Πληροφορίες τοπωνυμίου

Η Κοίμησις της Θεοτόκου

15/8/2002

Απόδοσις Κοιμήσεως Θεοτόκου

23/8/2002

Ο διπλός χορός

  Με το άνοιγμα του Τριωδίου άρχιζε μια εξαιρετικά διασκεδαστική και εύθυμη περίοδος για τους Πυργούσους, οι Απόκριες.
  Είχαν, φαίνεται, πλήρη επίγνωση της αρχής ότι το γέλιο μακραίνει τη ζωή και της προσδίδει χρώμα ότι η εύθυμη διάθεση και η ψυχαγωγία ανανεώνουν ψυχικά τον άνθρωπο και του δίνουν κουράγιο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δυσχερειών που δημιουργεί η καθημερινή βιοπάλη.
  Το Τριώδιο άνοιγε με το διπλό. Ο διπλός ήταν χορός που χορευόταν κάθε Κυριακή εκτός από την τελευταία, την Τυρινή, μόλις άρχιζε να σκοτεινιάζει, στις κεντρικές γειτονιές του χωριού, στο Λιβάδι, στην Πατασά και σπανιότερα στου Ξένου. Όταν ήταν πια προχωρημένη η νύχτα, ο διπλός σταματούσε στις γειτονιές και συνεχιζόταν στα σπίτια και πέρα από τα μεσάνυχτα.
  Στην πλατεία και στους κεντρικούς δρόμους του χωριού, όταν "έπιαναν" διπλό, όλοι οι χορευτές κρατούσαν από ένα αναμμένο κερί, επειδή ο διπλός άρχιζε συνήθως με το πρώτο σκοτάδι.
  Τα παλληκάρια πρόσφεραν στις κοπέλες τα κεριά, τα οποία αγόραζαν από τα παρακείμενα παντοπωλεία. Έχω τη γνώμη ότι η ονομασία του χορού "διπλός" προήλθε κατά παράλειψη του ουσιαστικού "κύκλος" (ο διπλός κύκλος), γιατί πράγματι ο διπλός ήταν κυκλικός χορός και οι χορευτές σχημάτιζαν πλήρη, κλειστό κύκλο, ο οποίος όμως σχηματιζόταν από την ταύτιση δύο κύκλων.
  Γι' αυτό ο διπλός, όσον αφορά τη διάταξη των χορευτών, ήταν σφιχτοδεμένος κύκλος. Δηλαδή ο κάθε χορευτής άπλωνε τα χέρια του και έπιανε προς τα δεξιά του την παλάμη του αριστερού χεριού του δεύτερου στον κύκλο χορευτή και όχι του αμέσως διπλανού του, και προς τα αριστερά του την παλάμη του δεξιού χεριού του δεύτερου πάλι χορευτή. Έτσι κάθε χορευτής είχε μπροστά του, εφαπτόμενα στο σώμα του, δύο πιασμένα χέρια των διπλανών του χορευτών. Εάν τα πιασμένα χέρια που βρίσκονταν προς τα εμπρός και σταυρωτά πάνω από τα χέρια των άλλων χορευτών (αυτό συνέβαινε σε χορευτή παρά χορευτή υψώνονταν και περνούσαν πάνω από τα κεφάλια και προς το πίσω μέρος των χορευτών που είχαν τα χέρια τους κάτω από τα χέρια των διπλανών τους, αυτόματα θα σχηματίζονταν δυο κύκλοι, ο εξωτερικός απ' αυτούς που θα ύψωναν τα χέρια τους και θα κινούνταν λίγο προς τα πίσω, και ο εσωτερικός απ' αυτούς που θα έμεναν ακίνητοι. Έτσι ο κάθε χορευτής θα βρισκόταν ανάμεσα στους δύο χορευτές, των οποίων κρατούσε τα χέρια - του ενός το δεξί και του άλλου το αριστερό.   Γύρω από τον κύκλο του διπλού συγκεντρώνονταν οι ηλικιωμένοι άντρες και γυναίκες, τα παιδιά και οι νέοι και οι νέες που πενθούσαν, για να απολαύσουν περισσότερο το τραγούδι παρά το χορό. Γιατί ο διπλός ήταν ένας ιδιότυπος χορός, στον οποίο κυρίαρχα στοιχεία ήταν ο λόγος και το αίσθημα, η αρμονία του ποιητικού λόγου και το αισθηματικό βάθος του τραγουδιού που τόνιζε το χορευτικό ρυθμό. Γιατί ο διπλός ποτέ δεν συνοδευόταν από μουσικά όργανα, αλλά μόνο από το τραγούδι των χορευτών. Ο ρυθμός του χορού και το μέλος (ο σκοπός) των τραγουδιών είναι ποικίλα.
  Ο χορευτικός ρυθμός του διπλού είναι τριών ειδών: ο αργός, ο γρήγορος και ο πολύ γρήγορος (ο πεταχτός). Το μέλος του τραγουδιού είναι αντίστοιχα το βαρύ, το χαρούμενο και το πολύ χαρούμενο. Τα τραγούδια ήταν στιγμιαίας έμπνευσης και το περιεχόμενό τους ποικίλο: ρομαντικά, ερωτικά, επαινετικά για τον τόπο και τους παρευρισκομένους, αλλά ενίοτε και σκωπτικά. Το σκώμμα μπορούσε να κλιμακωθεί από το απλό πείραγμα μέχρι και την πιο καυστική σάτιρα, χωρίς όμως παρεξηγήσεις. Δύο χορευτές, αδιάκριτα από φύλο, μπορούσαν να αρχίσουν το λεγόμενο "καρσιλαμά" να πει δηλαδή ένας από τους χορευτές ένα τραγούδι για άλλο χορευτή και να απαντήσει αυτός και να του ανταπαντήσει ο άλλος και να συνεχιστεί ο έμμετρος διάλογος μεταξύ τους επί ώρα πολλή. Οι τραγουδιστές στην προκείμενη περίπτωση έδιναν το μέτρο της ευφυίας τους και της στιχοπλοκικής ικανότητάς τους. Τα τραγούδια είναι συνήθως αυτοτελή τετράστιχα. Ο πρώτος και ο τρίτος στίχος είναι οκτασύλλαβοι και ο δεύτερος και ο τέταρτος επτασύλλαβοι και ομοιοκατάληκτοι.
  Δηλαδή κάθε δίστιχο ισοδυναμεί με ένα δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού.
  Ο τραγουδιστής άρχιζε λέγοντας τον πρώτο στίχο του τραγουδιού του και τον επαναλάμβαναν όλοι οι χορευτές. Ο τραγουδιστής ξανάλεγε τον αρχικό στίχο, προσθέτοντας αυτή τη φορά και το δεύτερο.
  Οι χορευτές επαναλάμβαναν μόνο το δεύτερο. Το ίδιο γινόταν και με το επόμενο δίστιχο. Ο ίδιος τραγουδιστής μπορούσε να συνεχίσει, τραγουδώντας χωρίς διακοπή πολλά τετράστιχα. Πολλοί, που είχαν καλή φωνή, αλλά δε διέθεταν το χάρισμα της ποιητικής δημιουργίας και είχαν την επιθυμία να τραγουδήσουν, ζητούσαν από τους διπλανούς χορευτές ή από άλλους, που βρίσκονταν γύρω από τον κύκλο εκτός του χορού και είχαν την ικανότητα της σύνθεσης τραγουδιών, να τους υπαγορεύσουν τετράστιχα, τα οποία τραγουδούσαν...
  Τα τραγούδια που είχε κάθε μια εποχή, ήτανε ρυθμισμένα σε διαφορετικούς ήχους και κάθε ρυθμός είχε μέσα του τη γοητεία, που μεθούσε τον ακροατή και που αυτός, ο γοητευτικός ενθουσιασμός, προκαλούσε σε όλους τον ερεθισμό για τραγούδι. Και πάντοτε το τραγούδι έζωντάνευε και έλάμπρυνε τις συντροφιές στο χωριό, στα χωράφια, παντού σε ατμόσφαιρα φυσική, εκεί που με το κοντάρι τραβούσαν το νερό για τον κήπο, στο αλώνι που η Ψαρή με την Κότσινη σέρνανε τη λουκάνη, για να τρίψουν τα στάχυα φορώντας τα βοστόματα (φίμωτρα για να κάνουν τη δουλειά τους χωρίς καθυστέρηση).
  Και ύστερα από το πολύ χόρτασμα της καρκαλούσας, φθάναμε στην Κυριακή των βολών, όπου το καθιερωμένο φαγητό σε όλα τα σπίτια ήταν το χοιρινό με βόλους φιαγμένους από χοντρό (αλεσμένο σιτάρι).
  Την τελευταίαν Κυριακή μαζευόντουσαν σε ένα σπίτι πολλές οικογένειες, γειτόνοι, συγγενείς και φίλοι από ξέμακρες στενάδες (γειτονιές), και κάθε μια έφερνε μαζί της φαγητά, αυγά, τυριά, μουζύθρες και πηχτή από ψάρια και όλα προσφερόταν στο κοινό φαγοπότι, σε όλους που αποκριώνανε άδελφωμένα.
  Την ημέραν αυτήν, την Τυρινή, από τις πρωινές ώρες, γυροφέρνανε στους δρόμους παιδιά ντυμένα αποκριάτικα, με ρούχα φροντισμένα και με πολλά στολίδια, γιατί η κάθε μάνα τόχε καμάρι της, να ντύσει το παιδί της πιο στολισμένα από τα άλλα παιδιά, όπου και από τις πρώτες απογευματινές ώρες παρουσιαζόταν και τα παλληκάρια φουστανελλοφόρα και λίγο - λίγο σμίγανε στις παρέες τους, που κάθε μια είχε και τη δική της ζυγιά (όργανα).
  Παίρνανε καμμιά βότα την Πατασά σε χασάπικο χορό και η κάθε παρέα κατέληγε στο μαγαζί που θα την φρόντιζε για ποτά. Από την άλλη μεριά οι κοπέλες ντυμένες κι αυτές σε συντροφιές, βγαίνανε σε βόλτα και καταλήγανε κοντά σε ζυγιά, που τις είχαν ειδοποιήσει για τον πρώτο χορό.
Από το βιβλίο "Ενα Κειμήλιο Το Πυργί της Χίου" σελ. 145 που εκδόθηκε το 1992 από τον Σύλλογο Πυργουσών Αττικής "Το Πυργί Χίου".

Το απόσπασμα παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/diplos.html (1 φωτ.)

Καρκαλούσες (καρναβάλια)

  Κάθε βράδυ, σ' όλο το διάστημα της Αποκριάς, εκτός από το βράδυ του Σαββάτου - το βράδυ της Κυριακής χορευόταν ο διπλός - όλοι οι δρόμοι του χωριού έπαιρναν ζωή από τις καρκαλούσες (καρναβάλια) και τα σπίτια των κοπελών που "παράκαμναν", αντηχούσαν από τα τρανταχτά γέλια των παρευρισκομένων.
  Νέοι και ηλικιωμένοι άντρες, που είχαν ταλέντο και διάθεση, σχημάτιζαν ευάριθμους ή και καμιά φορά πολυάριθμους θιάσους.
  Ο κάθε θίασος σχεδίαζε και οργάνωνε κάθε βράδυ την παρουσίαση ενός χωρατού (σκετς), το οποίο έπαιζε σ' όλα τα σπίτια που "παράκαμναν". Αυτά ήταν από πριν γνωστά σ' όλο το χωριό και είχαν ορθάνοιχτες τις πόρτες αμέσως μετά το πρώτο σκοτάδι μέχρι και τα μεσάνυχτα. Κάθε χρόνο μια κοπέλα από κάθε συντροφιά - κάθε κοπέλα είχε τις συντρόφισσές της, όπως και τα παλληκάρια τους συντρόφους τους, που ήταν συνδεδεμένες, όσο ήταν ανύπαντρες, με σταθερή και μόνιμη φιλία και συμμετείχαν στις κοινωνικές εκδηλώσεις όλες μαζί - άνοιγε το σπίτι της, ύστερα από συμφωνία με τις άλλες, και το διέθετε για τις καρκαλούσες. Εκεί συγκεντρώνονταν όλες οι συντρόφισσες με τους δικούς τους, οι γείτονες, οι συγγενείς και φίλοι και περίμεναν τα "κοπαδάτσα" (θιάσους).
  Ένας από το θίασο σταματούσε μπροστά στην ανοιχτή πόρτα του σπιτιού, όπου παρακάμνανε, και με αλλοιωμένη, δυνατή και χαρακτηριστική μακρόσυρτη φωνή Φώναζε: "Παρακάμνετε μαρή (π.χ.) Τατσή;". Δηλαδή φώναζε το όνομα της κοπέλας, στην οποία ανήκε το σπίτι, και όχι άλλου μέλους της οικογένειάς της. Και η απάντηση πάνω από το σπίτι: "Ειναί, παρακάμνοεν, ελάτε πάνω", Και ο θίασος ανέβαινε και παρουσίαζε πάντοτε στο καλό σπίτι (σαλόνι) το έργο.
  Η είσοδος στο χώρο παρουσίασης μπορούσε - ανάλογα με τις ανάγκες του έργου - να είναι τμηματική.
  Όλοι είχαν καλυμμένα τα πρόσωπά τους με ημιδιαφανή λευκά μαντήλια (τουλουπάνια) και μιλούσαν με αλλοιωμένη φωνή, για να μη γνωρίζονται. Όταν έφευγαν, κάποιος στεκόταν στο κεφαλόσκαλο και πρόσφερε στον κάθε άντρα, που ήταν καρκαλούσα, ένα ποτήρι ρακί η κρασί.
  Μετά την αποχώρηση του κάθε θιάσου η συζήτηση όλων, όσοι παρευρίσκονταν στο σπίτι, στρεφόταν γύρω από τη διάγνωση της ταυτότητας του κάθε άντρα που είχε λάβει μέρος στην παρουσίαση του χωρατού, και καθένας έλεγε τη γνώμη του. Τα παιδιά συνήθως, μα και οι μεγάλοι, μετρούσαν τα κοπάδια που επισκέπτονταν το κάθε σπίτι.
  Γιατί γνώριζαν τον αριθμό των κοπαδιών, τα οποία έβγαιναν κάθε βράδυ, και δε διαλύονταν από το σπίτι, αν δεν περνούσαν όλα τα κοπάδια. Κάθε Κυριακή - εκτός από την τελευταία - τις απογευματινές ώρες που κάθονταν οι κοπέλες, ντυμένες με τα γιορτινά τους, στο λιβάδι και στις γειτονιές των κεντρικών δρόμων, έβγαιναν από τα στενά, αιφνιδιαστικά και με μεγάλη ταχύτητα, οι "αχεράδες" - άντρες μεταμφιεσμένοι που κρατούσαν ένα τσουβάλι που περιείχε άχυρα - και σκόρπιζαν xουφτιέs - χουφτιές και με ορμή το φορτίο τους στις κοπέλες. Αυτές, μόλις έβλεπαν τον αχερά, έτρεχαν πανικόβλητες και φωνάζοντας, για να κρυφτούν σε κάποιο παρακείμενο σπίτι ή να απομακρυνθούν. Έτσι οι αχεράδες προκαλούσαν ταραχή και αναστάτωση, αλλά και πολύ γέλιο. Την τελευταία Κυριακή τα χωρατά παρουσιάζονταν στο Λιβάδι. Τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας άρχιζε ο χορός στο Λιβάδι και την Πατασά.
  Κάθε μεγάλη παρέα, που την αποτελούσαν πολλές μικρότερες παρέες, είχε τα δικά της μουσικά όργανα και το δικό της χορό σε ιδιαίτερο χώρο. Τις προχωρημένες ώρες, ο χορός συνεχιζόταν στα σπίτια, Μια παρέα παλληκαριών μπορούσε να περάσει με τα όργανα από δύο, τρία ή και περισσότερα σπίτια για χορό, για να προλάβει παρεξηγήσεις. Στην πλατεία και στα σπίτια πήγαιναν πολλοί, μεταμφιεσμένοι, και χόρευαν. Οι Απόκριες έκλειναν με το χορό της Καθαρής Δευτέρας τον διπλό, στους δημόσιους χώρους.
Από το βιβλίο "Ενα Κειμήλιο Το Πυργί της Χίου" σελ. 150 που εκδόθηκε το 1992 από τον Σύλλογο Πυργουσών Αττικής "Το Πυργί Χίου".

Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του κόμβου: Το Πυργί της Χίου

• http://www.pyrgi.net/karkalouses.html