Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Η Σπάρτη, μια από τις αρχαιότερες πόλεις - κράτη της αρχαίας Ελλάδας, έχει μια ιστορική πορεία περισσότερο από 4000 χρόνια. Βρίσκεται στο άκρο του νομού Λακωνίας, στις όχθες του μυθικού Ευρώτα και κάτω από την προστατευτική σκιά του οξυκόρυφου Ταΰγετου. Η αισθητική και ιστορική γοητεία της αρχίζει από τη Μυκηναiκή περίοδο. Σε μια προϊστορική και πρωτοϊστορική περίοδο η Σπάρτη του Ομήρου, του Μενελάου και της Ωραίας Ελένης, είναι ήδη από τα σημαντικότερα κέντρα του μυκηναiκού πολιτισμού. Ακολουθεί η περίοδος της Δωρικής Σπαρτής, της Σπάρτης των ιστορικών χρόνων, του Λυκούργου και του Λεωνίδα. Είναι η πόλη που υπέταξε το άτομο στο συμφέρον της ομάδας, της κοινότητας, που εκπαίδευσε τον πολίτη μόνο σε στρατιώτη, σε τέλειο πολεμιστή. Μια τρίτη περίοδος είναι εκείνη της Μεσαιωνικής Σπάρτης, της λεγόμενης Λακεδαιμονίας. Πρόκειται για την πόλη με την έντονη βιομηχανική και εμπορική δραστηριότητα, η οποία μετά τον 13ο αιώνα μ.Χ. μεταφέρεται στο Βυζαντινό Μυστρά.

Κείμενο: Δημήτρη Κατσαφάνα, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης

• http://www.sparta.gr/history/ist0gr.htm

Μεσαιωνικοί και νεότεροι χρόνοι

  Μέχρι και τον 4ο μ.Χ η Σπάρτη δέχεται πολλές επιδρομές, με τελευταία εκείνη του Αλαρίχου 396 μ.Χ. που λεηλατήθηκε και καταστράφηκε. Στα ερείπια της αρχαίας πόλης γύρω από την οχυρωμένη Ακρόπολη δημιουργείται στον 5ο μ.Χ αιώνα μια νέα πόλη η Λακεδαιμονία. Στη μεσαιωνική Σπάρτη, τη Λακεδαιμονία, υπάρχουν παροικίες, νρίς των Εβραίων και αργότερα των Βενετών. Η ζωηρή κίνηση της αγοράς, οι βιοτεχνίες, οι έμποροι έδιναν στη μεσαιωνική Σπάρτη που περιβαλλόταν από τείχη, ένα τόνο σχεδόν κοσμοπολίτικα τον 10ο μ.Χ αιώνα σημειώνεται η δράση του Οσίου Νίκωνα με κέντρο το ναό του Χριστού Σωτήρα.
  Στα 1210μ.Χ.ο Λέων Χαμάρετος, ισχυρός τοπάρχης, αναγκάζεται να παραδώσει, έπειτα από αντίσταση, την πόλη στους Φράγκους. Η Λακεδαιμονία, αγαπημένη πόλη των Βιλλιαρδουϊνων, διατηρήθηκε μέχρι το 1263, όταν οι κάτοικοι κατέφυγαν στο κάστρο του Μυστρά ζητώντας την προστασία της βυζαντινής φρουράς από το φόβο πιθανής επιδρομής των Φράγκων.
  Στα 1460 ακολουθεί η παράδοση του Μυστρά στους Τούρκους, ενώ η αρχαία Σπάρτη έχει πέσει προ πολλού πια στη λήθη της ιστορίας. Λίγο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, το 1834 με διάταγμα τον βασιλιά Οθωνα επανιδρύεται η Σπάρτη σε εκπλήρωση της επιθυμίας του Λουδοβίκου Α, πατέρα του Οθωνα και σε πολεοδομικό σχέδιο του Βαυαρού Εδουάρδου Σάουμπερτ. Την πρωτοχρονιά του 1837 έγινε η επίσημη εγκατάσταση των αρχών και των πρώτων κατοίκων που ήλθαν από το Μυστρά. Σήμερα, μια καθαρή και ήσυχη μικρή πόλη είναι το διοικητικό κέντρο του νομού Λακωνίας. Η οικονομία της στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή, την μεταποίηση και συσκευασία καθώς και στον τουρισμό.
  Ενεργητικοί και δραστήριοι οι σύγχρονοι Σπαρτιάτες, με ιδιαίτερα αγάπη στην ιστορική πατρίδα τους και επίδοση στα γράμματα, στις επιστήμες και στην οικονομία τιμούν το ελληνικό όνομα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η ευγένεια, εξάλλου , η φιλοξενία το υψηλό φρόνημα τους μια εκλεπτυσμένη αντίληψη της ζωής, έχουν κάτι από τα βαθύτερα αρώματα αρχαία και βυζαντινά - του ιστορικού αυτού του λαού.

Κείμενο: Δημήτρη Κατσαφάνα, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης

• http://www.sparta.gr/history/ist3gr.htm

Αρχιτεκτονική της σύγχρονης πόλης

  1834. Η Σπάρτη ξαναγεννιέται. Εκεί όπου τη δόξα κάλυπταν ελιές και καλάμια οι Νεοέλληνες φιλοδοξούν να στήσουν μια Νέα Πόλη. Ο Γιόχμους, μένοντας στη Μαγούλα, τοπογραφεί την περιοχή. Τα αρχαία λείψανα λιγοστά. Ο Τάφος του Λεωνίδα, το κοίλο του θεάτρου, τα ρωμαϊκά λουτρά. Ο Καποδίστριας το είχε φοβηθεί. Θα σκάβουμε για τα θεμέλια και θα βρίσκουμε αρχαία λείψανα. Δεν το αποφάσισε. Ο Οθωνας όμως υπέγραψε το διάταγμα της ανίδρυσης με το σχέδιο του Στάουφερτ. Φιλόδοξο σχέδιο. Υπολόγιζαν η πόλη να μαζέψει 100.000 ανθρώπους. Σήμερα η πόλη έχει 20.000 ανθρώπους. Το σχέδιο πάντως ωραίο. Ιπποδάμειο το σύστημα. Φαρδιές λεωφόροι. Μεγάλες πλατείες. Χώροι για δημόσια κτίρια. Εμπορικά κέντρα. Βιοτεχνική περιοχή.
  1837. Οι αρχές έρχονται στη Σπάρτη. Γίνεται πια πρωτεύουσα. Πρώτος Δήμαρχος ο Μελετόπουλος. Το Διοικητήριο έχει ήδη κατασκευαστεί στην επάνω πλατεία. Δωρικό. Τα πρώτα κτίρια αρχίζουν να κτίζονται γύρω από αυτό. Απλά, σαν και αυτά που κτίζανε στα χωριά. Ελληνικά, με το χαγιάτι στο νοτιά, το τζάκι στο χειμωνιάτικο. Ομως οι μεγάλοι ήθελαν να ξεχωρίζουν. Τους αρέσουν τα ψηλοτάβανα, με τα συμμετρικά παράθυρα, τα μικρά μπαλκόνια με τα φουρούσια και κείνα τα διακοσμητικά κάτω από τη στέγη. Και τα κτίζουν. Τα παράθυρα έξω με ξύλινα διακοσμητικά, όπως στα σπίτια του Μυστρά.
  1840. Η πόλη ζωντανεύει. Ο Δουρούτης φτιάχνει την πρώτη φάμπρικα για το μετάξι. Σπουδαία δουλειά. Πολλά τα λεφτά και γίνονται και άλλες φάμπρικες. Τίποτε από αυτές δεν έχει μείνει.
  1860. Η πόλη απλώνεται. Στην κάτω πλατεία φτιάχνονται τα μαγαζιά. Τα μαγαζιά με τις ψηλές στέγες και τις στοές. Στα νότια έχουν κανονικές στέγες και όροφο. Εκεί είναι τα εργαστήρια. Κυριαρχούν οι τοξοστοιχίες στις στοές. Για να βρουν λεφτά για τα δημόσια κτίρια σπάνε στη μέση την κεντρική πλατεία. Μας μείναν τα ιδιωτικά κτίρια πάνω στην Παλαιολόγου.
  1870. Η πόλη εκπολιτίζεται. Φτιάχνεται το Μουσείο. Ιωνικού ρυθμού. Με μάρμαρα. Σήμερα τα μάρμαρα τα έχουν αλλάξει με μπετόν. Ξεκινά να κτίζεται η Μητρόπολη στην κορυφή του λόφου. Νεοκλασικό το σχέδιο κατά τα πρότυπα της Αθήνας. Χωρίς αρτιφισιέλ φυσικά.
  1890. Η πόλη μεγαλώνει. Δεν τους έφτανε ο χώρος. Κάναν επέκταση και προς τα πάνω, την Ακρόπολη, και προς τα κάτω, το Παλάτι. Θέλαν να φτάσουν στα ψηλά. Θα το πληρώσουμε αργότερα. Οταν θα σκάβουμε και θα βρίσκουμε αρχαία. Το είχε πει ο Καποδίστριας.
  1900. Ο νεοκλασικισμός κυριαρχεί. Τελειώνει το Δημαρχείο, το Βαλασακέικο (Πινακοθήκη) και πολλά άλλα σπίτια των τότε μεγάλων της πόλης. Ακόμη και όσα δεν είχαν τα φτιασίδια της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής τα αποκτούν.
  1930. Το Bauhaus αρχίζει να ξεγυμνώνει τα κτίρια από τα φτιασίδια τους. Οι άρχοντες εξακολουθούν να εκφράζονται επιβλητικά αλλά πιο απλά. Κτίζεται το Γυμνάσιο Αρρένων. Εργο του Κ. Παναγιωτάκου. Το μετάξι αρχίζει να εξαφανίζεται. Κλείνουν οι φάμπρικες. O Γκορτσολόγος φέρνει το νερό στη Σπάρτη.
  1940. Ο πόλεμος. Οι Γερμανοί σκοτώνουν τους 118 στο Μονοδένδρι.
  1950. Η ανάγκη για δουλετά φέρνει τους χωρικούς και στη Σπάρτη. Αρχίζει να κτίζεται η περιφέρεια. Απλά ορθογώνια σπίτια στην αρχή με στέγη. Σιγά σιγά, βοηθούντων και των μηχανικών, γίνονται πιο περίπλοκα - όχι κατ' ανάγκη πιο όμορφα. Γίνεται και κάτι όμορφο: το Ξενία που μας περιμένει καρτερικά να το φροντίσουμε. Γίνεται κάτι πρωτοποριακό: το σπίτι απέναντι από το 3ο Δημοτικό, έργο του Τάκη Ζενέτου. Ακόμα και σήμερα φαντάζει πρωτοποριακό.
  1970. Το μπετόν έχει πια καθιερωθεί. Μαζί με την πολυκατοικία αρχίζουν να κατατρώγουν την κληρονομιά. Την Επαγγελματική Σχολή τη ρίχνουν. Τα νεοκλασικά γκρεμίζονται. Οι γραφικές τοξοστοιχίες της πλατείας εξαφανίζονται. Τα αυτοκίνητα γεμίζουν τους δρόμους. Η εικόνα της ήρεμης πόλης αρχίζει να ξεθωριάζει.
  1997. Οι φοίνικες στην Παλαιολόγου παραμένουν. Τα σπίτια των πετρομαστόρων από την Πυρσόγιαννη παραμένουν. Τα νεοκλασικά που μείναν αναστηλώνονται. Ο πεζόδρομος είναι γεμάτος κίνηση. Τα πάρκα ξαναζωντάνεψαν. Η πλατεία αναμορφώνεται. Θέλουν να αναδείξουν την αρχαία Σπάρτη. Θέλουν να κάνουν το Φιξ - έργο του Τάκη Ζενέτου κι αυτό - Μουσείο. Ακούμε ότι θα μπορούμε να περιδιαβαίνουμε στις όχθες του Ευρώτα. Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές μοσχοβολάνε ακόμα κάθε Πάσχα.
  

Κείμενο: Γιώργου Γιαξόγλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης

• http://www.sparta.gr/today/day1gr.htm

Σπάρτη: 30 αιώνες ιστορίας & πολιτισμού

  Η ομηρική παράδοση αναφέρει μια σειρά πόλεων της Λακωνικής που συμμετέχουν στον Τρωικό Πόλεμο. Ένα από τα ακμαιότερα κέντρα είναι ασφαλώς το βασίλειο του Μενελάου - εκτός της ποιητικής αφορμής της Τρωικής εκστρατείας με την αρπαγή της Ωραίας Ελένης από τον Πάρη - μας έδωσε αξεπέραστα δείγματα πλούτου και καλλιτεχνικής άνθησης, όπως τα χρυσά κύπελλα του Βαφειού που φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Οι Δωριείς που εγκαθίστανται στη Λακωνία κατά τους ιστορικούς χρόνους φέρνουν τη Σπάρτη και την επικράτειά της στην κορυφή της Ελληνικής ιστορίας.
  Η Σπάρτη στην αρχαϊκή περίοδο, εκτός από πρώτη στρατιωτική δύναμη της εποχής της, είναι ένα σπουδαίο καλλιτεχνικό κέντρο που έρχεται ενεργά και γόνιμα σε επαφή με όλο τον έξω κόσμο. Η Σπάρτη, ο Λυκούργος και ο Λεωνίδας, είναι ονόματα που πέρασαν έκτοτε τα σύνορα της Ελλάδας, πολιτογραφήθηκαν στην παγκόσμια ιστορία και έγιναν συνώνυμα με τις έννοιες της ρώμης, του σεβασμού στους Νόμους, την αυτοπειθαρχία και την φιλοπατρία.
  Η περίοδος της ρωμαϊκής κυριαρχίας είναι εποχή άνθισης οικονομικής και καλλιτεχνικής, όπως μαρτυρούν τα ερείπια του Αρχαίου Θεάτρου, τα περίφημα ψηφιδωτά δάπεδα των επαύλεων, ο μεγάλος αριθμός των γλυπτών που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης.
  Η ασήμαντη βυζαντινή επαρχία που τώρα πια ονομάζεται Λακεδαιμονία αρχίζει πάλι να αποκτά σημασία μετά την κατάκτησή της από τους Φράγκους Σταυροφόρους που οχυρώνουν με κάστρα τα στρατηγικά της σημεία. Ουσιαστικά, όμως, μια νέα περίοδος ακμής αρχίζει με την παράδοση του Μυστρά στους Βυζαντινούς το 1262.
  Η Σπάρτη, στην αρχαϊκή, εκτός από πρώτη στρατιωτική δύναμη της εποχής της, είναι ένα σπουδαίο καλλιτεχνικό κέντρο που έρχεται ενεργά και γόνιμα σε επαφή με όλο τον έξω κόσμο. Η Σπάρτη, ο Λυκούργος και ο Λεωνίδας, είναί ονόματα που πέρασαν έκτοτε τα σύνορα της Ελλάδας, πολιτογραφήθηκαν στην παγκόσμια ιστορία και έγιναν συνώνυμα με τις έννοιες της ρώμης, του σεβασμού στους Νόμους, την αυτοπειθαρχία και την φιλοπατρία.
  Η περίοδος της ρωμαϊκής κυριαρχίας είναι εποχή άνθισης οικονομικής και καλλιτεχνικής, όπως μαρτυρούν τα ερείπια του Αρχαίου Θεάτρου, τα περίφημα ψηφιδωτά δάπεδα των επαύλεων, οι μεγάλος αριθμός των γλυπτών που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης.
  Η ασήμαντη βυζαντινή επαρχία που τώρα πια ονομάζεται Λακεδαιμονία αρχίζει πάλι να αποκτά σημασία μετά την κατάκτησή της από τους Φράγκους Σταυροφόρους που οχυρώνουν με κάστρα τα στρατηγικά της σημεία. Ουσιαστικά, όμως, μια νέα περίοδος ακμής αρχίζει με την παράδοση του Μυστρά.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Μάρτιο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Σπάρτης (2000-2001).