Εμφανίζονται 8 τίτλοι με αναζήτηση: Ιστορία για το τοπωνύμιο: "ΑΡΚΑΔΙΑ Νομός ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ".
Η ιστορία προσαρμόζει τη δράση της στο δεδομένο γεωγραφικό σκηνικό
Η ιστορική πορεία της Αρκαδίας είναι συνυφασμένη, δηλαδή επηρεασμένη
από τις εδαφικές ιδιαιτερότητες του τόπου. Ιδιαίτερα τα ανάγλυφα των βουνών χαρίζει
στην Αρκαδία ένα άριστο φυσικό τείχος, που δεν απέκλεισε, πάντως, την επικοινωνία
με άλλες περιοχές, πράγμα που αποδεικνύεται και από τα ίχνη των αρχαίων δρόμων
τους οποίους φέρνει συνεχώς στο φως η σύγχρονη έρευνα. Η διάταξη, εξάλλου, του
κεντρικού ορεινού όγκου "του Μαινάλου"
ερμηνεύει και τη διαφορετική πορεία που διέγραψαν το Ανατολικό και Δυτικό τμήμα
της Αρκαδίας. Στις ίδιες ιδιαιτερότητες αποδίδονται, εν πολλοίς, και τα κύρια
και διαχρονικά χαρακτηριστικά των Αρκάδων, όπως είναι η πολεμική τους αρετή, η
ροπή προς τη μετανάστευση και η επί μακρό χρόνο διατήρηση των στοιχείων της πολιτισμικής
τους παράδοσης. Το τελευταίο στοιχείο κατέστησε υποχρεωτική για τους μελετητές
"από την αρχαιότητα ήδη" την εξέταση των αρκαδικών παραδόσεων, προκειμένου
να εξαγάγουν συμπεράσματα για την ιστορική διαδρομή των παλαιότατων Ελλήνων, αφού,
όπως είναι γνωστό, είναι δυνατή η συλλογή ψηγμάτων αλήθειας από τους μύθους μετά
την αφαίρεση του πέπλου φαντασίας. Είναι χαρακτηριστική η ομολογία του περιηγητή
Παυσανία: «τις Ελληνικές παραδόσεις του είδους αυτού, όταν άρχισα να γράφω το
έργο μου, τις θεωρούσα μάλλον ανόητες, όταν όμως έφτασα στα Αρκαδικά, σχημάτισα
τη γνώμη γι' αυτές πως τον παλιό καιρό οι Ελληνες που λογαριάζονταν ως σοφοί έλεγαν
ό,τι είχαν να πουν με αινίγματα και όχι με σαφείς εκφράσεις» (μεταφρ. Ν. Παπαχατζή).
Οσοι συσχετίζουν το όνομα της Αρκαδίας με τα «άκρα» των ορέων βλέπουν τους κατοίκους
της να έλκουν την καταγωγή από τους επιζήσαντες του μεγάλου κατακλυσμού, την καταστροφική
μανία του οποίου διέφυγαν οι καταφυγόντες στις υψηλές κορυφές. Οπως και να 'χει
το πράγμα, ουδείς φαίνεται να αρνείται στους Αρκάδες το «αυτόχθονον» και ιδιαίτερα
βαρύνουσες, ως προς αυτό, είναι οι αναφορές Ιστορικών όπως ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης,
ο Ξενοφών. Την αρχαιότητα της καταγωγής αποδέχεται και ο Αριστοτέλης όταν κάνει
λόγο για την εγκατάσταση των Αρκάδων πριν από την εμφάνιση της σελήνης. Η απόδοση
στους Αρκάδες του προσωνυμίου «πανσέληνοι» φανερώνει ότι αυτή η πίστη είχε ευρύτατη
αποδοχή.
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Κατά τους προϊστορικούς χρόνους τα ίχνη της Ιστορίας αναζητούνται
στον περίπλοκο και πλανερό δρόμο των μύθων, όπου είναι φυσικό να θάλλουν τα ερωτηματικά.
Οι Αρκάδες, πάντως, διεκδικούν για τον τόπο τους πολλές περγαμηνές: εδώ έγινε
η γιγαντομαχία, γεννήθηκε ο Δίας και οι περισσότεροι θεοί του δωδεκαθέου, έδρασε
ο Ηρακλής, μαρτύρησε ο Προμηθέας, ετάφη ο Ορέστης και η Πηνελόπη, επήλθε το τέλος
των περιπλανήσεων του Οδυσσέα, όταν επιτέλους βρήκε έναν τόπο όπου οι κάτοικοι
δεν γνώριζαν τι εστί κουπί... Οι Αρκάδες υποστηρίζουν, ακόμα, ότι η Αρκαδία είναι
η κοιτίδα του πολιτισμού, αφού στον γενάρχη τους Πελασγό αποδίδεται η πρώτη κατασκευή
μόνιμων κατοικιών και η διδασκαλία για την επιλογή των βρώσιμων χόρτων και καρπών,
μεταξύ των οποίων και η φηγός, ένα είδος βαλανιδιών, που πρόσθεσε στους Αρκάδες
το προσωνύμιο «βαλανηφάγοι». Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που ο μύθος, εν συνεχεία,
αποδίδει την τιμή της ίδρυσης της Λυκόσουρας
"της πρώτης πόλης υπό τον ήλιο" στο γιο του Πελασγού Λυκάονα,
που είναι εισηγητής και των αρχαιότατων αγώνων, των Λυκαίων. (Ο μύθος πάντως,
πρέπει να υποκρύπτει και κάποια δόση αλήθειας, αν συνδυαστεί με το ρηθέν υπό του
Αριστοτέλους, που θεωρεί την «κατά κώμας εγκατάσταση των Αρκάδων ως έμβρυο της
πολιτικής ζωής».)
Από τους πενήντα γιους του Λυκάονα θα πάρουν τα ονόματά τους οι σημαντικότερες
πόλεις της Αρκαδίας, αλλά η μονάκριβη κόρη του Καλλιστώ επέπρωτο να είναι αυτή
από την οποία θα προέκυπτε "σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή' η μετονομασία
της πρώην «Πελασγίας» ή «Απίας» χώρας σε «Αρκαδία». Και ιδού πως: Ο Δίας, ανταποκρινόμενος
στην επιθυμία όλων των Ελληνικών Φυλών να αποκαλούνται διογενείς, «αναγκάσθηκε»
να ερωτευθεί πολλές ωραίες κόρες. Αντικείμενο του πόθου του υπήρξε και η Καλλιστώ,
πράγμα που σήμαινε, κατ' ακολουθίαν, πως έμπαινε και στο στόχαστρο της ζηλοτυπίας
της Ηρας, η οποία την μεταμόρφωσε σε άρκτο. Τη λύτρωση της Αρκτου-Καλλιστούς ανέλαβε
πρώτα η Αρτεμις που της χάρισε το θάνατο και έπειτα ο Δίας που τη μεταμόρφωσε
σε αστερισμό, τη γνωστή Μεγάλη Αρκτο. Καρπός του έρωτα αυτού ήταν ο Αρκάς,
επί των διαδόχων του οποίου αρχίζει βαθμηδόν να υποχωρεί η αχλύς των μύθων και
να αναδύονται, μέσα από τους υπαινικτικούς ψιθύρους, τα πρώτα ψελλίσματα της ιστορικής
αλήθειας.
Με μια σχετικά μεγαλύτερη ασφάλεια, πλέον, στηριζόμενοι στις ιστορικές
μαρτυρίες και στην καταγωγή των τοπωνυμιών, μπορούμε να παρακολουθήσουμε,
για παράδειγμα, τις μετακινήσεις των Αρκάδων. Από το μακρύ κατάλογο των εγκαταστάσεών
τους στις περιοχές γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου αποσπούμε δύο περιπτώσεις:
Πρώτα, τον "για πολλούς" βέβαιο, εποικισμό του Παλλατίνου
λόφου της Ρώμης από Αρκάδες, με επικεφαλής τον Εύανδρο που ξεκινά από το Παλλάντιο
της Μαντινείας κι έχει ένα γιο επονομαζόμενο Πάλλαντα. Η Εμφανής ετυμολογική
συγγένεια μεταξύ Παλλατίνου "Παλλαντίου" Πάλλαντος μπορεί να πλάθει
εκ των υστέρων ένα μύθο "χρήσιμο για τους αναζητούντες δάφνες υψηλής καταγωγής
Ρωμαίους" αλλά μπορεί και να τεκμηριώνει ένα ιστορικό γεγονός, αν ληφθεί
παράλληλα υπ' όψιν και η μαρτυρία του Πλουτάρχου, που θεωρεί ότι ο μύθος της Λύκαινας
-τροφού των ιδρυτών της Ρώμης- είναι μίμηση προγενεστέρου Αρκαδικού.
Η δεύτερη περίπτωση αφορά την πορεία του Τεγεάτη Αγαπήνορος, που
έλαβε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας επικεφαλής 50 «νηών», όπου επέβαιναν,
κατά τον Ομηρο, προερχόμενοι από 9 Αρκαδικές πόλεις. Μετά την άλωση της Τροίας
ο Αγαπήνωρ, θύμα κι αυτός της οργής του Ποσειδώνος, φτάνει στην Κύπρο και γίνεται
οικιστής της Πάφου. H στενή
συγγένεια του Αρκαδικού και του Κυπριακού γλωσσικού ιδιώματος έρχεται να δώσει
στο μύθο του Αγαπήνορος την ιστορική του διάσταση.
Κι ενώ, απ' τη μια μεριά, Αρκαδικοί εποικισμοί πραγματοποιούνται
σε Βορρά και Νότο, Ανατολή και Δύση, απ' την άλλη η μητρόπολη, η Αρκαδία, μένει
απρόσβλητη από τους ποικίλους επιδρομείς. Ούτε η μεγάλη «κάθοδος» των Δωριέων
δεν απειλεί το «αυτόχθονον» των Αρκάδων. Ο μύθος λέει ότι τον κίνδυνο τον απέτρεψαν
τότε οι Αρκάδες με την μέθοδο του... προξενιού. Ο Αρκάς βασιλιάς Κύψελος, όταν
έμαθε ότι ο Δωριεύς συνάδελφός του Κρεσφόντης ήταν άγαμος, τον έπεισε να παντρευτεί
την κόρη του Μερόπη κι έτσι γλίτωσε η Αρκαδία. Λογικότερο, βέβαια, είναι να δεχθούμε
πως το έδαφος της δεν αποτελούσε ελκυστική περίπτωση για όσους αναζητούσαν εύφορες
περιοχές για την εγκατάστασή τους. Γι' αυτό και δεν απέφυγε τις συχνές αναστατώσεις
η πλησία γη της Τεγέας, την
οποία υπέβλεπαν διαρκώς οι Δωριείς της Λακεδαίμονος.
Η πρώτη τους επιδρομή επιχειρήθηκε το 790 π.Χ., όταν βασίλευε στην Αρκαδία ο Πολυμήστωρ
και στη Σπάρτη ο Χάριλλος. Οι Σπαρτιάτες γνώρισαν τότε την οδύνη της ήττας -οφειλόμενη,
εν πολλοίς, στον ηρωισμό που επέδειξαν οι γυναίκες της Τεγέας- και αποδείχθηκε
για μια ακόμα φορά πως δεν έπρεπε να δίνονται επιπόλαιες ερμηνείες στους χρησμούς
της Πυθίας, η οποία, εν προκειμένω, είχε απαντήσει στο ερώτημα του Χάριλλου, για
το πώς μπορεί να υποταχθεί η Αρκαδία:
"Μου ζητάς την Αρκαδία, δηλαδή ζητάς τα πάντα, κι εγώ δε θα σου τη δώσω.
Πολλοί τα βελανίδια τρων εκεί και θα σε διώξουν. Ωστόσο δεν θα σ' αρνηθώ και πάρε
την Τεγέα, για να χοροπηδάς εκεί και τον ωραίο κάμπο μπορείς με σχοίνο (=μέτρο
για τα χωράφια) να μετράς."
O Ηρόδοτος, που αναφέρει το χρησμό, συμπληρώνει παρακάτω: «Οταν οι Λακεδεμόνιοι
έμαθαν την απάντηση κίνησαν εναντίον της Τεγέας, παίρνοντας μαζί τους μόνο χειροπέδες,
γιατί είχαν πιστέψει τον απατηλό εκείνο χρησμό και νόμισαν πως θα υποτάξουν τους
Τεγεάτες αλλά νικήθηκαν και πολλοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Οι Τεγεάτες τους έδεσαν
με τις χειροπέδες που οι ίδιοι είχαν φέρει και τώρα μπορούσαν πια να μετρούν με
το σχοίνο την πεδιάδα της Τεγέας που δούλευαν σαν σκλάβοι» (μτφρ. Β. Τάσου). Περί
τέτοιου είδους ορχήσεως, λοιπόν, επρόκειτο! Η αντιπαλότητα προς τους Σπαρτιάτες
δεν σταμάτησε, βέβαια, εδώ. Κατά τους λεγόμενους Μεσσηνιακούς πολέμους, οι Αρκάδες
βοηθούν τους αντιπάλους των Λακεδαιμονίων και θεωρούν την αντίθετη στάση του βασιλιά
τους Αριστοκράτη τόσο προδοτική, ώστε αποσύρουν την εμπιστοσύνη τους από το πολίτευμα
της βασιλείας, και το αντικαθιστούν με το «κοινόν των Αρκάδων», μια ομοσπονδία
αυτόνομων πόλεων με χαλαρούς δεσμούς. (Η αλλαγή αυτή συντελέσθηκε περί το 628
π.Χ. ).
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Για τις πολιτικές, ωστόσο, εξελίξεις στην Αρκαδία -και κατά την προκλασσική
περίοδο αλλά και μετέπειτα- δεν υπάρχουν επαρκείς μαρτυρίες που θα μας επέτρεπαν
να έχουμε σαφή εικόνα. Στηριζόμενοι, απλώς, σε μεμονωμένες αναφορές μπορούμε να
καταλήξουμε σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα. Οπως για παράδειγμα, μπορούμε να ισχυριστούμε
βάσιμα ότι η τύχη των δούλων είναι καλύτερη στην Αρκαδία συγκριτικά με άλλες περιοχές
της Ελλάδος, ή ότι η νομοθεσία των Αρκάδων γίνεται ευρέως αποδεκτή, ώστε να δικαιολογείται
ο χαρακτηρισμός «φύλακες δικαιοσύνης» που τους αποδόθηκε.
Το πεδίο γίνεται πιο ευκρινές όταν το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στα
πολεμικά γεγονότα, προς τα οποία κυρίως έχουν στραμμένη την προσοχή τους οι αρχαίοι
ιστορικοί. Ως «?πιστάμενοι πολεμίζειν» οι Αρκάδες -κατά τον Ομηρο- και «μεγαλοφρονούντες
υπ' ελευθερία» -κατά τον Δημοσθένη- συμμετέχουν σε πάμπολλες πολεμικές επιχειρήσεις:
Από κοινού με τους άλλους Ελληνες κατά των Περσών, στις εμφύλιες διαμάχες, σε
ποικίλες εξορμήσεις (στην Αίγυπτο, στη Σικελία, στην Ασία) ως μισθοφόροι. Στον
Μαραθώνα τους εκπροσωπεί
επαξίως ο θεός τους ο Παν, που οι φωνές του σπέρνουν τον πανικό και τρέπουν σε
φυγή τους εχθρούς. Στις Θερμοπύλες
δίνουν το «παρών» 500 Τεγεάτες,
500 Μαντινείς, 120 Ορχομένιοι
και 1.000 από την υπόλοιπη Αρκαδία. Στην τελευταία μεγάλη σύγκρουση με τους Πέρσες
στις Πλαταιές το σώμα των
3.000 Αρκάδων εισβάλλει πρώτο στο εχθρικό στρατόπεδο και λεηλατεί τη σκηνή του
Μαρδονίου.
Στον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Αρκάδες εμφανίζονται διηρημένοι. Αλλοι,
με επικεφαλείς τους Τεγεάτες, πολεμούν στο πλευρό της Σπάρτης, άλλοι, υπό τους
Μαντινείς, τάσσονται με το μέρος των Αθηναίων. Το αποτέλεσμα ήταν, κατά τη λήξη
του πολέμου, η Μαντίνεια να καταστραφεί από τους Λακεδαιμόνιους. Αξιοσημείωτη
είναι η συμμετοχή τους, ως μισθοφόρων, στο στράτευμα του Κύρου, αφού οι μισοί
από τους «μυρίους» ήσαν Αρκάδες και μεταξύ αυτών πολλοί αναδείχθηκαν για τον ηρωισμό
και τις ικανότητές τους, όπως μαρτυρεί ο Ξενοφών.
Οταν ηγεμονεύουσα δύναμη στην Ελλάδα αναδείχθηκε η πόλη των Θηβών,
ο Μαντινεύς Λυκομήδης επιχείρησε την ανασύσταση της Αρκαδικής Ομοσπονδίας αλλά
το σχέδιό του προσέκρουσε στις αντιρρήσεις των Σπαρτιατών. Ετσι, προκλήθηκε η
επέμβαση του Επαμεινώνδα που, ακολουθούμενος από τους Αρκάδες, έφτασε προ των
πυλών της Σπάρτης. Επειτα, ίδρυσε την Μεγάλην Πόλιν (371/370 π.Χ. ) που συνοικίσθηκε
από 40 Αρκαδικές πόλεις και υπήρξε η έδρα ενιαίας διοίκησης και κοινής συνόδου.
Το Θερσίλειον, στο οποίο γίνονταν οι συνεδριάσεις των αντιπροσώπων, χαρακτηρίζεται
από πολλούς «κοιτίδα του κοινοβουλευτισμού». Ακολούθησε η περίφημη «ακριτος μάχη»
στη Μαντινεία (362 π.Χ.) όπου ο Επαμεινώνδας ενίκησε μεν, αλλά άφησε την τελευταία
πνοή του στο πεδίο της σύγκρουσης. Ο χρησμός, που του εφιστούσε την προσοχή «να
φυλάγεται από το Πέλαγος», δεν είχε να κάνει με πλοία και κατά θάλασσαν αγώνες,
αλλά με το δάσος των δρυών που εκτεινόταν μεταξύ Τεγέας, Παλλαντίου και Μαντινείας,
το οποίο ονομαζόταν Πέλαγος...
Μετά ταύτα την ηγεμονία της Ελλάδος διεκδικούν οι Μακεδόνες του Φιλίππου,
του Αλεξάνδρου και των διαδόχων τους, οπότε η Αρκαδία μαζί, με κάμποσες άλλες
περιοχές, γίνεται θέατρο πολλών μαχών. Μια νέα περίοδος δράσης για τους Αρκάδες
αρχίζει από του έτους 243 π.Χ. όταν προσχωρούν στην Αχαϊκή συμπολιτεία. Στις συγκρούσεις
της Συμπολιτείας προς τους Σπαρτιάτες και τους Αιτωλούς αναδεικνύεται ο Αρκάς
στρατηγός Φιλοποίμην που αποκλήθηκε και «έσχατος των Ελλήνων». Ηδη είχε αρχίσει
η ανάμιξη των Ρωμαίων στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδος, αλλά οι παραινέσεις του
Φιλοποίμενος να μην επιταχύνουν το μοιραίο τέλος, παρέχοντας ευκαιρίες στη Ρώμη,
δεν εισακούονται. Δεν θα αργήσει έτσι η ώρα που η Ελλάδα θα μεταβληθεί σε Ρωμαϊκή
επαρχία και θ' ακουστεί στα όρη της Αρκαδίας θρηνώδης η κραυγή: «ο μέγας Παν απέθανε»!
Το «γεγονός» συνέβη βασιλεύοντος στη Ρώμη του αυτοκράτορος Τιβερίου Καίσαρος Αυγούστου
(13-37 μ.Χ.). Η ερημία της Αρκαδίας, όμως, είχε συντελεσθεί προ αρκετών χρόνων,
αν δώσουμε βάση στη μαρτυρία του Στράβωνος ο οποίος διαπίστωνε -30 χρόνια πριν
απ' τη γέννηση του Χριστού- πως «ον προσήκει μακρολογείν» περί της Αρκαδίας «δια
την της χώρας παντελή κάκωσιν»...
Μετά από έναν αιώνα περίπου περιηγείται την περιοχή ο Παυσανίας που
καταγράφει στα «Αρκαδικά» του πλήθος πληροφοριών και παρατηρήσεων. Αυτές είναι,
κυρίως, που μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε τη γνώμη πως η αρχαία Αρκαδία δεν ήταν
-όπως πολλοί ίσως νομίζουν- μια περιοχή σε ημιαγρία κατάσταση, αλλά ένας χώρος
που έσφυζε από ζωή και που επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις και σ' αυτούς που μελετούν
τις ισχνές μαρτυρίες αλλά και σ' αυτούς που θα επιχειρήσουν με πιο εκτεταμένες
ανασκαφές να αποκρυπτογραφήσουν τα πολλά μυστικά της.
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση και επί σειρά αιώνων η πολυπρόσωπη φθορά
εξακολουθεί τη διαβρωτική δράση της. Ρόλο πρωταγωνιστή θα παίξουν επί πολύ οι
βαρβαρικές επιδρομές: με τη λήξη του 4ου αιώνα τα στίφη του Αλάριχου θα κατακλύουν
την Πελοπόννησο, τους Γότθους θα διαδεχθούν Σλάβοι, Βλάχοι, Εβραίοι, τσιγγάνοι
και -από το 14ο αιώνα και εξής- πολυπληθείς Αλβανοί. Ιδιαίτερα η κάθοδος των νομάδων
Σλάβων, που προτιμούσαν τα ορεινά και δυσπρόσιτα, εξανάγκαζε τους παλαιούς κατοίκους
να μετακινούνται στις παράκτιες περιοχές. (Χαρακτηριστική η περίπτωση των Αρκάδων
που κατέβηκαν στην Τριφυλία η οποία μετονομάσθηκε σε «Αρκαδία», ονομασία που χρησιμοποιούσε
μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο λαός όταν αναφερόταν στην περιοχή της Κυπαρισσίας).
Ενα άλλο ζήτημα που απασχολεί τους μελετητές αυτής της περιόδου είναι
το πότε ολοκληρώθηκε ο εκχριστιανισμός των κατοίκων της Αρκαδίας, που φαίνεται
ότι βρήκε προσφορότερο έδαφος στα μεγαλύτερα κέντρα, αλλά άργησε να επικρατήσει
στις απομονωμένες περιοχές. Ετσι, σχετικά νωρίς, η Τεγέα,
η Μαντίνεια, η Θέλπουσα
και η Μεγαλόπολη γίνονται
Επισκοπές υπαγόμενες στη Μητρόπολη της Κορίνθου,
ενώ την ίδια εποχή στη θέση των αρχαίων πόλεων εμφανίζονται νέες, όπως τα Κηπιανά
ή Τσιπιανά (Μαντινεία), η Βελιγοστή
(Μεγαλόπολη), το Αμύκλιν ή Νύκλιν (Τεγέα).
Απτά δείγματα της νέας τάξης πραγμάτων είναι οι παλαιότατοι χριστιανικοί ναοί,
στα αρχιτεκτονικά μέλη των οποίων ενσωματώνεται μέρος του υλικού των αρχαίων κτισμάτων.
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους ολόκληρη η Πελοπόννησος αποτελεί ένα
από τα 12 «θέματα» στα οποία είχε διαιρεθεί το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας,
με διοικητή της («κατεπάνω») ένα στρατηγό, που είχε έδρα την Κόρινθο και κύρια
ασχολία του την είσπραξη ποικίλων φόρων, συνοδευόμενη -ως είθισται- από παντοειδείς
πιέσεις και καταχρήσεις. Τη ζοφερή εικόνα συμπληρώνουν οι επιθέσεις των πειρατών,
οι επιδρομές από ξηράς και οι θανατηφόρες επιδημίες.
Από το 1204, οπότε οι Σταυροφόροι καταλύουν το Βυζαντινό κράτος,
ο Μορέας γίνεται θέατρο πολεμικών συγκρούσεων ανάμεσα σε ποικιλώνυμους αντιπάλους,
των οποίων γεύση λαμβάνει ασφαλώς και η Αρκαδία που ονομαζόταν τώρα Μεσαρέα (πιθανή
ετυμολογία από το μέσα + όρος = χώρα που βρίσκεται ανάμεσα σε όρη). Τα «ιμάτιά
της» οι αξιωματικοί του Βιλλαρδουίνου τα διεμοίρασαν ώς εξής: ο Δεροζιέρ πήρε
τη Β.Δ. Γορτυνία και έχιτσε το φρούριο της Ακοβας.
Ο Δεβουγέρ έλαβε τα νότια της
Γορτυνίας, όπου ο διάδοχός τους έχτισε το φρούριο της Καρύταινας.
Ο ντε Νεβέλ πήρε 6 φέουδα στη Νότια Κυνουρία με πρωτεύουσα το Γεράκι.
Στον Ντεμόνς δόθηκαν 4 φέουδα και εγκαταστάθηκε στη Βελιγοστή. Ο Γουλιέλμος πήρε
6 φέουδα και το κάστρο του Νυκλίου. Το τελευταίο, ιδιαίτερα, κάστρο θα παίξει
σημαντικό ρόλο με την πραγματοποίηση πολλών αποφασιστικής σημασίας συσκέψεων εντός
των τειχών του, αλλά και πολλών συγκρούσεων προ των πυλών του. Μετά την καταστροφή
του στα 1294 θα παραδώσει τη σκυτάλη στο Μουχλί,
που τα σωζόμενα ερείπιά του μαρτυρούν μια ζωή, σύντομη μεν, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Θα ήταν δύσκολο μέσα στα όρια αυτού του κειμένου να επιχειρήσει κανείς
και την απλή έστω καταγραφή των σπουδαιότερων γεγονότων αυτής της περιόδου, γιατί
οι ανακατατάξεις κsαι οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να απαρτίσουν ογκώδη τόμο όπου
πολλά θα θύμιζαν πρόσωπα και καταστάσεις των παλιών ιπποτικών μυθιστορημάτων.
Εκείνο που τελικά προέκυψε ήταν ο κατακερματισμός και η εξάντληση των δυνάμεων,
έτσι ώστε όταν οι Τούρκοι -πρώτα με τον Τουραχάν (1423) και έπειτα με το Μωάμεθ
τον Πορθητή (1458)-, επιχείρησαν τις εκστρατείες τους στην Πελοπόννησο, να μην
συναντήσουν σθεναρή αντίσταση. Ούτε και στην Αρκαδία βέβαια. Η Καρύταινα μόνο
θα αντιτάξει κάποια απέλπιν άμυνα με το Σγουρομάλλη.
Εύκολα λοιπόν θα ανοίξει η πύλη για την είσοδο στο μέγα κεφάλαιο
της Τουρκοκρατίας. Η συνέχεια, ωστόσο, δε θα είναι το ίδιο εύκολη για τους κατακτητές,
αφού οι κάτοικοι της Αρκαδίας, που συχνά πυκνά έβλεπαν ως μόνη διέξοδό τους την
ένοπλη αντίσταση, είχαν πρόθυμους συμμάχους τους τα δύσβατα όρη.
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Τα επεισόδια του δράματος αυτής της περιόδου, μέχρι αυτό να έλθει
σε αίσιο πέρας, είναι πολλά. Θα αναφερθούν τα πιο περί το 1570) για την οργάνωση
σταυροφορίας από τους ηγεμόνες της Ευρώπης. Αλλά πιο σπουδαία σημασία, από ό,τι
αποδείχθηκε, είχε το γεγονός της εμφάνισης, γύρω στα 1550, του Τριανταφυλλάκου
Τσεργίνη στο Λιμποβίσι. Πρόκειται
για το γενάρχη της οικογένειας των Κολοκοτρωναίων, που θα χαρίσει στην Αρκαδία
γενιές ηρώων.
Η τουρκική κατοχή θα διακοπεί για 28 χρόνια (1687-1715) από την Ενετική
κατοχή. Οι Αρκάδες πολεμούν αρχικά στο πλευρό του Μοροζίνη και κυριεύουν (Ιούνιος
του 1687) το φρούριο της Καρύταινας
αιχμαλωτίζοντας περί τους 1300 Τούρκους. Η ζωή όμως, κάτω από το νέο δυνάστη δεν
θα είναι καλύτερη, σε σημείο που οι ντόπιοι να νοσταλγούν τους Τούρκους, προτιμώντας
τους από τους ομόθρησκους Ενετούς. Δεν είναι παράδοξο, λοιπόν, που οι Τούρκοι
επανέρχονται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. (Πρόκειται για την ανακατάληψη
που επικυρώθηκε με την «Ειρήνη του Πασσάροβιτς» το 1718). Μικρή μόνο αντίσταση
προεβλήθη απαραίτητα. Λίγα μόλις χρόνια μετά την έναρξη της τουρκικής κατοχής,
κατά το λεγόμενο Α΄ ενετοτουρκικό πόλεμο (1463-1479), ο Πέτρος Μπούας οδηγεί τους
Αρκάδες εναντίον των Τούρκων. Δυναμική είναι, έπειτα, η παρουσία των εντοπίων
και κατά τους χρόνους δράσης του Γενοβέζου Αντρέα Ντόρια (1532-1571). Ενας Αρκάς,
πάλι, ο αγνοημένος Γεώργιος Μειζότερος από την Τριπολιτσά, εργάζεται (στον κάμπο
του Δάρα από το Δήμο Κολοκοτρώνη
με τον οποίο συνέπραξαν 200 άνδρες από το Χρυσοβίτσι,
το Αρκουδόρεμα και την Αλωνίσταινα,
αλλά η αποτυχία του εγχειρήματος ήταν προδιαγεγραμμένη.
Κατά τη νέα περίοδο της Τουρκοκρατίας περίοπτη θέση στα πολιτικοτρατιωτικά
πράγματα της Πελοποννήσου καταλαμβάνει η Τριπολιτσά,
στην οποία το 1781 μεταφέρει την έδρα του ο Μόρα - Βαλεσής, δηλαδή ο Τούρκος διοικητής
του Μοριά. Ενα άλλο κέντρο που θα συμβάλει, από το 1764 τουλάχιστον κ.ε, στην
πνευματική αναγέννηση, είναι η Σχολή της Δημητσάνας.
Σ' αυτήν σπούδασαν δεκάδες διαπρεπείς ιεράρχες, μεταξύ των οποίων και ο Δημητσανίτης
Ανανίας Λαμπάρδης, ιδρυτής των δύο πρώτων μπαρουτόμυλων και ένας από τους κύριους
υποκινητές της εξέγερσης του 1770, κατά την οποία και πάλι οι ελπίδες των ραγιάδων
για τον «Μόσκοβο» που επρόκειτο να «φέρει το σεφέρι Μοριά και Ρούμελη» διαψεύσθηκαν
οικτρότατα. Η αποχώρηση των Ορλώφ άφησε τους Ελληνες επαναστάτες ανυπεράσπιστους
στην εκδικητική μανία των Τούρκων και των 10.000 Αλβανών που είχαν κληθεί να συνδράμουν
στην επιχείρηση καταστολής της εξέγερσης. Επειδή, όμως, η δράση των τελευταίων
είχε αρχίσει να γίνεται επικίνδυνη και για τους Τούρκους, αυτοί, το 1779, αναγκάζονται
να προσφύγουν στη βοήθεια των Ελλήνων αρματολών, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση
κατέχει ο πατέρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Κωνσταντίνος. Η σχέση φιλίας, βέβαια,
ανάμεσα στους Τούρκους και τους αρματολούς δεν υπήρξε σταθερή, κυρίως γιατί στηριζόταν
πάνω στη σαθρή βάση των συγκεκριμένων συγκυριών. Ετσι, ένα χρόνο μετά, ο Κωνσταντίνος
Κολοκοτρώνης και ο Παναγιώτης Βενετσανάκος πολιορκούνται από τους Τούρκους στον
πύργο της Καστάνιτσας και
βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο. Το 1785, πάντως, ο Μόρα - Βαλεσής αναγνωρίζει τον αρματολισμό
ως επίσημη αρχή και στην ομοσπονδία των αρματολών, που επικεφαλής της είναι ο
Μπαρμπατσιώτης Ζαχαριάς, συμμετέχουν πολλοί δραστήριοι Αρκάδες καπετάνιοι. Η εικοσαετής
περίπου ισχύς του «περίεργου» αυτού καθεστώτος (καταργείται το 1803) προσέφερε
στους Ελληνες πολύτιμη εμπειρία και εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους σε σημείο ώστε
να πάψουν να προσμένουν την έξωθεν βοήθεια και να αρχίσουν την προετοιμασία της
Επανάστασης του 1821 στηριζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις.
Η συμβολή των Αρκάδων στην οργάνωση και στελέχωση της «Φιλικής Εταιρείας»
ήταν και πολυπρόσωπη και αποφασιστικού χαρακτήρα. Το ίδιο λαμπρή είναι και η συμμετοχή
τους στον αγώνα που κατάφερε να αποσείσει το ζυγό της δουλείας. Ατελείωτοι είναι
οι κατάλογοι των Αρκάδων αγωνιστών αλλά και των Αρκαδικών τόπων όπου σημειώθηκαν
συγκρούσεις καθοριστικής σημασίας για την τελική έκβαση. Η Τριπολιτσά ιδιαίτερα,
μπορεί άνετα να καυχηθεί ότι αποτέλεσε την κρηπίδα πάνω στην οποία χτίστηκε το
οικοδόμημα του νεοελληνικού κράτους. Η έστω και περιληπτική εξιστόρηση των γεγονότων
αυτής της περιόδου που έχουν σημείο αναφοράς τους Αρκάδες αγωνιστές και τη γη
της Αρκαδίας θα μετέτρεπε την «ιστοσελίδα» αυτή σε ογκώδη τόπο του διαδικτύου.
Επειδή θεωρούμε κιόλας, ότι πρόκειται για πρόσωπα και γεγονότα γνωστά τοις πάσι,
σταματούμε εδώ την αναφορά σ' αυτήν την περίοδο, και επιχειρούμε εντέλει μια σύντομη
καταγραφή των δεδομένων που σκιαγραφούν τη φυσιογνωμία της Αρκαδίας κατά τους
δύο σχεδόν αιώνες του ελεύθερου βίου.
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Το μικρό σε έκταση Ελληνικό Κράτος του 1830
για να μπορέσει να επιβιώσει και να επεκταθεί, θα έπρεπε να αποδείξει κατ'
αρχήν ότι διέθετε περγαμηνές γνήσιες, πως ήταν δηλαδή νόμιμος κληρονόμος
των Αρχαίων Ελλήνων.
Θα αρκούσε μόνο η παράθεση πάμπολλων στοιχείων από την Αρκαδική
πολιτισμική παράδοση για να αποστομωθούν οι αμφιβάλλοντες. Ισως μάλιστα,
η Αρκαδία να είναι η μοναδική περιοχή της Ελλάδος που η αναφορά και μόνο
του ονόματος της έκανε τους Ευρωπαίους να διανύουν εν ριπή οφθαλμού την
τεράστια διαδρομή από την αρχαιότητα ως τους νεότερους χρόνους, αφού συνδυάζοντας
τους στοίχους του Βιργίλιου με την ανάγκη να βρουν στέγη για τον νέο
ρομαντισμό τους, στην Αρκαδία βρήκαν «καλύβην και παγάν λαλέουσαν» και είπαν
την Ακαδημία τους Αρκαδική και επέλεξαν τον αυλό του Πάνα ως σύμβολό
τους.
Εκφραστής αυτού του κλίματος ο Τζιοβάννι Φραντσέσκο Μπαρμπιέρι
στις αρχές του 17ου αιώνα θα χαράξει στον πίνακά του το «Et in Arcadia ego»,
το οποίο θα επαναλάβει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σωρεία καλλιτεχνών
στη Δύση. Το όνομα της Αρκαδίας, έκτοτε, έχει καταστεί συνώνυμο ενός -ουτοπιστικού
έστω- παραδείσου, όπου δεν κάνουν την εμφάνισή τους τα δεινά του πολιτισμού
και συχνά, ως εκ τούτου, πυροδοτεί την έμπνευση. Τελευταίο δείγμα οι στίχοι
του Ιρλανδού νομπελίστα Σέιμους Χίνι από τα «Αλφάβητα» (εκδόσεις «Ιστός»):
...Και σαν διαβήκαμε τα σύνορα
Του Αργους προς την Αρκαδία, κι ακόμη πιο βαθιά
Μέσα στην Αρκαδία, ένα φορτίο
Μήλα ξεχύθηκε στο δρόμο
Κι έτσι γι' απόσταση πολλή τα λάστιχα τα τσάκιζαν και τα συνέθλιβαν
Ομως εμείς απτόητοι, να μας χτυπούν οι σάρκες κι οι χυμοί,
Κι εμείς να το χαιρόμαστε.
Κι έπειτα ήταν ο βοσκός
Με τα κατσίκια του μπροστά στο βενζινάδικο,
Να επιζεί των Εκλογών* και της μετάφρασης.
*«Εκλογές» ή «Βουκολικά» ποιητική συλλογή του Βιργιλίου
(70-19 π.Χ. )
Οι γέφυρες με το απώτατο παρελθόν στήνονται στην Αρκαδία με
ποικίλους τρόπους. Δεν είναι μόνο το φυσικό περιβάλλον, που ευτυχώς δε γεύτηκε
πολύ τις επελάσεις της ισοπεδωτικής τουριστικής «αξιοποίησης», είναι και
κάποια νήματα που σαν επιβάλλουν να τα ακολουθήσεις και διανύοντάς τα συναντάς
ευχάριστες εκπλήξεις. Δεν είναι, αίφνης, περίεργο ότι την εξιστόρηση του
Μεγαλοπολίτη Πολύβιου συνεχίζει ο πρώτος νεοέλληνας ιστορικός Παπαρρηγόπουλος,
Αρκάς κι αυτός: Ή το άλλο, τον «έσχατο των Ελλήνων» Αρκάδα Φιλοποίμενα να
«αντιγράφει» σχεδόν, στο πολεμικό πεδίο ο «πρώτος των Ελλήνων» Κολοκοτρώνης;
(Η προσωπικότητα, μάλιστα, και η δράση των δύο αυτών ανδρών έχει τόσα κοινά
σημεία, ώστε θα απάρτιζαν ένα ιδεώδες δίδυμο για όποιον ήθελε να μιμηθεί
τους «Παραλλήλους Βίους» του Πλούταρχου...)
«Παράλληλοι Βίοι» μπορούν να εντοπιστούν και στα βασικά χαρακτηριστικά
των Αρκάδων τότε και τώρα. Ο Ομηρος, όπως σημειώθηκε ήδη, θεωρεί βασικό
χαρακτηριστικό των Αρκάδων την πολεμική τους ανδρεία. Ο Σουίδας το επιβεβαιώνει:
«Αρκάδες μαχιμώτατοι Ελλήνων». Και η νεότερη ιστορία καταθέτει τρανταχτά
παραδείγματα Αρκάδων αγωνιστών σε όλους τους αγώνες. Από το '21 μέχρι την
Εθνική Αντίσταση. Στο τέλος του μακρού καταλόγου το όνομα του Γρηγόρη
Λαμπράκη από την Κερασίτσα...
Αλλο στοιχείο με διαρκή παρουσία σ' όλη την ιστορική πορεία της Αρκαδίας
είναι εκείνο που ο Στράβων είχε επισημάνει γράφοντας μεταξύ άλλων πως οι Αρκάδες
είναι «έθνος σφόδρα πλανητικόν». Ετσι, τις αρχαίες αρκαδικές εγκαταστάσεις σε
όλο τον τότε γνωστό κόσμο έχουν διαδεχθεί σήμερα οι νέες «αποικίες» των Αρκάδων
που μπορείς να τις συναντήσεις στις πιο απίθανες γωνιές του κόσμου. Μετανάστες
και κατοικούντες στη γενέθλια γη έχουν κοινά κυρίως δύο πράγματα: την παθολογική
αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα τους και «το μικρόβιο» της πολιτικής. Στο δεύτερο,
μάλιστα, πεδίο κανένας δε μπορεί να τους συναγωνιστεί. Απόδειξη ότι αρκετοί Αρκάδες
έχουν χρηματίσει πρωθυπουργοί ή Πρόεδροι Δημοκρατίας και ότι πολλοί από τους σημερινούς
πρωταγωνιστές της πολιτικής σκηνής έχουν αρκαδικές ρίζες, σε σημείο ώστε συχνά
να ακούγεται η φράση ότι η Ελλάδα κυβερνάται από την Αρκαδία! Θα ήταν παράλειψη,
ωστόσο, αν δεν σημειώναμε ότι δεν υπάρχει τομέας στον οποίο να μην πρωταγωνίστησαν
οι Αρκάδες. Η φτωχή γη της Αρκαδίας φαίνεται ότι παράγει εξαιρετικούς καρπούς,
τους οποίους γεννά το εφευρετικό πνεύμα και ο πλούσιος σε συναισθήματα ψυχικός
κόσμος των κατοίκων της. Γι' αυτό ξεφυλλίζοντας την ιστορία της, παλιότερη και
νεότερη, θα συναντήσεις πάμπολλους Αρκάδες πνευματικούς ανθρώπους με έργο πανελλήνιας
ακτινοβολίας και καλλιτέχνες ευαίσθητους και καινοτόμους. Γι' αυτό σε κάθε βήμα
σου στην Αρκαδία θα αντικρίσεις τα έργα ευποιίας των οικονομικά εύρωστων Αρκάδων
που απαρτίζουν μια ολόκληρη στρατιά μεγάλων ευεργετών όχι μόνο της Αρκαδίας αλλά
και ολόκληρου του Έθνους.
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Αυτές οι γραμμές προσπάθησαν να χαράξουν ένα γενικό περίγραμμα της
ιστορικής πορείας της Αρκαδίας. Θα πρέπει, όμως, να σημειωθεί, ότι η ψαύση των
γραμμών του προσώπου ενός τόπου δεν επιτυγχάνεται με γενικές αναφορές και ψυχρές
χρονολογίες. Μόνο αν μελετήσει, λοιπόν, κάποιος σε βάθος την ιστορία της Αρκαδίας
θα δει να πλημμυρίζουν οι αισθήσεις του από πρωτόγνωρες οσμές, γεύσεις, εικόνες
και μελωδίες.
Εκείνοι ωστόσο, που περνούν σήμερα από τους οφιοειδείς δρόμους της,
«κορμιά μόνο», πατώντας βιαστικά το γκάζι των χιλιομέτρων, εισπράττουν αμέσως
μια πλευρά της, οδυνηρή αλλά υπαρκτή: έρημα, μισογκρεμισμένα σπίτια, χωρίς καπνόν
αναθρώσκοντα και προαύλια σχολείων χωρίς κελαδισμούς παιδιών. Εξωτερική και εσωτερική
μετανάστευση νέκρωσε τα ανθηρά, πάλαι ποτέ, χωριά της αρκαδικής ενδοχώρας. Εκεί,
είν' αλήθεια, ο πληθυσμός αυξανόταν κατά τις περιόδους των πολέμων και τώρα -στην
περίοδο της παρατεταμένης ειρήνης που, ευτυχώς, ζούμε- φαίνεται πως εκπλήρωσαν
την αποστολή τους ως καταφύγια του φόβου και της ελπίδας. Μήπως, όμως, στα φθίνοντα
χωριά της ορεινής Αρκαδίας βρίσκονται κρυμμένα, στα παλιά σεντούκια πάλι, τα όπλα
της αντίστασης κατά της νέας δουλείας; (Σ' αυτή τη δουλεία αναφερόμαστε που περιφέρεται
φτιασιδωμένη στις λεωφόρους των μεγαλουπόλεων και χειροκροτείται καθώς επιδεικνύει
με φιλαρέσκεια τις χρυσές αλυσίδες της...)
Κείμενο: Γεωργία Δάλκου - Φιλόλογος
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών
Λάβετε το καθημερινό newsletter με τα πιο σημαντικά νέα της τουριστικής βιομηχανίας.
Εγγραφείτε τώρα!
