Πληροφορίες τοπωνυμίου

Το Μεγάλο Κάστρο της Χώρας

  Πάνω στην ευρεία κορυφή ενός απότομου ορεινού όγκου, στις νότιες υπώρειες του βουνού Προφήτης Ηλίας, ορθώνεται το Κάστρο της Χώρας ή Μεγάλο Κάστρο, σε υψόμετρο 255 μ. περίπου πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τα ισχυρά τείχη του αγκαλιάζουν περιμετρικά το χώρο του υψώματος, περικλείοντας στο εσωτερικό τους έκταση 28.570 τ.μ.
  Η πρόσβαση στο Κάστρο είναι δυνατή μόνο από τη νότια πλευρά του λόφου όπου η κλίση του είναι ομαλότερη. Σ' αυτή την πλευρά έχει κατασκευαστεί και η μοναδική πύλη εισόδου της καστροπολιτείας. Η πύλη, η οποία είναι υπερυψωμένη του εδάφους, ήταν αρχικά κινητή και ανεβοκατέβαινε, ανάλογα με τις ανάγκες των κατοίκων του Κάστρου. Αυτό δείχνει η ύπαρξη μίας οπής στο υπέρθυρο, απ' όπου περνούσε η αλυσίδα του βαρούλκου, που την ανεβοκατέβαζε. Εκτός όμως από την κινητή υπήρχε εσωτερικά και δίφυλλη θύρα (σήμερα ανακατασκευασμένη), η οποία ασφάλιζε με συρόμενο μάνταλο.
  Η μορφή του Κάστρου της Χώρας, όπως διασώζεται ανήκει στην εποχή της Ιπποτοκρατίας και συγκεκριμένα στα τέλη του 15ου αιώνα. Οι πρώτες όμως οχυρώσεις στο χώρο χρονολογούνται κατά τον 11ο αιώνα. Μετά τον φοβερό σεισμό του 1492 οι Ιππότες αποφασίζουν την επισκευή του Κάστρου και την επέκταση των οχυρώσεων. Ήδη μάλιστα στα 1495 το Νέο Κάστρο, όπως τ' ονομάζουν οι πηγές, είναι έτοιμο. Οι κάτοικοί του μάλιστα ορίζεται να πληρώνουν ετήσιο ενοίκιο μία όρνιθα και δύο άσπρα ροδίτικα νομίσματα για κάθε σπίτι, που θα φτιάχνουν. Η ανθρώπινη δραστηριότητα στο χώρο όμως, σύμφωνα με διάφορα επιφανειακά ευρήματα, χρονολογείται ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Από εδώ επίσης προέρχονται και ευρήματα Κλασικών και Ελληνιστικών χρόνων.
  Τα ισχυρά τείχη, τα οποία φτάνουν μέχρι 1,50 μ. πάχος σε ορισμένα σημεία, είναι κτισμένα από αδροδουλεμένους λίθους και ισχυρό συνδετικό ασβεστοκονίαμα. Πίσω από τις επάλξεις, που έχουν σχήμα διπλής χελιδονοουράς, υπάρχει κτιστός περιμετρικός διάδρομος που επιτρέπει την κυκλοφορία των υπερασπιστών πάνω στα τείχη.
  Στο μέσο του ανατολικού τείχους υψώνεται ένα συγκρότημα πύργων για κανόνια. Στη νότια πλευρά του είναι εντοιχισμένα δύο οικόσημα του 1519, από τα οποία το άνω ανήκει στον Fabrizio Carretto, ενώ το κάτω σε κάποιον Καστελλάνο (Ιππότη-Διοικητή) του Κάστρου. Οικόσημα είχαν τοποθετηθεί και στις δύο μεγάλες υδατοδεξαμενές, από τα οποία διατηρείται επί τόπου μόνο ένα, του 1514 στη μία. Κανόνι υπήρχε και σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο της ΝΑ γωνίας του οχυρωματικού περιβόλου.
  Ο πυκνοδομημένος οικισμός του Κάστρου υπολογίζεται ότι μπορούσε να φιλοξενήσει γύρω στους 1200 - 1500 κατοίκους. Τα σπίτια είναι κυρίως μικρών διαστάσεων, κτισμένα το καθένα σ’ επαφή με τα γειτονικά του και μερικά κολλητά στο τείχος. Πολλά έχουν δικές τους στέρνες, για τη συλλογή του βρόχινου νερού.
  Σε απόσταση 15 μ. από την πύλη, εσωτερικά, σώζεται η πέτρινη γούρνα ελαιοτριβείου και τμήμα του πέτρινου κυλίνδρου σύνθλιψης του ελαιοκάρπου, των αρχών του 16ου αιώνα.
  Μέσα στο Κάστρο διατηρούνται σε καλή κατάσταση 10 μικρά εκκλησάκια:
•Κοίμηση της Θεοτόκου (14ος αιώνας το α΄ στρώμα, αρχές 16ου το β΄)
•Αγιος Νικόλαος (αρχές του 16ου αιώνα)
•Πρόδρομος (14ος - 15ος αιώνας και ανακαίνιση αρχές 16ου αιώνα)
•Αγιος Γεώργιος - Αγία ΄Αννα (αρχές 16ου αιώνα)
•Ανάληψη (αρχές 16ου αιώνα)
•Αγία Παρασκευή (αρχές 16ου αιώνα)
•Σταυρός (αρχές 16ου αιώνα)
•Μεταμόρφωση (αρχές 16ου αιώνα)
•Αγιος Νικήτας (αρχές 16ου αιώνα)
•Αγιος Γεώργιος (αρχές 16ου αιώνα)
  Τα περισσότερα απ' αυτά φέρουν τοιχογραφικό διάκοσμο. Οι αγιογράφοι τους κινούνται στα πλαίσια της Βυζαντινής παράδοσης, όπως αυτή εξελίσσεται ετούτη την εποχή στα πλαίσια του Δωδεκανησιακού χώρου. Το ίδιο εργαστήριο εργάσθηκε επίσης και στην αγιογράφηση της Παναγίας της Κυράς στο Αργος (β΄ στρώμα), της Μεταμορφώσεως στις ανατολικές παρυφές του Κάστρου της Χρυσοχεριάς και του Αγίου Θεοδώρου στον Βαθύ.
  Η κατοίκηση στο χώρο του Μεγάλου Κάστρου συνεχίζεται και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας (1513 - 1912). Με την πάροδο όμως του χρόνου και τη σταδιακή αύξηση του πληθυσμού, οι κάτοικοι αρχίζουν από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά να βγαίνουν απ' αυτό και να χτίζουν σπίτια στην περιοχή της Χώρας, μια και η πειρατεία είχε σχεδόν εκλείψει από τον αιγαιακό χώρο. Ως πηγή μάλιστα έτοιμου οικοδομικού υλικού χρησίμεψαν και τα σπίτια του νότιου τμήματος του Κάστρου, που γι' αυτό το λόγο είναι εντελώς κατεστραμμένα. Η κατοίκηση βέβαια του Κάστρου δε σταματά απότομα, αλλά συνεχίζεται μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Καλυμνίων

• http://www.kalymnos-isl.gr/history/south_valley.ht...

• http://users.forthnet.gr/klm/2dim-kal/tomegalokast... (4 φωτ.)

Ναός Χριστού της Ιερουσαλήμ

  Η ονομασία "Χριστός της Ιερουσαλήμ" οφείλεται σε τοπική παράδοση της Καλύμνου, ότι το ναό έκτισε είτε η Αγία Ελένη είτε ο Αρκάδιος, κατά την επιστροφή τους από την Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική (εξ. διαστάσεις 7,50 μ. αποκαλυφθέν μήκος επί 13,50 πλάτος), κτισμένη με αρχαίο οικοδομικό υλικό από τον Ιωνικό ναό του Δηλίου Απόλλωνα, επιγραφές, βάσεις αγαλμάτων, κομμάτια από το αρχαίο θέτρο κ.ά.
  Για τη στήριξη της αμφικλινούς ξύλινης στέγης χρησιμοποιήθηκαν οι μονολιθικοί Ιωνικού ρυθμού κίονες του αρχαίου ναού, ενώ στην κατασκευή του σύνθρονου στο εσωτερικό της αψίδας του Ιερού Βήματος καθίσματα από το αρχαίο θέατρο.
  Το κεντρικό κλίτος της βασιλικής είναι καλυμμένο από μεγάλες μαρμάρινες πλάκες, ενώ τα πλαϊνά με ψηφιδωτά δαπέδου. Αυτό του νότιου κλίτους, το οποίο έχει αποκαλυφθεί, περιλαμβάνει πολύχρωμη παράσταση με πέντε ζώα (δύο μοσχάρια, ένα λιοντάρι, έναν πάνθηρα κι έναν σκύλο), μέσα σε φυσικό περιβάλλον, αποτελούμενο από δέντρα ποτάμι, κισσόφυλλα και λευκό φόντο. Η ομοιότητά τους με ανάλογα ψηφιδωτά βασιλικών της Κω, δείχνει ότι μάλλον, αποτελούν έργα ενός τοπικού Κωακού εργαστηρίου.
  Ο "Χριστός της Ιερουσαλήμ" οικοδομήθηκε κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα, καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αιώνα από τον φοβερό σεισμό του 554 μ.Χ. και επισκευάσθηκε στη συνέχεια. Στη δεύτερη οικοδομική φάση χρονολογούνται και τα ψηφιδωτά του. Ο ναός εγκαταλείπεται οριστικά κατά τον 7ο αιώνα, εξαιτίας των θαλάσσιων επιδρομών των Αράβων.
  Κατά τα μεταγενέστερα χρόνια το άνοιγμα της σωζόμενης αψίδας του Ιερού Βήματος κλείνεται με τοίχο και χρησιμοποιείται ως παρεκκλήσιο. Ο τοίχος αυτός γκρεμίστηκε κατά τη διάρκεια των Ιταλικών ανασκαφών του 1937.

Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Καλυμνίων

• http://www.kalymnos-isl.gr/history/south_valley.ht...

Ναός Αγίας Σοφίας ή Ευαγγελίστρια

  Τα ερείπια του παλαιοχριστιανικού αυτού ναού βρίσκονται σε απόσταση 50 μ. περίπου ΝΑ του "Χριστού της Ιερουσαλήμ". Οι ονομασίες του οφεόλονται στην τοπική προφορική παράδοση. Και αυτός ο ναός, όπως κι ο προηγούμενος, παρά το γεγονός ότι ανασκάφτηκε από τον Ch. Newton στα 1854 - 55 κι από τον M. Segre το 1937, δεν έχει αποκαλυφθεί πλήρως.
  Πρόκειται για μεγάλων διαστάσεων μνημείο (εξ. μήκος 21,40 μ.), ορθογώνιας κάτοψης με τρεις κόγχες, ανατολική, βόρεια και νότια. Ανήκει δηλαδή στην κατηγορία των τρίκογχων ναών. Αυτός κτίστηκε στα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 6ου μ.Χ. αιώνα, καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αι. από τον σεισμό του 554 μ.Χ. και επισκευάσθηκε στη συνέχεια. Κατά τη δεύτερη οικοδομική του φάση η βόρεια κόγχη μίκρυνε και μετατοπίσθηκε προς τα νότια, ενώ στ' ανατολικά της νότιας κόγχης προστέθηκε ένα ορθογώνιο διαμέρισμα.
  Στο εσωτερικό του ναού, στο νάρθηκα και τον κυρίως ναό, υπάρχουν πολύχρωμα ψηφιδωτά δαπέδου, τα οποία χρονολογούνται στη δεύτερη φάση. Συγκεκριμένα στο νάρθηκα υπάρχουν πλαίσια με ζώα, τα οποία περιστοιχίζονται από μικρότερα πλαίσια με ψάρια και συμπλεκόμενους τροχούς με σταυρό στο κέντρο. Μπροστά από τη ΝΔ θύρα απεικονίζεται υπερφυσικό ζώο με δαγκάνες κάβουρα στα μπροστινά πόδια, ουρά ιππόκαμπου και κεφάλι μοσχαριού.
  Στον κυρίως ναό και ειδικά στο χώρο του νότιου κλίτους, υπάρχουν ορθογώνια πλαίσια, τα οποία περιλαμβάνουν διάφορα ζώα, όπως λιοντάρι, καμήλα, λεοπάρδαλη, σκύλο, ελάφι κ.ά., δίπλα σε δέντρα. Και τα ψηφιδωτά αυτού του ναού πιθανότατα είναι έργο ενός τοπικού εργαστηρίου της Κω.
  Στο εσωτερικό του ναού σώζονται επίσης και οκτώ ορθογώνιες κτιστές βάσεις των πεσσών, που στήριζαν τη στέγη.
  Η Αγία Σοφία ή Ευαγγελίστρια εγκαταλείπεται οριστικά τον 7ο αιώνα, όπως ο "Χριστός της Ιερουσαλήμ". Πολύ αργότερα, κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο, ανεγείρεται μπροστά από την αψίδα του Ιερού Βήματος το ερειπωμένο σήμερα παρεκκλήσιο.

Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Καλυμνίων

• http://www.kalymnos-isl.gr/history/south_valley.ht...