Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Κατά την 3η χιλιετία π.Χ. αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες ο Κυκλαδικός πολιτισμός. Την ύπαρξή του μας μαρτυρούν και αρχαιολογικές ανασκαφές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στην Ιο. Ο πρώιμος Κυκλαδικός κόσμος ήκμασε στο Αιγαίο πριν τη συγκρότηση της Μινωϊκής Κρήτης και της Μυκηναϊκής Ελλάδας κατά την επόμενη 2η χιλιετία(μέση και ύστερη εποχή του Χαλκού). Οι δραστήριες Κυκλαδικές κοινότητες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στα θαλάσσια δίκτυα επικοινωνίας και εμπορίου της 3ης χιλιετίας και άσκησαν επιδράσεις στις γύρω περιοχές του Αιγαίου. Η Ιος (μία από τις νοτιότερες Κυκλάδες), γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη διότι βρισκόταν σε καίριο σημείο των θαλασσίων δρόμων προς την Κρήτη και τη νότια Ασία. Η ζωή συνεχίζεται στην Ιο και κατά τη 2η χιλιετία(μέση και ύστερη εποχή του χαλκού), και κατόπιν μοιράζεται την ίδια τύχη με τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, τα οποία παύουν να έχουν αυτονομία και εκπίπτουν στη σφαίρα επιρροής αρχικά των Μινωϊτών και στη συνέχεια των Μυκηναίων.
   Η επιρροή των Μινωϊτών ξεκίνησε ως πολιτισμική και εξελίχθηκε σε πολιτική. Το σκηνικό αλλάζει με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, γύρω στο 1650π.Χ., όπου καταστρέφεται και το μεγάλο αστικό της κέντρο, το Ακρωτήρι. Ετσι, οι Μυκηναίοι αυτή τη φορά, επωφελούνται της καταστροφής και 50 χρόνια αργότερα κυριαρχούν στις Κυκλάδες, συμπεριλαμβανομένης και της Ιου. Η μετάβαση από τους Προϊστορικούς στους Ιστορικούς χρόνους παραμένει σκοτεινή για την Ιο, γιατί από τις έρευνες δεν προήλθαν νέα στοιχεία γι΄ αυτή την περίοδο.
  Κατά το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. εξαπλώθηκαν στη δυτική ακτή της Μ. Ασίας και στα νησιά του Αιγαίου οι Ιωνες. Ο αρχηγός των οικιστών της Ιου φέρει το όνομα Νηλεύς ο Κόδρου. Η Ιος τότε μετείχε στην ιωνική αμφικτιονία και το 543 υπάγεται, φόρου υποτελής, στους Αθηναίους. Αξιοσημείωτο είναι ότι, μετά τη μεταφορά του Ταμείου της Ομοσπονδίας της Δήλου στην Αθήνα, η Ιος δε μετέσχε του αντιαθηναϊκού συγκροτήματος "Κοινού των Νησιωτών", προβλέποντας ίσως και τη διάλυσή του, που έγινε λίγο αργότερα. Στο συγκρότημα μετείχαν η Μήλος, η Ανάφη, η Κίμωλος και η Φολέγανδρος(428-425 π.Χ.). Μετείχε όμως στο "Κοινό των Νησιωτών" που επανιδρύθηκε από τους Πτολεμαίους, όπου και κατέφευγε όποτε υπήρχε ανάγκη, όπως προκύπτει από επιγραφές που έχουν βρεθεί στο νησί. Την εποχή αυτή, όπως φανερώνει το πλήθος των επιγραφών της, χαρακτηρίζει εξαιρετική ζωντάνια. Η Ιος έχει σχέσεις με την Ανδρο, ανανεώνει φιλία με τη Ρόδο, στέλνει πρόξενους σε διάφορα μέρη, κόβει νομίσματα.
   Αντίθετα επί Ρωμαίων υπάγεται στην "Επαρχίαν των Νήσων" που ίδρυσε ο Βεσπασιανός, σαν τόπος εξορίας. Στην ίδια επαρχεία που διατηρούν οι Βυζαντινοί, υπάγεται και μέχρι το 1207 μ.Χ., που περιλαμβάνεται στο δουκάτο της Νάξου, που ίδρυσε ο Μάρκος Σανούδος. Κατά την εποχή αυτή, το ωραίο λιμάνι της Ιου, ήταν καταφύγειo Γενοβέζων και Γουσμούλων πειρατών, που ήταν αντίπαλοι των Βενετών. Το 1269 ανακαταλαμβάνεται από τον ιταλό ναύαρχο Λικάριο, που με εντολή του Μιχαήλ Η' του Παλαιολόγου τέθηκε επικεφαλής του Βυζαντινού στόλου.
   Το 1296 ο Δομινίκος Σκιάβι μετά την απόβασή του με τέσσερις γαλέρες ανέκτησε την Ιο. Το νησί παρέμεινε στην κυριαρχία των Σκιάβι μέχρι την παραχώρησή του αντί αποζημιώσεως στο Μάρκο Σανούδο τον Β' της Νάξου (1335). Διετέλεσε κάτω από την κυριαρχία των Δουκών της Νάξου ως το 1371, που ο Φραγκίσκος Κρίσπος δολοφόνησε τον Δούκα Νικόλαο Ντελλακάρτσερη, αναγορεύθηκε Δούκας, αναγνωρίστηκε από τη Βενετία, δημιούργησε τη δυναστεία των Κρίσπων, που κυριάρχησε σχεδόν αδιάλειπτα ως το 1517. Η πληθώρα των κληρονόμων του Φραγκίσκου Κρίσπου τους εξανάγκασε να διανείμουν το Δουκάτο σε βαρωνικά τιμάρια. Ο πέμπτος γιος του πήρε μερίδιο την Ιο και την προσαρτημένη Θηρασιά και δημιουργεί Δυναστεία στη Ιο σαν Μάρκος ο Α'. Είναι αυτός που ανήγειρε το Κάστρο στην κορυφή του λόφου για προστασία από τις πειρατικές επιδρομές.
   Ο Μάρκος ο Κρίσπος ο Γ΄ είχε μόνο μία κόρη, την Ανδριάννα, και κατά το γάμο της με τον ευπατρίδη Ενετό Αλοϊζιο Πιζάνι, η Ιος περιήλθε σαν προίκα στους Πιζάνι το 1508. Το 1517, ο Αλοϊζιος Πιζάνι πλήρωσε 100 δουκάτα για να απαλλαγεί από την πειρατική λαφυραγωγία και την αιχμαλωσία των κατοίκων. Εκείνα τα χρόνια οι κάτοικοι διανυκτέρευαν κάθε νύκτα κλεισμένοι στο Κάστρο από το φόβο των πειρατών, και το πρωί έστελναν πρώτα γριές γυναίκες να κατασκοπεύσουν αν υπάρχουν πειρατικά καράβια στο λιμάνι, και μετά έβγαιναν.
   Το 1536 συνήφθη συνθήκη μεταξύ Γαλλίας και Σουλτάνου, για τον αποκλεισμό της Βενετίας από την περιοχή. Ενα έτος αργότερα, Ο Χαϊρεντιν Μπαρμπαρόσσας, κατέβηκε από την Αίγινα και κατέλυσε μία μία όλες τις δυναστείες των Κυκλάδων.
  Από το 1566 έχει πλέον επικρατήσει Τουρκοκρατία στα νησιά και στην Ιο, που την ονόμασαν "Αϊνέ" και υπήχθη στον Καζάν των Αθηνών. Το 1558 ερημώθηκε από 14 πειρατικές γαλλιότες με Βερβερίνους πειρατές οι οποίοι εξανδραπόδισαν τους κατοίκους, λεηλάτησαν τα πάντα και εξαφάνισαν κάθε ίχνος ζωής, μέχρι το 1579. Το 1579 αποικίσθηκε από 280 Αλβανούς μετά από διαταγή του μπεϊλέρμπεη των Κυκλάδων Ουλούτζ Αλή ή Αλητζαλή λεγομένου, παλιννόστησαν δε τότε και οι επιζήσαντες παλαιοί κάτοικοι.
   Κατά το Μάη του 1668, έφθασαν στην Ιο οι Γάλλοι αδελφοί Maximilien Francois και Gabriel Ados de Themericourt, περιφερόμενοι ως τότε στο Αιγαίο. Επέβαιναν σε δύο φρεγάτες με 24 και 22 πυροβόλα αντίστοιχα και είχαν και δύο ελαφρά πλοία για συνοδεία. Για να επισκευάσουν τα πλοία τους, άδειασαν σε παραπήγματα όλα τα τρόφιμα και τις αποσκευές τους στο μυχό του λιμανιού. Στις 2 Μαΐου 1668, ο παρατηρητής τους είδε πάνω από το λόφο να πλησιάζουν 54 γαλέρες, του στόλου του Καπουδάν Πασά, που έφερνε ενισχύσεις για την πολιορκία της Κρήτης. Η επίθεση έγινε από θάλασσα και από στεριά, με την αποβίβαση 3.000 γενιτσάρων, που επιτέθηκαν στα παραπήγματα. Ο αγώνας ήταν φοβερός! Ο Καπουδάν Καπετάν Μουσταφά, ο επικαλούμενος "Καπλάν" (τίγρης), επιτέθηκε με λύσσα. Οι αδερφοί Themericourt έδρασαν με έξυπνο σχέδιο. Αφησαν τη φροντίδα για την αντιμετώπιση του αποσπάσματος των γενιτσάρων σε δύο από τους αξιωματικούς τους, ενώ αυτοί έδεσαν τα πλοία τους στις δύο άκρες του λιμανιού και τα ένωσαν μεταξύ τους, ώστε να μη μπορεί να μπει άλλο σκάφος. Από εκεί έγινε η μάχη που χαρακτηρίστηκε ως μυθιστορηματική. Ο Καπουδάν χάνει 500 άνδρες, 4 πλοιάρχους, 3 γαλέρες και "ο εκ μαλλωτού δέρματος μανδύας του τεμαχίζεται από τας σφαίρας", εγκαταλείπει τον αγώνα, φεύγει επαίσχυντος προς την Κίμωλο, και την 6η Μαϊου, με την εμφάνιση του στόλου των διωκτών του καταφεύγει τελικά στην Πάρο. Το μέρος όπου έγινε η μάχη αυτή, ονομάζεται μέχρι και σήμερα "Μπουρλότο".
   Την εποχή εκείνη, σύμφωνα με τις περιγραφές ξένων περιηγητών, η Ιος είναι γεμάτη πυκνά δάση από δρυς, κέδρους και άλλα δέντρα, που υλοτομούσαν και πουλούσαν κυρίως σε Σαντορίνη, και από εύφορες πεδιάδες, που εξασφάλιζαν αυτάρκεια σε εξαιρετικής ποιότητας στάρι, ξερικά κηπευτικά, εποχιακά φρούτα και λάδι.
   Λόγω του διαρκούς του αγώνα είτε με τους πειρατές, είτε με τους Φράγκους είτε με τους Τούρκους, οι Κυκλάδες δεν ήταν δυνατόν να παίξουν σημαντικό ρόλο στον Αγώνα για την επανάσταση, ούτε από άποψη έμψυχου υλικού, ούτε από άποψη υλικής συμμετοχής. Οι πληθυσμοί ήταν αποδεκατισμένοι και οι φόροι δυσβάσταχτοι. Η συμμετοχή όμως της Ιου στον Αγώνα του 1821 ήταν αξιόλογη, σχετικά με τον πληθυσμό και τις συνθήκες που επικρατούσαν στο νησί. Ο λόγιος Σπυρίδων Βαλέτας υπήρξε ένας από τους δραστηριότερους Φιλικούς, και άλλοι κάτοικοι του νησιού προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στο ναυτικό αγώνα, αλλά και στις επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και στη Στερεά. Την 1η Μαρτίου του 1821 ο Παναγιώτης Αμοιραδάκης στέλνει έγγραφο στις αρχές της Φιλικής Εταιρείας για να στείλουν ενόπλους για την υποστήριξη της Επανάστασης στα νησιά. Ο ίδιος ύψωσε και τη σημαία της Επανάστασης στην Ιο. Η Ιος συμμετέχει στη ναυμαχία στο Κουσάντασι (9.7.1821), στη Β' Εθνοσυνέλευση στο Αστρος (1823), στη Γ' Εθνοσυνέλευση στην Τροιζίνα (1827) και στην Δ' στο Αργος.
   Στη διάρκεια της Επανάστασης, και συγκεκριμένα το1827, ιδρύθηκε σχολή στην οποία φοίτησαν εκατό μαθητές με δάσκαλο το Σίφνιο Νικόλαο Σπεράντζα, και τον επόμενο χρόνο οικοδομήθηκε διδακτήριο.
   Η Ιος περιήλθε στην Ελλάδα μαζί με τις υπόλοιπες Κυκλάδες σύμφωνα με το πρωτόκολλο της συνδιάσκεψης του Λονδίνου της 10/22 Μαρτίου 1829.

Το κείμενο παρατίθεται τον Φεβρουάριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ιητών

• http://www.ios.gr/history.htm (5 φωτ.)

1. Αρχαίοι χρόνοι - προέλευση ονομασίας
   Τα ευρύματα των αρχαιολογικών ανασκαφών στο λόφο του Σκάρκου αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός πρωτοκυκλαδικού οικισμού στην Ιο. Βρέθηκαν πολύ καλά διατηρημένοι τοίχοι σπιτιών και πολλά αγγεία που πιστοποιούν την ανάπτυξη μιας κοινωνίας. Από την ύπαρξη υπολειμμάτων των τοίχους στη δυτική και βόρεια είσοδο της Χώρας, συμπεραίνουμε ότι ο λόφος του κάστρου της Χώρας είχε κατοικηθεί από την αρχαϊκή εποχή. Υπάρχουν ενδείξεις παρουσίας Καρών, Πελασγών, Αχαιών και Φοινίκων που έδωσαν και στο νησί το όνομα Φοινίκη. Οι Ιωνες φτάνουν και εγκαθίστανται στην Ιο το 1050 π.χ. Ειπώθηκε ότι το όνομα Ιος προέρχεται από τους Ιωνες κατι που γλωσσολογικά δεν ευσταθεί γιατί σ' αυτή την περίπτωση το όνομα θα ήταν Ιωνία ή Ιωνίς. Αλλη εκδοχή για το όνομα το ετυμολογεί από το φοινικικό "Ίιον" που σημαίνει σωρός από πέτρες, όμως ούτε αυτό φαίνεται να ευσταθεί γιατί οι Φοίνικες κατοικούσαν και σε άλλα πολύ πιο πετρώδη μέρη. Τέλος, πιο πιθανή φαίνεται η εκδοχή ότι το όνομα προέρχεται από το λουλούδι ίον (μενεξές) το οποίο συναντιέται πολύ συχνά την άνοιξη.
2. Ομηρος
   Η σύνδεση του νησιού με το θάνατο του ποιητή Ομηρου δημιουργεί ένα μύθο που με την πάροδο του χρόνου γίνεται παράδοση. Επιγραφές και νομίσματα, αλλά κυρίως κείμενα αρχαίων ιστορικών όπως ο Στράβων, ο Παυσανίας και ο Ηρόδοτος, βεβαιώνουν ότι ο μεγάλος ποιητής πέθανε και ετάφη στην Ιο, στο νησί όπου είχε γεννηθεί η μητέρα του Κλυμένη. Οι περιηγητές του 17ου εώς 19ου αιώνα δεν παραλείπουν να αναφέρουν την έκδηλη διάθεση των κατοίκων του νησιού να δείχνουν στον κόσμο τον τάφο του Ομήρου στην περιοχή του Πλακωτού.
3. Κλασσική περίοδος
   Κατά την κλασσική περίοδο η Ιος για να προστατευτεί από τους Πέρσες συνδέεται με την Αθηναϊκή Κοινοπολιτεία και εγκαθιδρύει δημοκρατικό πολίτευμα. Οι επιγραφές εκείνης της εποχής δείχνουν ότι οι κάτοικοι μιλούσαν την ιωνική διάλεκτο και τιμούσαν τον Πύθειο Απόλλωνα (προγονικό θεό τον Αθηναίων) και τον Φυτάλμειο Ποσειδώνα (προστάτη των Ιώνων).
4. Ελληνιστικοί - Ρωμαϊκοί - Βυζαντινοί χρόνοι
   Το 338 π.χ. μετά τη μάχη της Χαιρωνείας υποτάσσεται στους Μακεδόνες και ανακτά την ανεξαρτησία της το 315 π.χ. οπότε και γίνεται ισότιμο μέλος στο "Κοινό των νησιωτών". Αργότερα θα συμμαχήσει ενάντια στους Μακεδόνες με τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο (280 π.χ.) και τους Ρόδιους (220 π.χ.) που ήδη είναι σημαντική ναυτική δύναμη στο Αιγαίο, ως τον 2ο αιώνα π.χ. οπότε καταλαμβάνεται από τους Ρωμαίους. Αυτοί τη συμπεριλαμβάνουν στην "provincia insularum" και τη χρησιμοποιούν μαζί με τη Γυάρο σαν τόπο εξορίας. Κατά τουσ βυζαντινούς χρόνους οι χριστιανοί χτίζουν εκκλησίες επάνω στους αρχαίους ναούς χρησιμοποιώντας κίονες, μάρμαρα και επιγραφές για να δώσουν κύρος στη νέα θρησκεία και να εξασφαλίσουν τη συνέχεια της λατρείας. Μέχρι την εποχή της φραγκοκρατίας η Ίος θα υποφέρει από πειρατές, μια που το φυσικό της προσφέρεται για ελλιμενισμό και προστασία όλων των πλοίων από τις κακές καιρικές συνθήκες. Την επόχή αυτή όταν οι Νιώτες δουν ξένα πλοία κλείνονται στο κάστρο και στέλνουν τις πιο γριές γυναίκες στο λιμάνι. Αν αυτές γυρίσουν τότε όλα είναι εντάξει αν δεν γυρίσουν ξέρουν ότι πρέπει να ετοιμαστούν για πόλεμο.
5. Ενετοκρατία
   Το 1204 η Ιος καταλαμβάνεται από τους σταυροφόρους και μέχρι τον 15ο αιώνα διοικείται από την οικογένεια Κρίσπι και ανήκει στο δουκάτο της Νάξου. Οι Κρίσπι ξαναχτίζουν το κάστρο πάνω στα ερείπια του παλιού για την προστασία του νησιού από τους πειρατές.
6. Τουρκοκρατία
   To 1537 ο περίφημος πειρατής Μπαρμπαρόσα καταλαμβάνει το δουκάτο της Νάξου, μαζί και την Ιο, για λογαριασμό των Τούρκων. Στα χρόνια που ακολουθούν, το νησί υποφέρει τόσο από την τουρκική κατοχή όσο και απο τους πειρατές που συνεχίζουν να λυμαίνονται το Αιγαίο. Διατηρεί όμως την ελληνική του ταυτότητα και το 1770 παίρνει το μέρος των Ρώσων κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο προκειμέμου να αποκτήσει την ελευθερία του. Αυτή την εποχή αναφέρονται 1400 κάτοικοι στο νησί. Κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1821, η Ιος συμμετέχει με 24 εξοπλισμένα πλοία, ενώ γίνεται στο νησί και ναυπήγηση πολεμικού πλοιίου. Αυτή την εποχή στην Ιο λειτουργεί σχολείο με 100 μαθητές. Η απελευθέρωση έρχεται στις 10 Μαρτίου 1829 με την υπογραφή πρωτοκόλλου της συνδιάσκεψης του Λονδίνου και την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Φεβρουάριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ΞΕΝΙΟΣ ΔΙΑΣ website, του Πανεπιστημίου Πατρών

• http://www.cyclades-info.gr/a/Ios-History.htm

• http://www.iosgreece.com/IosGR/history/history.htm...
• http://www.ios-island.com/generalinfo/history.htm