Πληροφορίες τοπωνυμίου

ΠΥΡΓΙ (Κωμόπολη) ΧΙΟΣ
  Όπως μαρτυρούν αφενός μερικά τοπωνύμια, που εδώ και αρκετούς αιώνες κουβαλούν ακούραστα μέσα τους - μερικές φορές σε μορφή αινιγματική - μυθικά και ιστορικά πρόσωπα, λατρευτικά έθιμα, γεγονότα και καταστάσεις, με ένα λόγο ιστορικές ειδήσεις, και αφετέρου ελάχιστα λείψανα οικισμών, λίγα αρχαιολογικά ευρήματα και αρκετές αναθηματικές και επιτύμβιες επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή του Πυργιού διάσπαρτες ή εντοιχισμένες σε νεότερα κτίσματα, η περιοχή που ανήκει στο Πυργί κατοικείται χωρίς διακοπή ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Πότε όμως χτίστηκε και κατοικήθηκε το Πυργί;
  Ασφαλή στοιχεία και τεκμηριωμένες μαρτυρίες για τον ακριβή προσδιορισμό αυτού του χρόνου δεν υπάρχουν. Η αφετηρία της ιστορίας του χάνεται στα βάθη των μεσαιωνικών χρόνων. Σύμφωνα με μαρτυρία του ιεροδιακόνου Γρηγορίου του Χίου, που μόνασε στη Νέα Μονή, το Πυργί υπήρχε ήδη το 1089. Ο Κωνσταντίνος Σγουρός βεβαιώνει ότι υπήρχε το 1362, όταν κάτοχοι του νησιού ήταν οι Γενουάτες (1346-1566). Ο Buondelmondi το σημειώνει ως κάστρο στο χάρτη του το 1422.
  Ο ιστορικός Γεώργιος Ζολώτας φαίνεται πεπεισμένος ότι ο αρχικός πυρήνας του χωριού υπήρχε, πριν από τη γενουατική κατοχή της Χίου, παράλληλα με την ύπαρξη πολλών άλλων μικρών και μεγάλων χωριών, τα οποία ήταν διάσπαρτα στην περιοχή που ανήκει σήμερα το Πυργί, και ότι οι κάτοικοι όλων αυτών των ανοχύρωτων βυζαντινών οικισμών συνενώθηκαν με τους κατοίκους του Πυργιού για λόγους ασφάλειας και αποτέλεσαν ένα πολυάνθρωπο, πλούσιο και καλά οχυρωμένο χωριό.
  Τα γύρω από το Πυργί χωριά, που ήταν ένεκα της ευφορίας της γης πάρα πολλά και τα ονόματά τους διασώζονται μέχρι σήμερα ως τοπωνύμια, ήταν το Χαλκειός (διαλεκτ. Χαρτσός) ανατολικά και πολύ κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, ο Στροφιλός στο βάθος της εσοχής που σχηματίζεται στο νότιο άκρο της δυτικής πλευράς του κάμπου Γαλάτη, κοντά στη Βίγλα, ο Καλλικάδος νοτιανατολικά του Γαλάτη, στις υπώρειες της Ράχης, τα Σώζοντα νότια της Ράχης και ανατολικά του βουνού Κουλά, οι Αγιοι Θεόδωροι στα Μπρούκια, ο Εμποριός, τα Δώτια, η Κάτω Φανά, ο Mάναγρος στο μέσο περίπου της νότιας πλευράς της Λουράδας, το Κέρος στο δρόμο προς τους Ολύμπους, η Φανά βόρεια του Πυργιού και πιο πέρα, στο δρόμο προς την Ελάτα, η Αγία Αναστασία, ο Μαγιάτικος βόρεια του Πυργιού προς τη Βέσσα και ενδεχομένως κ.ά.
  Η παραπάνω άποψη του Γ. Ζολώτα ταιριάζει με μια τοπική παράδοση που λέει ότι οι κάτοικοι όλων αυτών των χωριών, 760 περίπου οικογένειες, εγκατέλειψαν τους οικισμούς τους και συγκεντρώθηκαν για λόγους ασφάλειας στη σημερινή συνοικία Πυργούσικο ή Αγία Παρασκευή (παλιά μητρόπολη του Πυργιού) και έκτισαν το σημερινό χωριό. Η παράδοση αυτή, που διατήρησε την ανάμνηση μιας τέτοιας μετοικεσίας, επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι διασώζονται ονόματα των παλαιών χωριών και των εκκλησιών τους, όπως ο Κερούσης (διαλεκτ. Τσερούσης) - ονομασία κατοίκου συνοικίας του Πυργιού - Αγιος Στέφανος ο Μαναγρούσης, Αγιος Γεώργιος ο Σωζοντιανός (διαλεκτ. Σουσουριανός) κ.ά.
  Η συνοίκιση των κατοίκων των περικείμενων χωριών στο Πυργί τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν η γενουατική κατοχή της Χίου έχει ήδη επισημοποιηθεί από το βυζαντινό κράτος, αφού το 1363 ο αυτοκράτορας στην Κων/πολη Ιωάννης Ε' ο Παλαιολόγος αναγνωρίζει τα δικαιώματα των Ιουστινιάνι στο νησί.
  Για την πληρέστερη όμως κατανόηση των γεγονότων είναι αναγκαία στο σημείο αυτό μια σύντομη αναδρομή. Η Γένουα που ήταν τότε ανεξάρτητο κρατίδιο, όπως η Βενετία, η Πίζα και άλλες πόλεις της Ιταλίας, με έντονους μεταξύ τους εμπορικούς ανταγωνισμούς στο χώρο του Αιγαίου και της Ανατολής, ύστερα από τις εμπορικές και οικονομικές ευκολίες που της έχουν παραχωρηθεί από το Βυζάντιο ήδη από τα μέσα του 12ου αιώνα, επιχειρεί να εισδύσει κυριαρχικά στην περιοχή. Το βυζαντινό κράτος την εποχή αυτή αδυνατεί να περιφρουρήσει τα νησιά.
  Έτσι η Γένουα, για να προλάβει τους Βενετούς, αναθέτει στο ναύαρχο Σίμωνα Βινιόζο, που ήταν αρχηγός ιδιωτικού στόλου από 29 γαλέρες, να καταλάβει για λογαριασμό της τη Χίο, η οποία λόγω της γεωγραφικής της θέσης - βρίσκεται κοντά στην περιοχή της Σμύρνης και στο πέρασμα από το νότιο Αιγαίο προς τα στενά και την Κων/πολη - ήταν σπουδαίο εμπορικό και οικονομικό κέντρο την εποχή εκείνη. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1346 καταλαμβάνεται το νησί.
  Επειδή όμως η Δημοκρατία της Γένουας αδυνατεί να καταβάλει τα έξοδα της εκστρατείας και να αποζημιώσει το Βινιόζο και τους 29 συνεταίρους του, αναγκάζεται να κρατήσει για τον εαυτό της μόνο τα κυριαρχικά δικαιώματα και να παραχωρήσει σ' αυτούς την κατοχή και την οικονομική εκμετάλλευση της Χίου για μια εικοσαετία. Ο Βινιόζος και οι 29 πλοίαρχοι και επιχειρηματίες συνιστούν εταιρεία που την ονομάζουν κατά τη συνήθεια της εποχής Μαόνα. Οι Μαονείς αναλαμβάνουν τη διοίκηση της Χίου με την υποχρέωση να διασφαλίσουν την άμυνά της.
  Η Γένουα διορίζει το διοικητή που έχει τον τίτλο του Αρμοστή (Podesta - Ποτεστά - Κυβερνήτης) και η θητεία του ήταν διάρκειας ενός χρόνου. Αργότερα, μερικά από τα μέλη της Μαόνας αρχίζουν να πουλούν τις μετοχές τους, οπότε για την επίλυση των οικονομικών διαφορών αναγκάζεται η Γένουα να εκμισθώσει τη Χίο για δώδεκα χρόνια σε 12 επιχειρηματίες, από τους οποίους άλλοι ήταν από την παλιά Μαόνα και άλλοι νέοι μέτοχοι.
  Η νέα Μαόνα αναλαμβάνει τη διοίκηση της Χίου το Νοέμβριο του 1362, με την υποχρέωση να εξοφλήσει το χρέος που όφειλε η Γένουα στους παλιούς Μαονείς, και ψηφίζει οργανισμό της εταιρείας με την επωνυμία "Albergο dei Giustiniani", που σημαίνει "Γένος των lουστινιάνι". Από το όνομα της εταιρείας πήραν το όνομα τους όλοι οι μέτοχοι και οι απόγονοί τους, παραμερίζοντας τα οικογενειακά τους επώνυμα. Η Χίος διαιρείται σε 12 διαμερίσματα - ισάριθμα με τους μετόχους - και ο Αρμοστής εκλέγει και διορίζει τον υποδιοικητή του κάθε διαμερίσματος.
  Η σύντομη αναφορά μου στις συνθήκες, κάτω από τις οποίες περιέρχεται η Χίος στον έλεγχο των Γενουατών, γίνεται, για να καταστήσει σαφείς τους στόχους της παρουσίας τους στο νησί και να ερμηνεύσει σαφέστερα την πολιτική που ακολούθησαν. Μετά την αναγνώριση από το βυζαντινό αυτοκράτορα του δικαιώματος να κρατήσουν οι Γενουάτες τη Χίο και να εκμεταλλεύονται τις προσόδους της, με τον όρο όμως να σεβαστούν την κυριαρχία του βυζαντινού αυτοκράτορα στο νησί και να πληρώνουν 22.000 φλωρίνια ετήσιο φόρο - δυστυχώς οι συμφωνίες αυτές έμειναν γράμμα νεκρό, γιατί η Κων/πολη ήταν ανίκανη να τις κρατήσει σεβαστές - καταστρώνουν και θέτουν σε εκτέλεση ένα φιλόδοξο, μακρόπνοο και ευρύτατο πρόγραμμα οχυρωματικών και οικιστικών έργων. Το πρόγραμμα αυτό των Γενουατών, που ήταν άνθρωποι που κρατούσαν με το ένα χέρι το σπαθί και με το άλλο τη ζυγαριά, αποβλέπει αφενός στην ενίσχυση της άμυνας της Χίου απέναντι σε κάθε επερχόμενο εχθρό - οι Βενετοί είναι σκληροί ανταγωνιστές τους στην περιοχή και οι Τούρκοι έχουν προωθηθεί στη Δυτική Μικρά Ασία την εποχή αυτή και οι πειρατικές επιδρομές τους έχουν ενταθεί -, και αφετέρου στον αποτελεσματικό έλεγχο της γεωργικής παραγωγής και κάθε απόπειρας για οργάνωση στάσης του γηγενούς πληθυσμού εναντίον τους.
  Και δεν ήταν ανυποψίαστοι από ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η εκμετάλλευση και η καταπίεση που ασκούσαν σε βάρος των κατοίκων οδήγησε μερικούς επιφανείς Χιώτες το 1380-1382 στην οργάνωση συνωμοσίας που δυστυχώς αποκαλύφθηκε με τραγικές συνέπειες για τους οργανωτές της.
  Έτσι, οχυρώνουν το Κάστρο της Χώρας και χτίζουν νέα κάστρα, οικοδομούν τα παλάτια τους στην πόλη και τις αγροικίες τους στον Κάμπο, και δημιουργούν πολλά οχυρωμένα χωριά. Η ένωση λοιπόν των κατοίκων πολλών διάσπαρτων οικισμών σε μεγάλα και καλά οχυρωμένα χωριά γίνεται από τους Γενουάτες. Το Πυργί είναι ένα απ' αυτά. Μπορεί να υπήρξε προηγουμένως οικισμός στο χώρο, όπου είναι σήμερα χτισμένο το Πυργί, όμως ο πολεοδομικός ιστός του, ο φρουριακός χαρακτήρας της όλης δομικής συγκρότησής του είναι έργο της εποχής των Γενουατών.
  Το Πυργί, όπως και τα γύρω χωριά, βγήκε αλώβητο από το μεγάλο καταστροφικό σεισμό, που συγκλόνισε κυριολεκτικά ολόκληρο το νησί στις 22 Μαρτίου 1881, και έτσι, ανεξάρτητα από την αλλοίωση που έχουν υποστεί οι οικισμοί αυτοί από τη φθοροποιό επίδραση του χρόνου και τη νόθευση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των σπιτιών τους από την ανθρώπινη επέμβαση, δεν παύει το καθένα στο σύνολό του να αποτελεί ένα ιστορικό μνημείο, ένα αυθεντικό μάρτυρα μιας περασμένης εποχής, ένα κειμήλιο του μεσαιωνικού παρελθόντος.
Από το βιβλίο "Ενα Κειμήλιο Το Πυργί της Χίου" σελ. 44 που εκδόθηκε το 1992 από τον Σύλλογο Πυργουσών Αττικής «Το Πυργί Χίου».

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/istoria.html (7 φωτ.)

Battle at Leuconium

ΛΕΥΚΩΝΙΟΝ (Αρχαία πόλη) ΧΙΟΣ
. . . Leon and Diomedon with the Athenian fleet from Lesbos issuing from the Oe(Lacedae)nussae, the isles off Chios, and from their forts of Sidussa and Pteleum in the Erythraeid, and from Lesbos, carried on the war against the Chians from the ships, having on board heavy infantry from the rolls pressed to serve as marines. Landing in Cardamyle and in Bolissus they defeated with heavy loss the Chians that took the field against them, and laying desolate the places in that neighbourhood, defeated the Chians again in another battle at Phanae, and in a third at Leuconium . . .

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Battle at Phanae

ΦΑΝΑΙ (Αρχαία πόλη) ΧΙΟΣ
. . . Leon and Diomedon with the Athenian fleet from Lesbos issuing from the Oe(Lacedae)nussae, the isles off Chios, and from their forts of Sidussa and Pteleum in the Erythraeid, and from Lesbos, carried on the war against the Chians from the ships, having on board heavy infantry from the rolls pressed to serve as marines. Landing in Cardamyle and in Bolissus they defeated with heavy loss the Chians that took the field against them, and laying desolate the places in that neighbourhood, defeated the Chians again in another battle at Phanae, and in a third at Leuconium . . .

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Το Μεσιωνικό Χωριό των Μεστών

ΜΕΣΤΑ (Χωριό) ΧΙΟΣ
  Η περιοχή των Μεστών από τα προελληνικά χρόνια έχει να επιδείξει μια δραστηριότητα που αποδεικνύει ότι από τα πρώτα βήματα της ιστορίας του Ανατολικού Αιγαίου διαδραματίζει ένα σοβαρό ρόλο στα πολιτικά και στρατιωτικά δρώμενα.
  I. Προελληνικά χρόνια
  Στο Λιμένα των Μεστών βρέθηκαν ίχνη πελασγικού, προελληνικού τείχους. Σε μια βραχώδη περιοχή που βρίσκεται στο λόφο πάνω από το λιμάνι, οι προέλληνες έκτισαν το τείχος τους. Αυτό δείχνει ότι ο Λιμένας Μεστών, και η ευρύτερη περιοχή, είχαν μια σημαντική θέση στο εμπόριο που γινόταν στο Αιγαίο.
  II. Αρχαία χρόνια
  Στα χρόνια αυτά στο Λιμένα Μεστών δημιουργούνται εργαστήρια κεραμικής και αγγειοπλαστικής. Ακόμη και σήμερα είναι δυνατόν να εντοπίσει κάποιος σε διάφορα σημεία του Λιμένα θραύσματα αγγείων αυτής της εποχής.
  Tα εργαστήρια αυτά δημιούργησαν μια παράδοση που κράτησε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Τα όποια ευρήματα ίσως να μην έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον αλλά είναι ενδεικτικά της δραστηριότητας των κατοίκων στα αρχαία ελληνικά χρόνια. Φαίνεται ότι προϊόντα της περιοχής έφταναν σε πολύ μακρινά σημεία, αφού η παράδοση μιλά για αποικία των κατοίκων της περιοχής των μετέπειτα Μεστών στη Θράκη, την Αίνον. Πράγματι η Χίος, όπως αναφέρουν οι πηγές, ίδρυσε μια και μοναδική αποικία στο μεγάλο ελληνικό αποικισμό, τη Μαρώνεια, στη Θράκη και η παράδοση ίσως απηχεί αυτό το γεγονός.
  Για τη μεγάλη εμπορική δραστηριότητα της περιοχής υπάρχει και η μαρτυρία του περιηγητή Στράβωνα που αναφέρει και δεύτερο λιμάνι στην περιοχή, το Νότιο. Σύμφωνα με τις αναφορές του Στράβωνα και τις μετέπειτα πηγές, το λιμάνι αυτό πρέπει να βρισκόταν στον κόλπο της Αυλωνιάς ή του Σαλάγωνα, στη νότια περιοχή των Μεστών.
  III. Ρωμαϊκά χρόνια
  Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή (86 π.Χ. - 327 μ.Χ.) φαίνεται ότι η δραστηριότητα στην περιοχή είναι εντονότερη. Μια μαρμάρινη επιγραφή που βρέθηκε σε ένα κτήμα στο Λιμένα αναφέρεται σε αθλητικούς αγώνες που γινόντουσαν εδώ, τα λεγόμενα "Καισάρεια". Τα "Καισάρεια" ξεκίνησαν την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα και του Οκταβιανού και τελούνταν σε πολλά μέρη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όσοι διοργάνωσαν αυτούς τους αγώνες ήσαν προστατευόμενοι του αυτοκράτορα. Η μαρμάρινη λοιπόν επιγραφή αναφέρεται στη διοργάνωση των αγώνων κοντά στην πηγή (ίσως είναι η πηγή που βρίσκεται στο μικρό παραθαλάσσιο εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής ή μια άλλη που είναι στο ποτάμι που εκβάλλει στο Λιμένα). Μιλά επίσης για Δήμο και για άρχοντες, για ομάδα νεαρών (αθλητών), για πολέμαρχους, για ιέρειες, για άρχοντα των πλοίων και για ατέλειες (φορολογικές απαλλαγές) στους διοργανωτές των αγώνων. Και μόνη η αναφορά σε τέτοια αξιώματα δείχνει τη δραστηριότητα των κατοίκων της περιοχής. Η αναφορά σε Δήμο βεβαιώνει ότι δεν επρόκειτο για έναν απλό εμπορικό οικισμό αλλά για μια οργανωμένη πολιτεία που σίγουρα δεν περιελάμβανε μόνο το Λιμένα αλλά όλη την περιοχή των Μεστών.
  IV. Βυζαντινά χρόνια
  Κατά τη βυζαντινή εποχή (327 μ.Χ. - 1346 μ.Χ.) η περιοχή των Μεστών ακολουθεί την ιστορική πορεία ολόκληρης της Χίου. Τώρα οι διάφοροι οικισμοί της ευρύτερης περιοχής συμπτύσσονται σε ένα μεγάλο χωριό για λόγους ασφαλείας. Από την εποχή αυτή και πέρα μπορούμε να μιλάμε για τα Μεστά και να εννοούμε ένα χωριό. Πιο πριν οι κάτοικοι ζούσαν σε μικρότερα χωριά - οικισμούς.
  Οι πειρατικές επιδρομές που δεχόταν η περιοχή των Μεστών και γενικότερα η Χίος αρχίζουν από την εποχή του Ιουστινιανού (6ος αι. μ.Χ.). Μεταξύ των ετών 668 και 678 (επί αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Πωγωνάτου) η περιοχή δέχεται τις πιο καταστροφικές επιδρομές από τους Άραβες. Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να επινοήσουν αμυντικά σχήματα για τη διάσωσή τους. Έτσι εγκαταστάθηκαν στο χώρο που τώρα γνωρίζουμε με το όνομα Μεστά και φρόντισαν την οχύρωσή του. Βέβαια δεν είχε η οχύρωση τη μορφή που βλέπουμε σήμερα αλλά οπωσδήποτε ήταν ένα είδος φρουρίου.
  Στα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, μαζί με τα άλλα μαστιχοχώρια, τα Μεστά γίνονται αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αυτό συνέβη γιατί η τιμή της μαστίχας, λόγω της ζήτησης, είχε ανέβει στα ύψη.
  Το 1124 μ.Χ. η Χίος καταλαμβάνεται από τους Ενετούς. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία δίνει προνόμια στους Ενετούς αλλά το 1173 μ.Χ. οι Ενετοί φεύγουν από τη Χίο επειδή έκριναν ότι είναι ασύμφορη και στρατιωτικά αδύνατη η παρουσία τους στα νησιά του Αιγαίου. Έτσι και πάλι τα Μεστά, μαζί με όλη τη Χίο, επιστρέφουν στους Βυζαντινούς. Το 1204 μ.Χ., με την κατάληψη του Βυζαντίου από τους Δυτικούς, η Χίος περιέρχεται στην αρμοδιότητα του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Έτσι τα Μεστά δέχονται για δεύτερη φορά μέσα σε εκατό χρόνια ως κατακτητές του Δυτικούς. Μετά την ανάκτηση της Χίου από τους Βυζαντινούς ακολουθεί μια περίοδος διαδοχικών επιδρομών από τους Δυτικούς με πιο σημαντική για τα Μεστά εκείνη των Καταλανών το 1303 μ.Χ. Στην επιδρομή αυτή καταστράφηκαν όλοι οι σχίνοι (το δέντρο που παράγει τη μαστίχα). Αντιλαμβάνεται ο καθένας πόσος κόπος και πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να παραχθεί ξανά μαστίχα Είναι επίσης εύκολο να κατανοήσουμε το μαρασμό της περιοχής που είδε να χάνεται ο κύριος παράγοντας της οικονομίας της.
  Μπροστά στον κίνδυνο να καταληφθεί η Χίος από τους Τούρκους παραχωρείται από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα στους Γενουάτες το 1304 για δέκα χρόνια. Αυτή είναι και η πρώτη γενουάτικη παρουσία στο νησί. Οι Γενουάτες όμως δεν τήρησαν την υπογραφή τους και κράτησαν την Χίο μέχρι το 1329 που ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος επανακατέλαβε το νησί.
  V. Γενουάτικα χρόνια
  Το 1346 η Χίος επανακαταλαμβάνεται από τους Γενουάτες που την κατέχουν μέχρι το 1566. Οι πειρατικές επιδρομές με ορμητήρια τη Σμύρνη και την Έφεσο πολλαπλασιάστηκαν. Οι ντόπιοι προκειμένου να σωθούν και οι Γενουάτες προκειμένου να διατηρήσουν το στρατιωτικό και κατ' επέκταση τον οικονομικό έλεγχο του νησιού συνεργάζονται στην οχύρωση του. Έτσι κατασκευάζονται τα χωριά κάστρα της Χίου. Χαρακτηριστικό και ζωντανό δείγμα αυτών των καστροχωριών είναι τα Μεστά. Εκτός όμως από τον εξωτερικό κίνδυνο οι Γενουάτες με τα καστροχώρια κατάφεραν να ελέγχουν και τους ντόπιους. Ιδιαίτερα αυστηρός ήταν ο έλεγχος που γινόταν για την μαστίχα και σε περίπτωση κλοπής μαστίχας οι ποινές ήταν εξοντωτικές. Παρά την αυστηρότητα των Γενουατών οι κάτοικοι των καστροχωριών περνούσαν καλύτερα από τους κατοίκους άλλων περιοχών γιατί οι κατακτητές τους είχαν ανάγκη, επειδή γνώριζαν όσα αφορούσαν στην καλλιέργεια και παραγωγή της μαστίχας. Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι η ιδιοκτησία των σχίνων (των δέντρων που παράγουν την μαστίχα) ανήκε στους Γενουάτες και κατ' ακρίβεια στη "Μαόνα", στην εταιρεία που δημιούργησαν για τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο της Χίου. Έτσι οι κάτοικοι των Μεστών, όπως και των άλλων μαστιχοχωριών, ήταν απλοί εργάτες που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στη "Μάονα".
  Τα Μεστά κατά τη διάρκεια της Γενουάτικης κατοχής διαδραμάτισαν ένα ιδιαίτερο ρόλο διότι η φύση τους χάρισε το προνόμιο του Λιμένα. Είναι το λιμάνι της Χίου που δεν έχει άμεση επαφή με τις ακτές της Μ. Ασίας όπου παραμόνευε ο αντίπαλος των Γενουατών, οι Τούρκοι. Έτσι πολλές φορές οι Γενουάτες το χρησιμοποιούσαν για εμπορικούς και πολεμικούς σκοπούς. Όταν, για παράδειγμα, θέλησαν να τονώσουν την οικονομία του νησιού, εξέδωσαν διάταγμα που υποχρέωνε τα εμπορικά πλοία με γενουάτικη σημαία, εφόσον πλέουν από και προς την Ανατολή, να αποσταθμεύουν στη Χίο. Τα λιμάνια που υποδέχονταν τα γενουάτικα καράβια ήταν της Χώρας και των Μεστών.
  Aλλά πηγές αναφέρονται και σε πολεμικές επιχειρήσεις των Γενουατών που ξεκίνησαν από τα Μεστά. Όταν το 1432 μ.Χ. οι Ενετοί, στο γενικότερο ανταγωνισμό τους με τους Γενουάτες, πολιορκούσαν την πόλη της Χίου, ο Tomaso Giustiniani, ερχόμενος από τη Γένοβα με στρατό, αποβιβάστηκε στο Λιμένα των Μεστών. Σύμφωνα με τις πηγές, κατά την εποχή της Γενουάτικης κατοχής, ο Λιμένας λεγόταν porto di S. Anastasio (λιμάνι του Αγίου Αναστασίου) επειδή η εκκλησία που βρίσκεται στο Λιμένα και σήμερα είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο πηγή τότε ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Αναστάσιο.
  VI. Τουρκοκρατία
  Το 1566 η Χίος καταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Οι νέοι κατακτητές παρεχώρησαν πολλά προνόμοια στη Χίο και ιδιαίτερα στα μαστιχοχώρια ακριβώς λόγω της παραγωγής της μαστίχας. Τα Μεστά μαζί με τα άλλα χωριά της περιοχής αφιερώνονται στη μητέρα του σουλτάνου. Έτσι κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχή επεκράτησε τα μαστιχοχώρια να είναι αφιερωμένα σε ένα μέλος της αυλής του Σουλτάνου και αποτελούσαν ξεχωριστή διοικητική περιφέρεια. Η περιφέρεια αυτή δεν είχε εξάρτηση από τη Χώρα αλλά ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την Κωνσταντινούπολη.
  Τα Μεστά ανήκαν σ? αυτή την περιφέρεια που είχε διοικητή τον Αγά που λεγόταν και Σακίζ Εμίνης. Η περιφέρεια των Μαστιχοχωρίων κατά την τουρκοκρατία είχε ισχυρή τοπική αυτοδιοίκηση. Οι κάτοικοι των Μεστών εξέλεγαν, μετά από γενική συνέλευση, τους δικούς τους γέροντες που διοικούσαν την κοινότητα για ένα χρόνο και μαζί με τους επιτρόπους των εκκλησιών, που εκλέγονταν με τον ίδιο τρόπο, φρόντιζαν για την επίλυση των προβλημάτων της κοινότητας. Εισέπρατταν τους φόρους, επέλυαν τις διαφορές μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, διόριζαν δασκάλους και αγροφύλακες, φύλασσαν τα κοινοτικά πηγάδια και προστάτευα τα όρια της κοινότητας.
  Επίσης οι Γέροντες των Μεστών μετείχαν στο δεύτερο βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης που είχαν τα μαστιχοχώρια. Μαζί με τους Γέροντες των άλλων χωριών φρόντιζαν για την καλή λειτουργία του κοινού νοσοκομείου (λεπροκομείου) στο Θολοποτάμι, για το σχολείο στα Αρμόλια (το "Δασκαλειό") και συμμετείχαν στην εκλογή του εφόρου των μαστιχοχωρίων στην Κωνσταντινούπολη.
   Μια από σημαντικότερες επιτυχίες των Γερόντων ήταν το δικαίωμα της πώλησης της μαστίχας στην ελεύθερη αγορά. Αυτό έγινε το 1840 όταν ο σουλτάνος Αβδούλ - Μετζίτ ο Α΄ κάτω από την πίεση των Γερόντων εξέδωσε το σχετικό φιρμάνι. Από τη χρονιά αυτή κάθε Μεστούσης έχει την ευχέρεια να πουλά το πολύτιμο προϊόν σε όποιον του δίνει καλύτερη τιμή.
   Έτσι παρουσιάζεται μια βελτίωση των οικονομικών του τόπου. Ακόμη και όταν το 1866 ο σουλτάνος Αβδούλ Αζίζ κατάργησε τα προνόμια σε όλη την τουρκική επικράτεια, τα Μεστά, όπως και τα άλλα Μαστιχοχώρια, διατήρησαν τη δημογεροντία και το δικαίωμα της ελεύθερης πώλησης της μαστίχας.
   Η μεγαλύτερη περιπέτεια των Μεστών κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής είναι εκείνη του 1822. Στη Χίο αποβιβάστηκε ο Λυκούργος Λογοθέτης από τη Σάμο με λίγο στρατό έπεισε τους Χίους να επαναστατήσουν. Μετά τις πρώτες επιτυχίες των επαναστατών οι Τούρκοι κατόρθωσαν να ανασυνταχθούν. Οι επαναστάτες, αλλά και ο άμαχος πληθυσμός της Χίου, προκειμένου να γλυτώσουν τα αντίποινα των Τούρκων συνέκλειναν προς τη δυτική Χίο, τα Μαστιχοχώρια. Τα Μεστά υποδέχτηκαν πολλούς και προσπάθησαν να τους προστατεύσουν από τη σφαγή. Άλλες φορές το κατάφεραν και άλλες όχι. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι οι Τούρκοι έσφαξαν πολλούς κατοίκους της Χώρας και του Κάμπου έξω από το κάστρο των Μεστών.
   Οι κάτοικοι των Μεστών σώθηκαν γιατί ένας δημογέροντας του χωριού, ο Ηλίας Πιπίδης, συνενεννοημένος με το μεγάλο υδραίο ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη, τους οδήγησε στη Μερικούντα (παραλία στα βόρεια του χωριού). Από εκεί με το καράβι του Μιαούλη οι περισσότεροι πήγαν στα Ψαρά και στις Κυκλάδες. Όσοι δεν έφυγαν κρύφτηκαν στις σπηλιές και τους θάμνους της περιοχής. Πολλούς συνέλαβαν οι Τούρκοι και τους προόριζαν για δούλους στη Μ. Ασία. Είναι αξιοθαύμαστη η περίπτωση ενός Μεστούση, του Νικόλα του Τσόκου, που κατόρθωσε να ξεφύγει από 100 Τούρκους και ενώ τον πυροβολούσαν έφθασε τρέχοντας στο Λιμένα και κολυμπώντας ανέβηκε σε ένα γαλλικό πλοίο που αγκυροβολούσε εκεί.
   Εκείνο που έσωσε τους Μεστούσους και δεν κατάληξαν στα σκλαβοπάζαρα της Ασίας ήταν η γνώση της καλλιέργειας της μαστίχας. Όταν οι Τούρκοι συνειδητοποίησαν ότι χωρίς τους ντόπιους θα έχαναν το μεγαλύτερο εισόδημα από τη Χίο, αμνήστευσαν τους καλλιεργητές της μαστίχας. Έτσι όσοι Μεστούσοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι ελευθερώθηκαν και πολλοί από αυτούς που έφυγαν γύρισαν πίσω. Πάντως η καταστροφή για το χωριό ήταν μεγάλη αφού σύμφωνα με μια απογραφή του 1802 είχε 275 οικογένειες με 1112 κατοίκους ενώ με την απογραφή του 1831 είχε 152 οικογένειες και 600 περίπου κατοίκους.
  VII. Ελεύθερα Μεστά
   Το 1912 η Χίος ελευθερώνεται και από τότε ακολουθεί τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας. Οι Μεστούσοι και στις δύσκολες για την Ελλάδα ώρες έδωσαν το παρών και στις μέρες της ειρήνης έδειξαν την εργατικότητα τους και πρόκοψαν. Στους πολέμους που αναγκάστηκε να κάνει η Ελλάδα πολλοί Μεστούσοι έδωσαν τη ζωή τους (σχετικό μνημείο υπάρχει στην είσοδο του χωριού).
  Στις ειρηνικές μέρες πολλοί Μεστούσοι στην Ελλάδα και το εξωτερικό διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες, στο εμπόριο. Σχεδόν όλοι, όπου και αν βρίσκονται, θεωρούν πρώτιστο καθήκον τους να επισκέπτονται τακτικά το χωριό τους και να θυμούνται τις ρίζες τους.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του ChiosNET Tourist Guide

• http://www.chiosnet.gr/tourism/Worth/mesta/history... (4 φωτ.)