Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Στην αρχαιότητα η Ανω Μακεδονία, την οποία οι ιστορικοί διέκριναν από την πεδινή και παραθαλάσσια Κάτω Μακεδονία, περιελάμβανε τους σημερινούς νομούς Γρεβενών, Κοζάνης, Καστοριάς και Φλώρινας. Το διαμέρισμα της Ελιμείας ή Ελιμιώτιδος, με βόρεια σύνορα την Ορεστίδα και την Εορδαία, κατείχε το νοτιότερο τμήμα της Ανω Μακεδονίας, δεξιά και αριστερά του μέσου ρου του Αλιάκμονα, με τις πεδιάδες και τις κοιλάδες που σχηματίζει αυτός. Σύμφωνα με όσα δέχονται νεότεροι ερευνητές, η Ελιμιώτιδα απλωνόταν στη σημερινή περιφέρεια των Νομών Γρεβενών και Κοζάνης. Πρωτεύουσά της ήταν η Ελίμεια και άλλη σημαντική πόλη η Αιανή. Γι' αυτήν αντλούμε πληροφορίες από συγγράμματα του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη,του Ξενοφώντα, του Στράβωνα, του Τίτιου Λίβιου και του Αρριανού. Η άλλη σπουδαία χώρα, η Ορεστίς ή Ορεστίο είχε πρωτεύουσά της το Αργος το Ορεστικόν και δεύτερη επίσημη πόλη το Κέλετρον, τη σημερινή Καστοριά. Οικιστής της Ελιμείας θεωρείται ο ήρωας Ελυμος, βασιλιάς της Ηπείρου ή των Τυρρηνών (Τυρσηνών). Γιος του ήταν ο Αίανος ή Αιανός, ο οποίος ίδρυσε στην Ελιμιώτιδα τρεις πόλεις που έφεραν το όνομά του. Πρώτος γνωστός βασιλιάς της Ελίμειας θεωρείται ο Αρριδαίος, πατέρας τους Δέρδα (Σχόλια στο Θουκυδίδη, 1.57 .3 Gomme 1.203, 212, 218), ενώ τελευταίος βασιλιάς υπήρξε ο Δέρδος ο Γ', ο οποίος αναφέρεται μεταξύ αυτών που πολέμησαν στην Ολυνθο εναντίον του Φιλίππου (348 π.Χ.) και συνελήφθη απ' αυτόν. Η προσάρτηση της Ελιμείας, όπως και των άλλων διαμερισμάτων της Ανω Μακεδονίας, θα πρέπει να έγινε ειρηνικά και να εδραιώθηκε μετά την επιτυχή απώθηση των Ιλλυριών και τη συντριβή τους, τόσο από το Φίλιππο (358 π.Χ.) όσο και από το στρατηγό του, Παρμενίωνα {356 π.Χ.).
  Από την Ανω Μακεδονία κατάγονταν επιφανέστατοι στρατηγοί του Μ. Αλεξάνδρου, όπως ο Κρατερός, ο Περδίκκας, ο Πολυπέρχων, ο Πτολεμαίος και ο Κρατεύας. Μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα το 168 π.Χ., η Ανω Μακεδονία -ο Τ. Λίβιος (45.30.6) αναφέρει Εορδούς, Λυγκηστές, Πελαγόνες και προσθέτει Ατιντανία, Τυμφαία και Ελιμιώτις -αποτέλεσε την τέταρτη μερίδα, δηλ. μία από τις τέσσερις μεγάλες διοικητικές περιφέρειες στις οποίες διαιρέθηκε η Μακεδονία από τους Ρωμαίους, σύμφωνα με τη συνθήκη της Αμφίπολης.
  Ο νομός Γρεβενών και η Δυτική Μακεδονία γενικότερα, βρίσκονται στο σταυροδρόμι πολιτιστικών κύκλων του Αιγαίου και της Νότιας Βαλκανικής. Η νεολιθική κατοίκηση στην περιοχή προσδιορίζεται από χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από τις άλλες όμορες περιοχές όπως οι "μετακινήσεις", ενώ οι οικισμοί αυτής της περιόδου είναι κατά κανόνα μικροί. Στην Ανατολική Πίνδο, στα ψηλότερα χωριά του νομού Γρεβενών, έχουν εντοπιστεί αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και οχυρώσεις που ανάγονται στους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους αλλά και στις νεότερες περιόδους της ιστορίας. Εντυπωσιακά είναι τα τείχη του Σπηλαίου, του Πολυνερίου και των Φιλιππαίων. Χώροι απρόσιτοι και απόκρημνοι, φυσικά οχυρωμένοι που συμπληρώνονταν με τα τείχη αυτά και χρησίμευαν ως καταφύγιο κατά τη διάρκεια εχθρικών επιδρομών. Η εξαίρετη θέα σε συνδυασμό με τη δυνατότητα παρατήρησης, έδιναν στους κατοίκους την ευκαιρία να ελέγχουν τις κινήσεις των εχθρών και να συνδέονται με φιλικούς γειτονικούς τους οικισμούς. Τα ευρήματα που φέρει καθημερινά στο φως στο νομό Γρεβενών η αρχαιολογική σκαπάνη, δεν είναι λίγα. Φωτίζουν την ιστορία του τόπου και συμπληρώνουν τις γνώσεις μας γι' αυτόν. Αρχαία κτίσματα, είδη καθημερινής χρήσης, πολεμικές συνήθειες, ταφικά έθιμα, κοινωνικές και πολιτισμικές επαφές. Ανθρώπινες αναζητήσεις και αγωνίες προβάλλουν μέσα από αυτά, προσπαθώντας να "ξαναζωντανέψουν" έναν κόσμο που έχει χαθεί, δεν έχει όμως ξεχασθεί Συγκεκριμένα: Ο νεολιθικός οικισμός στη θέση Κρεμαστός της κοινότητας Κνίδης σε υψόμετρο 670 μ. περίπου, έδωσε αξιόλογα δείγματα εγκατοίκησης. Η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε στρώμα καταστροφής ισχυρά καμένων πηλών νεολιθικής οικίας, αποτυπώματα ξύλινου σκελετού αυτής, πηλούς επάλειψης, επάλειψης με επιχρίσματα, αποθηκευτικό λάκκο, θραύσματα πίθου και άλλων αγγείων, καθώς και λίγα όστρακα βυζαντινής κεραμικής, τα οποία φανερώνουν μία βραχύχρονη εγκατάσταση στο ίδιο μέρος και κατά τους ύστερους ιστορικούς χρόνους. Επίσης ήρθαν στο φως λιγοστά πήλινα ειδώλια, σφοντύλια και εργαλεία από πυριτόλιθο και εντόπιο χαλαζία.
  Το χωριό Σπήλαιο, ένα απέραντο φυσικό οχυρό, χτισμένο σε μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή τοποθεσία, σε βραχώδη προεξοχή της σειράς της Πίνδου, σε υψόμετρο 1.000 μ. και πάνω, περιβάλλεται από ρωμαϊκά και βυζαντινά τείχη. Χαρακτηριστικές είναι οι τοποθεσίες Πόρτα, Κονσουλάτα, Τσιτσιλιάνος, Μαλτέζος, Μπάνια, Καρέτσος, Σαμόλια, Καψάλα και Χαντάκα. Στην επάνω πλατεία του χωριού, στο Μεσοχώρι, εντοπίστηκαν τάφοι της Πρώιμης εποχής του Σιδήρου με πλούσια κτερίσματα, που σήμερα φυλάσσονται στο Μουσείο της Βέροιας.
  Αλλοι σημαντικοί τάφοι Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής και Βυζαντινής εποχής βρέθηκαν στον Αϊ-λιά και στον περίβολο της εκκλησίας της Παναγίας. Στο ψηλότερο σημείο του χωριού, την Κούλια (1.150 μ.), προβάλλει η αρχαία ακρόπολη με το απέραντο τείχος της, η οποία έδω σε επιφανειακή κεραμική που καλύπτει χρονικά από τη Γεωμετρική εποχή ως την Τουρκοκρατία. Στα δυτικά του χωριού, στην κορυφή Σταυρός (1.500 μ.) συναντούμε άλλα επιβλητικά τείχη και ταυτόχρονα διαπιστώνουμε από εκεί τη δυνατή παρατήρηση της περιοχής και των γύρω βουνών. Σε μικρή απόσταση από το χωριό και στην τοποθεσία Μεγάλη Πέτρα βρέθηκαν ταφές μέσα σε πίθους, συνοδευόμενες από πήλινα και χάλκινα κτερίσματα Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Εποχής, καθώς και από τεμάχια οψιδιανού.
  Στο χωριό Ζιάκας κοντά στο Σπήλαιο, κατά τη διάνοιξη θεμελίων το 1964 στη δυτική πλευρά της καμένης στην Κατοχή εκκλησίας των Ταξιαρχών, αποκαλύφθηκε ψηφιδωτό δάπεδο Ρωμαϊκής εποχής. Στα Αναβρυτά, στις τοποθεσίες Αγ. Δημήτριος και Αβλαγάδες, υπάρχουν ερείπια αρχαίων οικιών και έχουν βρεθεί ακόμα κεραμίδες οροφής και θραύσματα αποθηκευτικών πιθαριών. Στους Μαυραναίους, στην τοποθεσία Παλαιομονάστερο, βρέθηκαν κίονες με κιονόκρανα Ρωμαϊκής και Χριστιανικής εποχής, ενώ στο χωριό Μαυρονόρος και στα σύνορά του με τα χωριά Αναβρυτά και Κάστρο, μέσα σε χωράφι βρέθηκαν χάλκινες αιχμές βελών, λέβητας, ξίφη, πόρπες και πολλά αγγεία, που παραδόθηκαν στο Μουσείο της Βέροιας. Στο χωριό Αγ. Γεώργιος, στην τοποθεσία Αρσαλιά, όπως φανερώνουν αρχαία ερείπια, όστρακα αγγείων και in situ τμήματα δρόμων, πρέπει να υπήρχε αρχαίος και βυζαντινός οικισμός. Στην Αγ. Βαρβάρα, σε μεγάλη ακαλλιέργητη έκταση, βρέθηκαν μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, δόμοι τοπικού λίθου και πωρόλιθου και όστρακα αγγείων , ιδίως κοντά στο παρεκκλήσι, όπου πιθανόν πρωτίστως υπήρχε αρχαίο ιερό. Στο ύψωμα Αγ. Νικόλαος οι αρχαιολογικές ενδείξεις είναι εξίσου σημαντικές: στρώματα καταστροφής κεραμίδων οροφής, όστρακα αγγείων, τμήματα οξυπύθμενων αμφορέων, ενώ κοντά στο προσκυνητάρι του αγίου υπάρχουν τρεις μεγάλοι πώρινοι δόμοι, ένας από τους οποίους φέρει εξάστιχη επιγραφή, που χρονολογείται στο 2ο αι. μ.Χ. 'Ομοια ευρήματα συναντά κανείς στην τοποθεσία Ράχη Τσερβένι, όπου σε τμήμα πιθαριού υπάρχει η επιγραφή: ΦΙΛΙΠ... Το 1986 στην ίδια περιοχή βρέθηκε ακέραιο μαρμάρινο άγαλμα Κόρης ή θεάς, ύψ. 1 ,55 μ. Στην τοποθεσία Αγία Μαρίνα του χωριού Αμυγδαλιές, σύμφωνα με διηγήσεις κατοίκων, είχαν παλιά βρεθεί μικρά αγαλματίδια, ανδρικά και γυναικεία (Αφροδίτη). Βρέθηκαν ακόμα 2 μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, λαβές αγγείων και πλίνθοι από υπόκαυστο λουτρού. Στα σύνορα των χωριών Κηπουρειό -Πηγαδίτσα -Σιταράς και στην τοποθεσία Κεραμαριό, υπάρχουν λίθοι κτισμάτων και θραύσματα αγγείων. Ψηλότερα, σε απόληξη λοφοσειράς στο "Ψηλό Καστράκι", με πολύ καλή θέα προς όλα τα γύρω χωριά, περνούσε ο δρόμος που συνέδεε τη Μακεδονία με την Ηπειρο και τη Θεσσαλία, από πολύ παλιά μέχρι πρόσφατα, όπως φανερώνουν τα δύο γραφικά πέτρινα, τοξωτά γεφύρια που χτίστηκαν εκεί σ' όλη την έκταση συναντώνται κεραμίδες οροφής, θραύσματα πίθων και αγγείων και λίθοι από διάφορα κτίσματα, που αποδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικού οικισμού στο μοναδικό αυτό πέρασμα, από την αρχαιότητα.
  Στη Ράχη του Κάτσαρη, στο Κηπουρειό, σύμφωνα με την παράδοση, στρατοπεύδευσε ο Καίσαρας πολεμώντας τον Πομπήιο. Ενώ για μια άλλη θέση, τη Ράχη του Ρασκίφτη, που έδωσε πλήθος κεραμίδων και οστράκων Ρωμαϊκής εποχής, διηγούνται πως εκεί έδωσε μάχη ο Αλέξιος ο Κομνηνός. Το χωριό Καλλιθέα στα σύνορα Μακεδονίας - Ηπείρου - Θεσσαλίας, στο σημείο που αρχίζει η οροσειρά των Χασίων, αποτελεί ένα από Τα περισσότερο ιστορικά , μέρη του νομού. Στην τοποθεσία Παλαιομονάστερο, σε πέρασμα δρόμου από τη Μακεδονία προς 'Ηπειρο και Θεσσαλία, μεγάλος αριθμός οστράκων, αγνύθων και νομισμάτων, Ρωμαϊκής εποχής τα περισσότερα, μαρτυρούν την ύπαρξη , οικισμού ή μεγάλου φυλακίου. Σημαντικότερη η τοποθεσία Καταφύγι ή Σπηλιά, σε υψόμετρο (1.050 μ.) με τείχος, κεραμίδες οροφής, θραύσματα αγγείων και πίθων. Σε αρκετά σημεία διατηρείται το επάνω ασβεστόχτιστο μέρος του τείχους. Ο βράχος της θέσης αυτής είναι περίπου 18 στρέμματα, ενώ υπολογίζεται ότι μερικές χιλιάδες άτομα, σε ώρες δύσκολες, ανέβαιναν εκεί για να προφυλαχθούν (όπως φανερώνει και το όνομα Καταφύγι) και όχι για να κατοικήσουν. Ο οικισμός τους απλωνόταν στα ριζά του βράχου.
  Στο Κάστρο, στην ΒΑ άκρη του χωριού και στην τοποθεσία Τζαμί (όπου παλιά υπήρχε Τούρκικό τζαμί, σε ένα μεγάλο βραχώδες λόφο, διακρίνονται θραύσματα αγγείων και κεραμίδες οροφής, ενώ στις θέσεις Παλαιομονάστερο και Νιοχώρι βρέθηκαν τάφοι. Στις τοποθεσίες Νιντρούζι, Νικούλα και Μιράτ, άλλοτε μικρά χωριά κοντά στην Καληράχη, βρέθηκαν ερείπια κτισμάτων στα χωράφια, όστρακα αγγείων, τάφοι με οστά και κτερίσματα. Στο χωριό Μέγαρο, χτισμένο σε πλαγιά λοφοσειράς σε υψόμετρο 900 μ. περίπου, υπάρχουν ερείπια Βενετικού Κάστρου, που λειτουργούσε ως παρατηρητήριο. Σύμφωνα με διηγήσεις κατοίκων, επί Τουρκοκρατίας χαμηλότερα στα χωράφια είχε βρεθεί μικρό άγαλμα.
  Εκεί που ο ποταμός Βενέτικος ενώνεται με τον Αλιάκμονα, νότια των Γρεβενών, βρίσκεται το Φελλί. Στην Νομαρχία Γρεβενών μεταφέρθηκε μια τεφροδρόχος υδρία, η οποία πριν από χρόνια βρέθηκε στην τοποθεσία Τσιάκαινα. Στη θέση Στραβέλα ή Καραγάτσι, μέσα στα καπνοχώραφα βρίσκονται συχνά όστρακα μελαμβαφών και ελληνιστικών αγγείων, αγνύθες και κεραμίδες οροφής. 7-8 στρέμματα ΝΑ της Στραβέλας είναι η ονομαζόμενη τοποθεσία Καστράκι και σε απόσταση 1.500 μ. από το Φελλί, βρίσκονται τα Καστράκια, που αμφότερα μαρτυρούν την ύπαρξη φυλακίων και εγκατοίκησης.
  Στην περιοχή του χωριού Τρικοκκιό, συναντάμε ερείπια κτισμάτων, κεραμίδες οροφής και άλλα ευρήματα που χρονολογούν στη Βυζαντινή εποχή, έχουν βρεθεί ακόμα βάσεις κιόνων από τοπικό λίθο, που μεταφέρθηκαν στον περίβολο της εκκλησίας, στο γειτονικό Αγιόφυλλο. Στον Αϊ- λιά του Καρπερού εντοπίστηκαν ερείπια οικιών, κεραμίδες και προϊστορικά λίθινα εργαλεία. ΝΑ στα σύνορα Καρπερού -Δήμητρας, σε χωράφια βρέθηκαν θραύσματα κεραμίδων, όστρακα γραπτών αγγείων και θραύσματα από προϊστορικούς λίθινους πελέκεις. Τάφοι βρέθηκαν και μέσα στο σημερινό χωριό Καρπερό με αρκετά κτερίσματα: χάλκινες πόρπες, περικάρπια, κυάθους, νομίσματα κ.ά., συλλογή των οποίων δημιουργήθηκε και εκτίθεται στο Κοινοτικό Γραφείο. Το 1932 στην τοποθεσία Μπουσμάδια της Δήμητρος, βρέθηκε χάλκινη κεφαλή ταύρου.
  Το 1936 σε ανασκαφική έρευνα στο Σύδενδρο, 10 χλμ. από τα Γρεβενά, βρέθηκε το κάτω τμήμα μαρμάρινου αετού πάνω σε πλίνθο, το οποίο έφερε την επιγραφή: ΜΑΙΚΗΝΑΣΔΙΙΥ ΨΙΣΤΩ ΕΥΧΗΝ καθώς και ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει ιππέα και άλλα πρόσωπα, με την επιγραφή: ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ ΚΛΕΟΔΗΜΟΥ ΗΡΩΣ, που μεταφέρθηκε τότε στο Γυμνάσιο Τσοτυλίου. Είναι πιθανόν στην τοποθεσία Τσουφίκα να υπήρχε προϊστορικός οικισμός, βάσει της κεραμικής που έχει βρεθεί στην πολύ καλή αυτή θέση από άποψη θέας και ασφάλειας.
  Στην είσοδο του χωριού Ροδιά, βρέθηκαν σε χωράφια σιδερένια αιχμή δόρατος, αιχμές βελών, χάλκινα νομίσματα και τμήματα πηλοσωλήνων υδραγωγείου, το οποίο μετέφερε το νερό από τις πηγές προς τα ανατολικά. Στην τοποθεσία Αγορομηλιά Φωτείνας, πριν πολλά χρόνια, είχαν βρεθεί μέσα σε τάφους ασημένια δαχτυλίδια και βραχιόλια. Στο χώρο της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής, στα σύνορα των χωριών Μεγ. Σειρήνι και Σύδενδρο, στη θέση Λειψοκούκι, εντοπίστηκαν τμήματα ψηφιδωτών δαπέδων Ρωμαϊκής εποχής και χάλκινα νομίσματα της ίδιας περιόδου. Στο ναό του Αγ. Δημητρίου, στα σύνορα των χωριών Μεγ. Σειρήνι και Κυριακή, βλέπουμε εντοιχισμένη μαρμάρινη επιτύμβια πλάκα, Ρωμαϊκής εποχής (3ος αι. μ.Χ.). Στο χωριό Κολομίτσι 6 χλμ. Α των Γρεβενών, κατά τη διάρκεια εκσκαφής νέων θεμελίων στο ναό του Αγ. Αθανασίου το 1902-3, βρέθηκε ακέφαλο γυναικείο μαρμάρινο άγαλμα σε ημικυκλική βάση Ρωμαϊκής εποχής με επιγραφή. Ίσως πρόκειται για χώρο Ηρώου, όπως φανερώνει και η επιγραφή του: (Βά)βιλος Αραβαίου τήν (Θ)υγατέρα Μέλι(σσ)αν ηρω(ίδα). Στο εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου στα σύνορα της Σμίξης μετους Φιλιππαίους, σώζεται αναλημματικός τοίχος από μεγάλες πέτρες που φανερώνει στο σημείο 9 εκείνο μια πρωϊμότερη εγκατοίκηση. Η Ακρόπολη του χωριού βρίσκεται στη θέση Καστρί, όπου άλλοι παράλληλοι αναλημματικοί τοίχοι ορίζουν το χώρο, ο οποίος σύμφωνα με τις ενδείξεις (τμήματα πίθων και όστρακα αγγείων), κατοιικούνταν στη Ρωμαϊκή και την Υστερορωμαϊκή Εποχή.
  ΒΑ του Πολυνερίου στην τοποθεσία Καστρί σε υψόμετρο 1.300 μ., διακρίνεται οχύρωση από μεγάλες πέτρες και χαμηλότερα το εκκλησάκι των Αγ. Θεοδώρων, χτισμένο με υλικά σε β' χρήση -μεγάλοι δόμοι αρχαίων κτηρίων -βρίσκεται πιθανότατα επάνω στα θεμέλια αρχαίου Ιερού. Στην περιοχή είχαν βρεθεί παλιότερα συγκρότημα κτηρίων, θραύσματα αγγείων και πίθων, σιδερένια αιχμή από δόρυ κ.ά. Το Καστρί, σύμφωνα με τα ευρήματα του, ήταν οχυρωμένος οικισμός της Ελληνιστικής περιόδου αλλά και της Βυζαντινής. Το Περιβόλι βρίσκεται στα σύνορα Ηπείρου -Μακεδονίας. Τα ευρήματα από την περιοχή είναι ελάχιστα: λίγα κτίσματα μεταβυζαντινών και νεότερων χρόνων, καθώς και ένας μεγάλος χάλκινος λέβητας με ζωόμορφες λαβές από τάφο, σιδερένιες αιχμές δοράτων και ένα ξίφος, όλα των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Στην τοποθεσία Παλαιομονάστερο, σε κορυφή υψώματος εντοπίσθηκαν θεμέλια κτηρίων, ενώ στην πλαγιά συγκεντρώθηκαν πολλά όστρακα αγγείων, τμήματα σαρκοφάγου και κεραμίδες οροφής της Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής και Υστερορωμαϊκής Εποχής. Ακόμη, στο χωριό Πόρος στη θέση Κιούπια, οι κάτοικοι βρίσκουν πιθάρια και τάφους στα χωράφια τους, πριν από χρόνια δε, βρέθηκε και ασημένιο νόμισμα της εποχής του Φιλίππου.

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, της Νομαρχίας Γρεβενών

• http://www.grevena.gr/nomos/istoria.htm (13 φωτ.)

  The name Grevena has existed since the 10th century, although the administrative district that bears it was not created until 1964. This well-forested region attracted inhabitants from the surrounding lowlands after the Ottoman conquest. On the slopes of the verdant Pindos mountains, thriving hamlets sprouted, which over the centuries welcomed new settlers, mainly Vlachs.
  The terrain dictated the citizens' occupations (stock breeders and muleteers cum merchants) and made the area a junction for communications between Macedonia, north-west Thessaly and Epirus, as can be seen from the stone bridges and traces of roads that have survived.
  As early as the late 16th century, the area was involved in revolutionary activity; in 1537 the first reference is made to the armatoliki of Grevena, where the legendary Kapetan Vergos was based. (An armatoliki was a settlement given special privileges by the Turks, including the right to bear arms.)
  The region was subjected to mass conversions to Islam in the late 18th century, when formerly Christian villages are mentioned as having a purely Muslim population. Despite the actions of the armatoles (e.g. Yero-Ziakas) and the initiation of many of them into the 'Philiki Etaireia', the area was not in a position to prepare itself for the revolution of 1822.
  Cut off from their own armatolikia, many warriors joined other revolutionary bands, while Theodoros Ziakas played a leading role in the uprising of 1854. A place of conflict between guerrilla bands as early as 1897, as well as during the Macedonian Struggle, the region of Grevena was liberated during the First Balkan War.

By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains image.

• http://www.macedonian-heritage.gr/HellenicMacedoni... (1 φωτ.)