Εμφανίζονται 9 τίτλοι με αναζήτηση: Ιστορία στην ευρύτερη περιοχή: "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Πόλη ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" .
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Το Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, απευθύνεται στους χρήστες του Internet, σε όλο τον κόσμο, ζητώντας πληροφορίες, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις αρχές και την Ιντερπολ, να εντοπίσουν-εφόσον βεβαίως βρίσκεται ακόμη στη ζωή- τον εγκληματία πολέμου Αλόϊς Μπρούννερ, ο οποίος οργάνωσε μαζί με άλλους Ναζί αξιωματικούς το Ολοκαύτωμα των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, καθώς και την εξόντωση 24.000 Εβραίων στο Ντρανσί της Γαλλίας και άλλες περιοχές της Ευρώπης στη διάρκεια του Β΄παγκοσμίου πολέμου.
Η 30ή Οκτωβρίου 1944 είναι η άγια μέρα, που απελευθερώθηκε η Θεσσαλονίκη και η υπόλοιπη Μακεδονία από το χιτλεροφασιστικό ζυγό.
Starting with one house at the beginning of Ayiou Dimitriou street,
the fire destroyed, with the help of the Vardaris (a strong north wind), 250 acres
of building area, 9,500 houses and most of the city's churches, banks, schools,
printing presses, hotels and shops. It left 72,000 people homeless, two thirds
of whom were Jews. The fire wiped out the traditional, cosmopolitan appearance
of the city but it opened the way for the town-planning miracle of the Hebrard
Plan.
From "Pages from an autobiography" by the poet Yiorgos Vafopoulos
"On the next day, August 6, the feast of Our Saviour, Thessaloniki
made history, yet again. There where once the labyrinthine alleys of the Jewish
district had spread out, were now only stones and smouldering ashes. In the other
quarter, where the grand shops and hotels tower, tragic ruins reminded one of
their former glory. And all these sad remains of a rich big city were swathed
in heavy clouds of smoke. Deep in their basements the embers glowed for several
months after the fire and, as we discovered later, so great was the force of the
fire that all the glassware melted and amidst the debris of the pastry shops one
could make out the jars of sweets transformed into a mass of burnt sugar and glass.
The tremendous expanse covered by this catastrophe took the name of the Kammena
(burnt areas). The whole district had been transmuted into a new Pompeii, where
by day teams of excavators labored and by night the bums, criminals and lovers
found refuge".
The Hebrard Plan (1917-1921)
Drafted by an international committee headed by the architect-archaeologist
Ernest Hebrard and composed of such architects as Aristotelis
Zachos and Konstantinos
Kitsikis, the plan swept aside the memories of the Orient in favor of a European
layout with neo-Byzantine elements.
At the same time, it created a topography adapted to the social, economic
and town-planning demands of an industrial city with wide avenues and regular
city blocks. Its implementation was referred to round the world as "the greatest
achievement of 20th century European urban planning," and it made for a lovely,
Greek Thessaloniki which unprincipled post-war reconstruction would eliminate.
By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains images.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Αρχαία πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
POLITICAL AND MILITARY HISTORY. Thessalonica was a place of some importance,
even while it bore its earlier name of Therma. Three passages of chief interest
may be mentioned in this period of its history. Xerxes rested here on his march,
his land-forces being encamped on the plain between Therma and the Axius, and
his ships cruising about the Thermaic gulf; and it was the view from hence of
Olympus and Ossa which tempted him to explore the course of the Peneius. (Herod.
vii. 128, seqq.) A short time (B.C. 421) before the breaking out of the Peloponnesian
War, Therma was occupied by the Athenians (Thucyd. i. 61); but two years later
it was given up to Perdiccas (Id. ii. 29.) The third mention of Therma is in Aeschines
(de Fals. Leg. p. 31, ed. Bekk.), where it is spoken of as one of the places taken
by Pausanias.
The true history of Thessalonica begins, as we have implied above,
with the decay of Greek nationality. The earliest author who mentions it under
its new name is Polybius. It seems probable that it was rebuilt in the same year
(B.C. 315) with Cassandreia, immediately after tile fall of Pydna and the death
of Olympias. We are told by Strabo that Cassander incorporated in his new city
the population, not only of Therma, but likewise of three smaller towns, viz.
Aeneia and Cissus (which are supposed to have been on the eastern side of the
gulf), and Chalastra which is said by Strabo (vii. Epit. 9) to have been on the
further side of the Axius, whence Tafel (p. xxii.) by some mistake infers that
it lay between the Axius and Therma. It does not appear that these earlier cities
were absolutely destroyed; nor indeed is it certain that Therma lost its separate
existence. Pliny seems to imply that a place bearing this name was near Thessalonica;
but the text is probably corrupt.
As we approach the Roman period, Thessalonica begins to be more and
more mentioned. From Livy (xliv. 10) this city would appear to have been the great
Macedonian naval station. It surrendered to the Romans after the battle of Pydna
(Ib. xliv. 45), and was made the capital of the second of the four divisions of
Macedonia (Ib. xlv. 29). Afterwards, when the whole of Macedonia was reduced to
one province (Flor. ii. 14), Thessalonica was its most important city, and virtually
its metropolis, though not so called till a later period. Cicero, during his exile,
found a refuge here in the quaestor's house (pro Planc. 41); and on his journeys
to and from his province of Cilicia he passed this way, and wrote here several
of his extant letters. During the first Civil War Thessalonica was the head-quarters
of the Pompeian party and the senate. (Dion Cass. xli. 20.) During the second
it took the side of Octavius and Antonius (Plunt. Brut. 46; Appian, B.C. iv. 118),
and reaped the advantage of this course by being made a free city. It is possible
that the word eleutherias, with the head of Octavia, on some of the coins of Thessalonica,
has reference to this circumstance (see Eckhel, ii. p. 79); and some writers see
in the Vardar gate, mentioned below, a monument of the victory over Brutus and
Cassius.
Even before the close of the Republic Thessalonica was a city of great
importance, in consequence of its position on the line of communication between
Rome and the East. Cicero speaks of it as posita in gremio imperii nostri. It
increased in size and rose in importance with the consolidation of the Empire.
Strabo in the first century, and Lucian in the second, speak in strong language
of the amount of its population. The supreme magistrates (apparently six in number)
who ruled in Thessalonica as a free city of the Empire were entitled politarchai,
as we learn from the remarkable coincidence of St. Luke's language (Act. Ap. xvii.
6) with an inscription on the Vardar gate. (Bockh, 1967. Belley mentions another
inscription containing the same term.) In Act. Ap. xvii. 5, the demos is mentioned
which formed part of the constitution of the city. Tafel thinks that it had a
boule also.
During the first three centuries of the Christian era, Thessalonica
was the capital of the whole country between the Adriatic and the Black Sea; and
even after the founding of Constantinople it remained practically the metropolis
of Greece, Macedonia, and Illyricum. In the middle of the third century, as we
learn from coins, it was made a Roman colonia; perhaps with the view of strengthening
this position against the barbarian invasions, which now became threatening. Thessalonica
was the great safeguard of the Empire during the first shock of the Gothic inroads.
Constantine passed some time here after his victory over the Sarmatians; and perhaps
the second arch, which is mentioned below, was a commemoration of this victory:
he is said also by Zosimus (ii. p. 86, ed. Bonn) to have constructed the port,
by which we are, no doubt, to understand that he repaired and improved it after
a time of comparative neglect. Passing by the dreadful massacre by Theodosius
(Gibbon's Rome, ch. xxvii.), we come to the Sclavonic wars, of which the Gothic
wars were only the prelude, and the brunt of which was successfully borne by Thessalonica
from the middle of the sixth century to the latter part of the eighth. The history
of these six Sclavonic wars, and their relation to Thessalonica, has been elaborated
with great care by Tafel.
In the course of the Middle Ages Thessalonica was three times taken;
and its history during this period is thus conveniently divided into three stages.
On Sunday, July 29th, 904, the Saracen fleet appeared before the city, which was
stormed after a few days' fighting. The slaughter of the citizens was dreadful,
and vast numbers were sold in the various slave-markets of the Levant. The story
of these events is told by Jo. Cameniata, who was crozierbearer to the archbishop
of Thessalonica. From his narrative it has been inferred that the population of
the city at this time must have been 220,000. (De Excidio Thessalonicensi, in
the volume entitled Theophanes Continnatus of the Bonn ed. of the Byz. writers,
1838.) The next great catastrophe of Thessalonica was caused by a different enemy,
the Normans of Sicily. The fleet of Tancred sailed round the Morea to the Thermaic
gulf, while an army marched by the Via Egnatia from Dyrrhachium. Thessalonica
was taken on Aug. 15th, 1185, and the Greeks were barbarously treated by the Latins.
Their cruelties are described by Nicetas Choniates (de Andron. Comneno, p. 388,
ed. Bonn, 1835). The celebrated Eustathius was archbishop of Thessalonica at this
time; and he wrote an account of this capture of the city, which was first published
by Tafel (Tubingen, 1832), and is now printed in the Bonn ed. of the Byz. writers.
(De Thessalonica a Latinis capta, in the same vol. with Leo Grammaticus, 1842.)
Soon after this period follows the curious history of western feudalism in Thessalonica
under Boniface, marquis of Montferrat, and his successors, during the first half
of the 13th century. The city was again under Latin dominion (having been sold
by the Greek emperor to the Venetians) when it was finally taken by the Turks
under Amurath II., in 1430. This event also is described by a writer in the Bonn
Byzantine series (Joannes Anagnostes, de Thessalonicensi Excidio Narratio, in
the same volume with Phranzes and Cananus, 1838).
ECCLESIASTICAL HISTORY. The annals of Thessalonica are so closely connected
with religion, that it is desirable to review them in this aspect. After Alexander's
death the Jews spread rapidly in all the large cities of the provinces which had
formed his empire. Hence there is no doubt that in the first century of the Christian
era they were settled in considerable numbers at Thessalonica: indeed this circumstance
contributed to the first establishment of Christianity there by St. Paul (Act.
Ap. xvii. 1). It seems probable that a large community of Jews has been found
in this city ever since. They are mentioned in the seventh century during the
Sclavonic wars; and again in the twelfth by Eustathius and Benjamin of Tudela.
The events of the fifteenth century had the effect of bringing a large number
of Spanish Jews to Thessalonica. Paul Lucas says that in his day there were 30,000
of this nation here, with 22 synagogues. More recent authorities vary between
10,000 and 20,000. The present Jewish quarter is in the south-east part of the
town.
Christianity, once established in Thessalonica, spread from it in
various directions, in consequence of the mercantile relations of the city. (1
Thess. i. 8.) During the succeeding centuries this city was the bulwark, not simply
of the Byzantine Empire, but of Oriental Christendom, - and was largely instrumental
in the conversion of the Sclavonians and Bulgarians. Thus it received the designation
of The Orthodox City. It is true that the legends of Demetrius, its patron saint
(a martyr of the early part of the fourth century), disfigure the Christian history
of Thessalonica; in every siege success or failure seems to have been attributed
to the granting or withholding of his favour: but still this see has.a distinguished
place in the annals of the Church. Theodosius was baptized by its bishop; even
his massacre, in consequence of the stern severity of Ambrose, is chiefly connected
in our minds with ecclesiastical associations. The see of Thessalonica became
almost a patriarchate after this time; and the withdrawal of the provinces subject
to its jurisdiction from connection with the see of Rome, in the reign of Leo
Isauricus, became one of the principal causes of the separation of East and West.
Cameniata, the native historian of the calamity of 904, was, as we have seen,
an ecclesiastic. Eustathius, who was archbishop in 1185, was, beyond dispute,
the most learned man of his age, and the author of an invaluable commentary on
the Iliad and Odyssey, and of theological works, which have been recently published
by Tafel. A list of the Latin archbishops of Thessalonica from 1205 to 1418, when
a Roman hierarchy was established along with Western feudalism, is given by Le
Quien (Oriens Christianus, iii. 1089). Even to the last we find this city connected
with questions of religious interest. Symeon of Thessalonica, who is a chief authority
in the modern Greek Church on ritual subjects, died a few months before the fatal
siege of 1430; and Theodore Gaza, who went to Italy soon after this siege, and,
as a Latin ecclesiastic, became the translator of Aristotle, Theophrastus, and
Hippocrates, was a native of the city of Demetrius and Eustathius.
This extract is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited June 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Thessalonike played an important role in historic events that occurred
during the Byzantine period. Its strongly fortified walls resisted a succession
of barbarian hordes, and were overrun only four times in the course of a thousand
years.
As an administrative centre Thessalonike was the hub of many state
services and military commands, while the products of the Balkan Peninsula passed
through her port. A metropolitan see with twelve bishoprics dependent upon it,
it was honoured by the presence of men of letters (e.g. Ioannis in the 7th century,
Leon the Mathematician in the 9th, Eustathios
in the 12th, Grigorios
Palamas in the 14th, and Symeon
in the 15th century).
Thessalonike also played a leading part in the conversion of the Slavs
to Christianity: the brothers Cyril
and Methodios, missionaries to the Slavic peoples in the 9th century, were
born and bred in Thessalonike.
From the Middle Byzantine period onwards it was the scene of intense
cultural activity, comparable with that of Constantinople,
its influence being felt even on Mount
Athos. Despite religious conflicts (Hesychasm), civil wars and social disorders
(the Zealots),
Thessalonike was at its peak in the 14th century, as is evident most particularly
in the architecture, wall-paintings, and mosaics.
Following disturbances at the end of the 14th century and a brief
occupation by the Venetians (1423-30), the city was annexed by Murad II in 1430
and entered upon a new phase of its history.
By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains image.
Για την αρχαία ιστορία της Θεσσαλονίκης βλέπε αρχαία πόλη : Θεσσαλονίκη
Περίοδος Βυζαντινής Ιστορίας
Όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία άρχισε να παρακμάζει, μετά την αποχώρηση
του Διοκλητιανού και Μαξιμιλιανού, η Θεσσαλονίκη έγινε το ορμητήριο του Μεγάλου
Κωνσταντίνου στον πόλεμό του κατά του γαμπρού του Λικίνιου (313 μ.Χ.). Το 324
μ.Χ. ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε με το μεγάλο του στρατό των 120.000 ανδρών στην
πόλη, αφού κατασκεύασε στη θέση του παλιού ρωμαϊκού λιμένα νέο μεγάλο λιμάνι,
για να συγκεντρώσει σε αυτό το στόλο του από 200 "τριακόντορες", γαλέρες και 2.000
εμπορικά πλοία, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ζώσιμος.
Αφού επικράτησε στον πόλεμο ο Μ. Κωνσταντίνος σαν μονοκράτορας, με
επίσημη πια θρησκεία το χριστιανισμό, ίδρυσε στην παλιά αποικία των Μεγαρέων Βυζάντιο
(στην Προποντίδα) τη νέα
πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, την Κωνσταντινούπολη,
ή Νέα Ρώμη. Από εδώ και μπρος η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη θα αποτελέσουν
τους κύριους πόλους ανάπτυξης της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη μακραίωνη ιστορία
της για μία περίοδο πάνω από 1.000 χρόνια. Η Κωνσταντινούπολη είναι η "βασιλεύουσα"
και η Θεσσαλονίκη η "συμβασιλεύουσα" του κράτους, η "μετά την μεγάλην παρά Ρωμαίων
πρώτην πόλιν", ο "οφθαλμός της Ευρώπης και κατ'εξοχήν της Ελλάδος".
Στη νέα περίοδο που αρχίζει, η Θεσσαλονίκη ενισχύει τα Τείχη της,
για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των βαρβάρων. Σημαντικά έργα έγιναν επί Ιουλιανού
του Παραβάτη (361-363) και κύρια επί Μ. Θεοδοσίου (379-395), όταν αυτός τη διάλεξε
σαν ορμητήριο στους πολέμους του κατά των Γότθων και άλλων βόρειων επιδρομέων.
Την εποχή της παρουσίας του Θεοδοσίου στη Θεσσαλονίκη έγινε κατά διαταγή του η
μεγάλη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο της πόλης σαν τιμωρία και εκδίκηση,
γιατί οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης είχαν προηγούμενα εξεγερθεί κατά της γοτθικής
φρουράς και του αρχηγού της Βουτέριχου (390 μ.Χ.).
Στους επόμενους αιώνες, από το 395 ως το 695, η Θεσσαλονίκη δοκιμάσθηκε
σκληρά από συχνές επιδρομές διεξάγοντας σκληρούς αγώνες. Αποκρούσθηκαν οι φοβεροί
Γότθοι του Αλάριχου και του Θεοδώριχου, και αλεπάλληλες επιδρομές Σλάβων που προωθήθηκαν
από τα Καρπάθια προς το νότο, απειλώντας το Βυζαντινό κράτος. Το 580 η Θεσσαλονίκη
πολιορκήθηκε από τους Αβάρους, λαό μογγολικής καταγωγής, για δύο συνεχή χρόνια,
χωρίς να λυγίσει. Στη συνέχεια, κι όλο τον 7ο αιώνα, η πόλη πέρασε φοβερούς κινδύνους
από τις συχνές επιδρομές και πολιορκίες από τους Δραγουβίτες, Σαγουδάτες, Βεγεζίτες,
Βερζίτες. Την απειλή αυτή σταμάτησε τελικά ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος,
που, αφού νίκησε αποφασιστικά τους Σλάβους μπήκε θριαμβευτικά με το στρατό του
στη Θεσσαλονίκη το 688.
Στους μέσους χρόνους του Βυζαντίου (642-1071), η Θεσσαλονίκη και η
Κωνσταντινούπολη συγκυριαρχούν στο κράτος. Παρά τον εδαφικό περιορισμό της αυτοκρατορίας,
το κράτος τώρα περιορίζεται στις περιοχές όπου κυριάρχησαν και κυριαρχούσαν οι
Έλληνες, με συνέπεια να πάρει το Βυζάντιο καθαρά ελληνική και εθνική φυσιογνωμία.
Όπως ήταν επόμενο, η Θεσσαλονίκη συμμετείχε ενεργά σε όλα τα κύρια
γεγονότα της αυτοκρατορίας. Αυτό φάνηκε στη μεγάλη θρησκευτική ταραχή της "Εικονομαχίας",
όπου η πόλη διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο. Από την Θεσσαλονίκη, που αποτελούσε φιλοσοφικό
και θρησκευτικό κέντρο με μεγάλη ακτινοβολία, ξεκίνησαν οι δύο Θεσσαλονικείς θεολόγοι,
Κύριλλος και Μεθόδιος, στα χρόνια του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ για να
πραγματοποιήσουν διάφορες ιεραποστολές στη Βουλγαρία,
Συρία, Μοραβία και στη χώρα
των Χαζάρων, με τις οποίες διέδωσαν το χριστιανισμό και συνέβαλλαν αποφασιστικά
στην πολιτιστική ανάπτυξη των λαών αυτών.
Το 904 η Θεσσαλονίκη, απροετοίμαστη και απαράσκευη για πόλεμο, δέχθηκε
φοβερή επιδρομή Σαρακηνών Αράβων πειρατών της Δύσης. Η πόλη, παρά τη σθεναρή της
αντίσταση, έπεσε στα χέρια των Σαρακηνών και λεηλατήθηκε άγρια για πολλές μέρες.
Ο βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Καμενιάτης, στη μοναδική του μαρτυρία για την άλωση
της πόλης, περιέγραψε με λεπτομέρειες τις ωμότητες και τις θηριωδίες των κουρσάρων
επιδρομέων που κυριολεκτικά ερήμωσαν την πόλη. Όμως η Θεσσαλονίκη επέζησε. Ανασυντάχθηκε
και ανασυγκροτήθηκε γρήγορα και έτσι μπόρεσε να αντιμετωπίσει και πάλι νέες επιδρομές
των Βουλγάρων, που κράτησαν πάνω από 100 χρόνια (904-1065). Η πόλη σώθηκε από
την απειλή αυτή και η περιοχή της Μακεδονίας ειρήνευσε χάρη στον αυτοκράτορα Βασίλειο
Β΄ τον Βουλγαροκτόνο (976-1025). Ο Βασίλειος, με ορμητήριό του τη Θεσσαλονίκη,
νίκησε κατά κράτος τους Βουλγάρους στο Στρυμόνα
το 1014. Η ειρήνη που ακολούθησε έδωσε την ευκαιρία να ηρεμήσει η πολυτάραχη Μακεδονία
και η Θεσσαλονίκη να γνωρίσει νέες περιόδους μεγάλης ακμής. Ενδεικτικό
της ακμής της πόλης ήταν οι θρησκευτικές και λαϊκές γιορτές των "Δημητρίων",
που γίνονταν από τα χρόνια αυτά προς τιμήν του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου
Δημητρίου κάθε Οκτώβριο, στην ημερομηνία γιορτής του. Ενώ στην πόλη τελούνταν
μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα και θρησκευτική έξαρση τελετές προς τιμήν του Αγίου,
στη μεγάλη πεδιάδα του Αξιού,
δυτικά της πόλης, πραγματοποιούνταν μεγάλη εμποροπανήγυρη, στην οποία συμμετείχαν
έμποροι από όλα τα μέρη της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ακόμα και από την Ιταλία,
την Αίγυπτο, την Ισπανία, τη Φοινίκη, τον Εύξεινο Πόντο.
Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βασιλείου του Β΄ αρχίζει η παρακμή
του Βυζαντίου. Το κράτος βαθμιαία αποδυναμώνεται, ενώ πυκνώνουν οι εξωτερικοί
κίνδυνοι που το απειλούν. Σε αυτή την κατάσταση η Θεσσαλονίκη δέχθηκε ένα δεύτερο
μεγάλο πλήγμα. Αυτή τη φορά από τους Νορμανδούς, που προερχόμενοι από την Σκανδιναβία,
εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ιταλίας.
Οι Νορμανδοί (ή Νορμάνοι), με 80.000 στρατό και 200 καράβια, πολιόρκησαν
το 1185 τη Θεσσαλονίκη από στεριά και θάλασσα. Η πόλη, αβοήθητη ουσιαστικά από
το κέντρο, μετά από απεγνωσμένο αγώνα έπεσε στα χέρια των επιδρομέων, για να λεηλατηθεί
βάναυσα για μία ακόμη φορά. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, που αγωνίστηκε
με σθένος μαζί με τους συμπολίτες του για τη σωτηρία της Θεσσαλονίκης, άφησε ένα
μοναδικό σε πληροφόρηση χρονικό για την άλωση της πόλης, την καταστροφή και λεηλασία
που ακολούθησε. Μετά από λίγα χρόνια καταλύθηκε το βυζάντιο από τους Λατίνους
Σταυροφόρους της Δύσης (1204) και η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα Φράγκικου Βασιλείου
με βασιλιά τον Ιταλό Βονιφάτιο Μομφερατικό. Με την εγκατάσταση των "ιπποτών"
της δύσης στην πόλη, αρχίζει μία νέα περίοδος πρωτοφανούς καταπίεσης και καταδυνάστευσης
του ντόπιου πληθυσμού.
Η Λατινοκρατία δεν κράτησε παρά 20 μόνο χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Ο
δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Αγγελος Κομνηνός, μετά από μεθοδική προετοιμασία
και σειρά πολέμων, κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και ορκίστηκε "βασιλέας και αυτοκράτορας
των Ρωμαίων", δημιουργώντας έτσι την Ελληνική αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης
(1224-1246). Ο Θεόδωρος αγωνίστηκε στη συνέχεια να διώξει τους Λατίνους και από
την Κωνσταντινούπολη και να επανασυστήσει το ελληνικό βυζαντινό κράτος. Ό,τι όμως
δεν κατάφεραν οι Κομνηνοί της Ηπείρου το κατόρθωσε λίγο αργότερα ο γιος του διοικητή
της Θεσσαλονίκης δομέστιχου Κομνηνού Ανδρόνικου Παλαιολόγου, Μιχαήλ Παλαιολόγος.
Ο Μιχαήλ με το στρατό του έδιωξε το βασιλιά της Κωνσταντινούπολης Βαλδουϊνο Β΄
καθώς και το Λατίνο "πατριάρχη" Ιουστινιάνη και ανασύστασε το Βυζαντινό κράτος.
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ (1282-1328) η Θεσσαλονίκη
έγινε μόνιμος τόπος κατοικίας της Βυζαντινής Βασίλισσας Ιολάνδης-Ειρήνης. Η Ειρήνη
ανέπτυξε ιδιαίτερα θερμές σχέσεις με τους γείτονες Σέρβους, αφού μάλιστα ο ηγεμόνας
τους "κράλλης" Στέφανος Ούρεση Β΄ Μιλιούτιν παντρεύτηκε την κόρη του Ανδρόνικου
και της Ειρήνης πριγκήπισσα Σιμωνίδα (1299). Όμως η περίοδος ηρεμίας δεν κρατάει
πολύ για τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της. Αυτή τη φορά απειλή είναι
οι Καταλανοί μισθοφόροι του αυτοκράτορα. Αυτοί, αφού προσπάθησαν χωρίς επιτυχία
να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, στράφηκαν προς τη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη
λεηλατώντας στο πέρασμά τους τα πάντα. Ακόμα και το Αγιο
Ορος γνώρισε τη θηριωδία των μισθοφόρων τυχοδιωκτών (1308). Τελικά, παρά τη
στενή πολιορκία από στεριά και θάλασσα, η Θεσσαλονίκη απόκρουσε τους Καταλανούς
επιδρομείς, που αναγκάστηκαν να στραφούν προς τη νότια Ελλάδα, φτάνοντας ως την
Αθήνα, όπου ίδρυσαν "καταλανικό" κράτος.
Τη μεγαλύτερη ακμή της, η Θεσσαλονίκη τη γνώρισε κατά τη βυζαντινή
περίοδο στο 14ο αιώνα, που δίκαια χαρακτηρίστηκε ο χρυσός αιώνας της πόλης. Παρά
τους εμφύλιους πολέμους, τις θρησκευτικές διαμάχες και τις κοινωνικές αναταραχές
που συντάραξαν το κράτος, η Θεσσαλονίκη, βασισμένη κύρια στις δικές της δυνάμεις,
αναπτύσσει την περίοδο αυτή μία έντονη, πολύπλευρη και πολυσύνθετη δραστηριότητα.
Η ιδιότυπη αυτονομία και αυτοδιοίκηση που κατακτήθηκε από τους κατοίκους της μετά
από αγώνες αιώνων, δημιούργησε ιδανικό πλαίσιο για την ελεύθερη ανάπτυξη των γραμμάτων
και τεχνών καθώς και του εμπορίου, της βιοτεχνίας, ακόμα και κάποιας βιομηχανίας.
Περίφημοι λόγιοι, ρήτορες, φιλόσοφοι, θεολόγοι, ιστορικοί, νομικοί αλλά και αγιογράφοι,
ψηφιδογράφοι, ξυλογλύπτες, υμνολόγοι κ.λπ. συνδέονται με την περίοδο της μεγάλης
αυτής άνθησης της Θεσσαλονίκης (Θωμάς Μάγιστρος, Νικόλαος Καβάσιλας, Δημήτριος
και Πρόχορος Κυδώνης, Νικηφόρος Γρηγοράς, Γρηγόριος Ακίνδυνος, Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος,
Ματθαίος Βλάσταρης, Νικηφόρος Χούμνος, Μανουήλ Πανσέληνος κ.ά.). Προπαντώς στην
αρχιτεκτονική ναοδομία, στην αγιογραφία και στην ψηφιδογραφία, η Θεσσαλονίκη το
14ο αιώνα έγινε κέντρο της δικής της "σχολής" για ολόκληρη τη Βαλκανική.
Δείγματα αυτής της τέχνης διασώθηκαν ως τις μέρες μας και μαρτυρούν τη λαμπρή
αυτή περίοδο της πόλης που έμεινε γνωστή σαν "αναγέννηση των Παλαιολόγων"
(ναός Αγίας Αικατερίνης, ναός Αγίων Αποστόλων, ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού, ναός
Προφήτη Ηλία, ναός Αγίου Παντελεήμονα, ναός Ταξιαρχών, ναϊδριο Μεταμόρφωσης του
Σωτήρα, Μονή Βλατάδων).
Η Θεσσαλονίκη, η "πολυάνθρωπη" και "ευανδρούσα"
αυτή πόλη του Βυζαντίου, υπήρξε την ίδια περίοδο κέντρο ποικίλων θρησκευτικών
και κοινωνικών ζυμώσεων, καθώς το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε στην πόλη ευνοούσε
κάθε αναζήτηση, έρευνα και, ακόμα, κοινωνική διεκδίκηση του λαού.
Στο θρησκευτικό χώρο είναι ενδεικτική η διαμάχη των "ησυχαστών"
με αρχηγό τον -αργότερα- μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γρηγόριο Παλαμά και των αντιφρονούντων
"βαρλααμιστών" με αρχηγό το μοναχό Βαρλαάμ από την Καλαβρία
της νότιας Ιταλίας. Η διαμάχη αυτή, που έθιγε την ουσία της χριστιανικής πίστης,
πήρε μεγάλες διαστάσεις και πέρα ακόμα από τα όρια της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Εξίσου σημαντικό γεγονός για την παναθρώπινη ιστορία της πάλης των
λαών για κοινωνικές διεκδικήσεις αποτελεί και το γνωστό κίνημα-επανάσταση των
"Ζηλωτών" της Θεσσαλονίκης, που εγκαθίδρυσε στην πόλη λαϊκή δημοκρατία
για 7 χρόνια (1342-1349) σε μία περίοδο ακμής της φεουδαρχίας και του τιμαριωτισμού.
Περίοδος Οθωμανικής Κατοχής
Ο 14ος αιώνας δεν ήταν όμως μία ειρηνική περίοδος για την πόλη. Τα
τελευταία 50 χρόνια σημαδεύονται ξανά από πολλές επιδρομές και απειλές κατά της
πόλης, καθώς το Βυζάντιο κυριολεκτικά αγωνίζεται να επιβιώσει, αντιμετωπίζοντας
το νέο εχθρό που ήρθε από τα βάθη της Ασίας: τους Οθωμανούς Τούρκους.
Οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του Βυζαντινού κράτους και
τις αντιθέσεις των Βαλκανικών λαών, προωθήθηκαν βαθμιαία στο χώρο της Μακεδονίας
και της Βαλκανικής και δημιούργησαν ασφυκτικό κλοιό γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η
πόλη, μετά από πολλές περιπέτειες έγινε "φόρου υποτελής"στους Τούρκους
του Μουράτ Α΄ (1387), για να απαλλαγεί από τους δυνάστες της το 1403, όταν αυτοκράτορας
της Κωνσταντινούπολης έγινε ο άλλοτε δεσπότης της Θεσσαλονίκης Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος.
Όταν η τουρκική απειλή έγινε αργότερα ξανά επικίνδυνη, ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης
Ανδρόνικος και οι άρχοντες της Θεσσαλονίκης παραχώρησαν την πόλη στους Βενετσιάνους
(1423) με όρους που απέβλεπαν στη σωτηρία της.
Η Βενετοκρατία όμως στη Θεσσαλονίκη γρήγορα εξελίχθηκε σε νέα τυρρανία.
Η πόλη απογυμνώθηκε από τον πληθυσμό της και αποδυναμώθηκε αντί να προετοιμαστεί
για την αντιμετώπιση των Τούρκων, που συστηματικά περιόριζαν τις δυνατότητές της
για απόκρουσή τους. Έτσι σχεδόν μοιραία, το Μάρτη του 1430, η Θεσσαλονίκη μετά
από πολιορκία έπεσε στα χέρια των Τούρκων του Μουράτ Β΄, για να αρχίσει μία περίοδος
μακρόχρονης δουλείας και στυγνής καταδυνάστευσης.
Οι Τούρκοι λεηλάτησαν και κατέστρεψαν σχεδόν ολοκληρωτικά την πόλη.
Η Θεσσαλονίκη ερημώθηκε κυριολεκτικά από κατοίκους, ενώ χιλιάδες αιχμάλωτοι, σιδηροδέσμιοι
οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής. Οι κυριότεροι βυζαντινοί ναοί της πόλης
επιτάχθηκαν για να μετατραπούν σε "τζαμιά".
Ακόμα, τα περισσότερα σπίτια των ευγενών καταλήφθηκαν από τους Τούρκους
αξιωματούχους και τα υπόλοιπα δόθηκαν σε άτακτους Τούρκους του στρατεύματος ή
άλλους ομοεθνείς τους που ήρθαν στην πόλη από την έλξη της λείας του πολέμου.
Μετά από 23 χρόνια θα πέσει στους Τούρκους και η πρωτεύουσα της άλλοτε κραταιάς
βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη,
για να ανοίξει ο δρόμος της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης στους Ασιάτες
κατακτητές.
Στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, η Θεσσαλονίκη έχει ελάχιστο πληθυσμό.
Οι περισσότεροι από τους κατοίκους της, προ και μετά την άλωση από τους Τούρκους,
σκόρπισαν στα γύρω βουνά, στον Ολυμπο,
στο Βέρμιο, στα Πιέρια,
στα Χάσια, στην Πίνδο, στο
Χολομώντα, όπου ιδρύθηκαν
νέοι οικισμοί από πρόσφυγες της πόλης. Χρειάστηκε να ληφθούν ιδιαίτερα μέτρα από
το σουλτάνο ώστε να επιστρέψει μέρος του πληθυσμού στη Θεσσαλονίκη με την ελπίδα
κάποιου καλύτερου μέλλοντος. Πολλές τότε συνοικίες, με καθαρά ελληνικό χαρακτήρα
δημιουργήθηκαν (ή διατηρήθηκαν) στην πόλη, κυρίως γύρω από μικρές και ταπεινές
εκκλησίες και μικρά μοναστήρια που έμειναν στα χέρια των χριστιανών (Αγιος Μηνάς,
Αγία Θεοδώρα, Γρηγόριος Παλαμάς, Νέα Παναγία, Παναγία Δέξια, Υπαπαντή, Άγιος Κωνσταντίνος,
Αγιος Αθανάσιος, Λαγουδιανή, Μονή Βλατάδων κ.ά.).
Βαθμιαία όμως η πόλη συνέρχεται από το πλήγμα. Γίνεται πολυάνθρωπη
και ανθηρό λιμάνι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πολλοί περιηγητές του 15ου και
16ου αιώνα μιλούν με θαυμασμό στις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις για τη Θεσσαλονίκη
(Gio Maria degli Angiollelo στα 1470, Joos van Chistele στα 1481, Pierre Bellon
στα 1546, Lorenzo Bernardo στα 1591).
Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα η Θεσσαλονίκη δέχθηκε αλεπάλληλα κύματα
Εβραίων προσφύγων, που κατέφυγαν στην οθωμανική αυτοκρατορία διωγμένοι από τη
χριστιανική Δύση. Είναι οι γνωστοί "Ασκεναζίμ", Εβραίοι της Ουγγαρίας,
Γερμανίας και Βαυαρίας, και οι "Σεφαρδίμ", κύρια προερχόμενοι από την Ισπανία.
Με τον ερχομό και την εγκατάσταση των Εβραίων στην πόλη δημιουργήθηκε μία αξιόλογη
και δραστήρια κοινότητα, που συνέβαλλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του εμπορίου και
της ναυτιλίας της Θεσσαλονίκης.
Το 17ο αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι μία πυκνοκατοικημένη πόλη. Είναι
έδρα του Τούρκου "σαντζάκ-μπέη", καθώς και έδρα "μολλά", δηλαδή
ανώτατου Τούρκου ερμηνευτή των νόμων και ανώτατου δικαστή. Στην πόλη υπάρχει,
ακόμα, ανώτατος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής ("κεχαγιά-γερί") και
πολύς στρατός, γεγονός που απέκλειε κάθε σκέψη για ξεσηκωμό των υπόδουλων κατά
των δυναστών τους.
Ο Τούρκος περιηγητής του 17ου αιώνα Εβλιά Τσελεπή άφησε στο "Οδοιπορικό"
του πολλές και ανεκτίμητες πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη και τη γύρω περιοχή
αυτής της περιόδου. Η περιγραφή του για την πόλη είναι πραγματικά συναρπαστική,
καθώς ο περιηγητής εντυπωσιάζεται από τα πολλά "χαμάμια" (λουτρά), τα
"ταρσιά" (αγορές), τους "μποζαχανέδες" (αναψυκτήρια) της πόλης
κ.ά. Ακόμα βλέπει με θαυμασμό τα μεγάλα λιθόκτιστα πολυόροφα "σεράγια"
(αρχοντόσπιτα), τις υπέροχες αυλές και τους κατάφυτους κήπους της πόλης. Ανάλογες
είναι οι περιγραφές και του άλλου Τούρκου περιηγητή του ίδιου αιώνα Χατζή-Κάλφα,
καθώς και των Ευρωπαίων περιηγητών R. de Dreux, Brown, Covel, Paul Lucas, P. Jean
Baptiste, Souciet, Felix-Beaujour αργότερα.
Μετά την ήττα του στρατού του Μωάμεθ Δ΄ στην πολιορκία της Βιέννης
από τους Πολωνούς και Γερμανούς (1683), άρχισε ουσιαστικά η κατάρρευση της οθωμανικής
αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται μία αφύπνιση των λαών της Βαλκανικής.
Όμως η καταπίεση των Τούρκων αυξάνεται, ιδιαίτερα στη Μακεδονία, που αποτελούσε
το χώρο διέλευσης όλων των στρατευμάτων των Οθωμανών που κατευθύνονταν προς τα
μέτωπα ή προς τις επαναστατημένες -σε λίγο-περιοχές. Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα,
οι υπόδουλοι υποφέρουν τα πάνδεινα από τις δυσβάσταχτες φορολογίες ("avariz"),
τις κακουχίες, τους εξευτελισμούς και τις στερήσεις. Το 1712 μάλιστα ξέσπασε φοβερός
λοιμός στη Θεσσαλονίκη, που ήταν συνέπεια των κακών συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων.
Μόνο το 1713 πέθαναν στην πόλη πάνω από 8.000 άτομα από το φοβερό αυτό λοιμό.
Λίγο αργότερα, το 1720, οι Θεσσαλονικείς ξεσηκώνονται κατά της τουρκικής διοίκησης
με αφορμή την έλλειψη σταριού για ψωμί. Το ίδιο επαναλήφθηκε και αργότερα, στα
χρόνια 1753, 1758 και 1789.
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών, ήταν
κτισμένη μέσα στο χώρο που όριζαν τα βυζαντινά της Τείχη, που μεγάλο τμήμα τους
σώζεται και σήμερα σε καλή κατάσταση. Στη γύρω περιοχή δεν είχαν δημιουργηθεί
ακόμα συνοικίες ή οικισμοί και προάστια. Στην πόλη υπήρχαν 4 μεγάλοι πύργοι. Δύο
από τους πύργους αυτούς, ένας κυκλικός και ένας τετράγωνος, βρίσκονταν στο νότιο
τμήμα των τειχών. Ο πρώτος είναι ο σημερινός Λευκός Πύργος. Οι κάτοικοι της πόλης
φτάνουν τις 40.000 περίπου (Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι). Οι δρόμοι του εμπορικού
κέντρου είναι σκεπαστοί με σανίδες ("σκεπαστά"), που δημιουργούν ευχάριστη δροσιά
το καλοκαίρι. Στην παραλία της Θεσσαλονίκης, στη θέση της σημερινής μητρόπολης
του Γρηγορίου Παλαμά, ήταν κτισμένος ο παραθαλάσσιος ναός του Αγίου Δημητρίου.
Αναφέρονται επίσης οι ναοί του Αγίου Αθανασίου, Αγίου Νικολάου, Αγίου Μηνά, Παναγίας
και η κρύπτη του Αγίου Δημητρίου.
Στον Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821 μεγάλη ήταν η προσφορά
της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης. Εκτός από τους Έλληνες της διασποράς που
αγωνίστηκαν για να προβάλουν το ελληνικό θέμα στο εξωτερικό, οι υπόδουλοι στους
Τούρκους προσέφεραν μεγάλες θυσίες αίματος για να στεριώσει ο αγώνας της ελευθερίας.
Ένας από τους κύριους "εταίρους" της "Φιλικής Εταιρίας"
ήταν ο Μακεδόνας αρματολός από το Μπλάτσι της Δυτικής Μακεδονίας, Ιωάννης Φαρμάκης.
Ο Φαρμάκης, με το βαθμό του "Αρχηγού των Αφιερωμένων", ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη
το 1818 και μύησε στον αγώνα της Ελευθερίας πολλούς πρόκριτους της Μακεδονίας
και της Θεσσαλονίκης. Έτσι, σύντομα δημιουργήθηκε ένας σημαντικός επαναστατικός
πυρήνας της "Φιλικής" στη Θεσσαλονίκη με μέλη το Χριστόδουλο Μπαλάνο,
Αθανάσιο Σκανδαλίδη, Στέργιο Πολύδωρο, Κυριάκο Τοσίτσα, Αργυρό Ταπουχτσή, Αναστάσιο
Κυδωνιάτη, πρωτοσύγκελο Χρύσανθο κ.ά. Το 1820 θα περάσει από την πόλη με οδηγίες
και γράμματα του Υψηλάντη και ο "Φιλικός" Ύπατρος.
Όταν κηρύχθηκε επανάσταση κατά των Τούρκων στη γειτονική Χαλκιδική
από το Σερραίο πατριώτη Εμμανουήλ Παπά, στις 23 Μαρτίου 1821, οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης
ξέσπασαν με απάνθρωπη μανία στον άμαχο ελληνικό πληθυσμό της πόλης. Τουλάχιστον
3.000 Θεσσαλονικείς μαζί με τους πρόκριτους της πόλης σφαγιάστηκαν στο τουρκικό
διοικητήριο ("κονάκι") και στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού, ενώ
εκατοντάδες αγωνιστές φυλακίστηκαν στο φρικτό κάτεργο του σημερινού Λευκού Πύργου.
Οι Τούρκοι γρήγορα κατάπνιξαν στο αίμα τα επαναστατικά κινήματα της
Μακεδονίας, χωρίς όμως να πτοήσουν το επαναστατικό φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και ενώ στο νότο υπάρχει ήδη ελεύθερο ελληνικό
κράτος, η Θεσσαλονίκη εξωραϊζεται, καθώς οι Τούρκοι προσπαθούν να εξυγχρονίσουν
το κράτος τους που παρακμάζει. Το 1869, με διαταγή του Τούρκου διοικητή της πόλης
κατεδαφίζονται μεγάλα τμήματα των βυζαντινών τειχών για να "αναπνεύσει"
η πόλη. Αρχικά κατεδαφίζονται τα παραθαλάσσια τείχη και ο μεγάλος πύργος που βρισκόταν
μπροστά στο λιμάνι (Γιαλού-καπού), στο ύψος της αρχαίας Αιγυπτιακής αγοράς (σημερινή
οδός Αιγύπτου). Μετά από λίγα χρόνια κατεδαφίζονται τα τείχη του "πυροβολοστάσιου"
("Τοπ-Χανέ") και το ανατολικό τείχος από την Κασσανδρεωτική πύλη (πλατεία
Συντριβανίου σήμερα) ως τον πύργο του "Κανλή-Κουλέ" (Πύργος του Αίματος). Μάλιστα
ο πύργος αυτός με την απαίσια φήμη του φρικτού κάτεργου βάφεται λευκός για να
ονομασθεί έτσι Λευκός Πύργος. Νέοι δρόμοι διανοίγονται ή διευρύνονται. Δημιουργείται
η οδός Σαμπρή πασά (σημερινή Βενιζέλου) το 1867, η οδός Μηδάτ πασά (σημερινή Αγίου
Δημητρίου) και το 1873 η λεωφόρος Χαμηδιέ (Εθνικής Αμύνης), όπου κτίστηκαν τα
κτίρια της Τουρκικής διοίκησης.
Το 1871, κάτω από την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, η Τουρκία
κατασκευάζει τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Σκοπίων
και το 1888 τη σύνδεση του σιδηροδρομικού δικτύου με το σερβικό δίκτυο, για να
ενωθεί έτσι η Θεσσαλονίκη με την Κεντρική Ευρώπη. Το 1893-1894 κατασκευάζεται
η γραμμή Θεσσαλονίκης-Φλώρινας
και Θεσσαλονίκης-Μοναστηριού,
ενώ το 1896 γίνεται η σύνδεση με την Αλεξανδρούπολη.
Με την εγκατάσταση των πρώτων τραμ που έσερναν ρωσσικά και ουγγρικά
άλογα, το 1893, δίνεται το ξεκίνημα για την ανάπτυξη των προαστίων της πόλης,
ιδιαίτερα του ανατολικού τομέα. Στα προάστια κτίζονται επιβλητικές επαύλεις, οι
λεγόμενοι "πύργοι" και η Θεσσαλονίκη αποκτά νέο πρόσωποκαι φυσιογνωμία.
Ο πληθυσμός της πόλης αυξάνεται ραγδαία. Έτσι, ενώ το 1865 οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης
ήταν 50.000, το 1880 έγιναν 90.000, για να φτάσουν το 1895 τις 120.000 περίπου.
Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε πια φανερό πως ο ευρωπαϊκός χώρος
της Τουρκίας θα περιερχόταν στους λαούς που τον κατείχαν από αιώνες. Η παρακμή
της Τουρκίας ήταν πια και εσωτερικά φανερή, ενώ το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων
για την περιοχή επιτάχυνε τις εξελίξεις. Ο ένοπλος αγώνας των υπόδουλων λαών έδωσε
την ευκαιρία να γίνουν φανερές οι εδαφικές διεκδικήσεις στο χώρο της Μακεδονίας,
που πολλές φορές υποδαυλιζόταν από ξένες επεμβάσεις και σωβινιστικές διαθέσεις.
Η Ελλάδα στον αγώνα αυτό, που πήρε το όνομα Μακεδονικός Αγώνας, υπερασπίστηκε
με πολλές θυσίες τις εθνικές της διεκδικήσεις. Με κέντρο το ελληνικό Γενικό Προξενείο
της Θεσσαλονίκης (σημερινό Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα), αναπτύχθηκε έντονη δραστηριότητα
στο χώρο της Μακεδονίας, όπου από την αρχαιότητα ζούσε συμπαγής Ελληνικός πληθυσμός.
Αν και ο αγώνας αυτός δεν είχε άμεσα αποτελέσματα, συνέβαλλε όμως ουσιαστικά στην
απελευθέρωση της περιοχής και στην ένταξή της δικαιωματικά στο χώρο της Ελλάδας
λίγο αργότερα.
Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Αρχαία πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Αναδρομή-Ανάπτυξη οικιστικής δραστηριότητας στη Μακεδονία (5.000 π.Χ-2.000π.Χ.)
Η Θεσσαλονίκη,
η μεγαλύτερη -μετά την πρωτεύουσα- πόλη της Ελλάδας, έχει μία μεγάλη σε διάρκεια
και συγκλονιστική σε περιεχόμενο ιστορία. Από το 315 π.Χ., που ιδρύθηκε από το
βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο,
έχουν περάσει 2.300 χρόνια έως σήμερα. Σε όλη τη χρονική διάρκεια των 23 αιώνων,
η όμορφη αυτή παραθαλάσσια πόλη, που είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στο εσωτερικό
του Θερμαϊκού κόλπου του βορείου Αιγαίου
Πελάγους, διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ελληνικών πραγμάτων.
Υπήρξε η πόλη με την πιο έντονη παρουσία σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο, γεγονός
που αποδεικνύει σωστή την επιλογή και ενέργεια του οικιστή της Κάσσανδρου.
Από αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν κατά καιρούς, προκύπτει πως
ο ευρύτερος χώρος της Θεσσαλονίκης είχε κατοικηθεί τουλάχιστον πριν από 5.000
χρόνια (3.000 π.Χ.). Ευρήματα ανθρώπινων εγκαταστάσεων βρέθηκαν πάνω σε τεχνητούς
λόφους ("τούμπες") που περιβάλλουν τη Θεσσαλονίκη. Αλλα επίσημα αρχαιολογικά ευρήματα
δείχνουν πως στην ίδια περιοχή υπήρχαν οικισμοί από την εποχή του σιδήρου (1.000
π.Χ.) και μάλιστα συνέχισαν να υπάρχουν μέχρι τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα. Έτσι,
γύρω στο φυσικό λιμάνι του Θερμαϊκού, εμφανίσθηκε από νωρίς μία έντονη οικιστική
δραστηριότητα με τη δημιουργία πολλών μικρών πόλεων ("πολισμάτων"), μεταξύ των
οποίων κύρια ήταν η Θέρμη,
από την οποία πήρε και το όνομά του ο Θερμαϊκός
κόλπος. Η οικιστική αυτή δραστηριότητα συμπίπτει με την ανάπτυξη της δυναστείας
των Μακεδόνων, που από τα ορεινά της Μακεδονίας και τις πεδιάδες γύρω από τους
ποταμούς (Ανω) Αλιάκμονα,
Αξιό και Εριγώνα, προωθήθηκαν προς τα παράλια του Θερμαϊκού, ιδιαίτερα στα χρόνια
του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Α΄ (520-500 π.Χ.). Προηγούμενα και από τον 7ο
π.Χ. αιώνα, στο χώρο της Μακεδονίας και ιδιαίτερα στη Χαλκιδική
και στο Θερμαϊκό, είχε δημιουργηθεί μία σειρά πόλεων-αποικιών από τους Έλληνες
του νότου, κύρια των πόλεων της Χαλκίδας,
Ερέτριας, Κορίνθου
και Αθήνας.
Εμφάνιση των Μακεδόνων-Μακεδονική Δυναστεία (2.000 π.Χ.-148 π.Χ.)
Η παρουσία των Μακεδόνων στο βορειοελλαδικό χώρο γίνεται γύρω στο
2.000 π.Χ. Οι Μακεδόνες ήταν Δωριείς που δεν ακολούθησαν τη μεγάλη μάζα των ομοφύλων
τους στη μετακίνησή τους προς τη νότια Ελλάδα, αλλά παρέμειναν και εγκαταστάθηκαν
στα ορεινά της Μακεδονίας. Δεν είχαν έτσι καμία ουσιαστική διαφοροποίηση από τους
Έλληνες του νότου. Μιλούσαν ένα διαλεκτικό ιδίωμα των Δωριέων, χρησιμοποιούσαν
ελληνικά ονόματα και πίστευαν στους ίδιους Θεούς των αδελφών τους του νότου. Από
τον 5ο π.Χ. αιώνα μάλιστα αρχίζει μία άνθηση των Ελλήνων της Μακεδονίας, παράλληλα
με αυτή της νότιας Ελλάδας. Πολλές τότες πόλεις του βορειοελλαδικού χώρου έγιναν
κέντρα όπου αναπτύχθηκαν σε υψηλά επίπεδα τα γράμματα και οι τέχνες (Αβδηρα,
Θάσος, Στάγειρα,
Αμφίπολη, Ολυνθος,
Πέλλα, Δίον,
Αιγές κ.λπ.).
Ιδιαίτερη ακμή και αίγλη γνώρισε η Μακεδονία στα χρόνια του Φιλίππου
Β΄, βασιλιά της Μακεδονίας, που ανάλαβε το θρόνο στα 358 π.Χ., σε μία εποχή εσωτερικών
και εξωτερικών πολέμων, με συσσωρευμένα πολλά προβλήματα. Ο Φίλιππος, μετά από
πολλούς αγώνες, κατάφερε να κυριαρχήσει στο χώρο της Ελλάδας και ιδιαίτερα της
Μακεδονίας και να αναγνωρισθεί -έστω και μεταγενέστερα- σαν ο θεμελιωτής της έννοιας
του ελληνικού κράτους, όταν κυριαρχούσαν στην Ελλάδα οι διασπαστικές τάσεις των
πόλεων-κρατών του ελληνικού χώρου.
Το 334 π.Χ., ο γιος του Φιλίππου, Αλέξανδρος ο Μέγας, βασιλιάς της
Μακεδονίας και κυρίαρχος αναμφισβήτητος όλης της Ελλάδας θα πραγματοποιήσει τη
μεγάλη του εκστρατεία κατά των Περσών της Μ. Ασίας. Το 323 π.Χ., ο μεγάλος αυτός
στρατηλάτης θα πεθάνει στη Βαβυλώνα,
για να αρχίσουν οι πόλεμοι των "Διαδόχων" της απέραντης αυτοκρατορίας
του. Ο Κάσσανδρος, ο μεγαλύτερος γιος του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου Αντίπατρου,
δεν ακολούθησε το Μακεδόνα στρατηλάτη στη μεγάλη του εκστρατεία στη Μ. Ασία. Έμεινε
στη Μακεδονία σαν "επιμελητής" του Μακεδονικού κράτους. Αργότερα, μετά
τη συνέλευση των "Διαδόχων" στον Τριπαράδεισο της Συρίας (321 π.Χ.),
όπου ο Αντίπατρος ορίστηκε "επιμελητής" της αυτοκρατορίας, ο Κάσσανδρος
έγινε χιλίαρχος του Μακεδονικού ιππικού στην Ασία. Όταν πέθανε ο Αντίπατρος (319
π.Χ.) αφήνοντας διάδοχό του το στρατηγό Πολυσπέρχοντα, ο Κάσσανδρος στράφηκε κατά
του νέου ηγεμόνα έχοντας συμμάχους τον Πτολεμαίο, τον Αντίγονο, τον Λυσίμαχο και
τον Ευμένη. Στους πολέμους της διαδοχής πήρε μέρος και η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
υποστηρίζοντας το στρατηγό Πολυσπέρχοντα. Όμως στη μάχη της Πύδνας
μεταξύ των αντιμαχομένων, ο Κάσσανδρος νίκησε την Ολυμπιάδα και την καταδίκασε
σε θάνατο. Η πράξη του όμως αυτή δημιούργησε μεγάλες αντιδράσεις στη Μακεδονία,
όπου τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιου της Ολυμπιάδας, είχαν κιόλας
γίνει θρύλος με επικές διαστάσεις. Κάτω από αυτή την πραγματικότητα, για να φανεί
αρεστός στη Μακεδονική αριστοκρατία, ο Κάσσανδρος ίδρυσε τη Θεσσαλονίκη, δίνοντας
σε αυτή το όνομα της συζύγου του και αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου από άλλη μητέρα.
Στην ενέργειά του αυτή προχώρησε ο Κάσσανδρος προβλέποντας τη δυσμενή
εξέλιξη της ως τότε πρωτεύουσας του Μακεδονικού κράτους, Πέλλας. Η Πέλλα δεν προσφερόταν
πια σαν πρωτεύουσα, κύρια από λόγους ανύπαρκτης φυσικής οχύρωσης, γεωγραφικής
ακαταλληλότητας και δυσχέρειας στη θαλάσσια επικοινωνία.
Η Θεσσαλονίκη κτίσθηκε με επίκεντρο την αρχαία πόλη Θέρμη, αφού συγχωνεύθηκαν
σε αυτή 26 άλλες μικρές πόλεις ("πολίσματα") της περιοχής. Ο αρχαίος
γεωγράφος Στράβωνας αναφέρει μεταξύ αυτών των μικρών πόλεων την Απολλωνία, τη
Χαλάστρα, τη Γαρησκό την Αίνεια
και την Κισσό.
Στόχος του οικιστή της Θεσσαλονίκης Κάσσανδρου ήταν ασφαλώς να δημιουργήσει
τη μελλοντική μητρόπολη της Μακεδονίας. Και η ιστορία τον δικαίωσε απόλυτα. Η
Θεσσαλονίκη, με τα έξοχα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά της, γρήγορα εξελίχθηκε σε
πρωτεύουσα της Μακεδονίας και διατηρήθηκε τέτοια σε ολόκληρη τη μακραίωνη ιστορία
της.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης φαίνεται πως οχυρώθηκε νωρίς με τείχη. Μόλις
30 χρόνια μετά την ίδρυσή της ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος την επέλεξε
σαν τον πιο ασφαλή τόπο για να αμυνθεί κατά του επιδρομέα βασιλιά της Ηπείρου
Πύρρου.
Αργότερα, το 279 π.Χ., έξω από τα τείχη της πόλης συντρίφτηκε φοβερή
επίθεση Κελτών επιδρομέων. Στη μάχη, μάλιστα, αυτή σκοτώθηκε ο βασιλιάς της Μακεδονίας
Πτολεμαίος ο Κεραυνός, υπερασπιζόμενος τη Θεσσαλονίκη.
Περίοδος Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (148 π.Χ.-313 μ.Χ.)
Στη ρωμαϊκή περίοδο η Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε ακμαία πόλη, για να
γίνει γρήγορα πρωτεύουσα ρωμαϊκής επαρχίας.
Μετά την ήττα του τελευταίου Μακεδόνα βασιλιά Περσέα από τους Ρωμαίους
του Ύπατου Αιμίλιου Παύλου στην Πύδνα
(168 π.Χ.) και την ίδια τύχη του Ανδρίσκου (148 π.Χ.), η Μακεδονία περιήλθε ολοκληρωτικά
στους Ρωμαίους.
Όλη τότε η περιοχή της Μακεδονίας χωρίστηκε σε 4 τμήματα ("regiones")
και η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα
του "δεύτερου" τμήματος της Μακεδονίας ("Macedonia Secunda") για χρονικό
διάστημα 20 χρόνων.
Την περίοδο αυτή πολλά μνημεία και καλλιτεχνικοί θησαυροί της Μακεδονίας
και της Θεσσαλονίκης ξηλώθηκαν από "αργυρολόγους" Ρωμαίους διοικητές της επαρχίας
για να μεταφερθούν σαν τρόπαια στη Ρώμη
και να επιδειχθούν στους "Θριάμβους" που οργάνωσαν οι Ρωμαίοι για να τιμηθούν
οι νικητές. Μετά το 148 π.Χ. οι 4 επαρχίες της Μακεδονίας ενοποιήθηκαν σε μία,
για να δημιουργηθεί η επαρχία της Μακεδονίας ("Provincia Macedonia")
με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη. Στην επαρχία αυτή συμπεριλήφθηκε σε λίγο και η νότια
Ελλάδα, για να ισχύσει αυτό το καθεστώς 120 χρόνια, ως την εποχή του Αυγούστου
(27 π.Χ.), οπότε αποσπάστηκε η νότια Ελλάδα και δημιουργήθηκε από αυτήν η επαρχία
Αχαϊας ("Provincia Achaia").
Την περίοδο αυτή η Θεσσαλονίκη είναι η "μήτηρ πάσης της Μακεδονίας".
Είναι το κέντρο όλης της χερσονήσου του Αίμου,
με αναπτυγμένο εμπόριο, βιοτεχνία και προπαντώς με μεγάλη πνευματική και πολιτιστική
ανάπτυξη. Η πόλη μάλιστα κρατά τον ελληνικό της χαρακτήρα, γεγονός που αποδεικνύεται
από πλήθος επιγραφών και νομισμάτων της εποχής. Μεγάλες και ευεργετικές ήταν οι
επιπτώσεις του γειτονέματος της Θεσσαλονίκης με τη στρατιωτική Via Egnatia (Εγνατία
οδό), που κατασκεύασαν οι Ρωμαίοι πάνω στα ίχνη παλιότερου δρόμου που μνημονεύει
ο Αριστοτέλης, για να ενώσουν την Αδριατική
(Δυρράχιο) με τον Ελλήσποντο
και τη Μ. Ασία. Ο δρόμος αυτός, που διευκόλυνε σημαντικά και το εμπόριο, πιστεύεται
πως περνούσε λίγα μόλις χιλιόμετρα βόρεια της Θεσσαλονίκης.
Οι Ρωμαϊκές λεγεώνες που κατάκλυσαν την Ελλάδα δεν ήταν πάντα αήττητες.
Έτσι, πολλές φορές η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη πέρασαν, στην πρώτη περίοδο της
ρωμαιοκρατίας φοβερούς κινδύνους από επιδρομές βαρβάρων. Ο Ρωμαίος κτήτορας Κικέρωνας,
που κατάφυγε στη Θεσσαλονίκη το 58 π.Χ. ως πολιτικός εξόριστος, αναφέρει μία παρόμοια
σκληρή δοκιμασία, όταν βάρβαρα φύλα του βορρά επιτέθηκαν κατά της Θεσσαλονίκης,
αναγκάζοντας τους κατοίκους της να αμυνθούν με σθένος για να σωθούν. Κατασκευάσθηκαν
τότε με γρήγορο ρυθμό πολλά οχυρά έργα στην Ακρόπολη της Ανω Πόλης, όπου συγκεντρώθηκαν
οι κάτοικοι και η φρουρά της πόλης για να αντιμετωπίσουν τους επιδρομείς.
Στον εμφύλιο πόλεμο των Ρωμαίων (49-31 π.Χ.) η Μακεδονία έγινε ο χώρος
αναμέτρησης των εμπολέμων (φιλοκαισαρικοί, δημοκρατικοί). Η πόλη στους πολέμους
αυτούς είχε ταχθεί με το μέρος των αυτοκρατορικών Αντωνίου και Οκταβίου, παρόλο
τον κίνδυνο που διέτρεχε σε περίπτωση επικράτησης των αντιπάλων τους. Μετά τη
νίκη των αυτοκρατορικών στους Φιλίππους
(42 π.Χ.), οι Θεσσαλονικείς έστεισαν τιμητική αψίδα στη δυτική πύλη του Αξιού,
για να τιμήσουν τους νικητές Αντώνιο και Οκτάβιο που μπήκαν θριαμβευτικά στην
πόλη. Αποτέλεσμα της στάσης αυτής της πόλης ήταν να ονομασθεί η Θεσσαλονίκη
"ελεύθερη πόλη" ("Liberam Civitatem"), να αποκτήσει πολλά προνόμια και ακόμα ο
"δήμος" της ουσιαστική αυτοδιοίκηση. Ενδεικτικό αυτής της αυτοδιοίκησης της πόλης,
που την κράτησε για αιώνες και στο Βυζάντιο, ήταν οι δημόσιες ελεύθερες συνεδριάσεις
του "δήμου" και το γεγονός ότι την πόλη υπερασπιζόταν "δημοτική" φρουρά. Με λαμπρότητα,
την περίοδο αυτή, γιορτάζονταν στη Θεσσαλονίκη τα "Ολύμπια" και τα "Πύθια", κατά
τα πρότυπα των αρχαίων αγώνων της Ολυμπίας, ενώ παράλληλα καλλιεργούνταν τα γράμματα
και οι τέχνες. Περίφημοι σοφοί δάσκαλοι, συγγραφείς, φιλόσοφοι, ποιητές και λόγιοι,
ζούσαν και δίδασκαν στην πόλη, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια πολύπλευρη
πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη, καθώς μάλιστα το αναπτυγμένο εμπόριο έφερνε
στην πόλη κάθε κοινωνική ζύμωση και κάθε ανθρώπινη αγωνία και αναζήτηση.
Με την παραπάνω εικόνα να κυριαρχεί στην πόλη το πρώτο μισό του 1ου
μ.Χ. αιώνα, δεν ήταν συμπτωματικό ή τυχαίο το ότι ο Απόστολος Παύλος διάλεξε τη
Θεσσαλονίκη, αμέσως μετά τους Φιλίππους
της Καβάλας, για πρώτο του μεγάλο σταθμό για τη διάδοση της νέας θρησκείας του
Χριστιανισμού στην Ευρώπη. Με τον ερχομό του το 50 μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, ο Απόστολος
Παύλος ιδρύει στην πόλη τη "Χρυσή Πύλη", όπως την ονομάζει χαρακτηριστικά, τη
δεύτερη Χριστιανική Εκκλησία στον Ευρωπαϊκό χώρο. Προς τους κατοίκους της πόλης
ο Απόστολος Παύλος θα στείλει σε λίγο τις γνωστές Α΄ και Β΄ προς "Θεσσαλονικείς"
επιστολές του, που αποτελούν σημαντικά κείμενα της χριστιανικής πίστης.
Η μεγαλύτερη ακμή της Θεσσαλονίκης στη Ρωμαϊκή περίοδο σημειώνεται
στα χρόνια του Καίσαρα Γαλέριου. Ο Γαλέριος, γαμπρός του Διοκλητιανού και μέλος
της Ρωμαϊκής "Τετραρχίας", όταν έγινε κυβερνήτης ολόκληρης της Βαλκανικής, του
"Ιλλυρικού", όπως ονομαζόταν τότε, έκανε τη Θεσσαλονίκη έδρα της εξουσίας του
(αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα). Στην πόλη κατασκευάστηκαν επιβλητικά ανάκτορα και
μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα από δημόσια κτίρια. Μερικά από τα κτίρια αυτά, που
ολόκληρα ή τμήματά τους διασώθηκαν ως τις μέρες μας (Ροτόντα, Ανάκτορα, Θριαμβική
Αψίδα Γαλερίου, Αρχαία Αγορά κ.ά.) δείχνουν το μέγεθος της μεγαλοπρέπειας που
επικρατούσε την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη.
Την πόλη διέσχιζε κατά μήκος ένας "φαρδύς δρόμος", η σημερινή Εγνατία
οδός (Via Egnatia), που άρχιζε από τη "Χρυσή Πύλη" (πύλη του Αξιού, σημερινή πλατεία
Δημοκρατίας) και έφτανε στην "Κασσανδρεωτική πύλη" (πύλη της Καλαμαριάς, σημερινή
πλατεία Συντριβανίου) στα ανατολικά τείχη. Ένας άλλος δρόμος, παράλληλος προς
τον προηγούμενο στη θέση της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου, ένωνε τις άλλες δύο
πύλες της πόλης: τη "Ληταία Πύλη", των δυτικών τειχών με τη "Νέα Χρυσή Πύλη" ανατολικά,
ενώ ένας κάθετος δρόμος, πιθανά στη θέση της σημερινής οδού Βενιζέλου, ένωνε το
λιμάνι με την Ακρόπολη (Ανω Πόλη), όπου στρατοπέδευε η φρουρά της πόλης. Ακόμα,
περιγραφές αρχαίων συγγραφέων αλλά και ευρήματα αρχαιολογικών ερευνών δείχνουν
πως στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της Θεσσαλονίκης, έξω από τα τείχη, υπήρχαν
νεκροταφεία στην ίδια θέση περίπου με εκείνα της ελληνιστικής εποχής.
Στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα τοποθετείται χρονικά και ο μαρτυρικός
θάνατος του προστάτη και πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου και του φίλου
του Νέστορα. Από τότε, η Θεσσαλονίκη έγινε το κέντρο της λατρείας του Αγίου Δημητρίου
σε ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο. Ο "μυροβλήτης" Αγιος Δημήτριος συνδέθηκε
άρρηκτα με την τύχη της πόλης και η παράδοση αναφέρει πολλές περιπτώσεις σωτήριας
επέμβασής του για να σωθεί η πόλη από τις επιδρομές των βαρβάρων.
Για τη συνέχεια της ιστορίας της αρχαίας Θεσσαλονίκης βλέπε σύγχρονη πόλη
: Θεσσαλονίκη
Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Λάβετε το καθημερινό newsletter με τα πιο σημαντικά νέα της τουριστικής βιομηχανίας.
Εγγραφείτε τώρα!
