταβέρνες, χώρος των κυριοτέρων πολιτιστικών εκδηλώσεων).
•Πλατεία Ταξιαρχών (ο επισκέπτης μπορεί να προσκυνήσει στο πέτρινο εκκλησάκι και να απολαύσει την καταπληκτική θέα προς το Βόλο και τον Παγασητικό).
Μουσειακά Μνημεία:
•Αθανασάκειο Νηπιαγωγείο (από τα πρώτα στην Ελλάδα).
•Αρχοντικό Ζούλια (το οποίο λειτούργησε ως Επαγγελματική Σχολή θηλέων και είναι το σημερίνο Μουσείο).
•Τσοπότειο Σχολαρχείο (το σημερινό Σχολείο).
•Θεοξένεια (ερείπια του πολυτελέστερου ξενοδοχείου των Βαλκανίων της προπολεμικής πειόδου).
•Παναγία Πορταρέα (βυζαντινό εκκλησάκι 11ου αιώνα, ότι απέμεινε από το παλιό μοναστήρι γύρω από το οποίο χτίστηκε η Πορταριά απ' όπου, κατά μία εκδοχή, πήρε και το όνομα της).
•Παναγίτσα - Αγ. Συμεών (εκκλησάκι αρχαιολογικής σημασίας πρόσφατα αναστηλωμένο).
•Παναγία Οδηγήτρια (μοναστήρι με 40 μοναχές).
Αναστηλωμένα Αρχοντικά
•Αθανασάκη
•Δεσποτικό
•Κανταρτζή
•Ναουμίδη
•Χατζηαργύρη
Βρύσες
  Λέγοντας Πήλιο στο νου έρχεται το απέραντο πράσινο και τα γάργαρα καθάρια νερά του. Η ζωοποιός αυτή δύναμη, το νερό, είναι αυτό που σ' αφήνει εκστατικό. Γαληνεύει το μάτι και ημερεύει ο νους του ανθρώπου, σ' όποιο σημείο του Πηλίου και αν βρεθείς. Σαν φυσικό επακόλουθο λοιπόν είναι η ύπαρξη αμέτρητων κρηνών στο βουνό αυτό.
  Σ' όλη την Πορταριά θα βρει ο επισκέπτης βρύσες και κρήνες λιτές ή περίτεχνες ή θολωτές διάσπαρτες τόσο πάνω στον κεντρικό δρόμο όσο και μέσα στα καλντερίμια.
  Ανηφορίζοντας λοιπόν στην Πορταριά η πρώτη βρύση που συναντάμε είναι αυτή μπροστά στο εκκλησάκι της Παναγίτσας Παπαρρήγα. Λίγο πιο κάτω, μέσα στο χώρο του Ξενία, κάτω απ' το πλατάνι, δίπλα στον Aγιο Ταξιάρχη, δεσπόζει άλλη λιθόκτιστη βρυσούλα. Στην άκρη του Εθνικού δρόμου, μπροστά στους Αγίους Αναργύρους, τα μπετόνια στοιβαγμένα περιμένουν να γεμίσουν με γάργαρο νερό από τους Βολιώτες που ανεβαίνουν. Στη διασταύρωση του Εθνικού με το καλντερίμι που οδηγεί στο τριώροφο λιθόκτιστο κτίριο που ήταν παράρτημα του θεοξένεια, άλλη λιθόκτιστη κι αυτή, τρέχει το νερό της νύχτα - μέρα.
  Φθάνοντας στο Δημαρχείο Πορταριάς, μπροστά απ' την πεζούλα, η πέτρινη βρύση που έγινε το 1965, όχι καινούργια αλλά που μεταφέρθηκε απ' την αυλή του σπιτιού της Λαμπρινής Δόμπα, όπου κατασκευάσθηκε το 1861. Μέσα στον περιβάλλοντα χώρο του Δημαρχείου, άλλη λιθόκτιστη με πέτρες Πρόπαν, πανέμορφη και αυτή. Στο πάρκινγκ, λίγο πιο πάνω, κτιστή με πέτρα Προπάν, άλλη κρήνη. Εδώ μπορείς να σταματήσεις χωρίς τον φόβο των τροχοφόρων και να ευχαριστηθεί το μάτι σου αλλά και να δροσιστεί ο λαιμός σου απ' την δροσιά των νερών της. Η βρύση λίγο πιο πάνω απ' τον Αγιο Νικόλαο, ασβεστωμένη, με κέντημα τα κόκκινα τουβλάκια πάνω στον εθνικό δρόμο και αυτή.
  Ανηφορίζοντας για τον Κάραβο, πριν απ' τον ξενώνα του Δεβριάδη, ο δήμαρχος Βασίλης Κοντορίζος έφτιαξε δύο μαζί, κάτω ακριβώς απ' την όμορφη παιδική χαρά. Στο τέλους του καλντεριμιού που περνά μπροστά απ' το πατρικό του σπίτι άλλη βρυσούλα.
  Πηγαίνοντας για Ερυθρό Σταυρό, και προσπερνώντας το ξενοδοχείο «Πορταριά», κάτω απ' το μεγάλο πλατάνι κτιστή καμαρώνει άλλη. Από την άλλη πλευρά, απ' τον Επαρχιακό δρόμο Πορταριάς - Μακρινίτσας, είναι η βρύση της Αδάμαινας. Από δική της πηγή έχει το καλύτερο νερό. Κάτω από τα πλατάνια της ρεματιάς, χώρος συγκέντρωσης και συνάντησης πολλών Βολιωτών, που έρχονται να πάρουν νερό - δικαιολογία νομίζω - κυρίως να απολαύσουν αυτό το ανεπανάληπτο τοπίο. Αυτήν την ομορφιά, αυτή την δροσιά, αυτή την θέα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Πορταριάς

• http://www.portaria.gr/aksioPortaria.asp (5 φωτ.)

ΣΚΟΠΕΛΟΣ (Νησί) ΒΟΡΕΙΟΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ

• http://www.skopelosweb.gr/greek/aksioth.html

Η σπηλιά του Κένταυρου Χείρωνα

ΑΓΙΟΣ ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ (Χωριό) ΒΟΛΟΣ