Πληροφορίες τοπωνυμίου

  Η Αμφισσα, αρχαιότατη πόλη των Εσπερίων ή Οζολών Λοκρών, ήταν χτισμένη στη θέση που βρίσκεται σήμερα, στους πρόποδες του όρους Έλατος, κάτω από τον όγκο του ιστορικού και θρυλικού Κάστρου των Σαλώνων.
  Η μυθική Αμφισσα, ερωμένη του Απόλλωνα, ήταν κόρη του Μάκαρος και εγγονή του Αιόλου. Κατά τον Αριστοτέλη "Αμφισσα ονομάσθη δια το όρεσιν περιέχεσθαι". Η ερμηνεία αυτή πρέπει να θεωρηθεί σωστή, γιατί η πόλη περιβάλλετο από πλήθος βουνών και λόφων μεταξύ Γκιώνας και Παρνασσού. Η Αμφισσα κατοικείτο από τους πανάρχαιους χρόνους, όπως φανερώνουν τα λείψανα των κυκλώπειων τειχών της ακροπόλεώς της. Ο Παυσανίας κατονομάζει δύο τάφους : της ηρωίδος Αμφίσσης και του Ανδραίμονος, που ήταν γιός του βασιλιά των Αιτωλών και ήρωα του Τρωικού Πολέμου Θόαντος.
  Ανασκαφικά ευρήματα αποκαλύπτουν πως η Αμφισσα από το τέλος του 8ου αι. π.Χ. διατηρούσε εμπορικές σχέσεις με τη Κόρινθο και τις πόλεις της ΒΔ Πελοποννήσου.
  Κατά τον 7ο αι. π.Χ. η Αμφισσα οργανώνεται ως πόλη-κράτος με ανάπτυξη στις τέχνες και το εμπόριο, ακμή που διαρκεί επί τρεις τουλάχιστον αιώνες. Ένα μέρος των κατοίκων της πόλεως μεταναστεύει στην Κάτω Ιταλία το 653 π.Χ. και ιδρύει την αποικία Λοκροί Επιζεφύριοι.
  Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.) οι Αμφισσείς τάσσονται με το μέρος των Σπαρτιατών, εναντίον των Αθηναίων.
  Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος το 338 π.Χ. καλεσμένος από τους Αμφικτίονες κατά των Γ' Ιερό πόλεμο, κατέστρεψε την αρχαία ακρόπολη και κατέσκαψε εκ θεμελίων την Αμφισσα για να τιμωρήσει τους Αμφισσείς, επειδή καλλιέργησαν κτήματα του Κρισσαίου Πεδίου που ανήκαν στη δικαιοδοσία του Αμφικτιονικού Συνεδρίου.
  Η Αμφισσα οικοδομήθηκε εκ νέου για να αποτελέσει μέλος της πανίσχυρης Αιτωλικής Συμπολιτείας και (μαζί με τη Ναύπακτο) μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της.
  Στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα η Αμφισσα βρισκόταν στη μέγιστη ακμή της. Σύμφωνα με το δόγμα της Ρωμαϊκής Συγκλήτου αποτέλεσε πόλη-κράτος και πρωτεύουσα των Εσπερίων (ή Οζολών) Λοκρών. Είχε Βουλή, Εκκλησία του Δήμου και έκοψε τα δικά της νομίσματα.
  Την άνοιξη του 190 π.Χ. η Αμφισσα αντιστάθηκε σθεναρά στο Ρωμαίο ύπατο Μάνιο Ακίλιο Γλαβρίωνα, που δεν κατάφερε να την εκπορθήσει.
  Κατά την περίοδο 174-160 π.Χ. η πόλη γνώρισε τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου μεταξύ φιλορωμαίων Αιτωλών και Εθνικιστών, και πολλά κτίριά της πυρπολήθηκαν.
  Όταν ο Οκτάβιος Αύγουστος, σε ανάμνηση της νίκης του στο Ακτιο, ίδρυσε τη Νικόπολη το 27 π.Χ., πολλοί Αιτωλοί δεν υπάκουσαν να στη διαταγή του να εποικίσουν τη νέα πόλη, παρά προτίμησαν να μετοικήσουν στην Αμφισσα, όπως τους υπαγόρευαν αρχαιότατοι συγγενικοί δεσμοί. Τότε η Αμφισσα γίνεται πολυάνθρωπη και μια από τις πλέον ακμάζουσες πόλεις της Ελλάδος των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων, ακμή που κράτησε για τουλάχιστον δύο αιώνες.
  Ακολουθεί η περίοδος της βυζαντινής χιλιετίας. Το μόνο ιστορικό τεκμήριο που διαθέτουμε για την ιστορία της πόλης είναι το "Χρονικό του Γαλαξειδίου", γραμμένο από τον Ιερομόναζο Ευθύμιο, που βρήκε, αποκατέστησε και δημοσίευσε ο Κωνσταντίνος Σάθας. Κατά το Χρονικό η πόλη ερημώθηκε από τις ορδές των Βουλγάρων του Σαμουήλ, στα τέλη του 10ου αιώνα. Αργότερα πιθανόν εποικίστηκε από Δαλματούς του Σάλωνα, που της έδωσαν το όνομα Σάλωνα, σε ανάμνηση της δικής τους πατρίδας. Τότε επέστρεψαν και εγκαταστάθηκαν όσοι κάτοικοι είχαν γλυτώσει από τη σφαγή των Βουλγάρων.
  Στο Μεσαίωνα οι Φράγκοι ίδρυσαν τη Βατωνία ή Αυθεντία των Σαλώνων με τη δυναστεία των Στρομονκρούρ, που κράτησε σχεδόν 100 χρόνια. Ύστερα ήρθαν οι Καταλανοί. Τα ταραγμένα εκείνα χρόνια κυβερνούσε την πόλη για λογαριασμό της χήρας του τελευταίου Καταλανού κόμη Ελένης Κατακουζηνής, ένας Φράγκος ιερέας, με την ονομασία Στράτος, τυραννικός και φιλοχρήματος. Κάποτε άρπαξε την ωραιότατη ανηψιά του Επισκόπου Σεραφείμ, τη φυλάκισε στο Κάστρο και τη σκότωσε. Η παράδοση λέει πως το Κάστρο ονομάστηκε "Κάστρο της Ωργιάς", για να τιμηθεί η όμορφη και αδικοχαμένη Αρετή. Ο Σεραφείμ κάλεσε σε βοήθεια τους Τούρκους, που κατέλαβαν την πόλη για να την κρατήσουν σκλαβωμένη για 460 ολόκληρα χρόνια.
  Το σπουδαιότερο ιστορικό γεγονός της Αμφισσας κατά τους νεώτερους χρόνους είναι η αποφασιστική συμβολή της στην Επανάσταση του 1821. Εδώ στα Σάλωνα, δόθηκε στις 25 Μαρτίου το σύνθημα του ξεσηκωμού στη Ρούμελη. Εδώ ο Διάκος, ο Πανουργιάς, ο Γιαγτζής, ο Δυοβουνιώτης, με το φλογερό Δεσπότη Σαλώνων Ησαΐα ζώστηκαν τ' άρματα και χτύπησαν. Στις 27 Μαρτίου 1821 τα παληκάρια του Πανουργιά, του Μανίκα και του Τράκα κατέλαβαν την πόλη και στις 10 Απριλίου, ανήμερα το Πάσχα, αλώθηκε το Κάστρο των Σαλώνων, το πρώτο κάστρο που έπεφτε σε χέρια ελληνικά. Οι 600 έγκλειστοι Τούρκοι εξοντώθηκαν και με τα όπλα του οπλίστηκαν τα παλληκάρια του Πανουργιά, για να κρατήσουν ένα χρόνο ελεύθερη τη Ρούμελη, αναχαιτίζοντας τις ορδές των Τούρκων από το Βορρά.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Αμφίσσης

• http://www.amfissa.gr/amfissa1024/politismos/istor...