Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Η σημερινή Δυτική Μακεδονία, περιοχή που ορίζεται από τους μεγάλους ορεινούς όγκους της Πίνδου, του Βαρνούντα, του Βόρα, του Βερμίου, των Πιερίων, των Καμβουνίων και διατρέχεται από τον ποταμό Αλιάκμονα και τους παραποτάμους του, ανήκει στην Aνω Μακεδονία των αρχαίων. Εκτεινόταν πέρα από τα σημερινά ελληνικά σύνορα και περιλάμβανε τον ποταμό Εριγώνα, παραπόταμο του Αξιού, τις λίμνες Αχρίδα και Πρέσπες και τις περιοχές έως τα βουνά της Βαβούνας. Τούτο το ανήσυχο γεωλογικό ανάγλυφο κατοικήθηκε από την Νεολιθική Εποχή. Το τοπίο είναι παράξενο, σκληρό. Κι όμως ο άνθρωπος πάλεψε με την φύση, με τον εαυτό του κι ο φόβος έγινε δημιουργία. Έτσι, οργάνωσε τους χώρους δημιουργώντας μικρούς οικισμούς με πασσαλόπηκτες καλύβες στα πλούσια οροπέδια, στις εύφορες κοιλάδες των ποταμών και στις όχθες των λιμνών. Η εξασφάλιση των αγαθών από την καλλιέργεια της γης, το ψάρεμα, την κτηνοτροφία, την επεξεργασία των δερμάτων, η ασφάλεια που προσέφερε η φύση στους οικισμούς, οι δρόμοι επικοινωνίας με τις γύρω περιοχές, είχαν σαν αποτέλεσμα την πυκνή κατοίκισή του και σιγά-σιγά την δημιουργία μικρών κρατιδίων. Στη 2η χιλιετία π.Χ. υπάρχουν μαρτυρίες για εγκαταστάσεις Μακεδονικών-Δωρικών φύλων. Στην Εποχή του Σιδήρου (1000-650 π.Χ.) οι οικιστικές εγκαταστάσεις πυκνώνουν, ενώ ένας κλάδος, οι Αργεάδες Μακεδόνες με βασιλείς τους Τημενίδες, μετακινούνται από την Aνω Μακεδονία στην περιοχή του Ολύμπου, όπου στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. ιδρύουν το κράτος των Αιγών με πρώτο βασιλιά τον Περδίκκα.
  Ο Νομός Γρεβενών εντοπίζεται (μαζί με την Κοζάνη) στο αρχαίο κρατίδιο της Ελίμειας. Το ανατολικό τμήμα του Νομού υπαγόταν στην Ελίμεια ενώ το δυτικό στην Τυμφαία. Τη σημαντικότερη θέση που κατείχε ο Νομός Γρεβενών κατά την αρχαιότητα μαρτυρούν οι δεκάδες θέσεις που εντοπίσθηκαν και χρονολογούνται από την Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο, από την Πρώιμη και Μέση Εποχή Χαλκού, έως τη Μυκηναϊκή Περίοδο, από την Πρώιμη Εποχή Σιδήρου έως τα βυζαντινά χρόνια. Μέχρι σήμερα συστηματικές ανασκαφικές έρευνες δεν έχουν γίνει στο Νομό.
  Η περιοχή μετείχε σε όλους τους αγώνες του Έθνους από τον Τρωικό πόλεμο και την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι τους απελευθερωτικούς αγώνες εναντίον των Τούρκων. Από το 1821 και μετά στη Γρεβενιώτικη Πίνδο κυριάρχησαν οι Ζιακαίοι, απροσκύνητοι και ολομόναχοι έδωσαν ομηρικές μάχες, με πρώτον τον Γιαννούλα Ζιάκα, που έλαβε μέρος και στην υπεράσπιση του Μεσολογγίου, όπου και σκοτώθηκαν τρία μέλη της οικογενείας, ενώ παράλληλα οργάνωσε και το λημέρι του στη Βάλια-Κάλντα, αποκόπτοντας περί τους 40 χιλιάδες Τουρκαλβανούς, από την ελεύθερη Ελλάδα και οχύρωσε το Σπήλαιο Γρεβενών, το οποίο αποτέλεσε το προπύργιο των επαναστατών. Μετά τη δολοφονία του Γιαννούλα Ζιάκα, στην πόλη των Γρεβενών το 1826, αρχηγός της επανάστασης των αρματολών της Πίνδου αναλαμβάνει ο θρυλικός Θόδωρος Ζιάκας, η δράση του οποίου, επεκτάθηκε και στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου στρατολογούσε νέους πολεμιστές, ενώ κατά διαστήματα, επέστρεφε στα Γρεβενά, όπου είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Το Φεβρουάριο του 1854, με δύναμη 300 ανδρών ξεκίνησε από τη Λαμία, όπου βρισκόταν για να έρθει στα αγαπημένα του Γρεβενά, ώστε να μεταφέρει και πάλι στους σκλαβωμένους Έλληνες τον παλμό της επανάστασης.
  Σε μια μάχη στις 10 Μαΐου του 1854 στη "Φιλουριά" (περιοχή ανάμεσα στο Καρπερό και τη Δήμητρα) Γρεβενών, αποδεκατίζει τους Τουρκαλβανούς, οι οποίοι προηγουμένως είχαν επιτεθεί σε ένα καραβάνι νομάδων από τα ορεινά χωριά των Γρεβενών, ενώ έπιασε τα κύρια περάσματα, που βρίσκονταν μεταξύ Κηπουριού, Κρανιάς και Μηλιάς Μετσόβου. Με την κατάληψη όμως του Μετσόβου από τους Τούρκους και τη φυγή των Γριβαίων απ' αυτό, ουσιαστικά ο Ζιάκας με τους άνδρες του παραμένει αποκομμένος από τις άλλες επαναστατικές ομάδες και έτσι αναγκάζεται να καταφύγει στο ιστορικό Σπήλαιο Γρεβενών, το οποίο ήταν το τελευταίο οχυρό των αρματολών. Στο Σπήλαιο Γρεβενών, που αποτελούσε από μόνο του ένα φυσικό φρούριο, οι 300 πολεμιστές του Ζιάκα, αλλά και αρκετός άμαχος πληθυσμός, ήρθαν αντιμέτωποι με 12 χιλιάδες Τουρκαλβανούς, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Αβδή πασάς των Ιωαννίνων. Ο Θόδωρος Ζιάκας, που πίστευε πως αν κρατήσει το Σπήλαιο ελεύθερο το Σπήλαιο, θα πετύχαινε η επανάσταση στην περιοχή, δε δέχτηκε τη διαμεσολάβηση ξένων διπλωματών για να φύγει απ" αυτό και έτσι για πέντε ημέρες, από τις 28 Μαΐου του 1854 μέχρι και τη 1 Ιουνίου, έρχεται αντιμέτωπος με τον εχθρό, παρά την ανωτερότητα, σε αριθμό πολεμιστών.
  Η αντίσταση των Ελλήνων, που χρησιμοποίησαν ακόμη και βαρέλια γεμάτα με πέτρες για την αντιμετώπιση των Τουρκαλβανών, κράτησε πολλές ημέρες, παρά το γεγονός ότι καθημερινά η δύναμη του εχθρού αυξάνονταν καθημερινά. Μπροστά στον κίνδυνο να χαθούν τελικά οι ζωές του άμαχου πληθυσμού ο Θόδωρος Ζιάκας, δέχτηκε τη διαμεσολάβηση των ξένων προξένων και μετέφερε με ασφάλεια, αφού φυσικά είχε δώσει ένα ακόμη μάθημα στους Τουρκαλβανούς, τα γυναικόπαιδα στην ελεύθερη Ελλάδα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Χασίων

• http://www.xasia.gr/cms_2/istoria/istoria.php

Ρωμαϊκοί Χρόνοι

Η ήττα του Περσέα το 169/8 π.Χ. στην Πύδνα από τους Ρωμαίους υπήρξε μοιραία για όλο το μακεδονικό κράτος, αφού έπληξε οδυνηρά όλους τους Μακεδόνες. Η Μακεδονία διαιρέθηκε σε τέσσερις μερίδες. Στην τέταρτη μερίδα με πρωτεύουσα την Πελαγονία ανήκαν η Ελιμιώτιδα, η Εορδαία, η Λυγκηστίδα, η Ατιντανία και η Τυμφαία. Η ρωμαϊκή κυριαρχία στην Ανω Μακεδονία, μαρτυρείται από επιγραφές, όπως αυτές που βρέθηκαν στο Αρμενοχώρι του Αργους Ορεστικού και στο Κρανοχώρι Καστοριάς. Στους ρωμαικούς χρόνους ανάγεται η κατασκευή ενός μεγάλου έργου που έμελλε να γράψει ιστορία. Πρόκειται για την Εγνατία οδό που άρχιζε από το Δυρράχιο και την Απολλωνία, συνέχιζε ως τη Λυχνιδό, περνούσε από τη Λυγκηστίδα, την Εορδαία, την Πέλλα, τη Θεσσαλονίκη, τη Νεάπολη (Καβάλα) και κατέληγε στην Πέρινθο. Το όνομα της οφείλεται στον ρωμαϊκό ανθύπατο Γναίο Εγνάτιο. Η οδός κατασκευάστηκε το 148-120 π.Χ., και αποτελούσε σημαντική επικοινωνιακή αρτηρία επί αιώνες. Οι πόλεις που βρίσκονταν στον άξονα του στρατιωτικού αυτού δρόμου, όπως η ελληνιστική πόλη των Πετρών κοντά στο Αμύνταιο, γνώρισαν μεγάλη άνθηση, αλλά και μεγάλες καταστροφές.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Χασίων

• http://www.xasia.gr/cms_2/istoria/romaiki.php

Βυζάντιο (3ος - 6ος αιώνας μ.Χ.)

Η μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους στο Βυζάντιο το 324 μ.Χ., επηρέασε θετικά τη Μακεδονία. Η Κωνσταντινούπολη από ρωμαϊκή γίνεται ελληνική και ο χριστιανισμός αναγνωρίζεται ως επίσημη θρησκεία. Κατά τον 6ο μ.Χ. αι. γνωστές πόλεις της Ανω Μακεδονίας από τους επισκοπικούς καταλόγους είναι η Ηράκλεια της Λυγκιστίδας και η Καισάρεια, ενώ την ίδια περίοδο ο Ιουστινιανός οχυρώνει την πόλη Κέλετρο στην οποία επικράτησε το όνομα Καστοριά. Οχυρωμένη πόλη κοντά στον Αλιάκμονα υπήρξαν τα Σέρβια. Κατάσπαρτος είναι ο τόπος από λείψανα κάστρων και οικισμών που φανερώνουν την μέγιστη σημασία που έδιναν οι αυτοκράτορες του βυζαντίου για την ασφάλεια των κατοίκων της Ανω Μακεδονίας από τους διάφορους επιδρομείς. Έτσι ο ελληνικός πληθυσμός της παρέμεινε αμετάβλητος μέχρι τον 7ο αιώνα μ.Χ., όταν με την άδεια των Βυζαντινών εγκαθίστανται στην περιοχή σλαβικά φύλα και στην συνέχεια εμφανίζονται οι Βούλγαροι. Από τη συνένωσή τους με τους Σλάβους δημιουργείται το βουλγαρικό μεσαιωνικό κράτος.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Χασίων

• http://www.xasia.gr/cms_2/istoria/3os_6os.php

Βυζάντιο (9ος - 14ος αι. μ.Χ.)

Μετά τον θάνατο του Ιωάννη Τσιμισκή το 976 εμφανίζεται ο Σαμουήλ και δημιουργεί ξανά το βουλγάρικο κράτος με έδρα την Πρέσπα στην αρχή και αργότερα την Αχρίδα. Μεταφέρει και εγκαθιστά εκεί διάφορους πληθυσμούς, και στο νησί της Μικρής Πρέσπας χτίζει μεγαλοπρεπή ναό μεταφέροντας εκεί τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου. Στις αρχές του 11ου αιώνα ο Βασίλειος Β' με τις επιθετικές του επιχειρήσεις, που οδήγησαν στην οριστική ήττα των Βουλγάρων, αποκατάστησε τη βυζαντινή εξουσία στην περιοχή. Το 1081 οι Νορμανδοί, αφού κατάλαβαν το Δυρράχιο, εισχώρησαν στη Μακεδονία, και κυρίεψαν την Καστοριά και άλλες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας. Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός το 1083 ανακατάλαβε την Καστοριά και όσα μέρη είχαν κατακτήσει κατά την προέλαση τους οι Νορμανδοί. Κατά τον 14ο αιώνα η περιοχή περιήλθε στο κράτος του Σέρβου ηγεμόνα Στεφάνου Δουσάν. Ο θάνατός του όμως το 1355 επέφερε την διάλυση του κράτους και απάλλαξε τους βυζαντινούς από το σερβικό κίνδυνο. Στους μεσοβυζαντινούς και ιδιαίτερα στους υστεροβυζαντινούς χρόνους, τα Σέρβια υπήρξαν εκκλησιαστικό κέντρο με έδρα επισκοπής. Μετά τη δημιουργία της αυτοκεφαλής αρχιεπισκοπής της Αχρίδας το 1020, εμφανίζεται η επισκοπή Σισανίου με δικαιοδοσία στη σημερινή επαρχία Βοίου του Νομού Κοζάνης. Από τον 10ο αιώνα και μετά χτίζονται τα περισσότερα εκκλησιαστικά κτίρια στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και σε διαφόρους αρχιτεκτονικούς τύπους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Χασίων

• http://www.xasia.gr/cms_2/istoria/9os_14os.php

Νεότερη ιστορία

Μετά την κατάληψη Θράκης στο τέλος του 14ου αιώνα, οι Οθωμανοί προχώρησαν προς τη Μακεδονία, τη χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που η κατάκτηση της θα δόξαζε τους σουλτάνους, όπως πίστευαν οι μουσουλμάνοι. Η Τουρκοκρατία στη Δυτική Μακεδονία κράτησε 532 χρόνια (1389-1912) και επέφερε μεγάλες καταστροφές. Ο εποικισμός από κονιάρους Τούρκους (Ικόνιο Μ. Ασίας) στις εύφορες περιοχές της Πτολεμαίδας και της Κοζάνης, είχε σαν αποτέλεσμα τον αφανισμό πολλών οικισμών. Οι περισσότεροι κάτοικοι για να γλιτώσουν από τις λεηλασίες, τη βαριά φορολογία, το παιδομάζωμα και τον εξισλαμισμό, κατέφυγαν στα ορεινά δημιουργώντας πολλά κεφαλοχώρια όπως η Βλάστη, η Εράτυρα, η Κλεισούρα, το Λινοτόπι, η Σιάτιστα, η Σαμαρίνα, το Νυμφαίο (Νεβέσκα), το Βογατσικό, το Επταχώρι (Βουβουτσκό), το Λέχοβο, η Γαλατινή και πολλά άλλα. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Δυτική Μακεδονία αποτέλεσε τσιφλίκι του Αλή Πασά των Ιωαννίνων ενώ αργότερα χωρίστηκε σε επτά καζάδες (επαρχίες), οι οποίοι ανήκαν στο βιλαέτι του Μοναστηρίου. Από το 17ο αιώνα η Κοζάνη, η Σιάτιστα, η Καστοριά, τα Γρεβενά, το Νυμφαίο και η Εράτυρα υπήρξαν αξιόλογα εμπορικά κέντρα. Κύριες ασχολίες των κατοίκων ήταν η αμπελοκαλλιέργεια, η υφαντική η ταπητουργία, η γουνοποιία, η καλλιέργεια κρόκου, η βυρσοδεψία, η τυροκομία, η χαλκουργία και η χρυσοχοΐα. Μεγάλα καραβάνια ξεκινούσαν από τα Γρεβενά, την Κοζάνη, την Καστοριά και τη Σιάτιστα φορτωμένα με εμπορεύματα και κατευθύνονταν προς τις παραδουνάβιες χώρες. Οι δραστήριοι έμποροι και οι επιστήμονες επιστρέφοντας στον τόπο τους έφερναν μαζί τους τον πνευματικό και καλλιτεχνικό πλούτο της Ευρώπης. Χαρακτηριστικά δείγματα στέκουν τα μεγαλοπρεπή αρχοντικά, οι μεγάλες αγορές, οι κατασκευές δρόμων, η ανακαίνιση και η ίδρυση μοναστηριών και εκκλησιών. Επίσης οργανώθηκαν επαγγελματικές και εργατικές ομάδες που βασίζονταν σε κοινά συμφέροντα, στη συνεργασία και στην κοινωνική αλληλεγγύη. Πρόκειται για τα ονομαστά μπουλούκια των μαστόρων που αποτελούνταν από χτίστες, ξυλουργούς, ξυλογλύπτες, και ζωγράφους (ονομαστοί ήταν οι Λινοτοπίτες). Πρωτεύοντα ρόλο έπαιξε η Δυτική Μακεδονία στις εξεγέρσεις κατά των Τούρκων. Μεγάλη ήταν η συμβολή των αρματολών της περιοχής, των μητροπολιτών, των λόγιων και των επιστημόνων στην επανάσταση του 1821. Κατά την διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου (1853-1856) την οργάνωση της εξέγερσης για την απελευθέρωση του τόπου, είχε προετοιμάσει ο Θεόδωρος Ζιάκας. Ο αγώνας των αρματολών αναβίωσε, μάλιστα πιο σκληρός κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και τους βαλκανικούς πολέμους, γιατί είχαν να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους, τους Βούλγαρους και την ρουμανική προπαγάνδα. Στα πύρινα χρόνια (1903-1908), οργανωμένες βουλγαρικές συμμορίες σκορπούν τον τρόμο στους Έλληνες. Όμως οι θυσίες του Παύλου Μελά, του Μητροπολίτου Γρεβενών Αιμιλιανού Λαζαρίδη, του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη, των καπεταναίων Κωνσταντίνου Ρουσάνη ή Κώτα, Δημητρίου Νταλίπη, Αλέξη Καραλίβανου, Σίμου Ιωαννίδη, Γεωργίου Τσόντου ή καπετάν Βάρδα, Γεωργίου Κατεχάκη ή καπετάν Ρούβα και τόσων άλλων αλλά και η συνδρομή των εθελοντικών σωμάτων από την ελεύθερη Ελλάδα και κυρίως από την Κρήτη, έσωσαν την Μακεδονία. Ο Μακεδονικός Αγώνας έληξε το 1908 με το κίνημα των Νεότουρκων. Υπήρξε ο προάγγελος της ελευθερίας, γιατί πολύ γρήγορα η Ελλάδα και οι βαλκανικές χώρες κήρυξαν τον πόλεμο εναντίων των Τούρκων. Μετά τη νικηφόρα μάχη του Ελληνικού στρατού στο Σαραντάπορο το Φθινόπωρο του 1912, απελευθέρωσε η Δυτική Μακεδονία από τον τουρκικό ζυγό. Στις περιόδους 1914-1918 και 1922 η Δυτική Μακεδονία ενίσχυσε τον ελληνικό στρατό με έμψυχο υλικό και παραχώρησε εδαφικές εκτάσεις για την εγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων της Μ. Ασίας. Στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου μέγιστη ήταν η συμμετοχή του Νομού γιατί εκτός των επιλέκτων μάχιμων στρατευμάτων (το πρώτο Τάγμα που εισέβαλε στην Κορυτσά ήταν το Τάγμα Γρεβενών), όλος ο άμαχος πληθυσμός με τα μεταφορικά μέσα της εποχής μετέφερε στην πρώτη γραμμή πυρομαχικά και τρόφιμα, με αποτέλεσμα την 1-8 Νοεμβρίου του 1940 να συντελεστεί η συντριβή της Μεραρχίας Τζούλια στην περιοχή Ανίτσας Φιλιππαίων. Κοινοί υπήρξαν οι αγώνες του λαού του Νομού μέχρι τον Μάρτη του 1943 που απελευθερώθηκε από τον άξονα με τη διάλυση και αιχμαλωσία στο Φαρδύκαμπο (γέφυρα Αλιάκμονα) του Ιταλικού Τάγματος Κατοχής των Γρεβενών, μετά από επίθεση κατοίκων των Γρεβενών, Βοϊου και Σιάτιστας. Η απελευθέρωση της Δυτικής Μακεδονίας ήρθε τον Οκτώβριο του 1944. Τα πολλά ερείπια που άφηναν πίσω τους οι πόλεμοι, ιδιαίτερα η εμφύλια σύρραξη και η μεγάλη αβεβαιότητα και ανασφάλεια που δημιουργήθηκε στις δεκαετίες του '50 του '60 και του '70, οδήγησε τους κατοίκους στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση κυρίως προς τη Θεσσαλονίκη και τη Δυτ. Γερμανία, με αποτέλεσμα να αλλοιωθούν και να εγκαταλειφθούν πολλοί ορεινοί οικισμοί.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Χασίων

• http://www.xasia.gr/cms_2/istoria/neoteri.php