Παλιό και ιστορικό δίδυμο μοναστήρι-ασκηταριό στη δυτική πλευρά του
φαραγγιού του Κάψαλη, 3 χιλ. έξω από το Βαλτεσινίκο, στο δρόμο προς το χωριό
Ολομάδες.
Είναι χτισμένο στην πτύχωση του βράχου μέσα σε σπήλαιο και είναι σήμερα εγκαταλειμμένο.
Γνωστό και σαν Παλαιομονάστηρο το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στον Αγιο Νικόλαο
και την Ανάληψη. Κτίστηκε γύρω στα 1500-1550, εποχή φυγής προς το μοναχισμό. Κάηκε
μερικά το 1826 από τον Ιμπραήμ. Η επίσημη διάλυσή του έγινε το 1833.
Το συγκρότημα του μοναστηριού έχει δεχτεί μετασκευές με σειρά από
πολεμίστρες (που είναι χωνοειδείς, εσωτερικά 60x70 και εξωτερικά 12x15) και μικρά
παράθυρα κατά τη διάρκεια του αγώνα του 21. Καλύπτεται μάλιστα σχεδόν ολόκληρο
από τεράστια σπηλιά. Ενα μικρό μέρος του έχει τεχνητή στέγη και μόνο η πρόσοψη
έχει κτιστεί. Μάλιστα, λόγω της δυσπρόσιτης θέσης του, αποτέλεσε οχυρό και καταφύγιο
των αγωνιστών και των κατοίκων.
Η είσοδος στο μοναστήρι γίνεται σήμερα από μια πέτρινη σκάλα που
οδηγεί σε μια μικρή αίθουσα, τον εξωνάρθηκα, 23τ.μ. Οι δύο ναοί είναι χτισμένοι
σε δύο επίπεδα-ορόφους. Μια σκάλα ανεβάζει στο πάνω επίπεδο όπου είναι ο ναός
της Ανάληψης, λαξεμένος στον βράχο. Ο ναός σώζει, αν και σε κακή κατάσταση από
το χρόνο, την υγρασία και την έλλειψη συντήρησης, υπέροχες τοιχογραφίες των μέσων
του 16ου αιώνα. Το ιερό χωρίζεται με μικρό ξύλινο τέμπλο. Σε μια κοιλότητα του
βράχου που έχει τη μορφή τρούλου εικονίζεται ο Παντοκράτωρ με τους Ευαγγελιστές.
Πάνω από την είσοδό του διακρίνεται εντοιχισμένο αγγείο που λειτουργούσε σαν ηχείο.
Από τον εσωνάρθηκα ένας στενός διάδρομος οδηγεί στο ναό του Αγίου Νικολάου. Είναι
ένας μικρός ναΐσκος που μόλις χωράει τους παπάδες και δύο ψάλτες. Η αγιογράφηση
είναι κατεστραμμένη. Σώζονται μόνον ίχνη δύο αγιογραφιών.
Στη δεξιά πλευρά του εξωνάρθηκα, μια ξύλινη σκάλα οδηγεί σε ένα εξώστη,
από όπου μια σήραγγα 50μ. βγάζει έξω από το μοναστηριακό συγκρότημα. Η δίοδος
αυτή χρησίμευε για να επικοινωνεί η μονή με τα κτίσματα που υπήρχαν έξω από τη
αυτή. Ο διάδρομος που οδηγεί στο ναό του Αγίου Νικολάου συνεχίζοντας οδηγεί σε
ένα ανοικτό χώρο, στον "εξώστη". Δίπλα υπάρχει μια μεγάλη σπηλιά, όπου το 1826
είχαν αποθηκεύσει οι χωριανοί γεννήματα.
Το μοναστήρι είναι συνδεδεμένο με ένα αξιόλογο επεισόδιο κατά την
Επανάσταση. Το Σεπτέμβριο του 1826 κατέφυγαν εκεί εκατοντάδες γυναικόπαιδα και
λίγοι αγωνιστές από το Βαλτεσινίκο για να σωθούν από την επιδρομή του στρατεύματος
του Ιμπραήμ. Προΐστατο ο ίδιος ο Ιμπραήμ που εισέβαλε στο χωριό για να εκδικηθεί
το φόνο του ανιψιού του, του Μπεόπουλου, από επαναστάτες κοντά στο Αγριδάκι. Οι
Τούρκοι επέδραμαν κατά του μοναστηριού μετά από προδοσία. Οι έγκλειστοι όμως αμύνθηκαν
γενναία προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Μάλιστα απέκρουσαν την απόπειρα των
πολιορκητών να εισβάλουν από τρύπα που αποκάλυψαν στην οροφή του σπηλαίου, πάλι
μετά από προδοσία. Στη συνέχεια κατόρθωσαν να απομονώσουν με βρεμένες λινάτσες
τη φωτιά που έβαλαν οι Τούρκοι, οι οποίοι έριξαν από την τρύπα αναμμένα ξύλα.
Αποτέλεσμα ήταν να καεί ένα μέρος του μοναστηριού. Μετά από τρεις μέρες πάντως
οι Τούρκοι έλυσαν την πολιορκία λόγω απωλειών αλλά και της σπουδής τους να αποχωρήσουν
προς την Πάτρα. Και σήμερα ακόμα βρίσκει κανείς στην μεγάλη σπηλιά μετά τον εξώστη
καμένα σπυριά σιταριού. Επίσης, φαίνεται ακόμα ο ογκόλιθος που έριξαν οι Τούρκοι
από την τρύπα, ο οποίος και σκάλωσε ανάμεσα στους βράχους.
Η μονή εορτάζει δύο φορές το χρόνο, στις 9 Μαΐου, του Αγίου Νικολάου, και της
Αναλήψεως.
