Μονή Παναγίας Μυρτιδιώτισσας

  Η περιοχή αυτή ονομάζεται Μυρτίδια, διότι ανέκαθεν ήταν κατάφυτη από μυρτιές και είναι αφιερωμένη στην Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα, της οποίας η πάνσεπτη εικόνα είναι το ανεκτίμητο και πολυτιμότερο κειμήλιο των Κυθηρίων. Η Μυρτιδιώτισσα βρέθηκε από κάποιο βοσκό μέσα στις μυρτιές μεταξύ των ετών 1160 - 1300. Η εικόνα είναι αρχαιότατη. Η παράδοση λέει ότι είναι έργο του ευαγγελιστή Λουκά και κατά πάσα πιθανότητα την περίοδο της Εικονομαχίας ή την έριξαν στη θάλασσα και τα κύματα την έφεραν στα Κύθηρα, ή την έκρυψαν στις μυρτιές για να τη σώσουν από το μένος των εικονομάχων. Η εικόνα όταν βρέθηκε δεν είχε τις σημερινές διαστάσεις. Αυτές τις απέκτησε αργότερα όταν τοποθετήθηκε και περικλείστηκε σε ξύλινο πλαίσιο. Το 1837 φιλοτεχνήθηκε το χρυσό ένδυμα, έργο του καλλιτέχνη Νικόλαου Σπιθάκη. Από αυτή την αρχαία εικόνα φαίνονται μόνο τα πρόσωπα, στα οποία με την πάροδο των αιώνων δεν διακρίνονται πλέον τα χαρακτηριστικά. Στο κάτω μέρος της χρυσής επένδυσης απεικονίζονται τρία θαύματα της Μυρτιδιώτισσας. Το θαύμα της ευρέσεως, η ίασις του παραλύτου και το θαύμα της διασώσεως του φρουρίου της πόλεως των Κυθήρων από την πτώση κεραυνού το 1829. Τα αφιερώματα στο ένδυμα της εικόνας προέρχονται από ευσεβείς Κυθηρίους αλλά και αλλοπίστους.
  Στον τόπο που βρέθηκε η εικόνα ο ταπεινός βοσκός ανήγειρε αρχικά ένα μικρό ναό, όπου ενθρόνισε την αγία εικόνα, την οποία επωνόμασε σε Μυρτιδιώτισσα. Ο τόπος αυτός έγινε Παγκυθηραϊκό προσκύνημα και με τις συνδρομές των Κυθηρίων διευρύνθηκε ο αρχικός ναός, στον οποίον πρόσθεσαν δύο κλίτη, ένα επ' ονόματι του Οσίου Θεοδώρου, προστάτη των Κυθήρων και ένα επ' ονόματι της Zωοδόχου πηγής. Σήμερα ο ναός της ευρέσεως ονομάζεται "καθολικό" και ακριβώς πάνω απ' αυτόν χτίστηκε το 1857 νέος μεγαλοπρεπής ναός σε ρυθμό βασιλικής. Παράλληλα χτίστηκαν αρκετά κελλιά γύρω και το 1888 περατώθηκε το επιβλητικό πώρινο καμπαναριό έργο του Κυθηρίου καλλιτέχνη Ν.Φατσέα. Σε όλα αυτά τα έργα πρωτοστάτησε ο ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καλλίγερος.
  Στα χρόνια των πειρατικών επιδρομών, η εικόνα για λόγους ασφαλείας φυλασσόταν στο φρούριο της πόλεως των Κυθήρων στον ομώνυμο ναό. Το κορυφαίο θρησκευτικό έθιμο των Κυθηρίων είναι η λιτάνευση κατά την Κυριακή της Ορθοδοξίας από τα Μυρτίδια στη Χώρα και "η γύρα" σε όλα τα χωριά επί 15 ημέρες κατά την περίοδο του Πάσχα. Η Μυρτιδιώτισσα γιορτάζει κατά την ημερομηνία ευρέσεως της εικόνας: 24 Σεπτεμβρίου.
Τροπάριο Μυριδιωτίσσης: "Λαοί νυν κροτήσωμεν δεύτε τας χείρας πιστώς, και άσωμεν άσμασιν τη θεομήτωρι πόθω κραυγάζοντες Χαίρε η προστασία πάντων των δεομένων, χαίρε η σωτηρία των τιμώντων Σε πόθω, χαίρε η τω παραλύτω,την ίασιν βραβεύσασα."
Έτερον ποιήμα Σοφοκλέους Καλούτση:
"Ώσπερ καύχημα θείον ως ωράϊσμα τίμιον, Σου την Παναγίαν εικόνα Κυθηρίοις δεδώρησαι θαυμάτων ως αείρροον πηγήν κινδύνων και δεινών απαλλαγήν, αειπάρθενε Μαρία όθεν συμφώνως πόθω Σοι κραυγάζομεν. Δόξα τω σαρκωθέντι δια Σου δόξα τω Σε αναδείξαντι πάντων των Κυθηρίων κραταιάν σκέπην και πρόμαχον."