Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Από παλιά υπάρχει στη Χίο η διάδοση ότι οι Πυργούσοι διαφέρουν φυλετικά από όλους τους άλλους Χιώτες. Η γνώμη όμως αυτή είναι μετέωρη και αβάσιμη, αφού δεν υπάρχει κανένα ιστορικό στοιχείο που να τη στηρίζει. Η δημιουργία αυτής της φήμης ίσως οφείλεται στη μεγάλη διαφορά που είχαν οι Πυργούσοι από τους άλλους Χιώτες στα ήθη και έθιμα, τη νοοτροπία, το χαρακτήρα και την ενδυμασία.
  Η διάδοση αυτή αποκρυσταλλώνεται σε δύο αντιφατικούς θρύλους.
  Ο ένας θρύλος θέλει τους Πυργούσους απογόνους μιας αποικίας δωρικής, που ποτέ δεν έγινε δυνατή η πλήρης αφομοίωσή της από τον ιωνικό λαό της Χίου.
  Αυτός ο θρύλος, αν είχε κάποια βάση, θα μπορούσε να εξηγήσει τη συντηρητικότητα που διέκρινε τους Πυργούσους μέχρι πριν από λίγα χρόνια, και ίσως ορισμένα έθιμα που έχουν σχέση με τα δικαιώματα της γυναίκας στον τομέα του οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου. Ο άλλος θρύλος λέει ότι το Πυργί δημιουργήθηκε από στρατιώτες του Βυζαντίου ξένης καταγωγής, στους οποίους το κράτος δώρισε τη γη της περιοχής. Δε γίνεται λόγος ούτε για τη χρονολογία του γεγονότος ούτε για την εθνότητα των στρατιωτών. Ολα αυτά τα αναφέρει ο Γιώργος Θεοτοκάς σε εκτεταμένο άρθρο του "Το Πυργί της Χίου", που δημοσιεύθηκε στα "Νεοελληνικά Γράμματα" το Σεπτέμβριο του 1939. Ο συγγραφέας, έχοντας υπόψη του την εκδοχή ότι το Πυργί σχηματίστηκε από την ένωση πολλών χωριών που βρίσκονταν στη γύρω περιοχή, εκφράζει την άποψη ότι μπορεί τα χωριά αυτά να τα κατοικούσαν άνθρωποι διαφορετικής καταγωγής και το Πυργί να έκλεισε μέσα του ένα πολυσύνθετο πληθυσμό. Ο Γιώργος Θεοτοκάς, που από μικρός λόγω καταγωγής επισκεπτόταν το Πυργί, σχημάτισε την εντύπωση ότι στους κατοίκους του Πυργιού μπορεί να ξεχωρίσει κανείς τρεις φυλετικούς τύπους. Υπάρχει πρώτα ο νεοελληνικός τύπος που είναι το καταστάλαγμα διάφορων φυλετικών στοιχείων που αποτελούν το νεότερο ελληνισμό. Χαρακτηριστικά του τύπου αυτού είναι το μέτριο ανάστημα, η μέτρια σωματική δύναμη και τα μελαχρινά ή καστανά μαλλιά. Υπάρχει ύστερα ένας άλλος τύπος καθαρά βόρειος με ψηλό ανάστημα, ξανθά μαλλιά και ανοιχτόχρωμα μάτια, που θυμίζει βόρειους λαούς της Ευρώπης. Υπάρχει τέλος ένας καθαρά ανατολικός τύπος μάλλον κοντός, πολύ μελαχρινός, με χαρακτηριστικά που θυμίζουν τους λαούς της ασιατικής Εγγύς Ανατολής.
  Ο θρύλος των βυζαντινών στρατιωτών θα μπορούσε ίσως να προσφέρει μία εξήγηση σ' αυτές τις φυλετικές διαφορές. Δεν αποκλείεται οι απόστρατοι πολεμιστές να αποτελούνταν από μισθοφόρους του Βορρά και Ανατολίτες, οι οποίοι ενώθηκαν με τους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής, για να αποτελέσουν τελικά ένα σύνολο πολύ ιδιόρρυθμο, που δεν κατόρθωσε όμως να συγχωνέψει εντελώς τα συστατικά του στοιχεία.
  Πέρα όμως από όλες αυτές τις υποθέσεις, υπάρχει η αδιαμφισβήτητη και αποκαλυπτική πραγματικότητα του αρχαίου γλωσσικού ιδιώματος που άσκησε μεθυστική γοητεία στο Γιάννη Ψυχάρη και προκάλεσε το επιστημονικό ενδιαφέρον των γλωσσολόγων. Αν έγινε λοιπόν εδώ ανάμειξη φυλών, είναι λογικό να παραδεχτούμε ότι το κυρίαρχο φυλετικό στοιχείο ήταν το ελληνικό, αφού μπόρεσε να επιβάλει τη γλώσσα του με τρόπο τόσο αποκλειστικό.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/katagogi.html (2 φωτ.)

Πολιτιστική Αυτονομία

• http://www.pyrgi.net/ti_exei_graftei_polit.html
• http://www.pyrgi.net/ti_exei_graftei.html

Οι γενιές

  Σχετικώς τώρα με την κοινωνική ζωή του Πυργιού, μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ένα φαινόμενο πού το σημειώνει και ο κ. Περνό, χωρίς όμως να το αναλύσει: η διαίρεση των Πυργούσων σε κοινωνικές τάξεις πού τις ονομάζουν γενιές. Υπάρχει η πρώτη γενιά, που την αποτελούν λίγες οικογένειες με συνείδηση κοινωνικής υπεροχής. Είναι ένα είδος χωριανής αριστοκρατίας. Ύστερα, έρχεται ή δεύτερη γενιά, που είναι πολυάριθμη και αντιστοιχεί στη μεσαία τάξη, κι υστέρα οι κατώτερες γενιές.
  Εκείνο που είναι ενδιαφέρον από κοινωνιολογική άποψη, είναι ότι ο κοινωνικός αυτός διαχωρισμός δε συμπίπτει με τις οικονομικές διαφορές. Υπάρχουν άνθρωποι πλούσιοι, που θεωρούνται ότι ανήκουν σε κατώτερη γενιά. Αντίστροφα, υπάρχουν οικογένειες με πολύ περιορισμένα μέσα, που τοποθετούνται στα ανώτερα σκαλιά της κοινωνικής ιεραρχίας. Εξάλλου, πρέπει να σημειωθεί ότι όλοι οι Πυργούσοι, ανεξάρτητα από τα οικονομικά τους μέσα, εργάζονται και ζουν με τον ίδιο περίπου τρόπο, ώστε οι κοινωνικές διακρίσεις δεν οφείλονται ούτε στο είδος της ζωής. Οφείλονται κατά πρώτο λόγο στην καταγωγή και είναι πολύ αυστηρές. Μπορεί ένας Πυργούσης από κατώτερη τάξη να ξενιτευτεί, να πλουτίσει να διακριθεί, να γίνει μέλος της αθηναϊκής κοινωνίας. Στο χωριό, ωστόσο, οι Πυργούσοι της πρώτης γενιάς, απλοί γεωργοί, θα εξακολουθήσουν να τον θεωρούν κοινωνικά κατώτερο τους.
  Ο κοινωνικός διαχωρισμός έχει βαθιά επίδραση στις προσωπικές σχέσεις των χωριανών, σχέσεις από τις οποίες, όσο και αν τούτο φαίνεται περίεργο, δε λείπει ένα είδος σνομπισμού. Κοινωνικοί προβιβασμοί γίνονται, αλλά με δυσκολία. Παλιές οικογένειες σβήνουν φυσιολογικά και οι αμέσως επόμενες παίρνουν τη θέση τους. Επίσης γίνονται ενώσεις οικογενειών που έχουν συχνά ως αποτέλεσμα τον εξευγενισμό της κατώτερης οικογένειας από την ανώτερη.
  Ωστόσο, το ζήτημα του γάμου περιπλέκεται αρκετά. Τις περισσότερες φορές ένας γάμος με πρόσωπο από κατώτερη γενιά συναντά μεγάλη αντίσταση των γονέων και των συγγενών. Από την άλλη μεριά, οι Πυργούσοι είναι άνθρωποι πού ερωτεύονται δυνατά και τα κορίτσια του χωριού δεν είναι καθόλου διατεθειμένα να θυσιάσουν τις αξιώσεις της καρδίας. Συμβαίνουν, λοιπόν, γύρω στο ζήτημα του γάμου μεγάλες οικογενειακές κρίσεις, που λύνονται με απαγωγές. Το Πυργί είναι διάσημο σ' όλη τη Χίο για τις απαγωγές του.
Από το βιβλίο «Ένα Κειμήλιο Το Πυργί της Χίου» σελ. 154 που εκδόθηκε το 1992 από τον Σύλλογο Πυργουσών Αττικής «Το Πυργί Χίου»

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/genies.html (1 φωτ.)

Μητριαρχία

  Ο συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς ο οποίος καταγόταν από το Πυργί, έγραψε το 1939 ένα άρθρο με τίτλο "Μια Μεσαιωνική ελληνική Κοινότητα-Το Πυργί της Χίου" το οποίο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικόν Του εν Χίω Συλλόγου Αργέντη, τόμος έβδομος.
  Σ' αυτό το άρθρο αναφέρει κάπου για το ζήτημα των γενιών και την κλεψά.
  Οι παρατηρήσεις αυτές με οδηγούν σ' ένα άλλο κοινωνικό ζήτημα, το ζήτημα της θέσης της γυναίκας μες στην κοινωνία του Πυργιού. Μίλησα παραπάνω για τη συντηρητικότητα των Πυργούσων και για τη δυσπιστία τους προς τις νέες αντιλήψεις, θα παραξενευτεί ίσως κανείς αν σημειώσω τώρα ότι στο Πυργί εφαρμόζεται η πιο πλέρια γυναικεία χειραφέτηση, δηλαδή η τέλεια και απόλυτη ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ανάμεσα στα δυο φύλα. Αλλά εδώ ή γυναικεία χειραφέτηση δεν είναι μια νέα ιδέα, είναι κι αυτή μια παράδοση που η αφετηρία της χάνεται στα βάθη των αιώνων. Έτσι ήταν πάντα. Το πατριαρχικό σύστημα πού γνώρισαν κατά κανόνα οι ελληνικές οικογένειες, το σύστημα της απόλυτης υπεροχής του αντρός και της τυφλής υπακοής της γυναίκας και των θυγατέρων, δεν φαίνεται να ίσχυσε ποτέ στο Πυργί.
  Που οφείλεται αυτή η παράδοση; Δεν ξέρουμε. Το Πυργί έχει πολλά μυστικά, ένα είναι κι αυτό. Χωρίς να λύσω το ζήτημα, θα περιοριστώ να σημειώσω εδώ ότι μπόρεσα να παρατηρήσω στο χωριό σχετικά με τα δικαιώματα της γυναίκας:
α) Γυναίκες και άντρες κάνουν ακριβώς την ίδια ζωή και τις ίδιες εργασίες. Τα κορίτσια μεγαλώνουν σαν τα αγόρια, με τις ίδιες πρωτοβουλίες και ευθύνες. Κατά κανόνα, δεν παντρεύονται ενάντια στη θέληση τους, δεν παραδέχονται ότι η οικογένεια τους έχει το δικαίωμα να τους επιβάλει ένα σύζυγο πού δεν τους αρέσει.
β) Η γυναίκα μετά το γάμο δεν παίρνει το οικογενειακό όνομα του αντρός της, αλλά διατηρεί το όνομα του πατέρα της και μονάχα μ' αυτό είναι γνωστή: λ.χ. η Καλή η Ζερβούδαινα (κόρη του Ζερβούδη) κτλ.
γ) Οι σύζυγοι ζούνε με το σύστημα του χωρισμού των περιουσιών. Όταν μια κοπέλα παντρεύεται, οι γονείς της παραχωρούν ένα μέρος των κτημάτων τους ως ιδιοκτησία της. Η γυναίκα διατηρεί πλέρια ελευθερία στη διαχείριση της περιουσίας της και δεν έχει τη συνείδηση ότι εξαρτάται οικονομικά από τον άντρα.
δ) Στην πράξη, οι σύζυγοι συνεργάζονται και διαθέτουν από κοινού τα εισοδήματα τους. Αλλά κάθε απόφαση για την πορεία της εργασίας και για τη διάθεση των εισοδημάτων πρέπει να λαμβάνεται από κοινού. Ο άντρας δεν έχει το δικαίωμα να αποφασίζει μοναχός του.
ε) Η ίδια ισότητα εφαρμόζεται και σ' όλες τις προσωπικές σχέσεις των συζύγων.
  Όλα αυτά αποτελούν εθιμικό δίκαιο και εφαρμόζονται πιστά.
  Ενδιαφέρον είναι να προσέξει κανείς από την άποψη αυτή και τον πυργούσικο χορό, που είναι ένας χορός μοναδικός στο είδος του και εξαιρετικά ζωντανός. Στο χορό αυτό παίρνουν μέρος μια ντάμα και δυο καβαλιέροι, πού η ντάμα τους κρατά τον ένα δεξιά της και τον άλλο αριστερά. Ο χορός ανάβει και χορεύεται με πολύ μεγάλο μπρίο. Οι καβαλιέροι τότε αποσύρονται ένας-ένας κι έρχονται άλλοι και παίρνουν τη θέση τους. Η ντάμα δεν αλλάζει. Αν δοκίμαζε κανείς να αναλύσει τα πράγματα, θα μπορούσε ίσως να βρει σ' αυτό το χορό μια σημασία συμβολική: μια γυναίκα πού κρατά δυο άντρες, οι άντρες κουράζονται, τους αφήνει, παίρνει άλλους και εξακολουθεί.
  Ένας Αυστριακός εθνολόγος πού ενδιαφερότανε για το Πυργί και πού έτυχε κάποτε να συζητήσω μαζί του το ζήτημα στην Αθήνα, υποστήριζε την άποψη ότι ο χορός αυτός συμβολίζει ένα καθεστώς γυναικοκρατίας που οι Πυργούσοι διατηρούν υποσυνείδητα την ανάμνησή του. Αν η άποψη αυτή ήταν ορθή, η πατροπαράδοτη γυναικεία χειραφέτηση του Πυργιού θα ήτανε κι αυτή μια ανάμνηση της γυναικοκρατίας, που θα καταστάλαξε σιγά σιγά στην ισότητα των φύλων. "Θέλω να προσθέσω ότι, μιλώντας κανείς με τις Πυργούσαινες, έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για γυναίκες με δυνατό χαρακτήρα, δοκιμασμένη θέληση και ανεξαρτησία. Το πνεύμα τους εξακολουθεί να είναι, όπως το είχε χαρακτηρίσει ο Γάλλος ταξιδιώτης (Jean De Thevenot) πριν διακόσια χρόνια, παιγνιδιάρικο και παλικαρίσιο. Ποτέ δε βρήκα σ' αυτές τίποτα που να θυμίζει το συνηθισμένο τύπο της αμόρφωτης γυναικούλας που η ζωή της είναι μια ατέλειωτη υποταγή γεμάτη θυσίες και πίκρες. Κι αυτές στερούνται από μόρφωση, αλλά η στάση τους απέναντι στη ζωή, στη φύση, στην κοινωνία, είναι στάση ελεύθερων.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/mitriarxia.html

Πυργούσικος χορός

...Χορεύεται, κανονικά, από δύο άντρες και μία γυναίκα. Η θέση της ντάμας είναι στην μέση. Ο πρώτος χορευτής κρατά την γυναίκα με μαντήλι από το δεξί της χέρι και ο άλλος αγκαζέ από το αριστερό. Τα βήματα του είναι πηδηχτά και εναλλάσσονται στο δεξί και αριστερό πόδι, και κατευθύνονται προς τα εμπρός, πίσω πλάγια και δεξιά. Εντυπωσιακές είναι η ύψωση του ελεύθερου (δεξιού) χεριού του πρώτου χορευτή σε πλάγια προς τα δεξιά ή ελαφρά προς τα εμπρός θέση και το λίκνισμα της παλάμης στο χορευτικό ρυθμό. Μια άλλη φιγούρα είναι ο σχηματισμός κύκλου και τα γρήγορα και πηδηχτά ημικαθίσματα των χορευτών όχι όμως και της χορεύτριας, η οποία παραμένει όρθια. Οι δύο χορευτές ανταλλάσσουν θέσεις, αλλά και κατά την διάρκεια ενός και του ίδιου χορού αντικαθίστανται από άλλους χορευτές η γυναίκα όμως παραμένει στην πίστα μέχρι το τέλος του χορού, μέχρι δηλαδή τη στιγμή που θα κάνουν τα όργανα διάλειμμα, για να παίξουν τον επόμενο χορό. Ο Αυστριακός εθνολόγος, όπως γράφουμε σε προηγούμενες σελίδες, βασιζόμενος στην παραμονή της γυναίκας στην πίστα και στην αντικατάσταση των αντρών, υποστήριξε την άποψη ότι ο πυργούσικος συμβολίζει ένα καθεστώς γυναικοκρατίας.
  Μια άλλη ερμηνεία, που έχει δοθεί από άλλους, είναι ότι ο πυργούσικος απεικονίζει το πολύ συνηθισμένο φαινόμενο της απαγωγής των γυναικών. Ο πρώτος χορευτής είναι ο απαγωγέας-γαμπρός και ο δεύτερος ο φίλος του που του προσφέρει βοήθεια. Πέρα από κάθε ανάλυση και ερμηνεία ο πυργούσικος είναι ένας χορός που εκφράζει τη λεβεντιά και τη χάρη, το δυναμισμό και το σφρίγος του λαού που τον δημιούργησε και τον χορεύει.
  Σχετικά είναι τα όσα αναφέρει ο λογοτέχνης Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος σε επιφυλλίδα του με τίτλο 'Το Πυργί - Μια πολιτεία του παλιού καιρού, που δημοσιεύθηκε στις 28 Απριλίου 1957 στην εφημερίδα 'Ελευθερία': "Ετσι απόμεινε το Πυργί να θυμίζει περισσότερο από κάθε άλλο χωριό σ' εκείνη την περιοχή, τον καιρό που έχει πεθάνει. Οι Πυργούσηδες ή Πυργούσοι είναι ένας πολύ ζωντανός λαός. Μονοκόμματοι, δουλευτάδες, ακαταπόνητοι, πεισματάρηδες με πάθη σφοδρά. Τέτοιος είναι ο χορός τους, ο φημισμένος 'πυργούσικος'. Διατηρούν με προσήλωση, που μας φαίνεται περίπου ακατανόητη, την τοπική τους ντυμασιά, που σα να κατεβαίνει από τους βυζαντινούς αιώνες, και τον αρχέγονο ρυθμό τους, που πολλοί τον θεωρούν, ατεκμηρίωτα όμως, απόγονο του αρχαίου Πυρρίχιου. Τον χορεύουν τρεις τρεις: μια γυναίκα στη μέση, ένας άντρας από τη μια μεριά, άλλος από την άλλη. Αρχίζει σιγά σιγά, για να δυναμώσει σε λίγο, για να γίνει σωστή παραφροσύνη αργότερα. Οι άντρες κουράζονται, η γυναίκα τους αλλάζει...Θέλησαν να μου δείξουν κι εμένα. Κι έφεραν την γκάιδα και το ταμπούρλο - ήταν ένας γέρος με κάτασπρα μαλλιά, με κάτασπρα γένια (αλήθεια, τώρα θυμούμαι, αυτός είχε τα γαλανά μάτια του βόρειου τύπου), που έπαιζε την γκάιδα, κι ένα μονολιθικό αγόρι που χτυπούσε το ταμπούρλο. Ο ρυθμός ήταν μονότονος, ολοένα ο ίδιος. Οι χορευτές δεν κουνούσαν καθόλου το κορμί, μόνο τα πόδια. Στην αρχή τον παρακολουθούσα σαν κάτι έξω από μένα. Ύστερα ένιωσα το ρυθμό να με συνεπαίρνει.
  Ήταν μια άγρια βακχεία, μια τρομερή, μεθυστική, παραληρηματική όρχηση. Κάτι που δε χορεύεται παρά μόνο στο Πυργί, σε κανέναν άλλο ελληνικό τόπο'.
Από το βιβλίο "Ενα Κειμήλιο-Το Πυργί της Χίου" του Συλλόγου Πυργούσων Αττικής. Κρατήθηκε η ορθογραφία και η σύνταξη του πρωτοτύπου.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/pirgousikos.html (2 φωτ.)

Φορεσιά

  Οι πρόγονοί μας δούλευαν με το χέρι, με λίγα απλά εργαλεία και με μικρές πρωτόγονες μηχανές, έφτιαχναν ό,τι τους χρειαζόταν στη ζωή τους την σκληρή, μόνοι τους. Στο Πυργί οι ανδρικές και γυναικείες φορεσιές εγένοντο ως εξής: Πρώτον, καλλιεργούσαν το βαμβάκι στους κάμπους μας. Το προιόν τούτο το περνούσαν από το μικρό εργαλείο (μάγγανο), για να καθαριστεί από τον σπόρο. Μετά το στοίβαζαν με το όργανο (δοξάρι), ένα ξύλο με κόρδα (προερχόμενον από δέρμα ζώου). Έπειτα κλώθαν το βαμβάκι με άλλο μικρό εργαλείο (αλεκάτι) και εγένετο κλωστή (φάδι) στο τυλιγάδι για να γίνει (θελειά), ανέμη για να γίνει διανομή στα (μασούρια), να μπει στη (σαίτα) για να περνά στον αργαλειό και να γίνει ύφασμα. Έπειτα στη ράφτρα.
Στις γυναίκες
  Η γυναικεία σχολιανή, γιορτινή φορεσιά του Πυργιού, έχει ένα αμάνικο λευκό πουκάμισο και μετά τα μπουστομάνικα, είδος λευκού κοντού μπούστου, με μακριά μανίκια με πολύχρωμα κεντήματα. Το φόρεμα η πριστίδα ή ασπρούδα, έχει πιέτες στην πλάτη, σαν σαμαράκι. Το στήθος σκεπάζεται από δυό τουλάχιστον μαντήλια. Ο κεφαλόδεσμος λέγεται (σαρίκι) και αποτελείται από ένα σκληρό σκούφο το στρουγγί και το σαρίκι τυλίγεται πάνω σ' αυτό. Οι νύφες πρόσθετους στο αριστερό μέρος του κεφαλιού έβαζαν κόκκινες φούντες, την πουλάδα και διάφορες βελόνες (τις καρκαβελόνες). Τα μαλλιά κόβονται στο μέτωπο σε φρέτσες και στ' αφτιά μπούκλες (τις σαρδέλες). Τα υπόλοιπα πλέκονται σε κοτσίδες γύρω στο κεφάλι.
Στους άνδρες
   Οι άνδρες φορούσαν την λεγόμενη ποδιά. Έχει ένα λευκό παντελόνι, το σουρέλο (βρακί) και την ποκαμίσα με τις ποδιές, που αφ' το γόνατο και κάτω είναι ανοικτή, με φαρδιές μπλέτες και πιέτες στον γιακά και στα γυρίσματα των μανικιών. Είναι στολισμένα με πολύχρωμα κοφτά κεντήματα και πλουμιά (μπουστομάνικα). Την μέση τη σφίγγουν με μάλλινο μαύρο ζωνάρι, που πάνω του στερεώνουν τρίγωνα και ένα μικρό σταμπωτό μαντήλι. Στο λαιμό δένεται το μαντήλι τρίλια (καμωχάς). Στο κορμί φορούν καφέ γελέκο αμάνικο, το γουνέλι. Στο κεφάλι φορούν πλεκτή σκούφια και οι μεγάλοι πάνω απ' αυτή φέσι με φούντα, που περιτυλίγουν με μαντήλι στριμμένο σαν κουλούρα (σαρίκι).
Από το βιβλίο του Νίκου Μπέλλα «Το Πυργί μου» έκδοση του Φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου το 1990. Κρατήθηκε η ορθογραφία και η σύνταξη του πρωτοτύπου.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/foresia.html (1 φωτ.)

Κλέψα (απαγωγές κοριτσιών)

  Ένα φαινόμενο, άμεσα συναρτημένο με το γάμο, ήταν στο Πυργί οι ακούσιες ή εκούσιες απαγωγές (οι κλεψές) των κοριτσιών. Όταν ένας νέος αγαπούσε μια κοπέλα και αυτή δεν τον ήθελε, γιατί αυτός δεν τη συγκινούσε ή γιατί ήταν από κατώτερη κοινωνική τάξη, μια και μοναδική διέξοδος υπήρχε γι' αυτόν, αν ήταν θαρραλέος και αποφασιστικός, η απαγωγή.
  Αφού ερχόταν σε συνεννόηση μυστική με τους φίλους του, για να τον βοηθήσουν, παρακολουθούσε αθέατος τις κινήσεις της κοπέλας. Όταν έκρινε ότι η ευκαιρία ήταν κατάλληλη, ειδοποιούσε τους φίλους του και γινόταν η βίαιη απαγωγή. Αν δεν προλάβαιναν τις πρώτες ώρες να την πάρουν πίσω οι δικοί της, κατά κανόνα ο σκοπός της απαγωγής επιτυγχανόταν. Η κοπέλα και η οικογένειά της εξαναγκάζονταν εκ των πραγμάτων να συγκατανεύσουν και έτσι ο γάμος γινόταν. Μια τέτοια ακούσια απαγωγή περιγράφει με πολλή χάρη ο Hubert Pernot στο βιβλίο του «Η νήσος Χίος».
  Το θέμα της απαγωγής, όπως φαίνεται, κίνησε και το ενδιαφέρον του συγγραφέα Γ. Θεοτοκά, ο οποίος με κρυστάλλινη σαφήνεια και ζηλευτή χάρη γράφει σχετικά: Τις περισσότερες φορές ένας γάμος με πρόσωπο από κατώτερη γενιά συναντά μεγάλη αντίσταση των γονέων και των συγγενών. Από την άλλη μεριά οι Πυργούσοι είναι άνθρωποι που ερωτεύονται δυνατά και τα κορίτσια του χωριού δεν είναι καθόλου διατεθειμένα να θυσιάσουν τις αξιώσεις της καρδιάς. Συμβαίνουν λοιπόν, γύρω στο ζήτημα του γάμου, μεγάλες οικογενειακές κρίσεις, που λύνονται με απαγωγές. Συνήθως η απαγωγή γίνεται την ώρα της δουλειάς.
  Οι ερωτευμένοι συναντιούνται έξω από το χωριό, καβαλικεύουν ένα μουλάρι και παίρνουν τα βουνά. Τις περισσότερες φορές, ο γαμπρός συνοδεύεται από δύο τρεις στενούς του φίλους, γιατί υπάρχει φόβος μη γίνει συμπλοκή. Μόλις η απαγωγή μαθευτεί στο χωριό, η οικογένεια της κόρης κηρύττει γενική επιστράτευση και βγαίνει κι αυτή στα βουνά με τους συγγενείς της, τους φίλους της, τα κοπέλια της. Καμιά φορά παίρνουν και τα τουφέκια τους, αλλά νομίζω πως τα παίρνουν μονάχα για τον τύπο, γιατί δεν άκουσα να σκοτώθηκε κανείς ποτέ σε μια τέτοια περιπέτεια. Η καταδίωξη βαστά μέρες και νύχτες, οι φυγάδες κρύβονται στα βουνά ή σε άλλα χωριά, οι διώχτες γυρνούν τα Μαστιχόχωρα και απειλούν ότι θα κόψουν και θα ράψουν . Όλη η επαρχία γίνεται άνω κάτω από το θόρυβο που κάνουν οι Πυργούσοι.
  Στο τέλος, οι διώχτες παρατούν τον αγώνα και επιστρέφουν στις δουλειές τους. Οι φυγάδες περιμένουν ένα διάστημα ώσπου να πέσει ο θυμός της οικογένειας κι ύστερα γυρνούν κι αυτοί στο Πυργί και παρουσιάζονται στο Λιβάδι. Γίνονται τότε μεγάλοι καυγάδες και διακοπές σχέσεων, Οι εραστές παντρεύονται, και μια μέρα αργά ή γρήγορα όλος ο κόσμος συμφιλιώνεται. Ακουσα ιστορίες κοριτσιών που κλεφτήκανε, σύμφωνα με μια πυργούσικη έκφραση, -κάτω από τα στέφανα-, δηλαδή την ίδια τη μέρα που έμελλαν να παντρευτούν κάποιον που δεν αγαπούσαν και ενώ είχαν γίνει όλες οι προετοιμασίες του γάμου. Φαντάζεται κανείς την αναστάτωση και τα κωμικοτραγικά επεισόδια που θα προκαλεί μια τέτοια απαγωγή, που θυμίζει σκηνές του αμερικάνικου κινηματογράφου.
Από το βιβλίο «Ένα Κειμήλιο Το Πυργί της Χίου» σελ. 154 που εκδόθηκε το 1992 από τον Σύλλογο Πυργουσών Αττικής «Το Πυργί Χίου»

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/klepsa.html (2 φωτ.)

Γλώσσα (η Πυργούσικη διάλεκτος)

  Δύο ήταν τα εμφανέστατα χαρακτηριστικά που οι Πυργούσοι και οι Πυργούσαινες είχαν πάντα μαζί τους, όπου πήγαιναν, όπου βρίσκονταν, όπου τους πήγαιναν οι ανάγκες οι βιοτικές και η σκληρή μοίρα, η ασυγκίνητη, η αδυσώπητη. Το ένα ήταν η φορεσιά τους . Το άλλο εμφανέστατο χαρακτηριστικό που ο Πυργούσης κουβαλούσε και το κουβαλάει ευτυχώς αρκετά ακόμη μαζί του ήταν (και είναι) η ομιλία του, η γλώσσα, η Πυργούσικη διάλεκτος.
  Το πρώτο από τα χαρακτηριστικά αυτά, η φορεσιά, γινόταν αντιληπτό οπτικά, άρα από μακριά, και συγκέντρωνε, εκτός Πυργίου, αρκετούς περίεργους, κυρίως παιδιά, που κοροϊδευαν και ενοχλούσαν με την αδιάκριτη περιέργειά τους ή και με λόγια. Το δεύτερο ήταν ακουστικό. Η Πυργούσικη διάλεκτος, έντονη και βαριά, ακουόταν με περιέργεια και προκαλούσε πειράγματα.
  Εχω προσωπική - από την παιδική μου ηλικία -πικρή εμπειρία του πράγματος. Και - παρά τις δεκαετίες που πέρασαν - θυμάμαι τα πειράγματα χωρίς ευτυχώς καμμιάν πικρία, χωρίς κανένα παράπονο. Σήμερα βέβαια εκείνη η διάλεκτος έχει αλλοιωθεί αρκετά και καθημερινώς αλλοιώνεται, νοθεύεται. Εχει ήδη απολέσει πλείστες λέξεις και έχει προσλάβει νέες, μοντέρνες, γιατί και στη γλώσσα υπάρχει δυστυχώς σήμερα μοντερνισμός και μάλιστα νοσηρός μοντερνισμός. Παρά ταύτα ο Πυργούσης και η Πυργούσαινα, που δε διακρίνονται πια από τη φορεσιά τους, ξεχωρίζουν μόλις αρχίσουν να ομιλούν, όχι μόνο και όχι τόσο από τις λέξεις, αλλά κυρίως από την προφορά που είναι πολύ έντονη και χαρακτηριστική και φαίνεται ότι θα αντέξει αρκετά ακόμη, ότι με δυσκολία μπορεί να αλλάξει. Ενεκα της προφοράς άλλοι μας θεωρούν Κρητικούς μόλις μας ακούσουν να μιλάμε, και άλλοι, οι περισσότεροι, μας θεωρούν Κυπρίους. Και δεν έχουν άδικο κυρίως οι δεύτεροι.
  Να αποτολμήσω λοιπόν να εκφράσω τη γνώμη, να διατυπώσω την απλήν υπόθεση ότι κάποτε, στο βάθος των αιώνων, κάποιοι πρόγονοί μας ξεκίνησαν από το θαυμαστό και πολύπαθο νησί της Αφροδίτης και έφθασαν και εγκαταστάθηκαν στο Πυργί; Δε θα το αποτολμήσω. Γιατί δεν υπάρχουν επιστημονικά επιχειρήματα. Η ιστορική επιστήμη δε διαθέτει κανένα σχετικό στοιχείο και θεωρώ ότι ενήργησαν άστοχα κάποιοι και μάλιστα όχι τυχαίοι αλλά εκλεκτοί, που διατύπωσαν τολμηρές, παράξενες και μάλλον αυθαίρετες γνώμες για την καταγωγή των Πυργούσων. Η γλώσσα, μάρτυρας αδιάψευστος, αμερόληπτος, απροκατάληπτος και πειστικός όσο και τα αρχαιολογικά ευρήματα, καταθέτει με καταπλήσσουσαν πειστικότητα και βεβαιώνει τον απροκατάληπτο μελετητή της ότι γενάρχης των Πυργούσων ήταν μία ομάδα Ελλήνων που κάποτε - ποιος ξέρει πότε και για ποιους λόγους - έφθασαν στην περί το κατοπινό Πυργί περιοχή, εγκατασταθήκανε σε διάφορα σημεία, ίδρυσαν οικισμούς και τελικά απαρτίσανε το Πυργί.
  Οι απόγονοί τους, συντηρητικοί και σε μεγάλο βαθμό κλειστοί - το γνωστό απόφθεγμα παπούτσιν απ' τον τόπο σου... είχε μέχρι προ ολίγων δεκαετιών ισχύ θρησκευτικής εντολής, που η παράβασή της επέσυρε δεινήν κοινωνική τιμωρία έμειναν πάντοτε ανόθευτοι Ελληνες. Εκτεταμένη εργασία μου για την Πυργούσικη ντοπιολαλιά παραμένει ανέκδοτη (Η εργασία αυτή εκδόθηκε το 2002 με τίτλο "Γλωσσικά από το Πυργί της Χίου" και διατίθεται από τον σύλλογο Πυργούσων Αττικής). Αν μπορούσε να τη μελετήσει οποιοσδήποτε επιστήμονας, ιστορικός ή γλωσσολόγος, λαογράφος ή εθνολόγος, αρχαιολόγος ή φιλόλογος, θα πειθόταν - αφού είναι βέβαιο ότι η γλώσσα καλώς εξεταζομένη διδάσκει αληθινήν ιστορία - ότι είναι αν όχι η πιο γνήσια, ασφαλώς μια από τις πιο γνήσιες και ίσως από τις πιο ανόθευτες νεοελληνικές διαλέκτους, που διασώζει και χρησιμοποιεί πλείστες λέξεις αρχαlοελληνικές, που μερικές φορές είναι παλαιότερες των κλασικών χρόνων και φτάνουν ως τον "θείον ποιητήν", τον 'Ομηρο. Θα διαπίστωνε ακόμη ότι μέσα στη διάλεκτο αυτή είναι έντονη η παρουσία του Βυζαντίου.

Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/glossa.html