Πληροφορίες τοπωνυμίου

ΚΑΤΩ ΠΟΥΛΙΑ (Οικισμός) ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙ
  Μικρό και όμορφο προσφυγοχώρι φημισμένο παλιότερα για την ομόνοια και σύμπνοια των κατοίκων του. Σήμερα κι αυτό ανήκει στην κατηγορία των χωριών που εγκαταλείπεται από τους νεότερους.
  Η αρχαιότερη αναφορά του χωριού συναντάται στη συλλογή έγγραφων του 1271 που ανήκαν στο συμβολαιογράφο Pietro Scardon. Όμως η ζωή του χωριού - αν στηριχτεί κανείς στις παραδόσεις και συσχετίσει κάποια στοιχεία που κρύβουν τα χώματα και τα τοπωνύμιά του τότε θα πρέπει να οδηγηθεί αρκετά πίσω, στην εποχή της αρχαίας Αρκαδίας.
  Σύμφωνα με κάποιες προφορικές παραδόσεις η ονομασία του προήλθε από την ύπαρξη και λειτουργία εκτροφείων πουλιών κατά την περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Σωροί από οστά πουλιών βρίσκονται στην περιοχή με το τοπωνύμιο «Λούτρες».
  Μια άλλη πιθανή εκδοχή για την προέλευση του ονόματος του χωριού είναι η σύνδεσή του με το όνομα του αστερισμού της Πούλιας. Μια τρίτη και πιθανότατα η περισσότερο έγκυρη κατά τη γνώμη μου, αφού δεν έχουμε προγενέστερες γραπτές αναφορές στο χωριό είναι η προέλευση του ονόματος από τους πρώτους οικιστές του χωριού στη θέση που βρίσκεται αυτό σήμερα. Γνωρίζουμε ότι στην περιοχή της Καλαβρίας στην Κάτω Ιταλία και συγκεκριμένα στην περιοχή του Monte Bianco υπάρχει μια μεγάλη κωμόπολη και ολόκληρη περιοχή που ονομάζεται Πούλια.
  Κάποιοι άποικοι, λοιπόν, από την Πούλια της Καλαβρίας (ερχόμενοι κατά την πρόσκληση των βενετσιάνων που επιθυμούσαν να εκλατινίσουν τη Μεγαλόνησο εφαρμόζοντας την πολιτική του στρατιωτικού αποικισμού) πιθανότατα να είναι οι πρώτοι οικιστές του χωριού στο οποίο έδωσαν και το όνομα. Γι' αυτό και οι πρώτες καταγραφές του χωριού είναι σε ενικό αριθμό «Πουλέα» και «Πουλιά». Η «βάφτιση» της νέας πατρίδας με το όνομα της παλιάς είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στην ιστορία των λαών και των αποικισμών.
  Στην περιφέρεια του χωριού αναφέρεται ότι είχε το φέουδό του ο βενετσιάνος ευγενής (Venetus Nobile) Γαβλιήλ Βενιέρος (ή Βενιέρης). Πιθανόν του δικού του αρχοντικού να είναι τα λείψανα και οι θεμελιώσεις οικοδομημάτων που βρίσκονται στο μικρό ύψωμα στα νοτιοδυτικά του χωριού που ονομάζεται «Τεπές » και σήμερα βρίσκεται κάτω από το μικρό πευκόδασος που είναι φυτεμένο εκεί.
  Τον βενετσιάνο ευγενή Γαβριήλ Βενιέρη και αφού τον ανέκρινε με τις μεθόδους της εποχής τον εκτέλεσε με απαγχονισμό ο αρχιστράτηγος των δυνάμεων της αυτόνομης δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου Ιωάννης Καλλέργης. Μαζί του «...ηυχένισε και τινας συνεταίρους του.»
  Το χωριό κατοικήθηκε από πρόσφυγες αποκλειστικά μετά τη μικρασιατική καταστροφή που ήρθαν από την περιοχή του Τσεσμέ της μικρασιατικής παραλίας. Η προοδευτικότητα των κατοίκων δείχτηκε από τον πρώτο καιρό της εγκατάστασής τους. Στα πρώτα κιόλας χρόνια της εγκατάστασής τους οι πρόσφυγες του χωριού είναι οι πρώτοι που έφτιαξαν αγροτικό συνεταιρισμό στην ύπαιθρο χώρα του Νομού Ηρακλείου.
  Πρώτοι επίσης ίδρυσαν συνεταιριστικό αλευρόμυλο και ελαιοτριβείο μηχανοκίνητο το οποίο σήμερα εκσυγχρονισμένο λειτουργεί σε χέρια ιδιωτών.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Δήμου Αρκαλοχωρίου

• http://www.arkalochori.gr/docs/katopoulies.htm (1 φωτ.)

Δημοτικό Διαμέρισμα Λευκοχωρίου

ΛΕΥΚΟΧΩΡΙ (Χωριό) ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙ
Τηλέφωνο: +30 28910 22529
  Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Βουτουφού με άγνωστη ετυμολογική προέλευση. Απέχει από το Αρκαλοχώρι εξίμιση (6,5) χιλιόμετρα στον οδικό άξονα Αρκαλοχώρι - Αγία Σεμνή - Λευκοχώρι - Γαρίπα - Τσούτσουρος.
  Για πρώτη φορά το όνομα του χωριού αναγράφεται το 1388 σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα. Το 1577 περιλαμβάνεται στην απογραφή του Barozzi με το όνομα Vutufu και από τον Καστροφύλακα το 1588 με 32 κατοίκους. Με το ίδιο όνομα καταγράφεται σε όλες τις απογραφές μέχρι το 1951. Τότε οι κάτοικοι αποφάσισαν και μετονόμασαν δυστυχώς το χωριό τους σε Λευκοχώρι.
  Το παλιό χωριό είναι χτισμένο πάνω στην κορυφή ενός λόφου με απόκρημνες πλαγιές στη νότια, νοτιοανατολική και νοτιοδυτική πλευρά του. Μπροστά στα πόδια του απλώνεται ένα μικρό αλλά εύφορο οροπέδιο όπου καλλιεργούνται κυρίως αμπέλια για σταφίδα, για σταφύλια και για κρασί.
  Στην οθωμανική κατοχή στο χωριό φαίνεται ότι κατοικούσαν πάντα και χριστιανοί, ενώ κατά τον περασμένο αιώνα στο χωριό έγιναν σκληροί αγώνες για την ελευθερία και την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Στην επανάσταση του 1897 το χωριό κάηκε για άλλη μια φορά από τους Οθωμανούς των Παρτήρων, ενώ στην περιοχή δυτικά του χωριού Πάνω Πουλιές ολόκληρη μάχη ξέσπασε μεταξύ των μουσουλμάνων του χωριού και μουσουλμάνων από άλλα χωριά γι ασήμαντη αφορμή.
  Μια άλλη σκληρή μάχη μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών στην επανάσταση του 1897 στο εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου που συναντάμε έξω από το χωριό στο δρόμο από Αρκαλοχώρι - Αγία Σεμνή - Λευκοχώρι.
  Σε όλους τους εθνικούς αγώνες οι κάτοικοι έδωσαν το δικό τους παρών και προς τιμή τους οι δυο πολιτιστικοί σύλλογοι του χωριού έστησαν ένα καλαίσθητο ηρώο στην πιο όμορφη θέση του χωριού, στο «Πορτάλι» με την υπέροχη θέα προς τον κάμπο της Μεσαράς.
  Στις προηγούμενες δεκαετίες το χωριό απλώθηκε στα χαμηλότερα μέρη του κάμπου που εκτείνεται μπροστά του εγκαταλείποντας την ευάερη κορυφή του λόφου με την απολαυστική θέα και δροσιά των καλοκαιρινών μηνών του έτους.
  Στην περιφέρεια του χωριού στο τοπωνύμιο με το όνομα «Κοκολιανό» υπάρχει ο Γεροντόσπηλιος δεμένος με ωραίες παραδόσεις και θρύλους, ενώ στο ρουμάνι χαμηλά προς τα βορειοανατολικά η φημισμένη τόσο για τις ιαματικές της ιδιότητες, όσο και για τις ωραίες παραδόσεις και θρύλους της τρέχει αιώνες τώρα η νερομάνα «Σαρακήνα». Λίγο πιο πάνω από την πηγή το ξωκλήσι των υστεροβυζαντινών χρόνων με τις ημικατεστραμένες τοιχογραφίες και τους θρύλους του Αφέντη Χριστού.

ΧΑΝΔΡΟΥ (Οικισμός) ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙ
  Πάνω στην ανατολική πλαγιά μιας όμορφης πτυχής του κρητικού εδάφους, από όπου παλιότερα πλούσιες οι πηγές του παραπόταμου του ποταμού Κασσανιώτη ξεκινούσαν το νερένιο τους ταξίδι προς τη θάλασσα διασχίζοντας ολόκληρη την ανατολική είναι χτισμένο το χωριό με το παράξενο όνομα Χαντρού.
  Βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μέτρων και απέχει περίπου 3 χιλιόμετρα από το Αρκαλοχώρι στον οδικό άξονα Αρκαλοχώρι - Μουσούτα - Πουλιές. Μετά τη Μουσούτα σε απόσταση περίπου ένα χιλιόμετρο αριστερά ένας χωματόδρομος μήκους πεντακοσίων ή εξακοσίων μέτρων φέρνει στο χωριό. Διασχίζοντας το χωριό από ένα απότομο κατηφορικό δρόμο, κατεβαίνουμε σε ένα πλάτωμα όπου μπορούμε να απολαύσουμε τα πλούσια δώρα της φύσης. Δεξιά κατεβαίνοντας συναντάμε το γραφικό εκκλησάκι του Αη Γιάννη, που γιορτάζει, όχι πια με τη λαμπρότητα του παρελθόντος.
   Σήμερα το χωριό είναι εγκαταλελειμμένο σχεδόν, αφού ένας μόνο κάτοικος παραμένει να φρουρεί τα υπόλοιπα ερείπια του χωριού. Ενός χωριού με πλούσια ιστορία και παράδοση με όμορφη φύση και πλούσια παρθένα βλάστηση.
  Στον επισκέπτη του το χωριό δεν έχει να προσφέρει τίποτε από τα καταναλωτικά επιτεύγματα της εποχής μας. προσφέρει μόνο την ομορφιά της φύσης, το κελάηδημα των πουλιών, το θρόισμα του αγέρα μέσα από τα πλατανόφυλλα, το κελάρυσμα του πηγαίου δροσερού νερού και την απέραντη γαλήνη της ψυχής που τόσο έχουμε ανάγκη.
  Το όνομα του «Χαντρού» είναι θηλυκού γένους και πιθανότατα να προέρχεται από την πρώτη οικίστρια του χωριού. Το όνομα είναι καταγεγραμμένο στην απογραφή του Fr. Barozzzi με το όνομα Chandru κατά το 1577 και από τότε αναφέρεται διαρκώς στις καταγραφές τόσο των Βενετσιάνων όσο και των Οθωμανών μέχρι και την απογραφή του 1991.
  Συνδέεται με το ιστορημένο επώνυμο Χαντράς, επώνυμο συναντάμε και σε έγγραφο του 1320 που ανήκε σε κάτοικο του Χάντακα. Σε άλλο έγγραφο του 1368 του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα ξανασυναντάμε το επώνυμο Χαντράς να ανήκει σε κάτοικο του Χάρακα της Μεσαράς όπως αναφέρει η El. Santschi, στο έργο της Regestes des arrets civilis etc.).Το πιθανότερο, λοιπόν, είναι ότι το χωριό χτίστηκε μετά τον 14 αιώνα από κάποια γυναίκα της οικογένειας των Χαντράδων, στους οποίους θα πρέπει να ανήκε η περιοχή αυτή.
  Η πρώτη αναφορά στους κατοίκους του χωριού γίνεται από τον Καστροφύλακα που καταγράφει στο χωριό 40 κατοίκους στα 1583. Ο Φρ. Βασιλικάτα που το καταγράφει στα 1630 το αποδίδει διοικητικά στην περιφέρεια του Καστελίου Πεδιάδας στην οποία ανήκουν και άλλα 66 χωριά.
  Η πρώτη οικίστρια του χωριού, της οποίας το πραγματικό κύριο όνομα δεν μας διασώθηκε, αφού με το οικογενειακό της έδωσε το όνομα στο τοπωνύμιο θα πρέπει να ήταν εκλεκτική, με ωραίο γούστο, αν κρίνει κανείς από την επιλογή του τόπου στον οποίο έχτισε τις εγκαταστάσεις του αρχοντικού της. Δυστυχώς τα ερείπια του πρώτου αυτού οικοδομήματος δεν έχουν αποκαλυφτεί, αλλά οι βάσεις με τους ωραίους τετράγωνους λαξευμένους πωρόλιθους διακρίνονται κάτω από τα σημερινά ερείπια των μεταγενέστερων κατοικιών, πράγμα που σημαίνει ότι το παλιό οικοδομικό υλικό χρησιμοποιήθηκε για τις μεταγενέστερες οικοδομικές εργασίες.
  Σε όλη τη διάρκεια τα Βενετοκρατίας το χωριό κατοικείται από σταθερό σχετικά αριθμό κατοίκων που κυμαίνεται μεταξύ 30 και 40 ατόμων μέχρι και την εποχή της οθωμανικής κατάληψης του νησιού. Στην εποχή αυτή το χωριό αποδίδει στην διοίκηση το φόρο 5 χαρατσιών, καθώς αναφέρει ο Ν. Σταυρινίδης. Συγκεκριμένα αναφέρει η οθωμανική απογραφή ότι στο χωριό κατά το 1671 κατοικούσαν τρεις (3)κάτοικοι που ανήκαν στην τάξη των πλουσίων, ένας (1) στη μεσαία τάξη και ένας (1) ακόμη στην τάξη των πτωχών εργαζομένων. Επομένως η Χαντρού ήταν πλουσιοχώρι κατά την Οθωμανοκρατία, διατηρώντας την βενετσιάνικη παράδοσή του.
  Στα νεότερα χρόνια (εποχή της γερμανικής κατοχής) το χωριό λόγω της θέσης του που εξασφάλιζε την εύκολη διαφυγή ήταν λημέρι ανταρτών αφού εκεί διέμενε και η οικογένεια των Μουρτζάκηδων που υπηρέτησαν ως ομαδάρχες και υπεύθυνοι της περιοχής (ο Αλέξανδρος και ο Γρηγόρης) των Μπαντουβάδων.
  Δυστυχώς σήμερα είναι σχεδόν ακατοίκητο αφού οι κάτοικοί του απορροφήθηκαν από τα γύρω χωριά (Καλό Χωριό, Πάνω Πουλιές, Μουσούτα) κυρίως στο Αρκαλοχώρι. Διαθέτει καθάρια και δροσερά νερά, όμορφη και άγρια φύση, ήχους και κελαηδήματα που γαληνεύουν την ψυχή, που ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες.

Το κείμενο παρατίθεται τον Σεπτέμβριο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Δήμου Αρκαλοχωρίου

• http://www.arkalochori.gr/docs/xantrou.htm (1 φωτ.)