Πληροφορίες τοπωνυμίου

Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίου Δημητρίου

ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 41455
  Το χωριό Αγιος Δημήτριος, με την αρχική ονομασία «Μαρινάκι», από το όνομα του ιδιοκτήτη χανιού επί Τουρκοκρατίας, βρίσκεται ανατολικότερα του παλαιού που ήταν συνοικισμός ποιμένων. Κοντά υπήρχαν δυο συνοικισμοί με την επωνυμία Σκληρού και Κολοκυθά. Τα στοιχεία της Αρχικής του αναγνώρισης είναι: Δ. 26-11-1929 και ΦΕΚ Α. 424/1929. Προήλθε από την κοινότητα Κέντρου του Τέως Δήμου Πηνειίων. Μέχρι πριν του Ν.Καποδίστρια την κοινότητα συναποτελούσαν ο Αγ. Δημήτριος και το Κολοκυθά.
  Ο ισχυρός σεισμός του 1909 κατέστρεψε ολοσχερώς το συνοικισμό Μαρινάκι, εκτός του Ναού της Παναγίας και μερικώς τους δυο συνοικισμούς. Αυτό έγινε αιτία να εγκαταλειφθεί ο συνοικισμός και να κτισθεί νέος με την επωνυμία Αγιος Δημήτριος, από το ομώνυμο μοναστήρι. Το 1971 αριθμούσε 414 και 155 κατοίκους ( Α.Δ. και Κ.) Το 1981 αριθμούσε 344 κατ. το 1991 είχε 386 κατ. Βρίσκεται Β.Α. του Πηνειού, Ν. του αρδευτικού φράγματος (1958), επί της Επαρχιακής Οδού Αμαλιάδας - Κέντρου σε απόσταση 10χλμ. Δεξιά αυτής κατοικούν οι προερχόμενοι από Μαρινάκι, αριστερά από Σκληρού και Κολοκυθά. Η έκτασή του είναι περί τα 3000 στρέμματα, το έδαφος εύφορο εξ αιτίας των προσχώσεων του Πηνειού και των αρδεύσεων, σε υψόμετρο 71μ . Το νερό ακατάλληλο για ύδρευση, αφού περιέχει άλατα, σίδηρο και άλλα μέταλλα.
  Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία (κηπευτικά- πιπεριές) και λιγότερο με την κτηνοτροφία (αιγοπρόβατα). Οι κατοικίες του χωριού σχετικά σύγχρονες, μονόροφες ή δυόροφες. Χαρακτηριστικά έθιμα, που τείνουν να εκλείψουν είναι η εξέλασης, που έχει σχέση με την συμπαράσταση προς τους αναξιοπαθούντες και η δανεικαριά. Η αμοιβαία ανταπόδοση εργασίας.
  Πολιούχος είναι ο Αγιος Δημήτριος, που η ιερή μνήμη του γιορτάζεται πανηγυρικά στις 26 Οκτωβρίου.
  Το Δημοτικό Σχολείο ιδρύθηκε το 1912. Εκεί λειτούργησε ως το 1937. Πριν οι μαθητές φοιτούσαν στο Σχολείο Βελανιδίου. Μετέπειτα και ως το 1968 λειτουργούσε σε εκκλησιαστικό οίκημα, και έκτοτε και μέχρι σήμερα σε προκατασκευασμένο κτίριο Ιταλικού τύπου, σε οικόπεδο που αγοράστηκε από την κοινότητα . Επίσης από το 1982 λειτουργεί και Νηπιαγωγείο.

Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίου Ηλία

ΑΓΙΟΣ ΗΛΙΑΣ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 94596
  Το χωριό πήρε το όνομα από τον Ιερό Ναό του Αγίου Ηλία. Δεν είναι γνωστό πότε κατοικήθηκε. Τα στοιχεία αρχικής του αναγνώρισης είναι: Δ. 4-10-1924 και ΦΕΚ Α 251/1924 , που αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητη κοινότητα Αγίου Ηλία. Η κοινότητα ήταν συνοικισμός της κοινότητα Μπεζαΐτη (Κεραμιδιάς) του Τέως Δήμο Πηνείων. Βρίσκεται Ν. της Τεχνητής Λίμνης του Πηνειού. Το έδαφός του είναι λοφώδες, σε υψόμετρο 82μ. με κλίμα υγρό. Το 1981 είχε 446 κατ. και το 1991 είχε 409 κατ. Οι κάτοικοι είναι γεωργοί. Πολλοί από αυτούς παλαιότερα εργάστηκαν σαν εργάτες στην κατασκευή της τεχνητής λίμνης του Πηνειού. Τα έργα του Πηνειού κάλυψαν μεγάλη έκταση από τα κτήματά τους, για τα οποία αποζημιώθηκαν και οι περισσότεροι από αυτούς εγκαταστάθηκαν στα αστικά κέντρα. Το χωριό μετά το σεισμό το 1988 άλλαξε. Έτσι στη θέση των παλαιών πλινθόκτιστων κατοικιών κτίστηκαν καινούργιες αντισεισμικές κατοικίες αλλάζοντας την όψη του χωριού.
  Το Δημοτικό Σχολείο ιδρύθηκε, κατά πληροφορίες των κατοίκων το 1924. Λειτούργησε στην αρχή σε κτίριο που κατασκευάστηκε με δαπάνη των ίδιων των κατοίκων σε οικόπεδο της εκκλησίας , που αργότερα μεταβιβάστηκαν στο κράτος. Το 1966 σε οικόπεδο 2,5 στρεμ., δωρεά Ιεράς Μονής Σωτηρούλας, τοποθετήθηκαν λυόμενες αίθουσες Ιταλικού τύπου. Εκεί λειτουργεί το από 1964 2/θ Σχολείο. Το 1970 συγχωνεύεται με το 1/θ Καλαθά.

Δημοτικό Διαμέρισμα Αμπελοκάμπου

ΑΜΠΕΛΟΚΑΜΠΟΣ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 61215
  Το χωριό Αμπελόκαμπος βρίσκεται 4,5 χλμ. Β.Δ. της Αμαλιάδας. Έχει έκταση 8.200 τ.χλμ.. Με την απογραφή του 1971 αριθμούσε τους 678 κατ. Του 1981 621 κατ. και με την απογραφή του 1991 έχει 645 κατ. Το έδαφός του είναι πεδινό, υψόμετρο 55 μ. και το κλίμα υγρό. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία, που γίνεται με μηχανικά μέσα, και την κτηνοτροφία.(πρόβατα, αίγες, βοοειδή) Πολλοί από τους κατοίκους μετανάστευσαν προς τα αστικά κέντρα και το εξωτερικό, χωρίς να ξεχνούν την πατρίδα τους. Παλαιότερα και μέχρι το 1970, οι κατοικίες ήταν μονώροφες και πλινθόκτιστες αντικαθίστανται σταδιακά από σύγχρονες μονώροφες ή διώροφες. Γεωργικά προϊόντα: αραβόσιτος, και άλλα δημητριακά, γεώμηλα, κηπευτικά, ελιές, αμπέλια σε συστηματική καλλιέργεια πριν από την άρδευση από το φράγμα Πηνειού κ.ά.
  Το όνομα του χωριού ήταν «Καρακούζι» μαύρο μάτι δηλ. και συναποτελούσαν κοινότητα με τα Καλύβια με το Β.Δ. 18-8-1912 ΦΕΚ Α 256/1912. Προήλθε η κοινότητα από τον τέως Δήμο Ήλιδας. Ο συνοικισμός και η κοινότητα μετονομάστηκαν σε συν. Και κοινότητα Αμπελοκάμπου με το Δ. 19-7-1928 ΦΕΚ Α 1561 του 1928. Το όνομα πήρε από τα πολλά αμπέλια του.
  Σε απόσταση 300μ. από το χωριό βρίσκεται από την εποχή της Τουρκοκρατίας η Μονή του Αγίου Αθανασίου. Έως τα τέλη του 19ου Αιώνα λειτουργούσε ως Μονή αντρών και μετέπειτα ως Μονή γυναικών.. Στο μοναστήρι απαγχονίστηκαν μοναχοί από τους Τούρκους. Κατά την παράδοση, θεϊκή φωνή που έλεγε «Μην προχωρείς», σταμάτησε το άλογο του επικεφαλής του αποσπάσματος Καρά-Κιουζ , που ήλθε και να κάψει το μοναστήρι. Το θαύμα έγινε. Ο Τούρκος πίστεψε στο Χριστό. Χάρισε τα γύρω κτήματα στο μοναστήρι. Οι κάτοικοι τον τίμησαν δίνοντας το όνομά του στο χωριό. Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 18 του Γενάρη. Πλήθος οι πιστοί που συρρέουν, ικέτες του θαυματουργού Αγίου.
  Βόρεια του χωριού βρίσκεται εγκαταλειμμένο το πηγάδι του Αγά. Έως στα μέσα του 20ου αιώνα υδρευόταν το χωριό από αυτό. Αργότερα η ύδρευση γινόταν από αντλίες και πρόσφατα από το υδραγωγείο.
  Στο κέντρο του χωριού υπάρχει το Μνημείο των Πεσόντων. Δωρεά του Χρ. Χριστόπουλου, Ταξιάρχου.
Το Δημοτικό Σχολείο ιδρύθηκε το 1890. Το 1927 απέκτησε διδακτήριο από την κοινότητα που μετά τους σεισμούς του 1953 κρίθηκε ακατάλληλο. Από το 1955 λειτουργεί στο κτίριο που σήμερα βρίσκεται. Επίσης, στον ίδιο αύλιο χώρο λειτουργεί και Νηπιαγωγείο που ιδρύθηκε το 1976.

Δημοτικό Διαμέρισμα Αυγείου

ΑΥΓΕΙΟ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 41237
  Το Αυγείο (Μπουχιώτη) είναι από τους παλαιότερους οικισμούς τους του Ηλειακού Κάμπου. Το όνομά του το πήρε από τον Μυθικό βασιλιά Αυγεία. Βρίσκεται Β.Δ. της Αμαλιάδας σε υψόμετρο 75 μ. με κατοίκους 501 απογραφής 1971, 446 απογραφής 1981 και 364 κατ. απογραφής 1991 και απόσταση 8 χλμ. επί της επαρχιακής οδού Αμαλιάδας-Κέντρου.
  Το όνομα "Μπουχιώτη" αναφέρεται στα στοιχεία της πρώτης αναγνωρίσεως της κοινότητος με Β.Δ. 18-8-1912, ΦΕΚ. Α. 256/1912 και προήλθε από τον τέως Δήμο Ήλιδος. Την κοινότητα συναποτελούσαν οι συνοικισμοί Μπουχιώτη και Σώστι. Το "Μπουχιώτη" λέγεται ότι είναι παράφραση του "πού Χιώτες". Αγωνιώδες ερώτημα των Χιωτών, που μετά την καταστροφή της Χίου το 1822 κυνηγημένοι από τους Τούρκους έφτασαν ως εδώ, αναζητώντας τους πριν μετοικήσαντες πατριώτες τους. Κατ' άλλους από το τοπωνύμιο "Μπουχιώτη" που προϋπήρξε της καταστροφής, αναφερόμενο και από τον περιηγητή Πουκεβίλ (19ος αιώνας).
  Την ονομασία Αυγείο αποκτά με Β.Δ. 20-9-1955 Φ.Ε.Κ. Α.287/1955.
  Λείψανα από περιμανδρώσεις και πολεμίστρες, αλλά όπως και από την παράδοση θυμούνται οι γεροντότεροι, μαρτυρούν ότι ο συνοικισμός υπήρξε από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Εδώ ήταν εγκατεστημένοι Τούρκοι που ήλεγχαν την περιοχή.
  Μετά την Τουρκοκρατία άνθισε ο οικισμός και λειτούργησε σαν ζωτικό κέντρο της περιοχής (Χάβαρι, Σώστι, Ήλιδα) και έτσι παρέμεινε ως τις αρχές του 20ου αιώνα, που αναπτύχθηκαν άλλες περιοχές εξαιτίας της μετοίκησης από τα ορεινά της Κεντρικής Πελοποννήσου. Η μετανάστευση στα βιομηχανικά κέντρα ήταν η άλλη αιτία υποβάθμισης του χωριού. Πολλοί από τους μετανάστες επιστρέφουν για να αξιοποιήσουν τις κατοικίες τους ή να κτίσουν νέες για εξοχικές.
  Η περιοχή, λόγου του πλούσιου εδάφους, της άρδευσης και του γλυκού κλίματος είναι πλούσια σε αγροτικά προϊόντα. (δημητριακά, κηπευτικά και ιδιαίτερα η βιομηχανική πιπεριά, ελιές κι άλλα.)
Καθώς το Αυγείο είναι κτισμένο μέσα στην περιοχή της Αρχαίας Ήλιδας βρίθει από τάφους και ευρήματα αρχαία.
  Από διηγήσεις των παλαιοτέρων μαθαίνουμε ότι σχολείο λειτουργούσε από τα τέλη του 19ου αιώνα, που εξυπηρετούσε τους κατοίκους της περιοχής (Χάβαρι, Καλύβια, Παλαιόπολη) ως το 1909 σε εκκλησιαστικό οίκημα, που καταστράφηκε από τους σεισμούς. Με έρανο αγοράστηκε (1914-1916) οικόπεδο, όπου το 1950 θεμελιώθηκε το κτίριο και αποπερατώθηκε από το κράτος (και την προσωπική εργασία των κατοίκων) το 1954. Λειτουργεί ως 1/θ με 8 μαθητές.
  Το Γυμνάσιο που ιδρύθηκε το 1981 εξυπηρετεί τους μαθητές της γραμμής Κέντρου-Αμαλιάδας. Οι εγγεγραμμένοι μαθητές για το σχ. Έτος 1999-2000 είναι 62.

Δημοτικό Διαμέρισμα Γερακίου

ΓΕΡΑΚΙ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 23157
  Ανατολικά της Αμαλιάδας και σε απόσταση 3 χλμ. ανάμεσα σε δυο πευκόφυτες λοφοσειρές, με υψόμετρο 85 μ., βρίσκεται το όμορφο χωριό Γεράκι σε μια έκταση 6.500 στρεμ. Αριθμούσε 564 κατ. το 1971, 487 κατοίκους το 1981, και 500 κατοίκους το 1991.
  Γύρω από το χωριό, σε λόφους κατάφυτους βρίσκονται οι συνοικισμοί Τσιχλέϊκα, Ανάληψη, Παλαιολάνθιο και Φραγκαβίλλα.
  Το εύφορο έδαφος και η ομορφιά του προσείλκυσαν ορεινούς πληθυσμούς στην θέση "Γεράκου Καλύβα", απ' όπου πήρε και την ονομασία του το χωριό.
  Με την εργασία τους εξημέρωσαν τον τόπο και τον έκαναν καλλιεργήσιμο.
  Προστάτες του χωριού θεωρούνται: Ο Αγιος Γεώργιος, η Αγία Τριάδα, ο Αγιος Δημήτριος, στο όνομα των οποίων κτίζονται ναοί.
  Από την θρησκευτική ιστορία προκύπτει ότι Α. της κοινότητας, στην κορυφή ψηλού λόφου, ο ευσεβής χριστιανός Παλυβός κτίζει ναΐσκο στο όνομα του Αγίου Δημητρίου.
  Η γαλήνη και η αιώνια ομορφιά του τοπίου προσελκύουν την μοναχή "Παρθενία" (η τοποθεσία οραματικά παρουσιάστηκε στην μοναχή), αριστοκρατικής οικογενείας των Αθηνών. Αυτή με δικά της χρήματα, με την αγιογραφική της τέχνη και πολλούς μόχθους αποπερατώνει τη Μονή Αναλήψεως, που προσελκύει κάθε ευσεβή Χριστιανό.
  Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το χωριό πυρπολείται από τους Γερμανούς και εκτελούνται ο δάσκαλος Δημήτριος Τσάμης και ο Πρόεδρος Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος. Στον τόπο της εκτέλεσης οι κάτοικοι έστησαν αναμνηστική στήλη.
  Από συνοικισμός του Τέως Δήμου Ελίσσης προάγεται σε Κοινότητα με το Β.Δ. 18-8-1912 Φ.Ε.Κ. Α 256/1912. και ξεκινά ο αγώνας για την πρόοδο και την ευημερία του χωριού. Ο συνοικισμός της Ανάληψης ανήκει στην κοινότητα του Γερακίου.
  Η παράδοση είναι δεμένη με τους κατοίκους του χωριού. Πιστεύουν, θυμούνται και διηγούνται την ιστορία του Αράπη της κοφίνας, που έχει ως εξής: Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται λόφος με αμμόπετρα σε σχήμα κοφίνας στην κορυφή του. Πίστευαν ότι εκεί κατοικούσε, μακριά από τον κόσμο, ο Αράπης με τη λέπρα.
  Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την γεωργία (ελιές, σταφίδα, δημητριακά κ.α.) και την κτηνοτροφία.(πρόβατα, χοίροι, πουλερικά.). Πολλοί είναι που εργάζονται σε άλλα επαγγέλματα στην Αμαλιάδα αλλά κατοικούν στο χωριό. Από τα προϊόντα που παράγονται ξεχωριστής ποιότητας είναι το κρασί και το λάδι. Στο χωριό υπάρχει και ελαιοτριβείο.
  Το Δημοτικό Σχολείο είναι 3/θ με 48 μαθητές και λειτουργεί με ειδικότητες. Ιδρύθηκε το 1870. Στεγάζεται σε οίκημα λυόμενο "Νέου Τύπου" 1996 που αντικατέστησε το λυόμενο Ιταλικού Τύπου του 1968. Επίσης λειτουργεί Νηπιαγωγείο, με έτος ίδρυσης το 1975.

Δημοτικό Διαμέρισμα Δάφνης

ΔΑΦΝΗ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 94201
  Τα στοιχεία της αρχικής αναγνώρισης είναι κοινότης Δάμιζας, με Β.Δ. 14-4-1925 Φ.Ε.Κ. Α. 105/1925 και προήλθε από την κοινότητα Μπεζαΐτη (Κεραμιδιάς) του Τέως Δήμου Πηνείων. Ο πρώτος συνοικισμός ήταν η Δάμιζα, το παλαιό χωριό που βρισκόταν ψηλότερα, πλησίον της Μονής του Α. Βλασίου. Μετονομάσθηκαν σε κοιν. Δάφνης με Β.Δ. 17-1-1957 ΦΕΚ Α. 11/1957. Κατόπιν Διαταγής του Υπουργείου Εσωτερικών "Περί μετονομασίας χωρίων εχόντων Τουρκικόν Όνομα" επελέγη το όνομα Δάφνη από την Νομαρχία Ηλείας, μετά από πρόταση του Κοινοτικού Συμβουλίου Δάφνης. Ο συνοικισμός Καλαθάς αποσπάστηκε από την κοινότητα Κεραμιδιάς με το Β.Δ. 31-1-1934 ΦΕΚ Α.53/1934. Σήμερα ανήκει στην κοινότητα Δάφνης. Ο ναός του Αγίου Βλασίου εικάζεται ότι είναι του 7ου ή 8ου αιώνα. Γιορτάζει στις 11 Φεβρουαρίου. Σύσσωμο το χωριό ανεβαίνει, για να πανηγυρίσει τον προστάτη του παλιού χωριού. Το παλιό χωριό μεταφέρθηκε στην σημερινή του θέση στα μισά του 19ου αιώνα. Λέγεται δε ότι οι Δαμιζαίοι έπαιρναν γυναίκες Αγριδιώτισσες, που ήταν ξακουστές για την ευρωστία τους. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα. Η ονομασία Δάμιζα πιστεύεται ότι υπήρχε πριν της Τουρκοκρατίας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 120 μ. επί της οδού Αμαλιάδας-Σιμόπουλου. Σε απόσταση 8 χλμ.και αποτελούσε κοινότητα με το χωριό Καλαθά.. Αριθμούσε 521 κατ. με 85 του Καλαθά για το 1971. 536 κατ. από τους οποίους οι 68 κατ. του Καλαθά , απογραφής 1981και 414 κατ. (20 του Καλαθά) με την απογραφή 1991. Σύμφωνα με την ΕΣΥΕ κατέχει 5.058 στρέμματα. Καταστράφηκε δυο φορές. 1909, από σεισμούς 1944 από εμπρησμό των Γερμανών.
  Το έδαφός του είναι εύφορο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία (ελιές, σταφίδα τα κύρια και παραδοσιακά προϊόντα καθώς επίσης δημητριακά σιτηρά, κηπευτικά κ.ά.) και την κτηνοτροφία.(προβατοτροφία). Υπάρχει στο χωριό το παλιό ελαιοτριβείο του Ξυδιά και νερόμυλος. Τις σημερινές ανάγκες του χωριού εξυπηρετεί σύγχρονο ελαιοτριβείο.
  Πολιούχος είναι ο Αγιος Αθανάσιος. Στη μνήμη του γίνεται πανήγυρις στις 18 Ιανουαρίου και στις 2 Μαΐου.
  Το Δημοτικό Σχολείο ιδρύθηκε το 1900. Στεγάστηκε διαδοχικά σε: 1ο Ιδιωτικό κτίριο ως το 1920, 2ο Οίκημα του Ιερού Ναού του Αγίου Αθανασίου ως το 1955, που ήταν μισθωμένο από το κράτος, 3ο 1955 και πέρα σε Δημόσιο κτίριο.
  Το οικόπεδο ήταν Δωρεά του Γ.Δ.Λιάπη, (αριθ. Συμβολαίου 715/4-8-1953, Συμβολαιογράφος Ιωάννης Φάσσος-Αμαλιάδα) προς τη Σχολική Εφορεία, το οποίο παραχωρήθηκε στον Ο.Σ.Κ.ο οποίος από το 1954 προγραμμάτισε και ανήγειρε το υπάρχον διδακτήριο. Το Σχολείο λειτούργησε ως 1/θ έως το 1959 και 2/θ έως το 1961 και 3/θ ως το 1968. Σήμερα λειτουργεί ως 1/θ.

Δημοτικό Διαμέρισμα Δαφνιωτίσσης

ΔΑΦΝΙΩΤΙΣΣΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 94070
  Στα μέσα του 19ου αιώνα δημιουργείται ο οικισμός "Δαφνιώτισσα" από τη συνένωση δυο οικισμών: Της "Δαφνιώτισσας" και του "Παλαιοχωρίου". Ο πρώτος βρίσκεται Ν.Α του σημερινού χωριού και ο δεύτερος προς το Ν. Των συνοικισμών αυτών δεν σώζονται ερείπια παρά μόνο η εκκλησία "Δαφνιώτισσα", απ' όπου πήρε και το όνομα το χωριό. Το χωριό βρίσκεται στα Β.Α. του Ν. Ηλείας και της Αμαλιάδας σε παράκαμψη (δεξιά) της επαρχιακής οδού Αμαλιάδας-Σιμόπουλου, 14 χλμ.. Κατέχει 3.340 στρέμματα, σε έδαφος πεδινό-λοφώδες, με υψόμετρο 110 μ. Το κλίμα είναι μεσογειακό. Στοιχεία αρχικής αναγνώρισης είναι: Κοινότης Μουζίκα Β.Δ. 2-6-1925 ΦΕΚ.Α 144/1925. Προήλθε από την τέως κοινότητα Μπεζαΐτη (Κεραμιδιάς) και τέως Δήμου Πηνείων. Ο συνοικισμός και η κοινότητα μετονομάζονται σε κοινότητα Δαφνιώτισσας με το Β.Δ. 19-7-1928 και ΦΕΚ Α 156/1928. Πληθυσμός του 1971 είναι 500 κάτοικοι.
  Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία (ελιές, σταφίδα, που ήσαν και τα παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής, δημητριακά, κηπευτικά κ.ά.) και την κτηνοτροφία (πρόβατα, χοίροι, πουλερικά).
  Τα σπίτια πέτρινα παραδοσιακά, αντικαθίστανται βαθμιαία από μονώροφα ή διώροφα με σύγχρονες προδιαγραφές, από τούβλα και τσιμέντο.
  Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Απόστολο Ανδρέα. Στο χωριό ανήκουν τα ξωκλήσια της Α. Παρασκευής, Α.Παντελεήμονα και η Παναγία η Δαφνιώτισσα. Πανηγυρίζουν επίσημα της Αγ. Παρασκευής και γίνεται περιφορά της εικόνας.
  Στο γλέντι του χωριού ξεφαντώνουν χορεύοντας Τσάμικο και Καλαματιανό.
  Το σχολείο του χωριού ιδρύεται το 1920 ως 1/Θ, λειτουργεί έτσι μέχρι το 1959 που προβιβάζεται σε 2/θ.Το 1965 γίνεται 3/θ. Σήμερα λειτουργεί ως 1/θ. Στο χωριό από το έτος 1977 λειτουργεί και Νηπιαγωγείο.
  Το Δημοτικό Σχολείο ως το 1923 στεγάζεται σε ιδιωτικό κτίριο. Έκτοτε και ως το 1958 σε εκκλησιαστικό οίκημα, που στη συνέχεια παραχωρείται στη Σχολική Εφορεία και χρησιμοποιείται για διδακτήριο ως το 1965. Από το 1965 μεταφέρεται στο ανεγερθέν από το κράτος σύγχρονο διδακτήριο. Το οικόπεδο του διδακτηρίου είναι 1850 τ.μ., δωρεά των αδελφών Π. και Αν. Χαραλαμπόπουλου, που θεωρούνται ευεργέτες του Σχολείου.

Δημοτικό Διαμέρισμα Δουναίικων

ΔΟΥΝΑΙΪΚΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 92349
  Το χωριό Δουναίικα βρίσκεται Ν. της Αμαλιάδας και σε απόσταση 8 χλμ. απ' αυτή, σε πεδινή περιοχή και 1.500 μ .από τη θάλασσα. Εκτείνεται σε 12.100 στρεμ. με υψόμετρο 51 μ. και αριθμεί 929 κατ. με την απογραφή του 1971 και 4 τα Κερτεζέΐκα. 886 κατ. με την απογραφή του 1981 και 786 κατοίκους με την απογραφή του 1991, μαζί με τους οικισμούς.
  Το έδαφος είναι εύφορο και οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια της πατάτας και των καρπουζιών κατά κύριο λόγο, επίσης με τις ελιές, δημητριακά κ.ά.
  Για το λόγο αυτό στο χωριό λειτουργεί σύγχρονη μονάδα συσκευασίας πατάτας (καθαρισμός, διαλογή, συσκευασία), ελαιοτριβεία.
  Επί της Εθνικής Οδού και στην θέση Μεσολογγάκι, είναι η Κεραμοτουβλοποιΐα Α.Β.Ε.Ε. Παναγιωτόπουλοι, καθώς επίσης και η Βιομηχανία Επεξεργασίας Αγροτικών Προϊόντων Α.Ε. (Βασιλόπουλος)
  Εξ αιτίας του πλούτου του το χωριό εκσυγχρονίζεται διαρκώς. Οι κατοικίες οι μονώροφες πλινθόκτιστες έχουν γίνει σύγχρονες κατοικίες. Παρά τον πλούτο του, από το χωριό πολλοί φεύγουν και άλλοι κατοικούν σε αστικά κέντρα.. Το χωριό διασχίζεται από ασφαλτόδρομους, υδρεύεται από υδραγωγείο εδώ και τρεις δεκαετίες. Στην πλακόστρωτη Πλατεία με το Μνημείο των Ηρώων, στέκεται περήφανος ο Αγ. Γεώργιος που τον γιορτάζει πανηγυρικά το Χωριό στις 23 Απριλίου. Παραθαλάσσιο παραθεριστικό προάστιο του χωριού είναι η Αγ. Μαρίνα, στο όνομα του παρεκκλησιού που βρίσκεται εκεί.
  Ιστορία
  Το όνομα του χωριού Δουναίικα το οφείλει στους πρώτους εποίκους (Γορτύνιους) τους Δουναίους που εχείμαζαν με τα κοπάδια τους στην περιοχή.
  Αναφέρεται ως συνοικισμός(;) το Μεσολογγάκι δυο χλμ. Α. του σημερινού χωριού στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Κτισμένο (κρυμμένο) ανάμεσα σε λόγγους για προστασία. Κοντά στο Μεσολογγάκι βρισκόταν και το "Χάνι της Μούσταινας" με την ομώνυμη βρύση του (στην τοποθεσία όπου βρίσκεται το ελαιοτριβείο Παναγιωτόπουλου). Με την απελευθέρωση από τους Τούρκους εγκαταλείφθηκε η κοινότητα "Μεσολογγάκι" το "Παλαιό Χωριό" και δημιουργήθηκε η κοινότητα "Δουναιΐκων". Στοιχεία αρχικής αναγνώρισης του χωριού είναι: Β.Δ. 18-8-1912 ως κοινότης Μεσολογγακίου ή Δουναίικων με ΦΕΚ Α 256/1912 και προήλθε από το Δήμο Ελίσσης. Σήμερα συναποτελούν την κοινότητα τα Δουνέικα και τα Κάτω Κερτεζέικα, που προσαρτήθηκαν επειδή δεν υπαγόταν σε καμιά κοινότητα.(Β.Δ. 28-5-1916 ΦΕΚ Α 99/1916)
Αναφέρεται ιστορικά ότι στα "στανοτόπια" των Δουναίων κατά την Τουρκοκρατία "λημέριαζαν" οι συγχωριανοί τους Κολοκοτρωναίοι, μάλιστα δε στις δύσκολες στιγμές που καταδιώκονταν κατόρθωσαν να τους μπαρκάρουν για Ζάκυνθο από την τοποθεσία "Πατουκλίτσα".
  Οι κάτοικοι συμμετείχαν σε όλους τους εθνικούς αγώνες της Πατρίδας 1897, 1912-13. 1940. Το 1950 προς τιμή των "Πεσόντων" η κοινότητα στήνει καλλιμάρμαρο Μνημείο.
  Σχολείο
  Πριν από το 1900 οι ευπορότερες οικογένειες χρησιμοποιούσαν γραμματοδιδάσκαλο για την μόρφωση των παιδιών τους. Ως γραμματοδιδάσκαλοι αναφέρονται οι: Σπαγγούρος, Λάσκαρης, Θεοφανόπουλος. Το 1900 ιδρύεται 1/θ Δημοτικό Σχολείο με γραμματοδιδάσκαλο τον Αντωνόπουλο. Το 1920-22 προβιβάζεται σε 2/θ και τοποθετείται και ο Δημοδιδάσκαλος Ν. Αναγνωστόπουλος. Ως το 1925 το Σχολείο στεγάζεται σε ιδιωτικά κτίρια. Έκτοτε μετακομίζει στο νεοεγερθέν Δημόσιο κτίριο, σε οικόπεδο δωρεάς Δούνια Παρασκευά. Το 1955 προάγεται σε 3/θ το 1963 σε 4/θ ως το 1983 που υποβιβάζεται σε 3/θ. Έτσι λειτουργεί ως και σήμερα. Από του 1977 ιδρύεται Νηπιαγωγείο που λειτουργεί ως και σήμερα.

Δημοτικό Διαμέρισμα Ηλιδος

ΗΛΙΔΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 41286
  Η Ήλιδα παρουσιάζεται αρχικά με στοιχεία αναγνώρισης: Β.Δ. 18-8- 1912 ΦΕΚ 256/1912 με την επωνυμία Παλαιόπολη. Προήλθε από τον τέως Δήμο Ήλιδας. Και μετονομάσθηκε Αρχαία Ήλιδα με Α.Υ. Εσωτ. 24984/16-4-1915 ΦΕΚ Α 149/1915 και με Π.Δ. 204/21-7-97 και ΦΕΚ 162/19-8-97 σε Ήλιδα. Βρίσκεται ΒΑ. της Αμαλιάδας, σε πεδινή περιοχή με υψόμετρο 70 μ. και σε απόσταση 13 χλμ. (σε παράκαμψη δεξιά) της επαρχιακής οδού Αμαλιάδας-Κέντρου και μόλις 1500 μ. από το Αρχαίο Θέατρο... Το όνομά της διαιωνίζει την Αρχαία Πόλη της Ήλιδας. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία (πατάτες, δημητριακά, κηπευτικά - πιπεριές, ελιές, παλαιότερα αμπέλια) και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Πολλοί έφυγαν προς τα αστικά κέντρα. Ο πληθυσμός του χωριού για το 1971 ήταν 285 κατ., για το 1981 ήταν 221 κατ. και 224 κατ. για το 1991.
  Στο χωριό υπάρχουν ο Ιερός Ναός του Αγίου Παντελεήμονα και το ξωκλήσι του Ιωάννου του Θεολόγου, στην κορυφή του ομώνυμου λόφου. Την ημέρα της γιορτής τους γίνονται και θρησκευτικές πανηγύρεις.
  Ο συνοικισμός "Καλύβια", που αποσπάστηκε από την κοινότητα "Μπουχιώτη" (Αυγείο) Β.Δ. 20-1-1916 ΦΕΚ Α 28/1916, αποτελεί συνοικισμό της Αρχαίας Ήλιδας μαζί με το συνοικισμό "Νέα Ήλιδα", μέχρι που αποσπάται, για να δημιουργηθεί η κοινότητα "Καλυβίων Ήλιδας" με Δ. 5-8-1925 και ΦΕΚ Α. 215/1925.
  Δημοτικό Σχολείο
  Σχολείο 1/θ ιδρύεται το 1895 με την επωνυμία "Σχολείο Παλαιοχωρίου" και λειτουργεί στο Ναό του Αγίου Παντελεήμονα. Αργότερα λειτουργεί σε μισθωμένο κτίριο. Από το 1904 ως το1906 στεγάζεται σε εκκλησιαστικό κτίριο, που καταστρέφεται από το σεισμό του 1909, και ανοικοδομείται το 1911. Το οίκημα αυτό παραχωρείται στην Σχ. Εφορεία το 1956. Στο ίδιο οίκημα εξακολουθεί να στεγάζεται το Σχολείο της Ήλιδας, που σήμερα λειτουργεί με 15 μαθητές.
  Ιστορία
  Η πόλη-κράτος της Αρχαίας Ήλιδας ήταν κτισμένη κοντά στον Πηνειό ποταμό, ατείχιστη. Θεωρείτο "ιερά πόλις" του Ολυμπίου Δία. Είχε μεγάλα Δημόσια κτίρια, γιατί εκεί έμεναν οι ξένοι κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο περιηγητής Παυσανίας, το 17μ.Χ., που επισκέφθηκε την Ήλιδα, ομολογεί με θαυμασμό ότι ελάχιστες πόλεις βρήκε τόσο καλά να κατοικούνται, με μεγαλοπρεπή οικοδομήματα και αγάλματα. Αναφέρει δε ότι η Αρχαία Πόλις, το 471 π.Χ., αριθμούσε περί τους 60.000 κατοίκους.
Διάφορα ερείπια θυμίζουν και το πέρασμα της Ρωμαϊκής εποχής.
  Για πολλά χρόνια γίνονται ανασκαφές κάτω από την επίβλεψη του Αρχαιολόγου Ν. Γιαλούρη. Τα ευρήματα είναι: πήλινα, χάλκινα, μαρμάρινα, νομίσματα της Αρχαίας Πόλεως. Αυτά μεταφέρονται στο Μουσείο Αρχαίας Ολυμπίας για μελέτη και συγκόλληση από ειδικευμένους αρχαιολόγους. Μέρος αυτών εκτίθεται στην αίθουσα του Μουσείου Ήλιδας. Σπουδαία μνημεία του χώρου είναι: το Αρχαίο Θέατρο, το Γυμναστήριο, η Παλαίστρα, η Κερκυραϊκή Στοά, ο Ναός της Αρτέμιδος, ο ιππόδρομος, το Υδραγωγείο κ.τ.λ.

Η Ηλιδα κατά την αρχαιότητα

ΗΛΙΣ (Αρχαία πόλη) ΗΛΕΙΑ
Το αρχαίο κράτος της Ηλιδας αναπτύχθηκε στη ΒΔ Πελοπόννησο, μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της υπόλοιπης Ελλάδας, και ο ρόλος του στα στρατιωτικά και πολιτικά δρώμενα υπήρξε περιορισμένος. Παρέμεινε όμως στο προσκήνιο για μακρό χρονικό διάστημα καθώς είχε αναλάβει την κηδεμονία του πανελλήνιου Ιερού της Ολυμπίας και την άμεμπτη προετοιμασία και διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων.
  Τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα δείχνουν ότι η περιοχή της Ηλιδας κατοικούνταν, έστω και ως μικρός αγροτικός οικισμός, από την Πρωτοελλαδική εποχή (περ. 2800-2000 π.Χ.). Κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους (περ. 1600-1100 π.Χ.) ήταν ένα από τα τέσσερα σημαντικότερα πολίσματα της περιοχής και οι κάτοικοί της, οι οποίοι αναφέρονται στην Ιλιάδα ως Επειοί, έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο με αρχηγό τον Πολύξενο.
  Η πόλη της Ηλιδας ιδρύθηκε όταν ο Οξυλος, ο οποίος είχε έλθει από την Αιτωλία τον 12 αι. π.Χ. με την κάθοδο των Δωριέων, συνένωσε όλα τα διάσπαρτα πολίσματα. Η αρχαία παράδοση επιβεβαιώνεται σήμερα από τα πλούσια ευρήματα υπομυκηναϊκών, πρωτογεωμετρικών και γεωμετρικών χρόνων (περ. 1100-700 π.Χ.) που βρέθηκαν στην περιοχή.
  Ο Οξυλος ίδρυσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες όταν ενσωμάτωσε το Ιερό της Ολυμπίας στο κράτος της Ηλιδας. Οι αγώνες αναδιοργανώθηκαν τον 8ο αι. π.Χ. από τον απόγονό του βασιλιά Ιφιτο, ο οποίος σύναψε συνθήκη με τους βασιλιάδες Λυκούργο της Σπάρτης και Κλεισθένη της Πίσας.
  Με αυτή την "ιερή εκεχειρία" όλη η περιοχή της Ηλιδας κηρύχθηκε ιερή, εξασφαλίζοντας έτσι την ειρήνη και την επιτυχία των αγώνων. Από το 776 π.Χ., όταν τελέστηκε η πρώτη Ολυμπιάδα, οι Ηλείοι είχαν αναλάβει την επίβλεψη του Ιερού της Ολυμπίας, την οποία έχασαν το 668 π.Χ. από τους Πισάτες, για να την επανακτήσουν με τη βοήθεια των Σπαρτιατών το 580 π.Χ.
  Στη συνέχεια και μέχρι περίπου τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή. Κύριο μέλημα του κράτους δεν ήταν τόσο τα πολιτικά και άλλα θέματα του δημόσιου βίου, όσο η οργάνωση των Ολυμπιάδων. Οι αγώνες ήταν πεντετηρικοί, δηλαδή τελούνταν μετά το κλείσιμο μίας τετραετίας, πιθανότατα στα μέσα Ιουλίου. Οι αθλητές ήταν υποχρεωμένοι από τους κανονισμούς να έλθουν στην Ηλιδα για προπόνηση ένα μήνα πριν την έναρξη των αγώνων. Μαζί τους κατέφθαναν φίλοι και συγγενείς, με αποτέλεσμα να συρρέουν στην πόλη εκλεκτοί ξένοι από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα καθώς και πλούσιοι άποικοι της Μικράς Ασίας και του Πόντου, της Μεγάλης Ελλάδας και της Αφρικής.
  Η βαρύτητα την οποία απέδιδαν οι Ηλείοι στη διοργάνωση των Ολυμπιάδων αντανακλάται και στην εικόνα της αγοράς της πόλης. Ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ), αναφερόμενος στην ηλειακή πρωτεύουσα, περιγράφει γυμνάσια, παλαίστρα, στοές, ναούς, ιερά και τεμένη, αλλά κανένα οικοδόμημα σχετικό με τον δημόσιο βίο. Τα κτήρια αυτά κοσμούσε πλήθος αγαλμάτων και γλυπτών από φημισμένους καλλιτέχνες της αρχαιότητας. Μεταξύ άλλων, αναφέρει το ναό της Αφροδίτης Ουρανίας με το χρυσελεφάντινο άγαλμά της, έργο του Φειδία, το υπαίθριο τέμενος της Αφροδίτης Πανδήμου, όπου υπήρχε ονομαστό χάλκινο άγαλμα της θεάς, έργο του Σκόπα, το ναό και το άγαλμα του Απόλλωνα Ακέσιου, το ναό των Χαρίτων με τα ακρόλιθα αγάλματά τους, το ναό του Σιληνού και το σύμπλεγμα του θεού με τη Μέθη.
  Την περίοδο της μέγιστης ακμής του το ηλειακό κράτος αποτελούνταν από τέσσερις περιφέρειες: την Κοίλη Ηλιδα, δηλαδή την εύφορη πεδινή περιοχή στην οποία αναπτύχθηκε η πρωτεύουσα των Ηλείων, την Ακρώρεια, την Πισάτιδα και την Τριφυλία. Οι κάτοικοι ζούσαν σε ατμόσφαιρα ειρήνης, ευημερίας και ευνομίας.
  Το πλούσιο έδαφος της περιοχής και το ήπιο κλίμα ευνόησαν την ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Εξάλλου, οι ονομασίες Ηλιδα και Ηλείοι (αρχαιότερα Fάλις και Fαλείοι) δήλωναν την κοιλάδα και τους κατοίκους της κοιλάδας αντίστοιχα.
  Τα τελευταία χρόνια οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει 120 οικισμούς ενώ οι επιφανειακές έρευνες έχουν εντοπίσει άλλες περίπου 200 θέσεις. Οι περισσότερες από αυτές πρέπει να ήταν μικρά χωριά ή απομονωμένες αγροικίες. Μόνο η πρωτεύουσα Ηλιδα αναπτύχθηκε σε μεγάλο αστικό κέντρο. Ιδίως μετά την εγκαθίδρυση τους δημοκρατικού πολιτεύματος και τον δεύτερο συνοικισμό της (471 π.Χ.), ενισχύθηκε σημαντικά και αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες και πολυανθρωπότερες πόλεις της Πελοποννήσου. Η πόλη καταλάμβανε την περιοχή μεταξύ των σημερινών χωριών Παλιόπολη (ή Νέα Ηλιδα) στα ΝΑ, Μπουχιώτη (ή Αυγείον) στα ΝΔ, και Καλύβια στα Δ. Η αρχαία ακρόπολη βρισκόταν στο λόφο του Αγιάννη.
  Σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των κοινών της Ηλιδας έπαιξαν οι γυναίκες. Σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχε συμβούλιο δεκαέξι σοφών ηλείων γυναικών, στις οποίες οφείλεται το έργο της συμφιλίωσης της Πίσας και της Ηλιδας, καθώς και ο θεσμός της διοργάνωσης των Ηραίων. Επρόκειτο για πανελλήνιους αγώνες δρόμου κοριτσιών προς τιμήν της θεάς Ηρας, οι οποίοι τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια, όπως και οι Ολυμπιακοί, αλλά σε διαφορετικές ημερομηνίες.
  Από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. η Ηλιδα είχε προβεί σε κοπή νομισμάτων, τα οποία κατά τους χρόνους της ακμής της συναγωνίζονταν σε καλλιτεχνία και ποικιλία εκτέλεσης εκείνα των άλλων ελληνικών πόλεων. Επίσης, λειτουργούσαν τοπικά εργαστήρια κεραμικής και χαλκοπλαστικής που παρήγαγαν έργα με έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα.
  Η ευδαιμονία του ηλειακού κράτους οφειλόταν κατά μεγάλο μέρος στη μακρόχρονη συμμαχία του με τη Σπάρτη, η οποία καταλύθηκε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.). Τον 4ο αι. π.Χ. φάνηκαν τα πρώτα σημάδια της μελλούμενης παρακμής και των συμφορών για τους Ηλείους.
  Το 191 π.Χ. προσχώρησαν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, ενώ το 146 π.Χ. υποτάχθηκαν στους Ρωμαίους και αποτέλεσαν τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαϊας. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους (27 π.Χ. - 250 μ.Χ.) η πόλη επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο. Κτίσθηκαν βίλες και λουτρά, αρχιτεκτονήματα ιδιαίτερα αγαπητά στους Ρωμαίους, μερικά μάλιστα επάνω στα θεμέλια κλασσικών κτηρίων.
  Στους ύστερους ρωμαϊκούς και τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους (3ος - 5ος αι. μ.Χ.) η κατοίκηση περιορίστηκε μόνο σε ένα τμήμα της πόλης, ενώ σε άλλα τμήματα ιδρύθηκε ένα μεγάλο νεκροταφείο, ίσως μετά την καταστροφή από τους Ερουλους (267 μ.Χ.). Ο μαρασμός επήλθε όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος Α΄ απαγόρευσε τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 393 μ.Χ. και η ζωή του Ιερού της Ολυμπίας σταμάτησε. Ο σεισμός που έπληξε τη χώρα τον 6ο αι. μ.Χ. σήμανε το οριστικό τέλος του ηλειακού κράτους.
  Τον 19ο αι. περιηγητές εντόπισαν την πόλη της Ήλιδας, κατάρτισαν μάλιστα και τοπογραφικά σχέδια. Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από το Αυστριακό Αρχαιολογικό ινστιτούτο την περίοδο 1911 - 1914, με διευθυντή τον Otto Walter. Από το 1960 έως σήμερα η ανασκαφική έρευνα συνεχίζεται κατά περιόδους από την Αρχαιολογική εταιρεία. Οι σωστικές ανασκαφές, που διενεργεί ακόμη και σήμερα η Ζ΄ Εφορεία Προϊστορικών και κλασικών Αρχαιοτήτων, αποκάλυψαν ένα τμήμα της αρχαίας πόλης (1965 - 1970), με αφορμή τη διέλευση του αρδευτικού αγωγού του φράγματος του Πηνειού.
  Τα κτήρια που αποκαλύφθηκαν ή εντοπίστηκαν και στη συνέχεια ταυτίστηκαν σύμφωνα με τις περιγραφές του Παυσανία, είναι τα εξής: Γυμνάσιο, που δεν έχει ανασκαφεί, αλλά φαίνεται ότι είχε παρόμοιες διαστάσεις με εκείνο της Ολυμπίας μήκος περ. 200μ.), Λουτρά, στα δυτικά της αγοράς, Τέμενος του Αχιλλέα, Ελλανοδικαιώνας, Στοά "προς μεσημβρίαν", "Κερκυραϊκή" στοά, που αποτελούσε το νότιο σύνορο της αγοράς, διάφορα μικρά ιερά, ένα τετράγωνο οικοδόμημα με εσωτερική περίστυλη αυλή, όπου οι δεκαέξι ηλείες γυναίκες ύφαιναν τον πέπλο της Ήρας, ένα τμήμα του περιβόλου του τεμένους της Αφροδίτης, ένας ακόμη περίβολος ιερού, ναΐσκος και τεμένη, μεταξύ των οποίων και του ?δη και τέλος το Θέατρο, στα βόρεια της αγοράς.
  Το θέατρο κτίστηκε τον 4ο αι. π.χ. και υπέστη μετασκευές στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. Η λίθινη σκηνή με το προσκήνιο και τα παρασκήνια είναι από τα παλαιότερα της αρχαίας Ελλάδας. Οι θεατές δεν κάθονταν σε κερκίδες αλλά στα πρανή του κοίλου, όπως ακριβώς και στο στάδιο της Ολυμπίας. Η πρόσβαση γινόταν με έξι λίθινες κλίμακες που χώριζαν το κοίλο σε επτά κερκίδες. Ένα πλήρες αποχετευτικό δίκτυο εξασφάλιζε το θέατρο από τον κίνδυνο πλημμύρας. η λειτουργία του θεάτρου διακόπηκε στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, όταν επήλθε και γενικότερος μαρασμός της πόλης, και στο χώρο του δημιουργήθηκε νεκροταφείο με συστάδες κιβωτιόσχημων τάφων.

Κείμενο: Ξένη Αραπογιάννη
Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2002 , από το ενημερωτικό φυλλάδιο του Δήμου Αμαλιάδας.

Ιστοσελίδα Δήμου Αμαλιάδας
• http://www.amaliada.gr/αρχαία_ήλιδα.htm (6 φωτ.)

Δημοτικό Διαμέρισμα Καλυβίων Ηλιδος

ΚΑΛΥΒΙΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 41413
  Η κοινότητα Καλύβια Ήλιδας εμφανίζεται με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης ως κοινότητα Καλυβίων Δ. 5-8-1925 ΦΕΚ Α 215/1925 και προήλθε από την κοινότητα Ήλιδας του τέως Δήμου Ήλιδος. Οι πρώτοι οικισμοί που την απαρτίζουν είναι: Τα Καλύβια και η Νέα Ήλις. Βρίσκεται Β.Α. της πόλης Αμαλιάδας, 12 χλμ. επί της Επαρχιακής Οδού Αμαλιάδας-Κέντρου, σε υψόμετρο 50 μ. και με πληθυσμό 450 κατοίκους το 1971, 424 κατ. το 1981 και 429 κατ. το 1991. Η έκταση του χωριού είναι περίπου 4.000 στρεμ., το έδαφος αμμοαργιλώδες, γόνιμο εξαιτίας της αφθονίας νερού. Παλιότερα καλλιεργούνταν τα κρεμμύδια (Καλυβιότικα) και τα πράσινα πιπέρια ακόμη και σήμερα, οι ελιές και άλλα προϊόντα.
  Το χωριό βρίσκεται στην περιοχή της Αρχαίας Ήλιδας, με τα αρχαία ερείπια να θυμίζουν τον Πολιτισμό του Ολυμπιακού Ιδεώδους.
  Η θαυμάσια θέση , στο μέσο της Κοίλης Ήλιδας, οι σύγχρονες οικοδομές, ο πλούσιος ηλεκτροφωτισμός, και η ζωηρή κίνηση στη διάρκεια του καλοκαιριού, κάνουν το χωριό να φαίνεται σπουδαίο.
  Η ονομασία Καλύβια οφείλεται στον Αναστάση Καλύβη από την ορεινή Ηλεία (Βουντούχλα), πρώτο οικιστή στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Αυτός έστησε το πρώτο καλύβι για να ακολουθήσουν κι άλλα "Καλύβια".
  Με το σεισμό του 1909 υπέστησαν ζημιές υλικές οι κατοικίες της Παλαιόπολης, γι' αυτό και πολλοί κάτοικοι εγκαταστάθηκαν Β.Δ. των Καλυβίων, στην Νέα Ήλιδα (Γαλούπι). Έτσι όλος ο οικισμός μετονομάζεται πλέον Καλύβια Ήλιδας (1959).
  Το χωριό έχει δυο εκκλησίες, της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Κων/νου, που πανηγυρίζει την ημέρα της γιορτής των, όπως και του Αγ. Νικολάου.
  Το Δημ. Σχολείο λειτουργεί από το 1913 ως1/θ. σε ιδιωτικά οικήματα., αποκτά δημόσιο κτίριο το 1962 σε οικόπεδο που δωρίστηκε από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο στη Σχολική Εφορεία.

Δημοτικό Διαμέρισμα Καρδαμά

ΚΑΡΔΑΜΑΣ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 27135
  Η κοινότητα Καρδαμά, με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης Β.Δ. 18-8-1912, ΦΕΚ Α. 256/1912, προήλθε από τον τέως Δήμο Ελίσσης. Στην κοινότητα προσαρτήθηκε και η κοινότητα Κορυφής με Δ.12-10-1931 ΦΕΚ Α 364/1931. Βρίσκεται σε απόσταση 3 χλμ. Ν.Δ. Η κοιν. Κορυφής εμφανίζεται με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης ως κοινότητα Κουκουβίτσας με Β.Δ. 18-8-1912 ΦΕΚ. Α. 256/1912, που προήλθε από τον τέως Δήμο Ελίσσης της Αμαλιάδας. Στην κοινότητα Καρδαμά ανήκει ο συνοικισμός Πετρούλες. Ο συνοικισμός "Ασφάλακτον", που αποσπάστηκε από την κοινότητα Κουκουβίτσας Δ. 12-10-1931 ΦΕΚ Α364/1931, ανήκε στην κοινότητα μέχρι το έτος 1947, οπότε και προσαρτήθηκε στο Δήμο Αμαλιάδας Β.Δ. 14-1-1947 ΦΕΚ Α 22/1947.
Το έδαφός του πεδινό και εύφορο, σε υψόμετρο 54 μ., με 982 κατοίκους το 1971, 873 κατ. το 1981 και 1029 το 1991. Οι κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία (πατάτες, καρπούζι, βιομηχανική ντομάτα, δημητριακά, σταφίδα κτλ.).
  Η έκταση της κοινότητας ήταν 6398 στρεμ. ως το 1940, γιατί περιελάμβανε και την παραθαλάσσια περιοχή "Παλούκι", όπου υπήρχε μικρό λιμάνι και λειτουργούσε τελωνείο, που έφερε τα στοιχεία της κοινότητας Καρδαμά. Το Τελωνείο επαναλειτούργησε το 1985.
  Με τους σεισμούς του 1952 (επίκεντρο Ζάκυνθος) οι πλινθόκτιστες κατοικίες καταρρέουν και με δάνεια για σεισμόπληκτους ξανακτίζονται νέες.
Έως και τη δεκαετία του '70 η θέρμανση γίνεται με καυσόξυλα, από το παρακείμενο δάσος, συνεχίζεται με θερμάστρες πετρελαίου, ενώ σταδιακά αρχίζει η χρήση καλοριφέρ.
  Ο Καρδαμάς, ως συνοικισμός, δημιουργείται με την απελευθέρωση (1830;) από τους Γορτύνιους κατοίκους του Κορτυκίου. Πρώτος έποικος ο Γεώργιος Ηλιόπουλος ή Παπαγιώργης, από τον οποίο προήλθε η οικογένεια Παπαγεωργίου. Ο Παπαγιώργης κτίζει το Ναό του Αγίου Ιωάννη, γύρω από τον οποίο δημιουργείται το χωριό. Λόγω δε των πολλών κάρδαμων που φυτρώνουν στις όχθες του χειμάρρου πήρε την ονομασία Καρδαμάς. Πρώτος Κοινοτάρχης ο Μπράμος Φώτιος από τις Χώρες Γορτυνίας. Το χωριό και σήμερα τιμά τον Αγιό του με θρησκευτική πανήγυρι, στις 26 Σεπτεμβρίου, στη μνήμη του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου.
  Δυο χλμ. Α. υπήρξε ο οικισμός "Κουρτίκι" (1750;) από Γορτύνιους κατοικούμενος. Ονομασία που έχει σχέση με τον Κούρτη Πασά. Αυτός, εκμεταλλευόμενος τα νερά του χειμάρρου, έκτισε πέντε νερόμυλους που έδωσε για εκμετάλλευση στους Έλληνες με είσπραξη δική του το 1/10 των εσόδων. Τα νερά του χειμάρρου αρδεύουν την περιοχή και σήμερα.
  "Του Τούρκου το πηγάδι" δηλώνει την ύπαρξη πηγαδιών για την ύδρευση των κατοίκων, καθώς το Υδραγωγείο αρχίζει τη λειτουργία του το 1969.
  Αλλά και το Λατίφι μας θυμίζει ότι εκεί, ίσως, υπήρξε το τζαμί του Λατίφ Πασά με την αίθουσα δικαστηρίου. Οι καταδικασμένοι μεταφέρονταν στην παρακείμενη περιοχή, δένονταν σε παλούκια με το πρόσωπο προς τον ήλιο. Έτσι έμεινε και η περιοχή με το όνομα "Παλούκι".
  Η ιστορία του χωριού συμβαδίζει με την ιστορία του σχολείου. Λειτουργεί στο νάρθηκα της εκκλησιάς από το 1866, με δάσκαλο τον Παπαγιώργη. Το 1896 διορίζεται ο πρώτος κοινοτικός δάσκαλος Δημόπουλος Γεώργιος, ο οποίος διδάσκει σε οίκημα της κοινότητας που είχε χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη συγκέντρωσης φόρων από τους Τούρκους. Ο Σκανδάμης Νικόλαος υπηρέτησε το 1913. Για τριάντα χρόνια υπηρετεί στο χωριό ο Ευθυμιόπουλος Ευθύμιος (1936-1966), που συμβάλει στη σχολική και κοινωνική ανάπτυξη του χωριού. Το 1960, το σχολείο είχε 220 μαθητές. Το Σχολείο αποκτά δικό του οίκημα , σε οικόπεδο που αγόρασε η Σχολική Εφορεία με δωρεά προς αυτήν χρηματικού ποσού από την Κοινότητα, το 1966. Οι προκατασκευασμένες αίθουσες Ιταλικού Τύπου τοποθετούνται το 1968, ενώ οι Νέου Τύπου, το 1996, από τον Ο.Σ.Κ.
  Σήμερα το Σχολείο λειτουργεί ως 4/Θ με 48 μ. με ειδικότητες των Αγγλικών και της Γυμναστικής. Από δε το 1972 λειτουργεί και Νηπιαγωγείο.

Δημοτικό Διαμέρισμα Κέντρου

ΚΕΝΤΡΟ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 41640
  Η κοινότητα Κέντρου εμφανίζεται με αρχικά στοιχεία αναγνώρισης ως κοινότητα Ιμάμ-Τσαούση Β.Δ. 8-6-1919 και προήλθε από την κοινότητα Βελανιδίου του Δήμου Πηνείων. Ο αρχικός συνοικισμός είναι το Ιμάμ- Τσαούς, σήμερα αποτελείται μόνο από το Κέντρο, που προήλθε από την μετονομασία του Ιμάμ-Τσαούς με το Α.Υ. Εσωτ. 31.451/12-9-1926 ΦΕΚ Β. 74/1926. Με το ίδια Α.Υ. μετονομάστηκε και το Μπαλί σε Αγία Άννα. Συνοικισμοί που προσαρτήθηκαν στην κοιν. Ιμάμ-Τσαούς ήταν: το Μπαλί, που αποσπάστηκε από την κοινότητα Βελανιδίου Δ. 3-11-1924 ΦΕΚ Α 278/1924, ο Aγιος Δημήτριος ή Μαρινάκι, οι συνοικισμοί Κολοκυθά και Σκληρού, που αποσπάστηκαν από την κοιν. Βελανιδίου Δ. 31-8-1926 ΦΕΚ Α. 301/1926 και το Σούλι, που αποσπάστηκε από την κοιν. Βελανιδίου Β.Δ. 522/23-7-1960 ΦΕΚ. Α.124/1960.
  Μόλις εντός 3/ετίας αποσπώνται από την κοιν. Κέντρου οι συνοικισμοί Αγιος Δημήτριος, Κολοκυθά και Σκληρού και συναποτελούν την κοιν. Αγίου Δημητρίου ή Μαρινάκι με Δ. 26-11-1929 ΦΕΚ Α. 424/1929.
  Το Σούλι αποσπάστηκε και αυτό από το Κέντρο για να επαναπροσαρτηθεί στην κοιν. Βελανιδίου με το Αρθρ. 18 του Ν. 1518/85 ΦΕΚ 30/6-3-85 Τ.Α.
  Η πρώτη του ονομασία Ιμάμ-Τσαούση (τουρκικής Προέλευσης) είναι σημείο αναφοράς των Χοτομαναίων Τούρκων. Οι Χ. Τ. ήκμασαν στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Στην περίοδο αυτή παρατηρείται κάποια ανάπτυξη στην Ηλεία. Η Γαστούνη αναδεικνύεται σπουδαίο διοικητικό κέντρο. Στην ανάδειξη αυτή συμβάλλει και η εγκατάσταση των Χοτομαναίων Τούρκων, που ήταν από τις πιο πλούσιες οικογένειες του Μοριά, με διασυνδέσεις με τον Σουλτάνο. Απ' αυτή την εποχή προέρχονται πολλές τούρκικες ονομασίες όπως Σουλεϊμάν Αγά (Μυρσίνη), Σαμπαναγά (Αγία Μαύρα), Κούλουγλι (Οινόη), Ιμάμ-Τσαούση (Κέντρο).
  Το Κέντρο υπήρξε Κεφαλοχώρι της περιοχής για ένα μεγάλο διάστημα στις αρχές του αιώνα. Με την κατασκευή του μεγάλου έργου, του φράγματος του Πηνειού, αποζημιώνεται η γεωργική γη και οι κάτοικοι Έλληνες φεύγουν για τα αστικά κέντρα.
Το Δημοτ. Διαμέρισμα του Κέντρου, σήμερα, βρίσκεται στις όχθες του φράγματος του Πηνειού ποταμού. Κατοικείται από ατσίγγανους (γύφτους) που παραμένουν στον τόπο τους. Λέγεται ότι είναι απόγονοι των Αιγυπτίων που ακολούθησαν τον Ιμπραήμ στην εκστρατεία του εναντίον του μόλις απελευθερωθέντος κράτους των Ελλήνων (1825). Κατοικούν στην περιοχή, σε υποβαθμισμένες κατοικίες και σε οικήματα, που αγόρασαν από τους Έλληνες που έφυγαν, ή τους παραχωρήθηκαν από τις εγκαταστάσεις του εργοταξίου του Φράγματος (1958). Ο κλήρος που τους αντιστοιχεί είναι ελάχιστος. Καλλιεργούν κτήματα που ανήκουν στο Δημόσιο (ελιές, δημητριακά, βιομηχανικό πιπέρι κ.α.). Μερικοί καλλιεργούν ενοικιαζόμενες εκτάσεις στον Αγ. Δημήτριο και στα άλλα χωριά. Οι περισσότεροι αναγκάζονται να εργάζονται ως εργάτες γης στην γύρω περιοχή. Στο χωριό υπάρχουν δυο εκκλησίες, της Παναγίας (στο Νεκροταφείο) και του προφήτη Ηλία. Ο πληθυσμός για το 1981 είναι 337 κάτοικοι και για το 1991 445 κάτοικοι.
  Το Δημοτικό Σχολείο λειτουργεί από το 19.... Στεγάστηκε σε λυόμενες αίθουσες Νέου Τύπου το 1996, σε οικόπεδο που ανήκει στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Το Σχολείο είναι οργανικά 4/θ , με 74 εγγεγραμμένους μαθητές. Επίσης, από το 1984 λειτουργεί και Νηπιαγωγείο, το Σχ. Έτος 1999-2000 είναι εγγεγραμμένα 22 νήπια.

Δημοτικό Διαμέρισμα Κεραμιδιάς

ΚΕΡΑΜΙΔΙΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 94080
  Η κοινότητα της Κεραμυδιάς εμφανίζεται με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης ως κοινότητα Μπεζαΐτη με το ΒΔ. 18-8-1912 ΦΕΚ Α 256/1912. Προήλθε από τον τέως Δήμο Πηνείων. Αρχικά, την κοινότητα Μπεζαΐτη απαρτίζουν οι συνοικισμοί Δάμιζα (Δάφνη), Ακλιάδες, Καλαθά, Μουζίκα, Μονή Σωτήρος, Μονή Αγίου Βλασίου. Αργότερα αποσπώνται και αποτελούν δική τους κοινότητα οι συνοικισμοί: Αγιος Ηλίας, με Δ. 4-10- 1924 ΦΕΚ Α 251/1924, Δάμιζα με Δ.14-4-1925 ΦΕΚ Α 105/1925, Μουζίκα με το Δ 2-6-1925 ΦΕΚ Α 144/1925. Ο συνοικισμός Καλαθά προσαρτήθηκε στην κοινότητα Δάμιζας με το Δ 31-1-1934 ΦΕΚ Α 53/1934. Μετανομάστηκε σε συνοικισμό και κοινότητα Κεραμιδιάς με το Δ. 17-7-1928 ΦΕΚ Α 156/1928. Βρίσκεται στα Β.Α. της Αμαλιάδας και σε απόσταση 15 χλμ.στην επαρχιακή οδό Αμαλιάδας-Σιμόπουλου. Οι κάτοικοι του χωριού ήσαν 430 με την απογραφή του1971, 480 του 1981 και 345 του 1991.
  Δυο συνοικισμοί αποτελούν το χωριό: Η κυρίως Κεραμιδιά (Μπεζαΐτι), κτισμένη σε πλαγιά λόφου, με βόρειο προσανατολισμό και την Κεραμιδιά Ν.Α. της, προς τα όρια της Κοινότητας Δαφνιώτισσας.
  Έχει υψόμετρο 100μ., και καταλαμβάνει 5.800 στρεμ. από τα 8.000 στρεμ., που της ανήκαν πριν χτιστεί το φράγμα του Πηνειού. Το κλίμα ήπιο με πολλές βροχές, με υπόγεια νερά, αλλά όχι φυσικές πηγές. Μια τέτοια είναι στο κέντρο του χωριού, απ' όπου και υδρεύεται. Η δεξαμενή του υδραγωγείου βρίσκεται στο λόφο "Κρεμίλα". Το χωριό ηλεκτροφωτίστηκε το 1966. Θεωρούνταν το Κεφαλοχώρι της περιοχής "Κάτω Πηνείας".
  Το έδαφος είναι αργιλώδες και εύφορο. Η αυτοφυής βλάστηση είναι μέτρια. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία (καλλιέργεια της σταφίδας , των δημητριακών) και την κτηνοτροφία (αιγοπροβάτων), παλαιότερα δε με τη συλλογή ρητίνης από τα πεύκα.
  Το όνομα Μπεζαΐτη, φαίνεται ότι το πήρε από τον Μπεζαΐτη Πασά, σκληρό άνθρωπο. Έμεινε η φοβέρα προς τους κατοίκους ότι θα τους ξαποστείλει γρήγορα γρήγορα στο Λάλα. "Τσαμπούκ-τσαμπούκ στο Λάλα".
  Το όνομα Κεραμιδιά δόθηκε στον Νέο Οικισμό που δημιουργήθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1909 (2 Ιουλίου), από τα κεραμιδαριά που βρισκόταν στην περιοχή ή από τα πολλά κεραμίδια που έβρισκαν οργώνοντας τη γη. Το χωριό κάηκε, επίσης, από τους Γερμανούς την 18 Ιουλίου 1944, σαν αντίποινα για τον θάνατο 2 Γερμανών στρατιωτών από τους αντάρτες της περιοχής.
  Το 1970 έγιναν ανασκαφές από Άγγλους Αρχαιολόγους στη θέση "Κούτρουλη", δίχως να βρεθεί τίποτα το αξιόλογο.
  Το χωριό πανηγυρίζει στις 17 Ιουλίου, στη Μνήμη της Αγίας Μαρίνας. Ναός της υπάρχει στο Β.Α. άκρο του χωριού.
  Το σχολείο της Κεραμιδιάς είναι από τα παλαιότερα της περιοχής. Σ' αυτό φοιτούσαν μαθητές από τα γύρω χωριά, Δάφνης, Καλαθά, Αγ. Ηλία, Κρυονέρου, Δαφνιώτισσας, Αυγής. Εικάζεται ότι λειτουργεί πριν από το 1890 και ως το 1935 ως 1/θ με130 μαθητές. 2/θ περέμεινε ως το 1964, οπότε προήχθη σε 3/θ ως το 1974. Σήμερα λειτουργεί ως 2/θ με 28 μαθητές. Επίσης, λειτουργεί και Νηπιαγωγείο, με έτος ίδρυσης το 1979. Το κτίριο, δημόσιο, του 1952, σε οικόπεδο δωρεάς Κέκκη Κων/νου. Η ιστορία λειτουργίας του Σχολείου είναι πανομοιότυπη με τη λειτουργία των άλλων Σχολείων.
Στην Κεραμιδιά λειτουργεί και γυμνάσιο, που ιδρύθηκε το 1981.

Δημοτικό Διαμέρισμα Κρυονέρου

ΚΡΥΟΝΕΡΟ (Χωριό) ΗΛΕΙΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 94037
  Η Κοινότητα Κρυόνερου (ονομασία που την οφείλει στην Κοινοτική πηγή απ' όπου υδρεύεται το χωριό) βρίσκεται Β.Α. της Αμαλιάδας σε απόσταση 10 χλμ. περίπου. Εμφανίζεται με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης ως κοινότητα Λοπεσίου Β.Δ. 18-8-1912 ΦΕΚ Α 256/1912 και προήλθε επό την τέως κοινότητα Πηνείων, με πρώτους συνοικισμούς: Λόπεσι, Κουκλάκι, Τερόν. Το «Λόπεση» σλαβική λέξη που σημαίνει αγελαδότοπος.
  Ο συνοικισμός Λόπεση μετονομάστηκε σε Κρυόνερο και η περιοχή Ρένεση σε Ανάληψη με Δ. 19-7-1928 ΦΕΚ Α. 156/1928.
  Οι συνοικισμοί Κουκλάκι και Ζερό ή Τερόν και τώρα Ανάληψη προσαρτήθηκαν αντίστοιχα στις κοινότητες Χαβαρίου και Γερακίου αντίστοιχα με Β.Δ. 20-1-1916 ΦΕΚ Α 28/1916.
  Η περιοχή επί Τουρκοκρατίας ανήκε σε Τούρκο Αγά που κατοικούσε στη θέση «Ρένεσι». Στην θέση αυτή και σήμερα υπάρχει κτηνοτροφικός συνοικισμός. Αλλος συνοικισμός είναι του «Νιοχωρίου». Υπάρχουν ονομασίες και χαλάσματα που θυμίζουν παλαιότερους συνοικισμούς, όπως «Παλαιοκώμη», «κώμη», που μαρτυρούν ότι οι κάτοικοί για λόγους τους οποίους δεν γνωρίζουμε τους εγκατέλειψαν. Για του Νιοχωρήτες λέγεται, ότι εγκατέλειψαν το τόπο τους για να γλυτώσουν από το «ζούδι» και ήρθαν κοντά στο μοναστήρι με την θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς που έφυγε από το Κούλουγλη για να έλθει στον τόπο αυτό. Γι' αυτό μαζί πανηγυρίζουν τα δυο χωριά, την γιορτή της Παναγίας στις 23 Αυγούστου.
  Λέγεται ότι με την απελευθέρωση όλη η περιοχή περιήλθε στην κυριότητα του στρατηγού της Ελληνικής Επανάστασης Σισίνη. Αυτός όταν βρέθηκε στη Δίβρη φιλοξενήθηκε από τον Ηγούμενο της εκεί Μονής. Τόσο δε πολύ ευχαριστήθηκε από την φιλοξενία ώστε δώρισε στη Μονή όλη την εδώ ιδιοκτησία του. Η Μονή έκτισε το εδώ μοναστήρι σαν Μετόχι και το επάνδρωσε περί το 1860. Αξιοποιήθηκε η περιοχή με εργάτες από την Τσακωνιά που εγκαταστάθηκαν σε κτήματα που τους παρεχώρησε η εκκλησία. Τα κτήματα λεγόταν «κολληγικά» οι καλλιεργητές «κολλήγοι». Η καλλιέργεια αυτού του τύπου διατηρήθηκε ως το 1936 που ο Ο.Δ.Ε.Π. εξαγόρασε την περιουσία από τους μέχρι τότε καλλιεργητές. Την ίδια εποχή έρχονται κι άλλοι Αρκάδες και η περιοχή πυκνοκατοικήθηκε, το χωριό δεν καλύπτει μεγάλη έκταση, ούτε κατάλληλη για την ανάπτυξή του. Η γύρω περιοχή ανήκει στο Μοναστήρι της Παναγιάς.
  Το υψόμετρο του χωριού είναι 450 μ. Το 1971 είχε 350 κατοίκους . Με την απογραφή του 1981, 311 κατ. και του 1991 έχει 282 κατ. Περιτριγυρίζεται από πευκόδασος. Καλλιεργούνταν οι σταφίδες. Σήμερα τα δημητριακά και οι ελιές. Επίσης οι κάτοικοι ασχολούνται και με την κτηνοτροφία. (αγελάδες, γιδοπρόβατα)
Το 1965 μετά από ισχυρό σεισμό οι κατοικίες κρημνίζονται και αρχίζει η αντικατάστασή τους από σύγχρονες μονώροφες. Το χωριό πανηγυρίζει στις 7 Ιανουαρίου ημέρα Ιωάννου του Προδρόμου και 23 Αυγούστου τα 9μερα της Παναγίας.
Το Δημοτικό Σχολείο του Λοπεσίου από μαρτυρίες τεκμαίνεται ότι λειτούργησε περί του 1900. Απέκτησε στέγη το 1922, από τη Μοναχή "Ευπραξία Αναστασοπούλου" που το παραχώρησε στην εκκλησία του Α. Ιωάννου. Επειδή στερούνταν προαυλίου γίνεται νέα προσπάθεια από το 1967 που τελικά κατορθώνεται να ανεγερθεί δημόσιο κτίριο σε οικόπεδο της Μονής.

Δημοτικό Διαμέρισμα Περιστερίου

ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 95251
  Το χωριό εμφανίζεται με στοιχεία αρχικής αναγνώρισης ως κοινότητα Μπεσερέ, με Β.Δ. 18-8-1912 ΦΕΚ Α 256/1912. Προήλθε δε από τον τέως Δήμο Πηνείων. Σε πρώτη φάση η κοινότητα αποτελούνταν από τους συνοικισμούς Μπεσερέ, Αστερέικα, Αποστολιά, Καλαμποκά, Καμίνια, Παλαιοφάναρο, Παλιοάνθη. Σήμερα ανήκουν οι συνοικισμοί Αστερέικα και Παλαιοάνθη. Για την ονομασία αυτή υπάρχουν δυο εκδοχές.
  1η Από τον τούρκο διοικητή «Αγάς Μπεσίρης»
  2η Παλαιότερα, στα μέσα του 19ου αιώνα το χωριό είχε μόνο πέντε σπίτια «μπες-σαράι»
  Η κοινότητα με τους συνοικισμούς της μετονομάζεται σε κοινότητα Περιστερίου, με Β.Δ. 20-9-1955 ΦΕΚ Α 287/1955. Λέγεται ότι Περιστέρι ονομάστηκε διότι τα σπίτια έτσι όπως είναι κτισμένα στην πλαγιά φαίνονται σαν να έχουν ανοιχτά τα φτερά τους.
  Οι κάτοικοι του χωριού κατάγονται από τα χωριά: Κακοτάρι, Γούμερο, Μουστενίτσα Ηλείας και από Ντεσινό και Καλιφώνιο Καλαβρύτων.
  Πότε κατοικήθηκε το χωριό ακριβώς είναι άγνωστο.
  Απέχει από την Αμαλιάδα γύρω στα 15 χλμ. στα Α. της, δίπλα της είναι οι συνοικισμοί του Παλιολάνθι και τα Αστερέικα. Με την απογραφή του 1971 είχε 473 κατοίκους, σήμερα έχει 406 κατ. (1991).
  Το έδαφος του χωριού είναι ημιπεδινό-λοφώδες, κατάφυτο από πεύκα αλλά φτωχό από νερά. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα σχηματίζονται πολλοί χείμαρροι. Σε υψόμετρο 400 μ. περίπου. οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία (σταφίδες, ελιές, δημητριακά) παλαιότερα με την ρητινοσυλλογή. Η κτηνοτροφία των οικόσιτων ζώων έγινε πολύ περιορισμένη.
  Το Δημοτικό Σχολείο, από πληροφορίες, λειτούργησε από το 1883. Το εκκλησιαστικό συμβούλιο έκτισε μια αίθουσα στο οικόπεδο της εκκλησίας το 1905 και εκεί παρέμεινε μέχρι το 1964. Σήμερα λειτουργεί ως 2/θ. Στο ίδιο κτίριο λειτουργεί και το Νηπιαγωγείο που ιδρύθηκε το 1972.

Δημοτικό Διαμέρισμα Ροβιάτας

ΡΟΒΙΑΤΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 61293
  Η κοινότητα Ροβιάτας παρουσιάζεται με αρχικά στοιχεία αναγνώρισης το Β.Δ.18-8-1912 ΦΕΚ Α 256/1912. Προήλθε από τον πρώην Δήμο Ήλιδος. Το χωριό Ροβιάτα βρίσκεται επί της Εθνικής Οδού Πύργου-Πατρών, 7 χλμ. Β.Δ. της Αμαλιάδας. 5 χλμ. από την ακτή «Κασιδιάρη» σε πεδινή έκταση με υψόμετρο περί τα 15 μ. Υπήρξε από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Το μαρτυρούν τα «τούρκικα πηγάδια» του Λιακούση-Αργυρόπουλου.
  Στην αρχή ήταν 4 συνοικισμοί (Αγιος Δημήτριος, Αγιος Γεώργιος, Αγιος Αθανάσιος και Ανάληψης) που ενώθηκαν με την επωνυμία Ροβιάτες.
  Κατά την παράδοση, κάποιος μεγιστάνας του πλούτου πέρασε από την περιοχή με την ωραιότατη κόρη του Ρόμβη. Η Ρόμβη έμεινε κατάπληκτη από την ομορφιά του τοπίου, έμεινε πολύ καιρό για να το απολαύσει και έτσι ονομάστηκε ο τόπος Ρομβιάτες και αργότερα Ροβιάτες.
  Παλαιότερα καλλιεργούνταν η σταφίδα, τα σιτηρά, και ήταν ανεπτυγμένη η κτηνοτροφία.
  Σήμερα οι καλλιέργειες αυτές λόγου του αρδευτικού συστήματος (φράγματος) και των μηχανοκίνητων μέσων παραγωγής αντικαταστάθηκαν με άλλες καλλιέργειες, δημητριακών, εσπεριδοειδών, καρπούζι, κηπευτικών και κυρίως η βιομηχανική ντομάτα κλπ. Ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται σε 317 κατ. (με τους οικισμούς σε 340 κατ.).
  Πέρασε ο καιρός της ύδρευσης από τα κοινά πηγάδια, ακόμη και τα αρτεσιανά. Η περιοχή μπαίνει στο δίκτυο ύδρευσης του Κακοταρίου.
  Το Δημοτικό Σχολείο λειτουργεί ως 1/θ από το 1906 ως το 1963 και από τότε ως σήμερα είναι οργανικά 2/θ. Τώρα λειτουργεί ως 1/θ.
  Η ιστορία του σχολείου είναι παρόμοια με την ιστορία των άλλων σχολείων. Δηλαδή για τη λειτουργία του χρησιμοποιούνται ιδιωτικές κατοικίες, νάρθηκες ναών ή κτίσματα που ανήκουν στην εκκλησία. Με προσπάθειες και αγώνες κατορθώνεται να αποκτηθεί οικόπεδο για να αρχίσει το χτίσιμο και προσωπική εργασία και συμβολή της κοινότητας και του κράτους για την απόκτηση του περιπόθητου σχολείου. Έτσι τελειώνει το σχολείο στα 1965.
  Σήμερα λειτουργεί ως 1/θ. Επίσης λειτουργεί και νηπιαγωγείο με 6 νήπια. Έτος ίδρυσης νηπιαγωγείο 1988.

Δημοτικό Διαμέρισμα Σαβαλίων

ΣΑΒΑΛΙΑ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 61210
  Η κοινότητα εμφανίζεται με στοιχεία Αναγνώρισης ως Κοινότητα Σαβαλίων με Β.Δ. 18-8-1912 και ΦΕΚ Α 256/1912. Προήλθε από τον τέως Δήμο Ήλιδος. Το χωριό Σαβάλια, οφείλει το όνομά του κατά πληροφορίες, στον Ελβετό συνταγματάρχη «Σεβαλιέ» που ίδρυσε εκεί ιπποφορβείο. Ισως κατοικείται από την Ελληνιστική εποχή. Αυτό συμπεραίνεται από διάφορα κτίσματα που βρίσκονται σκεπασμένα από το χώμα. κοντά στη θάλασσα. Εξαιτίας των πειρατών οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την περιοχή και κατοίκησαν την περιοχή «Χουρμά», κοντά στην μονή του Αγίου Αθανασίου, που προστατεύονταν από δάσος. Το Χωριό αποτελούνταν από εννέα συνοικισμούς. Αργότερα μεταφέρθηκε το χωριό στη σημερινή του θέση, στον κάμπο της Ηλείας σε υψόμετρο 17μ. περίπου. Περιλαμβάνει έκταση 13.050 στρέμ. που αρδεύονται. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία (σταφίδα και σιτάρι παλαιότερα, δημητριακά, κηπευτικά, προπάντων ντομάτες και καρπούζια) και λιγότερο με την κτηνοτροφία (πρόβατα, βοοειδή). Στην περιοχή βρίσκεται και το εργοστάσιο κονσερβοποιϊας Α.Ε. «ΚΥΚΝΟΣ». Το χωριό απέχει 5 χλμ. από την Αμαλιάδα. Το 1971 είχε πληθυσμό 1333 κατ. κι έχει πληθυσμό 1119 κατ. με την απογραφή του 1991.
  Τα Σαβάλια εκσυγχρονίζονται με την πάροδο του χρόνου. Οι πλινθόκτιστες κατοικίες του 1970, οι θερμαινόμενες με ξύλα, αντικαταστάθηκαν με σύγχρονες ,με τούβλο και τσιμέντο, μονώροφες ή διώροφες και θερμαίνονται με καλοριφέρ. Υδρεύονται από το υδραγωγείο που κατασκευάστηκε το 1969. Πλήθος καταστημάτων που εξυπηρετούν τους κατοίκους και πολιτιστική ζωή χάρη του πολιτιστικού Συλλόγου του. Τρεις εκκλησίες, του Αγίου Νικολάου 1879, Αγίων Θεοδώρων 1970, και του Αγίου Ιωάννου, του νεκροταφείου του χωριού, που ικανοποιούν το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων. Καθιερωμένο πανηγύρι στο χωριό του Ιωάννου του Θεολόγου, που αντί στις 8 Μάη, εποχή που δεν υπήρχαν χρήματα και κρασί μεταφέρθηκε στις 26 Σεπτέμβρη μετά την πώληση της σταφίδας.
  Το Δημοτικό Σχολείο λειτούργησε από το έτος 1870, με πρώτο δάσκαλο το Αριστείδη Οικονομόπουλο ή Σκουπιώτη. Το 1897 χωρίστηκε σε Αρρένων και Θηλέων. Το 1929 αποκτά το πρώτο κτίριο, σε οικόπεδο της εκκλησίας, δωρεά του Αρματάκη. Στο σχολείο αυτό ενώνονται τα σχολεία Αρρένων και Θηλέων. Νέες αίθουσες αποκτά κατά το 1955, με δωρεά Τομάρα Ιωάννη, «Ομογενούς εξ Αμερικής». Από το 1964 λειτουργεί ως 5/θ. Σήμερα αριθμεί μόνο 64 μαθητές.
  Επίσης από 1976 λειτουργεί Νηπιαγωγείο. Ο αριθμός νηπίων για το Σχ. Έτος 1999-2000 είναι 16.
  Στα Σαβάλια υπάρχει και Γυμνάσιο που ιδρύθηκε το 1979 και με αριθ. μαθητών 63.

Δημοτικό Διαμέρισμα Σωστίου

ΣΩΣΤΙ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 41356
  Η κοινότητα Σωστίου εμφανίζεται με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης το Β.Δ. 8-6-1919 ΦΕΚ Α. 130/1919. Προήλθε από την κοινότητα Μπουχιώτη (Αυγείου) του τέως Δήμου Ήλιδας. Προσαρτήθηκαν τα Λαβδαίικα, που αποσπάστηκαν από τον Δήμο Αμαλιάδας με Δ. 25-11-1927 ΦΕΚ Α. 311/1927. Το χωριό Σώστη Β.Α.της Αμαλιάδας, σε απόσταση περίπου 3 χλμ. επί της Επαρχιακής Οδού Αμαλιάδας - Κέντρου, είναι κτισμένο σε πεδιάδα με υψόμετρο 70 μ. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία (ελιές, σταφίδα, δημητριακά, κηπευτικά κ.α.) και την κτηνοτροφία (πρόβατα).
  Ο πληθυσμός (με την απογραφή του 1971 αριθμούσε 413 κατ. και το 1991 αριθμούσε 350 κατ.) μειώνεται συνεχώς, λόγω και της αστυφιλίας, μολονότι η ζωή στο χωριό έχει αλλάξει κατά πολύ. Τις πλινθόκτιστες κατοικίες έχουν αντικαταστήσει σύγχρονες και εξοχικές κατοικίες αυτών που ζουν σε αστικά κέντρα. Ασφαλτόδρομοι παντού, διευκολύνουν την επικοινωνία με την γύρω περιοχή.
  Το όνομα Σώστι, προήλθε από την σωτηρία που προσέφεραν οι εκεί υπάρχουσες αποθήκες σίτου και σταφίδας στα στρατεύματα του Κολοκοτρώνη και στους αγωνιζόμενους Έλληνες κατά την εποχή της Επανάστασης.
  Φαίνεται, επομένως ότι το χωριό υπήρχε από την Τουρκοκρατία. Προς αυτή την κατεύθυνση οδηγούμαστε και από το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου το οποίο διέθετε υπόγειο τμήμα και πιθανολογείται ότι λειτουργούσε σαν κρυφό σχολειό. Κατά την ανακαίνισή του βρέθηκε επιγραφή με χρονολογία 1471. Κατά το 1871 κτίσθηκε στην ίδια θέση, ο ναός της Κοίμησης της θεοτόκου, που πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου
  Στη θέση "Ζέζα", έλαβε χώρα αξιόλογος μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων κατά την Επανάσταση του 1821 με τους Σισίνη και Πανά.
  Με την απελευθέρωση 1823, ο Δανιήλ Πανάς άφησε με την διαθήκη του αξιόλογη ακίνητη περιουσία στο χωριό. Με δαπάνη των απογόνων του ανακαινίστηκε και εξωραΐστηκε ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
  Το 1902 λειτούργησε το Δημοτικό Σχολείο. Διδακτήριο απόκτησε το 1968, αποτελούμενο από δυο λυόμενες αίθουσες σε οικόπεδο 6 στεμμάτων, δωρεά της εκκλησίας. Σήμερα (σχολ. Έτος 1999-2000) λειτουργεί 1/θ Σχολείο με 8 μαθητές και Νηπιαγωγείο παράρτημα Ρουπακίου με 4 νήπια.

Δημοτικό Διαμέρισμα Χαβαρίου

ΧΑΒΑΡΙ (Χωριό) ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τηλέφωνο: +30 26220 91203
  Η κοινότητα Χαβαρίου εμφανίζεται με στοιχεία πρώτης αναγνώρισης το Β.Δ. 18-8-1912 ΦΕΚ Α 256/1912 Στην κοινότητα Χαβαρίου ανήκει ο συνοικισμός Κουκλάκι, που αποσπάστηκε από την κοινότητα Κρυονερίου. Με Βδ. 20-1-1916 ΦΕΚ. Α. 28/1916. Το χωριό Χάβαρι, επί της επαρχιακής οδού Αμαλιάδας-Σιμόπουλου, σε απόσταση 8 χλμ.από την Αμαλιάδα και σε υψόμετρο 120 μ. είναι από τα κεφαλοχώρια της περιοχής. Στην δεκαετία του '70 αριθμούσε στις 600 οικογένειες. Με την απογραφή του 1971 αριθμούσε 1.704 κατ. Και του 1991 αριθμεί 1.385 κατοίκους μαζί με τους οικισμούς Αγίου Γεωργίου και Πέρα Χάβαρι. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, (ελιές, σταφίδες παλαιότερα, κηπευτικά, δημητριακά κ.ά.) και την κτηνοτροφία. Παράλληλα υπάρχουν μονάδες επεξεργασίας αγροτικών και κτηνοτροφικών προιόντων. (Τουρσοποιεία: Παρασκευόπουλου και Αργος, Ελαιοτριβεία: Γκρίλλας Βασίλης-παλαιό, Γκρίλλας Βασίλης-σύγχρονο, Παπαζαφειρόπουλος Ορφέας και Σπύρος-σύγχρονο και Παπαζαφειρόπουλος Γεώργιος-παλαιό, Τυροκομείο: Αφοι Κωστόπουλοι-σύγχρονο.) Ένας μεγάλος αριθμός εργάζεται στην Αμαλιάδα σε διάφορα επαγγέλματα. Οι κατοικίες είναι σύγχρονες. Το χωριό είναι ασφαλτοστρωμένο εδώ και πολλά χρόνια, με κεντρική πλατεία, όπου έχει στηθεί το Μνημείο των Ηρώων (1958) με δαπάνη των απανταχού Χαβαραίων. Υδρεύεται από βρύσες. Το υδραγωγείο βρίσκεται επάνω στο λόφο του "Πλατανάκου". Το κεφαλοχώρι κοσμεί το Μπεκιάρειο Πολιτιστικό Κέντρο, κληροδότημα Μπεκιάρη. Εκεί στεγάζεται και η βιβλιοθήκη του χωριού. Νότα στην πολιτιστική κίνηση δίνει και ο Σύλλογος Γυναικών.
  Ιστορικά το χωριό δημιουργείται στα μισά του 19ου αιώνα από τους Λασταίους, Αγριδαίους, Καμενιτσιώτες της Αρκαδίας που ξεκίνησαν ως τσομπάνηδες που ξεχείμαζαν τα κοπάδια τους στην περιοχή και ως εργάτες γης. Οι τσομπάνηδες εγκαθίστανται σε 4 λόφους με μεγάλους βοσκότοπους και δημιουργούνται οι τέσσερις συνοικισμοί με τις επωνυμίες Ντανασέϊκα, Ραμπαβιλέϊκα, Σιαχαμαίϊκα. Ενώθηκαν και δημιουργήθηκε το Χάβαρι, έτσι ονομαζόταν η τοποθεσία, κι η εκεί πηγή Χαβαρόρυση. Εκεί κτίσθηκε και η εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου. Μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του Ιουλίου του 1909 το χωριό ξανακτίζεται στην σημερινή επίπεδη τοποθεσία . Ο παλιός οικισμός παραμένει ως Παλιοχάβαρι. Στον νέο οικισμό κτίζεται η εκκλησία Αγία Τριάδα (1929). Γύρω στο χωριό υπάρχουν πολλά ξωκκλήσια: Α. Παρασκευής, Α. Θεοδώρων, Α. Νικολάου, Α. Κυριακής, Α.Μαρίνας, του Προφήτη Ελισαίου, δίπλα στον Ελισαίο (Γκουρλέσα) ποταμό.
  Το Δημοτικό Σχολείο φαίνεται ότι ξεκινά τη λειτουργία του το 1890 ως Δ.Σ. Αρρένων Ιδιωτικό. Στεγαζόταν στο Παλιό Σχολειό του Ραμπαβίλλα κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
  Το 1892 ιδρύεται το Δημόσιο Δ.Σ. Αρρένων ως 1/θ που γίνεται 2/θ το 1896. Το 1905 ιδρύεται Σχολείο Θηλέων που συστεγάζεται στο Σχολειό Ραμπαβίλλα.
  Το 1929, έτος μικτοποίησης των σχολείων, μεταφέρεται το Σχολείο στο νέο οικισμό, προάγεται σε 4/θ και έτσι λειτουργεί ως το 1962.
  Το 1935 ιδρύεται και δεύτερο Σχολείο στον συνοικισμό του Αγίου Γεωργίου, εξαιτίας της απόστασης των δυο Συνοικισμών, που στεγαζόταν στο παλιό Σχολείο.
  Τελικά τα δυο Σχολεία συγχωνεύονται και το 1967 στεγάζονται σε νέο Διδακτήριο. Η Θεμελίωση του διδακτηρίου έγινε το 1943 και η αποπεράτωσή του το 1967. Το διδακτήριο είναι αντισεισμικής κατασκευής, με μεγάλο προαύλιο. Το Σχολείο είναι 5/θ. Για το σχολικό έτος 1999-2000 αριθμεί 62 μαθητές. Στο Χάβαρι λειτουργεί Παιδικός Σταθμός και Νηπιαγωγείο με αριθμό νηπίων 8. Επίσης έχει και Γυμνάσιο με έτος ίδρυσης 1977.